Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 41, 8 October 1870 — KA MOOLELO o KAMAAKAMAHIAI. KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

KA MOOLELO o KAMAAKAMAHIAI. KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

A pau no hoi na olelo a ua Keiki alii nei, 9 ka holo aku ia no ia o ua kanaka nei a ku | ma ma ke alo o Kamnakamahiai, a pane 1 iku la, e, i kauoha mai nei ke Keiki aln ia e hele aku malaila, a lohe no hoi ua pua i p nei, o ka hele aku la no ia a ku aku la ma lee alo o ua poe keiki alii nei. la vva no i ni|iau mai ai ke keiki alii hiapo, O oe no paha ; īa e Kamnakamahiai ? pane aku hoi o Kaaohe au, aia no paha ia i ko- ! jna wahi, no Hawaii nei no kakou, no kela ! iaoao au o Kau, a malaila mai nei no makou,' ]e hele ana i ka huakai kaapuni ia Howaii 'inei a puni, o ka ike ana mai nei hoi i ka ou'kou hana, oia ka mea i hele mai nei « ike maka i ka oukou hana. Ekemu hou mai la ho ua keiki alii nei, a ! o oe no kai olelo mai nei aohe e hu ke ao ana ia makou aohe ika-1 ika, ae aku la no keia (Kamaakamahiai) me! ka hunahuna ole iho i kau wahi mea iki ana' i olelo ai, ia wa no ī okakala mai ai ua poe keiki nei, me ka oielo mai, koala ko io la makou i keia la, koala ko io ! wahi a keia leo nui mawaho mai, ine ka hopuhopualulu ;o ka pane ana mai, a hele mai la imua me; ka hili ana i na kanaka i ka laau, a, ahu-ku: ; iho la na kino eha o na kanaka ilalo i ka ho- • nun, o ka hele mai la no ia a ku ana i ke alo o ua poe keiki ahi kamaaina nei, a hooma- { ka aku la no e hahau i ka laau i ua poe kei-; ki nei, aka, lilo e nae ke poo a me ka pepeiao ia Kamaakamahiai, me ka hawanawana aku, e mai hanaino olua ia lakou, o ko kakou poe kamaaina no ia i hele mai nei, a lohe laua, hookuu iho ia i ka laau ilalo, me ka ' hoopuka ae i ka laua olelo kaena, mai ike: maka oukou i ka ulei ku pali o Kanehoa, mai | haaheo ka ninau a ka iaau e ! auhea ke poo.' 41 0 keia mau keiki e pahapaha nei, oia no na ' keiki a Olopana." ; lna oukou a he poe e ae, papapaui na keiki! 0 Oahu i keia la, aole hoi, o oukou ka ko ma-; kou kuleana i hele mai nei, a loue ua poe ke-; eki nei i keia leo, akahi no a hoomanao ae o i Kamaakamahiai no ka keia, me ka oleloiho, uaimake, ina he poe>opu alohaole keia, pau j iaike ana i ke ao malamalama, kekuhi nei! īe mea e, aole ka,eia no ka o ke kaikoeke, a ' | >au ia mea a pau, o ka wa oo ia i hoi nui ai! ; hiki i ka hale o na keiki kamaaina, a me' ! a keiki malihini, a me ua kae-a-e-a nei, a! | ke mai la hoi o Naiuaieie ia lakou nei a pau ! : hoi iike aku ana, oiai ua kukui e aku ia ! o ka 1000, o Kamaakamahiai ua hiki mai l|a, oa na aku no hoi kauiuweia o Puna i ka | mu o ka puaa a me na mea ai a pau loa o \ a ano a pau, a i ka hiki ana aku no hoi oi a niuhi net, ea, wai alohia paha kela i ka nlioli, a iele unai la a hopu i ka iima o Ka-! a hoonoho iho la iluna o na ' me ka oielo pu ae no boi, eia au o ko ( tnakuahoūowai, aia no ko wahioe i ka hale, |iia hoi a pau ka paina ana ienua nei, alaiia, t |joao oiua me ko wahine, a pau no hoi keīa |uana aloha ana, a makaukau ma» la no boi lia mea a-i, a hoopiha iho ia i ka iua o ka inaina a piha, hoomaka koke mai la no o e koi mai i ua hunona nei ana e |ioi a ka hale, hoao ae me ka wahine, a ae! >ku la no keia (ka e-o) a hoi like aku la la-; a hiki i ka bale t i oa na aku no hai k«;feia, e moe papio mai ana ke aio o Kapaiaaia \ |laio, ke kaikamahme a Nalualele. i ka roana oa ako, waiho e ua mea be nani, a' •»e ka maika», a pao no hoi ka makaikai aita > 1 ka lehutchu. uia iho la no ka wa i hoau ae \

