Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 40, 1 October 1870 — Ia D. Kaukaha a me na Makaninana O WAIMEA. [ARTICLE]

Ia D. Kaukaha a me na Makaninana O WAIMEA.

h Nupepa Kuoeoa. Aloha oe : I Ke kouo mai nct ka iiookainani nui | oiai Hanalei mai, e pa-pa leo maoa. Ua 1 !»'»nn ia, a heaha hoi ka kahi hoiohewa o Waimea ; n malia paha o T). K. oo in, a i.e hoahanau j»»ii paha la 1). K. s a oia no ka mea nann ke kuKulu inanao u D. K. i iioniaha m?ti ai. la paue Rjai nei o D. K. no na noa aua a*u i honpaa ae nei. Ma ko'u hoike ana la oukou ī na kuimi manao. «ole &u ite eneaii iaia, aole hoi he ake L. M. Hanalei, he okī ]oa no ; aka, no kuu oui e loaa na kauaka aloha aiiiii io, a ahilia io hoi i kona iahui iho, aoie i<oi i ke fcanaka iokoino e like iho me km £waa*.a o Hanaiei. Aole no au wekweU aku īa <>ukou e ko Hanalei, ke kohn hou mai oukou iaia no keia ho- !«> «ka; e aho no }saha ke hoouna mai i ua k<>a • onlnu, i»e ikaika iiekili, a he hekiia pamaln. So na kumu a'u i hoike mua aku ai, Le kopaa «ei au, he oiaio ia, aoie ko'u he lohe pepeiao, aoie no hoi he ike ma-1 k«Io, a<4e Im>ī he lohe ī kekahi ia a nele i tahi la. tnat ka la mua a ka I« hope, ua ik€ ia e a'ts ke au nui me keow iki o ko»i maa kee a pau ; ua pau ioa i ke kiiohaa e a'u. Ua ininamina au i ka lapalar«s o ke ahi o kona waha, no ka pilia i ke ia«, no ka waiea mai ka wa opio niai i ke kuamuamn, no ke ao pouo oie ia e ka makoa, no ke kuluma i ka haiiiili i kahi haīkī a ī ke akea ; a pe\a no \ ke kak«i« manao, no ka mua i ka oieio ino < kmhi malo, i ke kooiuu a i ka iehulehu, a ī na Aha Hookoiokoio paha, a peia no i ka imike nupepa ana. Ua kuhi paha «.• w'u, aohe i pili ia oe ; aohe kaua ia i «eheoa aka, hookahi no o kana makuahine, a i ku paha oe i ko wahi iuaui makoakane la Mekaino. Ua kapa oe ia'u J*e geia«iona, ke pookela o ka wahahee !! liookahi wale no mea me ia inoa, aohe k<*kc»olaa, aole no hoi owau ia, aohe no hoi he wahahee na niea a'n i hoike ai. Ua hooīaio mai oe i kou kumu i kue :n x ka Hon. S. K. Kuapuu o Waimea, a o kou hue koie ana i ka mea e piii ana i ke kino mai o ua hoa Kauai ia ou, he mea ia e hoike ana i kou hoino iaia, aole i pum ka aina i ka ike i kona ano, (inai pakej aka, ma keia kukuiu manao ou, ua menemene oie oe, e huna i ko ke hoa mai; a pela no i na paiapaia iioopii a kona apana : e aho no na na hoa e ae noe koe īaia, aoie nau. A ua ike no oe i na palapala hoopii o na apana e ae, o oe no ke pookeia o ka mahaoi i ka hoomoe. He nui na oieio hoohoio noi daia a ka Hon. 3. K. Kuapuu i hooholoia, aole nae ou haaieie aku, i na hanen poo ieta, aole hoi i na Buke Kanawai,aoie hoi i ka Buke o na oielo hoohoio o ka Aha Kiekie, he paoī hoi ko miki, a hoi ope nui ana u Haoaiei. Ua nihi oe no kona noi dalr, a hooholoia nae, he puni oe a ka miki, a me na wahi noi i hooholo ole ia, ke haekoie neī oe. Ina no paha e ae ia mai 1 ke not <iala a Hon. S. K. i mea kuai ai ita na hoa, ina no ua paiahaiaha ou mau lima nui, aoie no ia hoi oe e oielo ia, he kee ia no ka Lunamakaainana o Waimea. Ua hooiiio lea mai oe, ua kue io mai oe i ka hoapono ana o kokakou Kanawai ma ka oleio Hawaii; a pehea iho la oe i ai, be w&hahee au ia. E na Hawaii kookoa, e nana mai oukou i keia. He aupani Hawaii keia, a he pono anei hoi ke apono ia kona mau Kanawai ma ka oielo e ? Ua oleloia, o ke Kanawai ka to a me ka iwi o ke aupuni—a peia anei e pono ai keia, he aupuni Hawaii, a o kona io a me kona iwi, he Beritania, He foea kue ia i ka ike o ka mea hoopono. A pehea la kau e D. Kaukaha, he pono anei i ka io a me ka iwi o ke kohoia no ke kanaka ? a he pono anei i ka io a me ka iwi o ka manu no ka mano ? a he pono anei i ka io a me ka iwi o ka iio no ke keko ? i he pono anei i ka io a me ka i«rī o ka niu no D. Kaukaha ? Aole, «ka, īa oe oo nae, he pono ko io a me ou iwi no ka niu. A pela e kohu ole ai ke Kanawai o ke aupuni Hawaii, e iilo ka īo a me ka iwi ma ka oieio Beritania. Ina me koa manao hoopono, aole oe e

