Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 40, 1 October 1870 — KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

A'pau no hoi keia mele a kahi kahu, ia wa no i oli mai ai ua wahine nei, penei: Mapumapu alohu ka leo o ke Koolau, Ka ieo hea o ka Maluaiua, Alua iho nei maua me ka Ahini, Pili aloha me ka makani hoihoi ipo e, e hoi, O hoi no a ī na kahu, hai aku na'u no keia, Na'u na ka poloka o ka hinalo. A lohe no hoi ua wahi Kuaaohe nei, kahea maoliae la ia penei; E Kahelekulani e, hoi mai kaua, a ina oe e hoi ole mai, e make ana au ke hoi aku, pane mai no hoi ua wahine nei, o hoi paha a hai aku ua lilo ia'u ka hanai o ka haku a kakou, hai aku pe i kuu inoa o Kamehaikana, ua ike no ko kuaana la'u, he kupua au he kainaaina, he lawaia au no kela kahakai la o Heeia, o hoi a hai aku ia'u ka hanai oia nei (Kahelekulani.) A pau no hoi oa oielo a ua wahine oei, o ke ku ae la. no ia o ua o Kuaaohe hoi ana, a ia Kuaaohe e hoi aoa, kahea hou mai ia no ua wahine nei, o hoi a hai aku i ko kuaana, a lohe ko kuaana ea, hoi mai kaua a noho pa he kane oe he wahine au, a hanai pu kaua ī ka hauai a kaua, a hala aku ia ua wahi kahu nei» ia manawa no i hea ae ai ua wahine ner i na akua ona, peai: £ Ku v e Loo Kaoaloa,. e Kaekae» e Maliu ma v a lohe ao. h<u Ukou i lea leo. kahea o ka lakou paha» oao» ka wa i ® Uke ai> a paa» La o» wahiae' ia-i,. i ** aa la taaat> aaa tix* oa ka nab aaa to* • fca » a »«• lte a u» k» » «A I» «a » * aae »a Sab» a n IM» ltw* ■m« m». «a ii kwa »Imi ii m kwpn ■« «ik £*letefceita* « pw aw 9* «a lulaMUwiM, wfct laia le fea«a e «4« a tf\a «a« bl« * «* ** f«»a * aw fc>« » pa« k<ēi ls»> «a mi «iiea» nm • Um |n«wi fea!fea leuni «ei « ka Im«i)t»ilia,elm«liiikmi m k 3cafeoa kaeai, a «a iwliwb «aa~ i kk: «ai ai o L«lak«akjwi. fa<c «taa»«

ia, a ku mai la ma ka ipuka o ke ana, o ka wa no ia a Kamehaikana i kena aku ai i kana hanai e ae aku a kau iluna o ka manu, a lohe ua pua nani nei o ke Koolau i ke kena a kona kahu hanai hou, oia iho la no ko* na wa i hele aku ai, a ike hoi ka manu i ka hele ana aku o kana ukana, hohola mai la oia i kona eheu, o ka hele aku la no ia o ua kaikamahine nei a pii aku la ma ka eheu, a noho aku ia iluna o ke kua o ka manu me ka waiho no o na wawae a elua ma ka aoao hookahi, a puiii aku la na lima i ka a-i o ka manu, a ike aku la o Kamehaikana ua makaukau kana hanai, iu wa no i kauoha mai ai ua kupua nei o ka pali i kana manu, ine ka oielo mai, e lawe oe i ka hanai a kaua a ike mai na kahu a me na makua a me na kupuna, e lawe oe me ka malama loa, a pau no hoi kana mau olelo kauoha, oia iho la no ka wa a ua manu nei i lawe aku ai i kana ukana makamae loa. (Aia la ke ike ae la kakou i ka u-i o na Pali Koolau ke laweia la e ka eheu o ka manu,) o ka heie no ia a kikaha ana ua manu nei ma ka puka o ka hale o Keauka ma i kai o Mokapu, a hookuu aku la ua manu nei i kana ukana ilalo, a 1 ka ike ana mai o Keauka ma i ka laua milimili, lele ino inai la laua a hapai ae la iluna, a puana ae la i keia mau lalam mele inoa o ua hiwahiwa nei, penei: 0 oe ku ia e na lehua i Alakai, Ke puhene ia mai la e ka manu, He nui hoi na knua Puananaiea, He punahele na Kalawelawemalie, 1 lahui no i ka uka o Kawaineki, Ke i mai la ia'u ke anu o Hauailiki, Owau kona hoa pili o Kukalnkamanu, 0 ke kaha i Papiohuli-la, huli. A pau no hoi ia mele ana, me ka uwe heIu ana mai o ke kahu wahine, i loa no hoi a pau ae ka uwe ana a na kahu, o ka pane mai la no ia o ua kaikamahine nei, he ma-u ia ua ike iho la au ia olua, e hele hoi au e ike i o'u kupuna a me kuu makuahine, a lohe no hoi na kahu i ka leo o ka lauu luhi, o ka ae aku la no ia, a puka aku la ua hilu nei a kau ae la maluna o kona alanui hele i ka lewa, aohe no hoi i u iho halulu ana i kai o Kaohao, a ike ana ina kupuna a me na makua, o ka noho iki iho la no ia a kau no hoi ka la i ka pali. oia ka wa a ua pua nani nei i haawi mai ai i kana olelo ma ka pane ana mai, a, Aloha oukou a pau loa la e-a.