" ' / ai a )tlo iaua i a i wahioe. a ooho aji kane a wahioe ae la laua, o ka ooho aku la j i no h a he roao fa ka loihi. hiki mai ana k« |« iuni a KuHioioa ke atii o Kaa. a olelo mai |) ana be kaua i lri !a apopo. A lohe n» hoi o 1 Naluaieie i ka olelo kaua, o kooa tra oo ia 1 i lioiia ae ai ī kona m:io *rahs kauna koa, a i pao no hoi ka poe» o ka wa oo ia i noho ma- i kaokau ai a h ; kt wa!e »ke ao ana, oka hoo- I maka aku !a oo ia. e hele e kaua mekela ao- ' ao, mi keū hele ana o oa keiki a Olopana, < i ke eha do o ke kaua aa hee e no ka aoao o j i Nalualele, a koe ako h na e~a-e-a o ke one kapu o Oiopana. Ka hele no hoi ia a kau ka la i na pali, pa ana ke o a KuiUoioa ia !aua - neī, penei ka laua hana roaatea ana, ua ole* ioia mai taua. o ka puni ka a ua ilio nei o ka uala pulehu. a no ko iaua loheana i:i ole*! io, oia iho la no ko iaua maoawa i pulehu ai | i ka uala. | A nioa no hoi ka uaia, ihi iaua a pau ka iii, a ho-o iho la i ka iimu awaawa o Maui iloko o ka uaia, a waiho ae ana, a pe~ la aku ana, a ua nui no hoi ka uaia a iaua i hana awahua ai, a ia iaua no e kulol*u ana ; i kapuahi, kapaiuiu ana ua iiio nei, a pane mai ia e moa ka ai, e ai kakou, a iohe iaun nei i ka ieo, i aui ae ka hana he ilio, pane ae ia iaua nei, aia no hoi kau puu-uaia ma ō ua pau ka iii i ka ihiia, a o ka maua no hoi keia, i ioa no a pau ia mau oleio a iaua, o ka iho aku ia no ia oua iiio nei a pau ua puu uaia nei, i ioa no a pau iloko, o ke kunewa a make aku ia 110 ia, a i aneane ioa ana aku e make o ua iho nei, pane ae ia ia i kana huaolelo hope ioa, u make ae nei au ia oiua, e inake nna hoi olua i na Uaiapulehunuli. A pau keia mau oielo. o ka waiho a make aku ia no īa o un iiio nei 1 ka moeakau a huoiio, a ike iaua nei ua make loa ua iiīo nei, o ko laua wa no ia i ooki ae aj i ke poo o ua ilio nei a moku, a hoi aku io iaua, me ka iaua ukana he poo no ka iiio, a hoi aku la laua a hoea ana i ka haie, a kapaiiii ana ke poo i ke nlo o Naiuaieie, a pea aku la no ua mau keiki Oahu nei hoi ana a komo aku la no i ko iaua haie, a me ko iana mea nana e hoopuinehana, a o ka iNaluaieie ma hana hoi i ka wa i hauie aku ai ke poo o Kuiiioioa, he akena aku i ka ikaika o keia mau keiki aiii, a piha ae la lakou i ka olioli nui no ka make ana o ko iakou enemi ino ioa, oiai o ko iakou mau hoa hakaka no ia, a oieio ae la hoi kekahi poe, 110 ka heie oie o ka hunona a ke alii i ke kaua, aoie nae he wahi hua ino ae a ka makuahonowai i ka hunona, " ina paiia | ia no keia \va la ea, pau ka moe wale īho no ! o ka hunona, pau ka waiwai ole. pnu ka pa* iauaielo i ka waha o ka makuahonowai, kaiua imu nalo," a peia no lakou i wa oleio ai a haia he mau ia o ka noho ana, hiki ana na iuna a Kauala, o keknhi kaua keia, a hai mai ana he kaua ko ka ia apopo, aia no i kahi i kaua mua ai, o ka olelo mai ka ua mau iuna nei, o ka hoomakaukau no hoi ka Nalualele, a makaukau no hoi na poe kaua, o ka noho aku ia no ia a po a ao, o ka heie aku la no ia o ka hnakai kaua, oia heie no hoi ko iakou nei a aohe no hoi 1 iauna aku i kahi