apono wale aku i ka mea i kue i knu ano iahu'» a aloh» inhui hoi. O kou Moi. he Moi Hawaii knokoa inni ke poo » ka hiu, a he moopuna na Kumeknmeha ko lannkila, ka mea nona ke Kumukanawai, lie Mamalahoa. He pono unei i kou manno e lilo ka iwi a me ka io o kona Kanawai ma ka olelo i kue i kona ano ? I ko'u manao uloha aina a aloha alii hoi, he pono ke like ke Kanawai me ka Honua, Aupuni u me ka mea e noho I'oo ana u<> ke aupuui, A ina htj kuluma oe i ka ike aku i ua aupuni e ne, aia no ka hoapnno ia o ko Inkou mau Kanawui ma ka olelo kamaaina oka aina. lie pono iho la anei ia i kou manao? Ina he kanaka oe i puke kanuka ae mai loko ae o ka lepo Haw;»ii, aole ne e kue ana i ka hoaponoia o kona man Kanawai ma ka olelo o k(nj oue hnnau ; aka, nu kou komo ana iloko o ke anapuni a pili wale, kapa ai oe i ka pne kokua i ka olelo kuluma i kou mau kupuuu, \w "poe lih, he nilahila ole." A ina ijo hoi ne lie kanaka i olnha ia Kamehameha ka imi hale, o

kou mau wahi kupuna, ina no hoi ua alolia oe i kana moopuna. Ua kuhi paha oe, o kou aloha aina iho la ia a me kou aloha alii, o kou ae wale aku i ka makemake oka poe malihini. He lahui liawaii ka liapa nui o ka lahui, na nele nae ka lahui nona ka aina i ko lakou pono Kanawai ; a ua hana ia ke Kanawai mo ka pono ona maliliini a me ka poe Poo oihana. Ua lilo ka pono oka lehulehu i mea ole, aole i manao ia ko lakou po/io lannkihi ma na pnnoKau Knnawai, na Hoopii Kanawai, na iioopii Kanwaiia a me ke pale Kannwaiana, na Alia Hookolokolo Kan«wai Luna K. Hawaii, no ka mea, ua paa ke Kanawai i ka olelo hiki ole ia kakou Hawaii ke ike. He pono hiki i ke kannka ke hoopii, a he pono hiki hoi ke pale, aka, o ka pnno lanakila nae, aole ; e ana ke kanaka Hawaii me ka hopohopo, no ka mea, anle i pau ka pelolei loa o ke Kauawai ina kau e ike nei. A eia hoi kekahi hemahema nui, aole no e paulele nui ia na Buke Kanawai nm ka olelo Hawaii.

