Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 40, 1 October 1870 — KA MOOLELO NO KE KAUA I PIO AI O NAPOLIONA. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KE KAUA I PIO AI O NAPOLIONA.

[Ke hoolaiia nei makou malalo iho i ka mooielo o na la kaua ekolu nia Sedana, Faraui, mawaeua o Generala Makamaliooe ona puali koo Faruni a me na koa o Perusia malalo o i>a puali a na keiki alii ka hooilina Moi o Perusia o Uilama ame ka hooilana alii o Sekone. O ka Alihikaua elemakule o Perusia, oia o Gemrala Moleke n.ma ke kuhikulii ana i ke kaua o keia mau la, a o ka hoolohe wale 110 ka na keiki alii. O keia moolelo, uu kakauia e ka mea kakau nupepa o ka nupepa Tribium o Nu loka ena kahi hoomoana o ka Moi o Perusia.J

Ma na hoouka kaua o Augate3o a me 31 mawaena o ka puali koa Farani o Generala Makamahone ame na pualii koa Geremni)ia o ke Keiki Alii Uilama a me ka hooilina kalaunu o Sekone ua auhee aluka aku la na Farani iloko o Sedana, a hoomoana iho la lakou apuni. Ua lohe inai nei au mai kekahi koa Farani pio mai, ua manao paa loa no na Farani, ua hamama puka nui no laknu ke ula e hiki ai i Meziere, a noia mea i mnnao ai lakou i na lakou e auhee hou mai mamua o Sedana, alaila he hikiwawe wale nokehouluulu hou ia a paa koke. Ma ke ahiahi Poakolu, o ko ke Keiki Alii Uilama wahi hoomoana mai ka hora 5 ahiki i ka hora 8, ma Kemei ('Chemaye, he wahi kauhale uuku he 7 mile ka mamao mai Sedana aku ma ka hema komohana aku o kealmui nui.

M.i ka hora 5 a me ka hnpalua ikeia aku he nee nui no na puali kon Perusia j hoomoanaia a puni makou, a manao iho ia makou, e holo ana ka Moi maluna o ka iio e mnknikni i ke ku ana o na koa kiai; aka, pii koke mai ia ka mahele 37 (rcgiinent) me he mea la e haaie mai ana, maloko mai o ke kauhale, a o ko lakou poe puhi ohe, e mele ana " E make ka poe koa kiai o Reine." I ka wa a lakou e hele lalani ana me ka hele wikiwik' loa, ike aku la au ma na moka o na koa e hana ia ana kekahi mea ano lua ole. Hai koke la mai la. E heie ana na koa me na kapuai mnma loa. Haalele aku la na koa i ko lakou mau'eke-aahu, a lawe wale ae ia no lakou he wahi koloka i kaei ia ae ma ko lakou mau poohiwi, me na wahi mea hookahi a elua e malamaia ai ka lakou mau ipu hao o ka wa kaua ; aka, ina i haaiele ia keia mau meu, ina, ua kaumaha kapakahi na koa, oiai ua haalele la na eke-aahu. Lohe koke mai la au, o ka puaii kaua holookoa, oia na koa i hoounaia mai e ke Keiki Alii Kale mai kona Pu.ili mai, o ka puali nui helu aiua a me ko keiki alii Uilama puali e helokiki ana lakou i ka hema ma ke ala a Doce CDouchey) a nie Meziere, i mea e pani aku ai i ko Makamahone nee ana ae ma ke komoliana, alaila pela oia e hoa pua ia aku ai ma ka palena o Belegiuma. Ua iohe mai nei au mai na alii mai o ko ke Keiki Alii ukali mua ; i ka wa a makou e nana ana i ka hele ana mai o na koa, mahope o kekahi e nee ana maloko aku o Kemoe, (Cheymoye) e hele pu mai ana no na koa Sekone, a tne na koa ku mau he 80,000 ka nui, me na mahele koa Perusia malalo o ke Keiki Alii Alabati o Sekone, e neenee ioa mai ana e pili me na koa Farani ma ka aoaoakau o Meuse, kahi a lakou i a-e aku ai ma Homile {'Homilley) ma keia la 30 o Augate, ma ke ala e hele ai i La Kapele (Chappelle,) he wahi kauhale uuku nona na kanaka he 930, ma ke alanui nui mai Sedana ahiki i Bouilona (Rouillon) ma Belegiuma ; a oia no hoi kahi kauhale hope loa mamua o ka a-e ana sku r?ja o o ka palena. ' He mau mea hou ano nui eaku no kekahi a keia mau koa i hana ai, aka, he mea hiki ole ke hoike pau aku ma ka hoohalike ana. Ua ike aku au i kekahi kanaka ua oopa kona mau wawae aeiua, e kupaoi ana ka hele ana iioko o ka laineu O kekahi okona hoa koa, i uuku iho ka eha o kona kapuai, oia ha mea nana e kaikai ana i ka laua mau pu kuikele. O na kanaka t hiki ole ke kikoo aku i hookahi kapual mamna aku o kekahi, ua hookaulua aku iakou maluna o na kaa a na kauwa e hookele mai ana, o ua poe la, ua hoomaha ia no ka )a kaua ae o ka la apopo. O na koa Bavaria, ka poe i manao io ia, aohe i oi ae ko iakou eleu ma ki heie ana mamua o ko iakou eleu ma ka hakakn. mawaena lakou o makou a me Sedoua, e hoomoana ana mawaho o kn ulu laau