o ke kahua kaua, owe ana ka iau o ka laau, i aiawa ae ka hana o na keiki a Olopana, he mau Ualapuiehu e leie mai ana ma kahi o iaua nei e hele aku ana, a ike iaua nei ī keia mau mea iele, huli oe ia iaua a oielo aku ia Keauka ko iaua kuhikuhi poloiei, me ka ninau aku, heaha keia kaua e hele mai nei ? A heaha hoi keia mau mea e !e--ie mai nei ? Pane mai kahi hookapuhi, o ke kaua keia a ka po, he mau uaia keia e leie mai nei la, ninau hou ae ia no ua mau hanai, A pehea kakou e pakele ai i keia make nui e kau mni nei ? penei oiua e hana aku ai, e ku olua ma kahi hookahi me ka naue ole, a kokoke auanei ua mau uala ia e pa mai ia olua, e leie ae olua ma ka aoaohema, a hauie keia mau uaia, ainiīa hoi kakou, aohe e pono ke a-a aku e kaua pu me keia kaua, o ke kaua keia pau na niho, ī ioa no a pau keia mau olelo a kahi kahu, a hana aku la iaua e like me ke kuhikuhi ana mai a kahi kahu, aohe no hoi iiiuiiu iho ia ku ana a ua mau keiki alii nei, hihi ane ka inakani ma ka aoao akau o ua mau keiki nei, e leie ae ana iaua e iike me ka mea i oielo ia mai, a hala iaua ma keia aoao, haiuiu ana ua mau uaia nei ilalo, a liloae ia «a koa o Nalualeie i mea oie. A paneaku na keiki alii o Oahu ia Naiuaieie, e hoi kakou ena aiii o Hawaii nei, aohe kakou e pono ke heie aku

imua, oiai ke hopo mai nei ko maua alakai, ka mea hoi e pono ai ka maua hana ana, no* laila, e hoi kakou, a pau no hoi ka laua mau ! olelo, o ka ae iike mai l;i no ia o ka Hawaii mai mua a hope, a huli aku ia lakou e hoi f pulelo raai ana keia kanaka mauka ibo me ka laau nui, o ka hele mai In no ia a kokoke o lfa huli aku la no ia hele ann a hiki ī kahi! 0 Uli, kahi hoi i iele mai ai o na uaia, a ke | hele la keia, ke olelo ae nei hoi na keiki a Olopana, akahi no kakou a nee aku ienua, ua aloha mai nei ko hunona e Nalualeie ia kakou, iua keia e lokoino loa mai nei, he uku paha ka hiki o kakou i ka haie, papapau i ka make, a pau keia mau oieio aua mau keiki aiii nei o Oahu, o ko iau<t haaleie iho ia no ia i ka huakai, a heie aku la imua ma kahi a Kamaakamahiai i hele ai»o ko laua hele aku la no ia a kokoke, i na na aku ka hana, e hakaka enai ana ua eu nei me Kanaloauhiki, ke aiii o kela aoao, e lele ana iiuna, ma kahi hiki ke Ule, e kakakaa ana iiaio ma kahi hiki ke kaa, o ka heie aku la m ia o oa mau keiki alii oei a kokoke loa, mai ka lani mai ka hooua no laua oei a hahau ana 1 ka Uua mau iaaiu, oia poloiei wale no a ke poo o Kanaloaihiki pepe līiln, o ka mea no hot ia i kaua loihi ai. Ua paopauaho ua eu oei i ka hakaka aoa me na ieho a me oa oala, ua make ka mea nana e pulehu a e nou ī ka uala, a peb hni me ke kabu o oa Leho, ua make iaia nei, a o keia mea hoie hakaka

uei. oia ke ilii, o na koa kela, » -ko „ maakamahiai ua make kona ho.j js il ; a koho make aku la m. a tnrw> sni „ !e!e iho !a na Inikoeke. a iomiiomi -. me ka oleio iho, luhi ea, aahe a m h leo ae. o ke konou wa!e ae n<> o k? moe hoi ia o ua o Kamaakamahiai. n no hoi, a!a te !a ia a oielo mai !a i - :1 ; koeke, akahi no hoi o'u kaua i mkw.:. > ua koho make au, ke heieia ki a abo, no hoi i ioaa hoomalu tn\: { mau hakaka ana raai nei. a pau ke a kaua i ka make, a koe hoi keia ky Soa, a kena aku ia ia i oa kaiko<eke ek-. u . e oki i ke poo o ua aiii kipi oei, a r , la no hoi ioa leho ame na mea n*ns . lehu ka uaia, a moku no hoi ke pe*> a ali» ne), oko iakou hoi aku )& n.