E D. Kaukaha, o keia kou kulana ponoi au i hoolilo ui i ka pono Kanawai o kou aina no ka inalihini ; un lokoino oe i kou aina, he enmi aina oe, he hoino «i--na i.e. he kumakaia aina oe, he lokoino 00 ia Hawaii, a uh lokoino pu hoi i hana mau |>ufapu(a ; mai aliona no hoi, ina oe he keiki i hannuia ae e ka makuahine Manihiki, a he makuahine Pukapuka paha. Ina eae mai ana oe, no loko oe o ia lianauna, ua pau ae la keia, e noho hamau oe. Ua olelo mai nei oe, he mau olelo hiki ole kekahi ke unuhiia ma ka olelo Hawaii, a he mau Latina kukahi e like me Ofeni, Karaima } Feloni ame ka Mikamina. Ua hoakakapono ia e W. L. Lee ke ano o ua mau huaolelo Kanawai ia, a healia ia ka pilikia i koe o D. Kaukaha no ua mau huaoielo ia ? No keia mau huaolelo wale iho no anei ka paakiki loa 1 loii ai ka hoapono ia o ke Kanawai ma ka olelo Beritania ; a auhea hoi kahi i hoapono ia ai ma ka olelo Lniina, no ka mea, he mau oieio Lalina hoi kekahi. I ka wa kahiko, ua unuhiia ka Baibaia mn ka oieio Latina, aka,. piiikia loa ka poe iiapa ike ame ka poe ilihune. No ku pilikia anei ke unuhi ma na oielo e ae ? Aole, no ke kolohe a me ka moiowa no oka pae unuhi ame ka poe Kahuna Katolika—ua pilikia loa ka poe ike ole 1 ka olelo Latina, a o ko kakou ano like hoi me ia, aia ka pololei ioa oko kakou mau K&nawai ma ka oleio Beritania, a ua hoohemahemaia ma ka olelo Hawaii. I kuu manao, ina e ala iike ana ka manao o ka poe Hawaii a pau ma keia hope aku, alaila, e ala ana keia manao a lanakiia, a e kiola ilalo i kou manao e ke kanaka makekau i kou iahui iho.

E Hanaiei a me Hawaii holookoa, he hoohaahaa ino ana keia a ka Hon. D. K. a e mahnio no anei oe e Hanaiei i ka enemi o ka oielo a kou mau kupuna.

Aole oe i pale mai, he oiuio o!e kou apono ana i ka Hoike a ke Kuhina Waiwai; a he wahahee anei au ia ? Aole anei o oe kekahi o ia Komite ? A ma na kumu hea hoi kou hoapono i ka hooiilo dala ann no ka Haawioa Hoomau o ka Mea Kiekie K. Kekuanaoa, he $8,000 i hookaawaleia no na makahiki elua, mai ka la mua o Aper. 1868, a ka la 31 o Maraki 1870, a i hoakakaiu hoi e ke Kanawai o ka makahiki 1865 ; a he pono anei ia i kou manao e D. Kaukaha ? Aole anei oia paha ke kumu i makau ai o ka Hon. G. W. Pilipo ia oe, a me Hon. L. Aholo, Hon. E. H. Boyd, he mau piliwale oukou mahope o C. R. Bihopa, D. Kalakaua no ka aoao alii, a o oukou na hoa o ke Komite Waiwai, a noi kela e waiho i ke Komite Wae ka noonoo ana i ua Hoike )a ; ua like paha rne ka ia )a i makau ai nou a me kou inau hoa, pela no ko oukou ano, e apono wale aku ana, he pono na hoolilo Kanawai ole o ke Kuhina Waiwai a mc ria lilo c ae i ike

ia maloko oku mikou Iloiko. Ko poa nei kou inoa mnlulo o ua Hoike lu, a, uiu louhoa ka wahahee i kau ike ana ?