o La M.ifela (Marfel) he wahi i kaulana ma ke kaua o ka 1641, i ka wa o na kaua o Le;igue. I ka wa a'u i ike aku ai ika mahele hope, e hookui okoa aku ana maluna o na kapuai a lakou e hele ana, i hiki ole ke olelo ae he hele kupono, kau ihola au maluna o ko'u lio, o ka hora 8 paha ia o ke ahiahi, a holo aku la i kahi hoomoana 0 ka Moi Uilama. a o kahi hoi ia a'u i manao ai e loaa ona wahi e moe ai «u a me ko'u holoholona. O ka'u mea nae i kau nui loa ai no ko'u wahi lio, oiai oia ka mea hana nui o maua. Ma ke ahiahi o ka hoouka kaua, i ka wa a'u i holo aku ai a he hapa mile ma Venedereze, oiai e holo ki-auau malie ana no, he leo nui ka'u 1 lohe aku, " E Ku." Kaohi iho la au i ko'u lio aku malie, me ka ike aku no i na Perusia, aole e hana wale mai ana. In'u i holo hou ai a he 20 iwilei, lohe aku la >au i ke kakani o na hoomakaukau kaua, me he mea la, e kulai ana na kiko ona pu a lele mai a pnu na poka maluna o'u. Ua hai ia mai ia'u ka haina o ka'u ninnu a ua lawa, nolaila, holo aku la au i Vendereze, a o kuu wahi lio wahine a nie a'u, hoopoina k<»ke iho la maua i na koa kiai, i na hele pupuahulu a me na kaua e hooukaia mai ana oia hoi inoe iho la. Hookahi o maua i haule a inoe, a hookahi i ku.

Ma ka hora 7 o ke kakahiako o kn la 31 o Angate, hele mai la ko'u wahi kauwa a hoala mai la ia'u, me ka olelo mai. ke hanaia mai la na lio kauo kaa o ka Moi, a e haalele ana ka Moi i keia wahi iloko 0 ka hapalua hora, a e holo ana i ke kahua kaua, a ua loheia aku la no hoi ke pahu mai o ke kani o na pu kuniahi ma kahi kokoke i Sedana. Lele ae la au i luna, lalau aku la he wahi popo barena, he wahi waina, kika a he wahi pepa manoanoa, (Card) hoo iho la iloko o ko'u wahi eke ili,a ai liele aku ko'u aina kakahiaka i ke alanui. la'u i pii ae ai i ko'u lio, kaalo ana ka Moi inaluna o- ke kaa lio waiho waleiho no, e kauo-ia ana e na iio eha me ka manao e holo i Kevause, fCheyause) he wahi ia he ekolu a me ka hapalua mile ma ka hema o Sedana. Nui loa iho la ke kuee iloko o'u, a honkun aku la au i ka Moi a me kona mau ukali e holo mamna o'u mn ke alanui e hele ai 1 kahi e ike aku ai \ ke kana, kahi hoi a'u i hiki koke aku ai mahope iho-o ka hora 9. He kupono ole'no ka holo ana ma ke alanui, no ka mea, ua paa kealanui i na kaa pu, na kaa lawe lako kaua, a pela aku.

la'u i holo aku ai a ma kahi oioi oka puu eku winiwini ona, 600 a 700 paho kapuai maluna ae o K«vause, i hoopumnaia e fea ulu-luau malulo iho, ike pono ia aku la ke kulana mai a'u aku. Ika la aku niamua, ua hoopuka e mai o Generala Forsyth o Amerika Huipuia" u He walii waiwai iki no pahn ka pii ana mai nei e ike i keia nanaina maikai me ke kaua ole i hooukaia." Ma kahi owawa mehameha malalo aku o makou, a mai kahi oioi iki ae a'u me ka Moi ame ka ukali o ka Moi e ku ana, ua ike maopopo aku la makou, aole oke awawa wale no o' Meuse aka, ua ike aku makou a pau loa ma o aku o na ulu-laau o De Loupe a me Faranekevala (Frnncheval) ilokooßelegiumn, a pau loa mai no hoi ka ulu-laau a mokumoku o Namo, ma kela aoao o ka palena. Mamun pono iho oko makou mau wawae, o kahi kaona uuku o Sedana, he wahi i kaulana o kona mnu papu

ia Vabuna, ahe wahi hanau hoi no Turennae, kela Alihikaua knulana o Farani. Oiai he 2 wnle no ame ka hapaha mile o Sedana mai o makou aku, nolaila, ua pau loa aku la ia makou na wahi a pau ika ikeia me ka ohenana ole. Oka aoao hema, e paaia mai ana e na puali helu i a me 2 Perusia o Kale mai, a i hoohuiia mai no ka mansrwa me ka punli o ke Keiki Alii Uilama. O keia iho la ke kulana 0 ka puali kaua, ma ka hora 9 o ke kakahiaka Poaha, Sept 1. Aole no hoi he hoouka kaua nui ia wa, a eia wale mai no a mahope mai; a ua lilo hoi na puali pukaa ika imi ana iko lakou mau kulana. Eia nae, ma ka hema loa, he 20,000 Watemabuga ma kahi i kokokeaku i Douke, 1 makaukau e oki pu mai mawaena o na koa Furani mai Meziere mai, ke manao lakou e onou mai iloko o ia papu. Oka nui ona koa i komo i keia kaua ma ka Generala Moleke koho aku, he 250,000 nakoa Perusia. ahe 120,000 koa Farani. Ua ike makou, aia me Makamahone i ka Poolua, lie 120,000 kua, oia hoi na

puah eha o kona ponoi iho, a o kela puali \ alakai hope la iho nei e Generala Feille «i maialo hoi o Generala S*-l>run, o Gen. F. Doua, a o ka puali helu 4, he mau koa mohile wale no, ua nalowale iho nei ka inoa o kona Generala ia'u. O Generala Makamahone, ka mea i ku i ka pu, oia ka Alihikaua nui ma ko ka Farani aoao.