> n A ~ aku ia ka huakai e hoomoana aua r■> aianui. a hoi iike aku ia inkou a puk.\ v 4 i kauhaie, a wa aku la i ke koa a me ika oke keiki oke one kolo o Kar.. ; , Inoho aku ia iakou me ka maiuhia, a io mai no hoi o Naluaiele no ham.i,»..,. hiai ka moku o Hawaii. a maialo nu: a |me na makaainana. Ua hooie aku i>i> , |nei me ka oielo aku, noho no oukou \ k 0 j kou aina. e hoi ana no inakou, aU na? , | pau ae ka nanea ana »a Hawan nei. u , hoi aku ika aina. A noho nku I» i . hah he inau la ioihi,a i kekahi !.i. la o Kamaakamahini i ka w.ihine. o r u hoi ana au i ka ia apojH». a i noho ee > nau kena op *«u e hnpll \\, amni ' . mdi he keiki,, iiio, aiaii.». e kapa iho o: inoa o Kaaeanioku, a ina no hoi he inahine, e kapa iiio no ce ma k.<u , I noho uwe ih«» la iakou ma ia l\ . |- s >. , t jpo a ao, a kupono no hoi ka ia i i, 0> v j iho ia no ka wa i haaiele aku ;* i H, IV a hoi mai ia iakou i Oahu nt i i , lann mai o ua poe eueu ne» lii.i ; o im w aioha aku aloha mai. 1 loa i-»« . i „. ana o na huaoieio aloha. f , ui u* , , Koieie ma i kuu pau )ho «i i Aa ika.'K.i ; , M la lakou ma ka iakou haiia akaui u i. n ti , ; hoe waa, ma Kooiau mai o .Mau» ki . x ana a pae ana na waa i Kahuli, a W'.-< > s i ia iakou i ka aina, a ike ana ia Puki t nie ka lehuiehu a pau ioa, a noho laki : ; .. ia elua anahulu, a hoi ioa mai lii u k.u: ; Oahu nei, a ike me ko Oahu nei poe m-.k.-.. maka, a iiuiiu iki no hoi ka noho aiu. o ks pii no la o Kamaakamahiai e ike i k;tt>i h |apo, 8 heie aku ia ia kokoke inaiaio o kah: ,> | kana hiilei e noho nna, pa-e ana ka it o n i, t , o Kahelekuiani ma ke oii ana mai penei | Hoaloha waie ka ia i Heeia i ka malie. Ka haiialia o ka mnkn o ke Kaunoa, Aloha o'u makua i Kanehoa, Ka hoa o ka po kuloiia i keanu, Ua okioki-a e ka ua ke ko'a o Heeia, Kaawaie o Kapapa i ke kai ia-e, aiolia. A iohe no hoi o Kamaakamahiai i ka ;«v> 0 kana hiwahiwa e uw« mai ana iaii nei, \ e hai mai aua i ko lakou kaawaie o ku ne:,. hui ana, kuiou iho ia ua eu nei uwe i ke aioha i ka leo o kana hanau kama, a ia i i n<> e uwe ana, p-e hou ona no ka ieo tim k<» «u no, penei : Ke uwe mai la ka ohia kumakua i U anu. Heielei na wai-maka a ka ua Apuakea. Ke holoi ia i ke oho o ka muhiki, Ua hanupa waie i ke aioha i ka ehu-kai, 1 ka uaina inai ia kaawale ka maianai, Kaawaie ka piii aioha me ka makua, He makua he keiki na ka ua hoiio, f hoopumehana i ka poli o ka mauu—e, Aloha kaua—e. I ka p>au ana oia mele a ua hiwahiwu ne» o ka nani a rne ka ui oi-kelakeia o Ko< lau, ia wa no i pane ae ai o Kamaakamahui, Aloha no paha kakou, me kuu manao owau ia ke hele aku ana e ike ia oe, a ma ko pm* ana mai nei hoi, nolaila, e hoi au, a o o!>m no ke hele ae i ike oe i ko makuahine a mo ou kupuna i\ ine mnkou no hoi a pau, a pnu no hoi kana nielo, o kn huii aku i:\ no ia in>? a hoea i ke kuia o Aieie, maiaiia no imi kj haie o Oiopana ma, a hookahi noa Uk«iu inna o ke kaii o ka hiki mai o un ui nei <• pali Kooiuu, a ua aui no hoi ka !a. oi?i m wa a ka ohu a me ka noe i iho mak r.v\ > mai ai a pouii pu o Koolau a puni, a li»^ 1 no hoi o keia wa e pouii ana, ua inhe ia ka leo ona manu a pau ioa o ka nahe!*.'■ kuu pau mai ana i ko iakou mau kani ana, me he mea ia e hoonani ana i ko ;ak< j haku. Adt i pau.