A kau aku la ne ua pua nani nei maluna o kana manu, a hoi aku la i kona hale pali, hiki aku ua kaikamahine nei, ua hiki mua iho o Kuaaohe a e noho mai ana iloko o ke Ana, a malaila lakou i noho ai no ka wa loihi loa. Pela iki iho oukou e ka poe heluhelu, a e| holo ae au i Kauai e makaikai aku hoi ia ! Kamaakamahiai, henha Ia kana hana e no- j ho mai nei ? Ina kaikoeke no hoi oun o Kamankamahiai i hoi nui mai ai a koe hoo- j kahi aku la ua Kupu-eu aei, ua hele ae la' °ia e kaapuni ia Kauai a puni, hoi mai la no ia a noho ī ka polio kona Kupuna, a iaia e lealea ana me kona mau Kupuna i ke konane, hoopuka ae la ua eu nei i kana oleio imua o kona mau Kupuna, penei; he elele ae keia e au mai nei i ke kai, e kii mai ana ia'u e holo i Hawaii i ke kaua, ua kaua ia mai la o Nalualele ke alii o Hawaii e na Leho a Uli, a me na Ualapulehu a Uli, a me Kuilioloa, a me Kapalihookui, a ua a pili-iki kahi o ka pono, a ua upu ae la i kana hanau-kahi a no-a ka oiwi la'u, nolaila, e hele ana au ke hiki mai keia elele, a pau ae la kana mau olelo ana, a noho aku la lakou a po ia la a ao ae ia po, ka hele no hoi ia a kupono ka Ja i ka 1010, oili mai ana ua waa elele nei a pae ana ma ke one o Wailua, a ninau aku la Un poe kamaaina, no wai keia waa ? pane mai la ka poe o ka waa no Nalualele, no ke alii o Hawaii iaia ka moku a puni. Aia aku la no nae ke alii i Hawaii, o makou o na elele kai hele mai nei e imi i ola, oiai ua neea makoū e ka make a ke kaua a koe iki, a no ke kukui ia ana aenei o ka ikaika o ka moopuna a Manouli, ke koa ikaika i make ai na Mahu, i puni ai o Kauai nei i ka la hookahi, iiōlaila, upu ai ko makou alii i kana milimili a noa ka oiwi m Kamaakamahiai, a no ia upu ana hele mai n6i makou c imi, a pae mai nei makou i Maui, kuhikuhiia mai aia i Oahu, a pae mai nei hoi i Oahu, kuhi loa ia mai nei no i Kauai nei, nolaila la pae mai la, a ina ua ike oukou i kahi i nolio ai o ka makou mea e huli n2i la e-a, e pono e kuhikuhi mai oukou i kona hale i noho ai, i pololei aku ai makou alailn, pane mai la no hoi kamaaina, aia no i kela hale e ku makahalau mai la, haele nui ae paha kakou a hiki ika hale. Na na kamaaina no.hoi ke kena, o ka nanai wale aku la no ia a pepe ana ma ka puka o ka hale alii, pane mai la ka leo o ua Puuhonua nei, kokokomo nui mai hoi, heaha hoi ka mea i pepe iho la malaila ? ku mai a maanei ae la, na ia la hoi ka hua kena e komo, 0 ko lakou komo aku la no ia me kolo ana o aa kuli me ua liina a hiki i kahi i kuhikuhi i«i mai ai ia lakou, i loa oo a kuu īho oa umauma iialo a pili m» I» aioeoa, pa-e ana ao k» leo aioai* & ua tueu aei o ka 1% koa, * ka ana $ % w&i , eak&i * Kai lat lta Mo» lam*» » h poo* «Aii it»i) el& i& ;ma Hai c ki& m&i !a ia <g* j i 1M «AWk % ImK % «MŌĪ WAii «*$ !* • W* «MA * miM %ltoii % Imwifcfcl64w6iili IWM lfcl»9Hi««Kft lA IHi « «M «M % | *featiwM«tala«akt pin I» l«t« ;I» 4f* |aui«a *«*, pt«e iwti ; m«a M i 1 pK i «nai «iba a ***** ** 5 mzi

hewa mai oukou ia'u, o pau oukou i ka ma« ke, pane mai hoi kekahi kanaka, kn! mai hele hoopahaohao ae oe, aohe makou i maa, e hele ae no oe, o pau auanei makou i ka make, ae, o hoi nui a na na mai oukou ia'u, a he kanaka e hele aku ana ine ka laau nui la owau no ia, mai hoohewahewa o make, wahi a Kamaakamahiai, a pau no hoi keia mau olelo, o ka manawa iho la no ia a ua poe malihini nei i hoomakaukau ai i na waa, a me na wahi lako o ka holo moana ana, a pau a ku iluna o na waa, a hooinaka aku la lakou la e holo, a haawi mai la i na niapuna leo hope loa, i ka i ana mai, aloha oukou e-a, a kukai