He mea ole wale no paha ke olelo ae o ka Moi ka Alihikaua nui ona koa Perusia. 0 na mea nana i alakai ponoi i na koa Perusia, o ke Genrala Mnleke, ke Keiki Alii Uilama ame ke Keiki Alii o Sekone o Alabati. Ua ki ia he inau kani pu kuniahi hoohikiieie wale no i lilo mai ka lapa mauna ia wa koke. Aka, aole nae i hooukaia ke kaua weliweli, he mau wahi ki ki poka kakaikalii wale no ahiki i ka hora 6. 1 ka horu 7, hoomaka ke kaua ki ph kuniahi ana, oia ka wa i loaa ai i kelaa me keia aoao na kaawale kupono mawena o na lapa i kau ai ko laua mau pu. Puku mai la na poka pahu mailoko mai ona waha o nn-.pu a luku mai a luku inoaku. Ma ka hora 11 me 55 minule, lapalapa mai la he ahi ma ke awawa mahope aku 0 Sedana, mai na poka mai a na pu kaupoohiwi o Farani, i hoomaka ke kaua ma ka hora 11 ine 25 minuie. Hnokahi wale no halulu ana i ka lono aku, a hooneoneo ia nae e ke kaiii a na pu kuniahi e noke hala ole ana maluna ona lalani koa Sedone a me na Bavaria. Olelo mai la o Generala Seridana ia'u, ka mea e ku ana ma ko'u aoao, aole ia i hoomanao i kekahi kaua kakani o na pu liilii e like me keia. Ke lohe ia aku nei ko lakou kakani mamua o fee kani ana o na pu»kuniahi malalo ponoi aku o ko makou mau wawae. Ma ka hora 12, hooki aku la kekahi puali pukaa Perusia nona na pu eono e kau ana ma kahi kamoe o ke alanui hao o Meuse e kokoke ana i Faveiete, (Fayethville) i ke ki ana mai o na puali pukaa elua o Far«ni e ku ana ma ke kumu o ka puu olohelohe, e kokoke ana i kauhale o Felorina, (Floring) Ma ka hor» VZ me 10 minute, no ka hiki ole 1 ko Farani mau pu kaa ke kaua mai, ua kuemi hope aku lakou i Ferolina, a i ka wa i hoikeia mai ai ia makou e Generala Vona Koon, ke Kuhina Kaua u Perusia, i ka hookui ana ae a na puali o Sekone a me Perusia mahope aku o Sedana, oiai, ua ike aku la ua Generala la maloko o kana ohenana la, a uianao ia iho la ua pakele lakou.

Mai keia inanawa mai i ikeia aku ai, ua kanalua makou, i ka hooloihi ia aku o ke kaua. Ua puni loa ae la na Farani ina Perusia, a ua ho-ala mai Ia i kahi kuono. iMa ka hora 12 me 25 minute, ua haohao makou i ka ike ana aku i kekahi mau koa Farani e auhee ana maluna o ka puu mawaena o Felorina ame Sedana. Ke h«na la no na poka pahu mawaena o na lalani koa Farani me ka luku nui, oua wahi puu ia e pinana la )a e na Farani iloko o ka hapaha hora ua piha loa. Ma ka hora 12 me 50 minute, kahea mai la ke Kuhina Kaua, ke holo la kekahi kolamu koa Farani ma ka Akau o Sedana ma kealanui e holo ana mai Baizelle ai ka ululaau oLa Gavene. He hoio wale no ka ua kolamu koa ia me ka hoomaha ole a napoo ana iloko o kekahi wahi hale ulaula niawaho iki aku o Sedann. Kokoke ma ia manawa no, kahea mai la o Generala Seridana ia'u, oiai e nana ana oia i ka'u ohe, ke nee la ke kolamu akolu o Farani ma ke alanui e hele ai i La Gavene maluna ae o Sedana. (Ja kanalua ia nae, e holo ana paha e kokua i na koa e pale mai ana ma ka poopoo Bazelle ma ka hikma akau o ke kaona. Ma ka hora 1, ki mai la ka puali pukuniahi Farani nona na pu i kokoke aku i ka ululaau, maluna o na Perusia, ka poe i kono ia mai e malama iko lakou kulana. Hoomanawanui iki na Perusia a hiki i ka wa a lakou i holo maoli aku ai no maluna o ka puu, i mea e pale ae ai i ka iuku nui a na poka ana Farani. Mahope koke iho no, ike koke aku la makou i ka papa koa Peru« sia helu akahi ma ke ki pu, ma ke poo o na puu o La G«ivenne maluna ae o Tore. Aohe ike ia aku he ano ikaika ko lakou a hooho mai la o Generaia Seridema >a'u Auwe! ua hele a nawaliwali kela poe! Aole e hiki ia lakou ]a ke ku aku imua o kela poe Farani. Aohe i liuliu iho, kela wanana a ke Generala, no ka mea, ua pii mai na koa Farani, ma ke ano he eono Farani a he hookahi Perusia, nolaila, uaauhee aku Ia na Perusia i lalo o ka puu me ke ake aku e loaa mai ona mau kokua mai na kolamu koa mai e awiwi mai ana e kokua ia lakou. Aole i hala ae e lima minute, hoomaka hou mai la ko na Perusia pii ana mai e kaua. I keia manawa, ua puipui io mai la lakou, aka, aole nae oia ka mea e kaohi aku ai i ka make a na Farani he nui e luku mai la me ka hahana. "Ē na Lani Maikai! e holo mai ana na koa Farani e luku ponoi i na Perusia !" wahi a Generala Seridana. He oiaio, holo mai la he mahele koa oua poe la me ko lakou mau mahiole a me na umauma i paie ia i na keleawe ipuali kaua