(Ia pale oe, nole au Oiliana Helu, ua pono oc i ko wa hu e ike ln i ko nele, oka, i ko wa o ka Ahaolelo, u i ua la hope lou o ka noho ana, ua maiiuoUnn oe he Luna Helu, a ua hoi oe nio ka manao hauoli, 11 ua hai ue oe i kekahi o kou mau hoa Lunnmakaoinana, he Luna Helu oe no kekahi Apmui o Kauai, aka une hoi, i kn makou iko ana iho, ua kapao iu ac oe, h oiu oe c hoole )<i i ko nele—hokai ua kuai i ko Imi pono no kou pomaikai; e kuhi aua pnha oe ua nalo ia noa nu, aohe e nalo, ua hokuku o loko, a i ke noi ana nku, a i ku «e waha nna mai, o ka liuui koke ae la no ia, a ahuwale U. H«lahila wale ua p\ini Oiliana, e noi Su;le! ni, a i ka loiia ole ana aku la, niii iho lu ko lehelehe, makue iho la ou kuemaka, hilahila wale ke uwe iho.

A'o ko Palapala Loio. Ua lona pono io oaha ia oe iu oihana ine au dula hoi he umi, aka, he mauele nao ka loaa una ia oe, oole nne ka loaa anu i kekahi poe e ne, he pilikia, he luaiele, n he pomaikai ka loaa. llookahi no on heinahema nui i ka'u ike, o kou ike ole i ka olelo Beritania, au i hoihoi ai i ka aponoia o ko Kanawai e loio ai ma ka olelo haoie au e lohe ole ai, a e hiki ole ai ke heluhelu ; e aho lu l»oi ia, helelei ka uku a ine ka naio o ua loio ike o Kapoho. Ua hilinai hou ne oe i kou pono ma ke komo pu ana o kou inoa me ka poe Kuokoa. Ae, ua hoike nku no nu nou, ua hui pu no oe me kekahi fxie, ma kekahi mau kumu manao nui, a ua haiahu nae ma ka nui. Owai la keia poe maknainana o Wnimea, n i hiki ole ai ke kakau i ko lakou inau inoa ; n rna ke ano kukulu manao, <i kulanu enanao no n Hon. I). K. o Hanalei. A insi io no hoi oia, he keu aka iiilahila oie, a i ole hoi o kona liina, na hni paha i kope nkn, alaila, ua hookanaho oia me he mea la na hai. Ma ka hoomaka ana o in kukulu manao, na na Makaaina o Hanalei, a ma ke kakau inoa ana, na »ia Makaninana o Wnimea ; n o Haualei n me Waimea, he hooknhi anei ia ? Malaila i hiki ai ke koho aku, ua haku pouo ole ia ka manao, a ua pili ole ka mnnao i ka poe iun na lakou ponoi i kakau iho. A ina ao/e na D. K. a/aila, na kekahi hupo no palia i palapala inai. Aole pane no ka nui o kana mau olelo. Mni pau kuhihewa o oukou ena n.akaninaon o IJ?»ti;ileī, ina aole e keakea ia na manao o kokaiii mea iiaku manao o ke " Kuokoa/' no ke kulana o na Hoa o k<t Aiia<>|t:U> i hala iho nei, O ko kaheu leo nui e D. Kaukahn ia'u e liolo aku au i llanalei e kukulu mnnao kaua ; aole «»'u makemake i Lunamakaainana 110 Hanalei; ina wau e makemake ana, e hiki no ia'u ke komo ma ko'u walii e noho nei me ka luhi ole. Ua aloha oui no au ia oe, aka, o kou hana kuinak*ia i ka lehulehu, aole au e kokua ia oe. Ke kahea nei au ia oe, a i komo hou mai oe, e hoopoiua oe i keia ano mua ou, alaila, e lilo oe i hnle kipa no Hawaii holookoa ; aka, i koe kela ano nke Oihana iloko ou, e hoopau oe i kou manao hele mai ika Ahaolelo. Ua pau keia. E aloha auanei e Davida Kaukaha. Kalawahine.