like ia mai la ia olelo, a holo aku la lakou la, kahea oe ana keia i na numakua ona, e lawe i ua poe nei a pae i Hawaii la Ia no. 1 loa no a pau ke kapakapa ana a ua eu nei i kona mau kokua, knhaha ! heaha la ia i ua papa holo moana nei ? kapalili lua ka hoi, me he manu la ke ano, a me he malolo lele la no Kaieiewaho, a o na kanaka hoi o luna, aohe lakou i ike i ka lakou mea e hana ana, ua niua na maka, aohe pane leo ae o lakou a pau, aohe no hoi i ka poo ak'i ka la, kamumu ana ka ihu o na waa i ka pahoehoe o Puna, a liuliu iki iho ka waiho ana a ka waa i kahonua, a kahi no a hoi mai ka ike o ka maka o kela o keia ka* naka, a hoomaopopo ae la lakou ua pae ka i Puna i Hawaii, a haalele iho la no lakou * na waa ilaila, a hoi aku la no a hoea ana * na hale i Keaau, ku ana lakou imua o Nalualele ke alii, a i ka ike ana mai o ua alii nei i kona poe kahu, mea e ua olioli r a hoomaka koke iho la no ka papa-aina o ke ahiahi, a pau no hoi ka paina ana, oka ninau koke mai la no ia o ua alii nei, ea, un ike no oukou ia Kumaakamahiai, o ka aeaku la no ia o lakou a pau loa, ke'lii, a hea holo mai, kahu, aia iloko o Kupau, oiai ea o Kane keia po o po iho, apopo hoomuka aku kakou e helu a hala ewalu la, a i ka ia o ka Ia e pae mai ai i Hawaii nei, ae mai la ua alii nei me ka leo olioh loa, a i mai la, makemake wale ka ike ana aku i kona npahu kino, he u-i paha ea, pane aku la na kahu, ka ! he u-i anei kela a koe, ke ike aku paha oe ia ia, mahina ka hoa e like ai, ke ku a ke kanaka maikai, i nei liki aku a ua poe kahu nei, make loa kela i ka haaliki, a akena launaiole, a pane hou mai la no ua alii nei, ka ! hikiwawe wale no nae hoi oukou, alima no o oukou la mai ka hele ana a ka hoi ana mai nei, pane mai ke kahu, ea ! he na na aku pahn a aohe e loaa ka lua, i keia kakahiaka aku nei no makou i pae aku nei i Kauai a halawai no me Kamaakamahiai, a pau no a hoi mai nei no inakou, o ku holo mai no ia o makou a liuliu mai i waho, me he mea la i pahua mai ka waa o makou, he mea kulana na la, a poniuniu koke ae la no na maka, a pau ka makou ike dna i ka makou mea e hana ana, a hookahi wale no a'u mea hoomaopopoo ke kulana e ku ai, a hiki wale i ka pae ana mai j nei, a kahi no a ike ae ua pne ka i ka aina, a lohe ua alii nei i keia mau olelo, lelele ae la ia iluna me kona mau wawae, me ka paipai ana o na linia, me ka hoopuka pu ae i \ kana huaolelo ano puiwa, he kanaka kupua j aku la na ke ike ole la oukou ! a pau keia j mau olelo, a noho aku la lakou a i ke kakahiaka nui o ka la o Kupnu, he mea mau no hoi i na keiki a ua o Nalualele ka hele mau i ke kula e ao ai me ka lakou kumu i ka ooihe, mokomoko, hahau laau palau, a me na hana ku ika ikaika a pau loa. Aia lakou no e walea ana, ku ana ua Kamaakamahiai nei, a ninau ana i na kanaka mawaho mai o ka aha, heaha keia aha e pihn nei ? a heaha hoi ka hana o ka piha ana o keia wahi ? pane mai la kekahi kanaka, he aha «o na na keiki a ke alii, e ao ana i na mea ikaika,. o na ano kaua a pau loa, pane hou aku ua pua nei a ka hookolohe, ! a no iho nuanei he ikaika o manao ae ka puni o ka aina i ka la apopo, a lohe no hoi keia ka«naka, o ka hele no ia a olelo aku la i na keiiii a kenlii, e! he kanaka hoi paha aia la «na o, i olelo mai nei in oukou, penei In ; a j ao iho auanei he ikaika, o manao ae ka puoi o ka aina i ka la apopo, a peln ia i olelo j mai nei la, ia wa i pane mai ai ke kaikuaana o ua poe keiki nei, e kii aku oukou iaia a lawe mai maanei, malia paha o ke kaikoeke na o makou, a ina aole ia, e aho ko makou hoaoanaae maanei. Aok i pau.