iio,) e aiai nna ikala o Sepatemaba, a kahamaha iho la maluna ona koa Perusia. Aole i manao na Perusia e houluulu ae ia lakou nia ke ano laiani, nolaila, i ko na Farani hooano loa ana inai, a kahi 110 na Perusia a ikeia uku, e kaua io ana me ke kuu pau i ko lakou ikaika inaluna o na koa lio Farani i alualu aku. He weliweli ka ike ana aku. Holo mai la na koa lio a ine na koa hele wawae Perusia me ke aluka ma na haneri a me na mahele; wikiwiki pu mai la no hoi i ke ki i na pu a nolaila, ike ihola na mahele koa Farani hookano, aole e hiki aku ke hoopaa mai i ke kaua, oiai, ua manao ole mai la na Perūsia, i ka make, nolaila, ua huli aku lakou i hope a kuu pau aku la ika holo, ioiae ka mama mamua oko lakou hele ana mai e kaua. Iko lakou huli hoi ana aku, aole o lakou wahi mahele koa ikaika, ua hele aku la a aikena, a ua hele pa-e-e na koa me ka hele pololei ole iloko oka laina.

1 ka huli hope ana aku no o ua poe koa Farani hooio la, alualu aku la no na koa Perusia wiwo ole mahope o lakou, me ka holo wale no, e alualu ana i na koa kaua lio Farani. O keia alualu ana ika poe kaua lio, he mea ia i ike pinepine ole ia iloko ona kaua i hala. Aole au i ike i ka'u mea e hoohalike aku ai no keia mea. Ika wa hoi a na koa Furani hele wawae i ike mai ai, ke auhee la ko lakou mau koa kaua lio imua o na Perusia, hoaano mai la hoi lakou a hele mai la imua e kaua me na Perusia.

Kakali malie iho la na koa Perusia e hoomaha i keia alualu ana aku, me ka alo i ni poka o na pu kaupoohiwi Farani, oiai ua nnenae iho la ; o i ka hiki ana i ka wa a kn enemi i kokoke mai ai, he 100 iwilei paha ke kaawale mawaena ona aoao elua ; a ia wa ī hookuuia aku ai na pu-kuikele e luku i ka enemi ine ka puahi loa, oiai hoi ke kukupau mai la no ke kani a na pu Farani. A no ka hahaoa loa o ka lele kupinai ana o na poka o na pu-kuikele, ua hiki ole no i na koa hele wawaeo Farani ke hoomanawanui mai, e like me na koa kaua lio i holo puha. lahio aku. Huli hope aku la no hoi na koa hele wawae o Farani, a alualu aku la ma. hope o ka meheu o na koa kaua ho i hoi nele aku ai, oia hoi, mai kahi mai a lakou i houlunlu ai a hele mai ai e kaua. He £00 iwilei paha ka mamao aku mai kahi aku o na koa Perusia ma ke ala e hele ai i Setldna, a kahi hoi a na pukuniahi MUamlie a Farani i hoonoho papaia ai.

Kakahe ae la na koa Farani ilalo o ke awawa mamua o ka hiki ana rnai i ke alahaka hao ma Basille, i mea e keakea ai i ko na Geremania hele pololei ana aku i ke kulanakauhale o Sedana. No ko na Farani naaupo, ua hiki ole iho la ia lakou ke p«a i ke alahaka ma Basille, a ua lilo i wahi hana nui no uu Geremania a pau wale ka hakaka. Keakea ae la na Perusia me na lala laau a me na eka-lepo maluna o ke alahaka hao, i palea aku ai na koa Farani i hoao mai i ke kukahiaka e hoohanee i keia alahaka, i mea e hiki ole ai i na koa Bavaria ke kamailio aku i ka aoao akau a me ka hema oka inuliwai Meuse. Aohe i hololea keia hana a ka Farani, no ka mea, o ka iakou mau pu i ki mai ai, ua ku wale ae no na p6ka i na kua a me na hao moe kaola o ke alahaka, aole i ke alahaka ponoi, a nolaila, ua waiho paiole ole ke alahaka hao.

Ma ke alu ana o ko puo i uhiia e ka ululaau o Kamapina (Charmapin) a'u i hoike e ae nei mamua, ua kukulu iho la nn koa Ba. varia, he elua mau puali pukaa, he eono na paona o ka poka hookahi, a kaua aku la a hiki i ka pau aaa,nie na pukuniahi o ka papu pale mni o ke hulanakauhale o Sedana. Ma o ae o Meuse, oia hoi, mai ka laina mai o Basille ma ka akau aku, he wahi poopoo alualua, e hoopulu ia ana e kekahi wahi kahawai uuku, ai« malaila ke kaua weliweli o keia la, a malaila i oi aku ai ka luku nui o ke kaua holookoa.

O kein wahi kahawai malana ae, i poina ai kona inoa ia'u, ke kahe nei ia mahope aka o Sedana. Mahope aku oka uliilaau o Felegenese, (Fliegenese) ma ka akaii a mahope aku o ke kaona, e ku mai ana he wahi puu i kukuia e na pupupu hale, a e mokaki mni ana na mea kanu, a e lei ia ana e ka uiulaau a'u i hai keke ae nei.

Mawaena o ke alanui a me ke kulanakauhale, ua ike ia aku na kauhale lole o na koa Farani e ka ana iwaena o ke poliuliu a ka ululaau e hoopuni ana a me ka puuluiilu koa pu i knua ole. E ku molowa ana lakou e like me loane Poka ma ke kaua alua o Bulu Kana, ma Amerika Huipuia. Ua mauao aku makou, o na koa komo hou mai ke* la o ke Gardes Mobūe t ka puali kōa a na Alihikaua Farani i aa ole ai e lawe mai ia lakou, e kaua mai i na Perusia. Ma ka aoao hema o na Perusia, he ekolu mau puali kumau o na Farani, i kaawale mai lakou mai na Perusia mii, he wabi poopoo i paa i ka ululaau, a be puu moe kaolo mahape īho. Maluna o keia puu kekahi kaua ikaika lou, a oia kekahi ki o ka puali kaua Farani. I ka wa o kona mau puu i puni ai i ke kauia e na pukuniahi Perusia, oiai ua waiho kalae mai ke kulanakauhaie imua o lakou, ia manawa i hoohoia ac ai, Aia o Sednna

iloko ona lima o Perusia, Ala 0 aku oka henia, he wahi kulanakauhaie nona ka inoa o lie, (llly) ua puhi e ia ae e na Farani i ke ahi o na pukuniahi i ke kakahiaka.

O keia mnu mea n pau, ua oki pu ae no ia i ke aluhaka hao, i puhiia e na koa Farani, i mea e hiki ai ia lakou ke malama aku iko lakou welau akuu. Maiuna aku o ke alahaka hao, ma ka laina e holo la i Meziere, he wahi puu ua ulu paapu ia e na iaau. Maluna o keia wahi puu, i ku iho ai ke Keiki Alii Uilama me kana Ahaiolelo mai ke kulanakauhale mai, e nana i ke kaua, aka, ua kaawale loa aku keia, a ua ike poliuliuia aku ke kahua kaua, aka, he wahi puu nae kela i makemake loa ia mamua ae o ko makou puu, kahi a ka Moi, Couna Bisimaka, Von Hoon, Generiila Moleke a me na Alihikaua Amerika Seridana a me Foasaika e ku la, me ka helu ole i ko oukou wahi kakau nupepa. Oiai ua hai ae nei au i na mea i ikea o ke kaua a me na mea a pau e piii ana, nolaila, ke hoike iho nei au i ke kulana o na puali kaua ma ka hoomaka ana mai o ke kaua. Oko na Alihikaua Perusia mnnao maoli, o ke pani ae i ke komo nui ana mai 0 na koa Farani ia lakou e kaua ai iloko o ka poai, ma ka hookui ana mai i na koa Sekone ma ka akau a me na koa Perusia ma ka hema. Ua ko io keia manao hoohui ana 1 na puali i ke awakea, ma kahi kokoke aku i knhi kulanakauhale uuku o lle iloko o ka ululaau, mahope aku o Sedana, a'u i hoike mua ae nei. 0 keia hoopuni weliweli ana, ua hoomamaka mai no ia mai ka uuku mai a hiki i ka wa i hele aku ai i ka loa, a komo kino mao!i iloko oka papu o Sedana. Ma ka akau loa na koa Sekone. Hookahi puali koa kiai kumau o ka Moi, aka, ua kaua nae me na koa Ftirani nia Garavelotie, malalo aku o Meza. kahi i halawai mai ai o ka Moi me na koa Farani. a kaua nui ai, nolaila, ua minaniina ka Moi, aoleeae hou ia lakou e komo i ke kaua e pepehi mninoinoia mai. I\'ta ka hoopono maoli, ke kono ia mai nei au e hoikp. mamuli o ko'u pili loa ana aku i na koa kiai ponoi o ka Moi, ua hoike mai lakou, ua aa loa lakou e hele imua i ke alo oke kaun, Ona koa kiai ae la ame na koa Sekone, he 50,000 paha ko lakou nui, ma ka aoao akau lakou o ka muliwai Meuse, mai ke kakuhiaka a po, mawaena o Ruhikoaka ame La Kapela. Ma keia wahi hope, kukulu ae la ke Keiki Alii Alabati o Sekone i puali ku i ka wa no lakou iho. Ma ka wanaao o ka Poaha, ua lilo ae la ke kahua mai Rtibikoaka a hiki i Meuse, i na koa Bavarja, Helu akahi a me alua. Hooneenee aku la lakou i ko lakou alo ma kahi kokoke i ke alahaka hao o B;izaille a hiki 1 kekahi wahi mai Douke a i Sedana; a ao» le no hoi i mamao loa, mai kahi kauhaie mai o Fore, malalo mai o ka puu o ke Keiki Alii Uilama i kukuluia ai e paa, i ke kahua mai Fore a hiki i Ile a komo aku i Felorina kahi o kekahi halepule nani e ku ana, i aneane lilo aku 1 maka ki poka no na koa Perusia, ina i manao o Generala Moleke e hoopahu i ke kulanakauhale me na poka pahu.

Aln ka akau o ka hikina hema o ka halepule, he wahi kaiipale me ka papu mahope mai, a nm o aku o keia hikina hema, hewahi kahiko i makemakeia o Sedana e noho mau, me na kia loloa o ke keneturia 16, i ano ole, ina e ki ia aku ana e na pu eha pa« ona ke kaumaha oka poka. Ma o aku hoi o keia, he wahi papu iloko o ka puuwai o Sedana e oku ae ana maluna o i\leuse rna ka hikina hema, aka, ua alai ia mai nae e na puu ma na aoao elua o ka muliwai, e kahe ana ma ke aio iho o ka papu.

Nana aku Ia o Generala Seridana maloko o kana ohenana ma ka puu mamua aku o makou, aole paha i akolu mile mai kahi aku a makou e ku ana, me ka papapono o ka la mahope, a hooho mai la ua Generala nei ia'u, " E hakaka kupouli loa ana lakou la no kela wahi puu mamua o ka loaa ana mai a lilo aku paha."

Ma ka hora akahi a me ka hapa, lele hou mai la na koa kaua lio Farani e kaha*inaha maluna o na Perusia, oiai e hoopuipui mau ia mai ana i kela a me keia minate, nolaila, ua hooikaika loa na Perusia aua haoai hou ia aku na koa lio Farani i ka iuku nui, e like me ka hahana i haawi mua ia aku i ko iakou mau hiki mua i hoonana mai, a hoo* huliia aku la lakou a pau ma ke kahea e hu* li loa. Lawe ae (a na Perusia i ka makau o oa koa Farani e pukaka In, i mea e hoihoi loa ai ko lakou mau manao, nolaila, ua hele aku lakou imua o na iaina koa o ka enemi a he 200 iwilei paha ke kaawale mai kahi mai a ka enemi e paa ana.

0 kela mau koa Perosia e hele la imua o ka enemi e auhee la, ua mahae ae la lakou i elua mau puali, me ka hookaawale ann i 100 iwilei mawaena o na laina o laua. Aohe i liuliu iho ka mnkou nana ana i ka lakou nee ana, punohu mai la ka uwahi mai ke kualono mai ma o aku o ka poe ki haka* haka, i hahaiia mai e ka pieloke mawaena o na puuluulu Farani, a e hoike mai ana ia makou, ua kupaa na Perusia. Ua ike na

L*ni, ua hiki oko eloa mau pu-kuniahi eha paona ke kaamaha o ka poka maluna o ke lahaa paliko, a ua kiia mai na poka maluna 0 na puuluulu koa Farani. I keia manawa, me he mea la, ua pili-wai paha na koa hele wawae o Farani, no ka mea, e hele ana hoi e lele aku maluna o na koa Perusia, ka poe i oi ae ka heluna he 1 akn 2 mai, aka, emi wale mai nae lakou pabope o ka puu, me ka ike ana, o ko lakou mb\ wale no ia e pakele ai i ka la o ka make nui, e pena mai ana mamua o ko lakou mau maka ; hoao wahi hana e ae la nae na koa kaua lio, aka, aohe i holo pono, e pake--3e ai o " Eono haneri." Iho mai la na Uoa kaua lio—e holo pololei uni ana 1 kahi a na pukuniahi elua e ku ana, aka, mamua o ko lakou komo ana mai mawaena o na haneri iwilei elua mai na pukuniahi aku, houluulu ae la na Perusia i ko lakoa mau koa, a me he mea la e hele huakai ana, rae ka heohakalia a kokoke iki mai n& koa Farani he 50 iwilei, alaila,kipu aku. 1 ke kokoke ana mai, ua ki koke ia aku na pu me ka hikiwawe, a i ka makou na na aku, me he mea la, aohe kanaka o na koa lio o Farani e kau ana iluna o na noho lio, a no ia mea, ua haule nui iho na make maluna o ke aJa a paa loa kahi a ka mahele koa hou e hahai mai ana. Mamua iho oua poe make la, ke alanui a ka poe ola e hahai mai la e make pu. O ko na koa lio pue ana mai e lele maluna o na pu Perusia e kaua aku ana, ua papa ia mai e ku. I keia wa a lakou i hoao ai a ko ole, aka, ua meheu iki no nae hoi ka pue ana e kokoke aku, e like me ka hiki i ka lio ke aa aku. Kuemi aku la na koa līo, a ku- j emi pu aku la no hoi na koa hele wawae i | Sedana. Oke kumu i kuemi aku ai, no ka mea, U8 ike na Farani, ua hala ka manawa pono e hakaka ikaika ioa aku ai, oiai ua lilo aku ka puu. Ika ike ana o na Farani, ua papahi mai la na Perusia i ko lakou mau pu kumahi ponoi, nolaila, aole e hiki i ka laina koa Farani e kumaka aku ana kc hoopaakiki aku. Ia manawa koke no, i kuemi hope aku ai ka laina Farani, ua paa koke ke alapii oka puu me na pu wili mitarelia Perusia. Ua emoole loa ka paa ana, me he mea la, ua ea mailoko mai oka honua ua mau pu la. E like me ka emoole o ke kuemi hope ana aku ( o ka laina koa o Farani, ua uhai aku la no | na mau elele aloha ole nei a ka poe Perusia ; e luku i ua poe eneuii la o ka aoao Farani. j

Mahope iho o Ua hoouka kupouli ana mai o ka poe koa kaua lio Farani, a mahope iho no hoi o ke kuemi hope ana aku o na puali koa heie wawae, ua awiwi loa aku la ka ohai ana a ka poe Perus ; a mahope o lakou, a no k» aneane kokoke loa ana aku o ka poe Perosia ma na kuekue o ks lakou mau koa kaua lio, nolaila, ua huli hoa mai la lakou e hoouka pihoihoi mai me ke ano kupouli o ca manao, aka nae, aohe pono i koe—no ka inea, o na wa o ka wawahi ana i na kuea o na koa hele wawae, ua aui ae ia mau ano hooaka ana—a na ka laina kakahiaka uliuli 0 ka poe Perusia kupapau i hooki i ka hoouka ana mai a ka poe Farani. Me he mea ia, ua kuia mai nu i kekahi inea ino e, oiai, ma ia wahi aohe inau pu kaa a aohe mau pu wili nui a ka poe Farani, e hoomamalu aku ai i ko lakou poe koa hele wawae. He mea nui loa ka malamaia sn« oia kulana ; a he mea kupono e haawiia ka ikaika hope loa o na aa koko i mea e paie aku ai i ka enemi. Hookahi nae mea maopopo, i ka halawai ana mai o ka poe koa hele wawae me ka poe Perusia, ua hoole aka lakou, a ua hoonou wale mai no ka poe koa kaua lio, i kumu e hoohoihoi ai j ka poe koa hele wawae. Aka, nae e hikj a 1 ka bora elua o ka auina la, hiki mai la kekahi poe koa hou e hoopuipui mai ana i na koa Perusia, mawaena mai o Sedana a ine Tone, a kuemi hope aku la mawaho iki aku o na pale papu o ke kulanakauhale. la manawa i pane mai ai o Generala Seridana, "Ano, ua auhee ke kaua no ka poe Farani," & ua hauoli mai la ka manao o ka poe alii koa Perusia. He hiki ho paha i kekahi ke maoao wale ae, ua lohe mai la ka poe Farani ia mau huaolelo ; oiai, aole 1 pau pono loa kana mau huaolelo i ka puana ia ae—aia hoi, ua meha mai la ke kani ana o na pu ma ka laina holookoa, aka, he poai oae ke hanaia ana ia manawa. I keia manawa, puka mai la o Oouna Bisimaka a hele mai la i keia wahi puu e hoopaapaa loihiia nei, mawaena o Fore (Foray) a me Sedana, e kokua i ka mahele koa i kukulu mun ia aku malaila, aka, ua komo e nae iloko o'u ka hoohuoi, heaha ia auanei ka hana a ke Kuhina nui e manao aku ai no ke aupuni ku i ka wa o Belegiuma, e koJroke aku nei na puali kaua ma kona palena. Aohe i upu iho, pau ae la ko'u hoohuoi ana, do ka mea, wahi a Couna Bisimaka ponoi ia'a, "ua hoouna aku nei au be palapala i ke Kuhina Kaua o Belegiuma, me ke koi ikaika ana aku iaia, i na e laweia ae na mea kaua a na koa Farani a pau e komo | aku ana i Belegiuma e na koa Belegiuma, alaila, e hoopaa no au i ke ku i ka wa ana 0 Belegiuma, aka, i na aole e hana ana o Belegiuma e lawe pio ae i na koa Farani i komo aku, alaila, e hahai loloa aku ana no au niahope o ka enemi a komo iloko o Bele-: giama, no ka mea, na Farani ka uhaki mua 1 ke ku i ka wa ana o Belegiuma." Ua holo aku nei au i lalo e ike i na koa Belegiuma e kokoke roai ana ma ka palena, a ī ibo au iloko o'u, aole no lakou i hoohoihoi mai i ko'u hiohiona ma ke ano koa ; eia wale no nae, i ka wa e paa ai lakou i ka uhiia e ko lakoa mau kuka nunui, me he mea la, i na e nana aka aohe koa e ikeia ika. Ninau aku la au ia Gencrala Serida-

na, ke manao nei anei oe aia o Napoliona iloko o Sedana. Hoole mai la kela, me ka pakui mai, aole hoi be naaupo loa o Napoliona, aole no hoi i naauao loa, e hoo mai ai i kona kino iloko o Sedana ano. No ka mea, hookahi iloko o kona ola ana, e hewa auanei o Couna Bisimaka. He hapaha i pau ae o ka hora ekolu, hele mai la ka Moi i ko'u wa'ni e nohoana, aolelo mai la, ua manao ia e hoao ana na koa Farani e oki pu ae malalo aku nei o kakou imua o na koa Bavaria o ka puali alua. He umi minute i koe, hiki ae i ka hora eba, hai mai la o Kenela Sheridana ia'u, aia 0 Napoliona me kana keiki maloko o ke kulanakauhale o Sedana. He iwakalua minute i hala ae o ka hora ekolu, aole i hoao wale mai ka puali koa Bavaria malalo aku nei je komo aku iloko o na papu o Sedana, aka, |ua hoaano loa lakou,a ua komo aku maloi ko o kela hale keia hale. 1 ka bora eha ponoi he hakaka nui kai hoouka ia no ka lilo ana mai o ke kualono maluna ae o Bazicle. Ika lilo ana mai oia wahi, ua hoopuehuia na aoao a pau o Sedana me na pu kuniahi Perusia. He kanaha minute i hala ae o ka hora eha, ua pau pono keia mau mea i ka hanaia, a aohe kanalua i koe no ka hopena o Sedana. Ka haawi pio ana mai o ka Emepera Napoliona. 1 ka hora elima, ua hooki emoole ia ke ki pu ana ma ka laina holookoa. Aka, e ike ana oukou iko inakou pahaohao. He elima minute mahope koke iho no, ikeia aku la ka holo ana mai o kekahi alii koa Farani me na koa ukali Ulana elua, e lawe ana me kekahi hae keokeo maluna o kekahi lala laau ma ke ano he hae e noi mai ana e kapaeia ke kaua ana. O ua elele nei he aiii koa Kanela (Col.) 1 hele mai e noi i ke ano o ka haawi pio ana. Mahope iho oke kuka pokole ana o ka Moi Uilama me Generala Von Moleke, ua haiia aku na olelo i ua elele nei penei:

" Ma kekahi mea ario nui e like pu me keia, o ku haawipio ana mai ia 80,000 kanaku a nie ka papu ano nui, he mea kupono e hoounaia mai i Luna no ke kulana kiekie; nolaila, ke kauohaia aku nei oe e hoi aku i Sedana a e hai aku i ke Kiaaina oia kulanakauhale e hoike koke mai iaia iho imua o ka Moi o Perusia, Ina aole oiae hoike mai iloko o ka hora, alaila, e hoomaka koke no ke kipu hou ia ana aku. E hai aku n» hoi oe i ka Alihikaua nui, aohe inake hoao mai e loaa aku iaia ka haawi pio ana mai mala--10 o na kumu, aka, e haawi pio holookoa mai me na kumu ole." Ka hoi aku la no ia o ua elele Farnni nei, a ī ka hapalua o ka hora eono o ke ahiahi f loheiaaku la ka leo " Huro! " o na poe koa Perusia ; a he umi minute mahope iho, ike ia aku ke Generala Farani Failly (Feile) a Kiaaina hoi o Sedana. 1 ka aneane ana mai e hiki, ua kukuluia ae la na laina mahope o ka Moi; mamua mai o lakou na'lii koa uka--11 o ka Moi, a he umi īwilei mamua mai ku iho la ka Moi Uilama o Perusia, e makaukau ana i ka hookipa ana mai ia Generala Feile. Ua lawe mai ua Generala Farani nei, me kekahi palapala i kakau moa ia e ka Emepera INapoliona, oia keia : " Oiait aole e hiki ia'u ke make ma ke poo o ko'u puali kaua, ke waiho aku neiau i ka 'u pahikaua maialo o koumau kapuai e ka Moi." INo ke aha e make ole ui o Napoliona e like me ka make ana o kona mau tausani, o ka pahikaua ma ka lima me kona alii, i ka enemi, he mea akakaole ia.

1 ka heluheluia ana o ua palapala haawi pio nei, ua noho iho la ka aha kuka no ka manawa pokoie, mawaena o ka Moi, ka Hoo- | ilina Alii (oiai, ua holo mai la oia mai kona ! puu mai i ka ike ana mai i ka hae kapae kai ua) Oouna Bisimaka, na Generala Moleke a me Von Hoon. Mahope iho o ka noonoo ana no kekahi inau minute, noho īho la ka Moi maluna o ka noho i-e, a me kekahi noho i paaia mai e kekahi mau aiii koa ukali ona, kakau aku Ia oia i ka Emepera e hele mai e ike ia ia i kekahi kakahiaka ae ma kona wahi hoomoana ma Venederese. 1 ka wa i paa ai ka palapala a ka Moi i ke kakau, pii mai la o Couna Bisimaka i o Generala Seridana la a me Generala Foasaka, a lulu iima aioha pu iho la makou. Lalau aku la o Generaia Seridaoa i ka lima o Couna Bisimaka, a hoomaikai aku la penei: "E ke Couna, e ae mai oe ia ia'u e hoomaikai aku me ke aioha oiaio, ma ka hoohalike ana, ua iike ka haawi pio ana mai o Napoliona iaia iho me ka haawi pio ana mai o Generala Li (Lee) ma ka Hale Hookolokolo o Apo-1 matoxa." I ka hiki ana mai hoi i ko'u wa e lulu lima ai, hopu aku la au i ka iima o ke Kuhina nui me ka hiki ole ia'u ke aua iho i hookahi huaoieio, mahope iho o ko'u hoomaikaiia ana mai, hoopukaaku la au, 44 e Couna I Bisimaka, mamuli o kou noonoo nui i kuu akeaia i loaa mai ai ka lanakila nui o keia la kaua," Pane mai la ke Couna, " aole loa pela e kuu hoa aloha, aole owau ka Alihikaua nui, a aole loa a'u hana maluna o ka lanakila ana o na kaua. O ka'u mea e haaheo ioa nei, o na koa Bavaria, Sekone a me na Watemabuga, aole no ko lakau kaua pu waie ana mai no ma ko makou aoao, &ka v no ke kaa o ka hemolele o ka hanohano o na hoouka kaua nui ioa maiuna o lakou. Ke manao nei au, aole e hiki ana i na Farani ke olelo mai, aole e hakaka pu mai ana o Geremania hema me ko lakou aina makua ma keia hope aku." Ninau aku la au ia Generala Seridana, e lawe pio pu ia ana no paha o Lui me kona Papa. Pane ia mai la au, aohe mea i ike no ia mea, a owai ia ka mea e manao nui aku ana ia wahi keiki uuku e like ine ia. 1 ka pau ana o ke kakau paiapala a ka Moi, nana no i haawi kino aku i ke Gencra-

la Feile, oiai e ku olohelohe mai ana oia me ka papale ole, e lalau mai ika palapala. O na n.akana o kona hanohano i loaa ai iaia raa na kaua o ltalia a ire Sepasaboro, e kakau ana la ma kona umauma iloko o ka ia omalumalu, Oko ka Moiwahine Victoria kii, aole loa i ike pinepineia ma ka uinauma o ka poe haawi pio wale me ke kumu ole. 1 ka wa a ke Generala Feile i hala aku ai me ka palapala a ka Moi e kono aku ana ia Napoliona e hele mai e ike iaia ma kona kahua hooinoana, ake nui loa iho la au e hele aku ina ka palena o Belegiuma, me ka manaolana e hoouna aku i keia mau lono, aka, hookaulua mai la ko Gouna Bisimaka ahaiolelo ia'u, e kali au a kakahiaka, a ina e heie aku, e malama Joa o haule aku raawaena ona lima o ka poe koa i hele auwana, i ikeia e kikihi ana i Belegiuma, no ia mea, noho iho la au ma kahi kauhale o Kerona, (Cherong) he mile ke kaawaleJmawaho aku o na koa kiai, ia wa aku a po ; a mahope o ka hanuhanu ana i wahi e moe ai, loaa iho la he wahi moe, a haule aku la au hiamoe. I ke kakahiaka nui ae, holo aku la au i Belegiurna. la'u e holo ana, halawai aku la au me ke kaa o ka Moi me Wapoliona 111., maluna ona, e holo ana oia ma kona ala e hiki aku ai i kahi hoomoana o ka Moi Uilama ma Venederese, me ka hoike aku iaia, he pio na ke kaua.