Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 42, 15 October 1870 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Leimana Lukela Ritte-camara
This work is dedicated to:  Molokaʻi Nui a Hina

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Buke IX. Helu 42. Honolulu, Okakopa 15,1870. Na Helu A Pau 463.

 

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he UMIKUMAMALUA!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

----------

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke keena i noho mua ia iho nei e J.W. Aukina, maluna ae o ka Hale Leta. O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
H.M. WINI Luna Hoopuka

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is over the Post Office. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
H.M. WHITNEY, Publisher

Bound Volumes of the KUOKOA, for sale, at the office over the Bookstore. - $3.50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

 

DILLINGHAM & Co.,
NA
MEAHOOKOMOMAI A KUAII NA MEA HAO, NA MEA hana oi, Lole, Pena, Aila,. a me ua waiwai a pau. Helu 95. Alanui Moi, Honolulu. 427 46 ms.

 

Noho Lio! Noho Lio!

NA NOHO LIO MEKIKO A MAKEPONO LOA I humuhumuia ma Kaleponi, e loaa no ma ka Hale Hana Noho Lio o

DALTON & BLAUVELT,

Ma Alanui Moi, Honolulu. 430-1y

 

OLELO HOOLAHA

            KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPAAKOKO me Haleaha, na aina e waiho ana ma Koolauloa, Oahu, aole e hookuu wale i ko lakou mau holoholona maluna i na wahi i hoikeia ae la maluna, ina e komo hewa ka Lio, Bipi, Hoki, Puaa, Miula, e uku lakou pakahi dala ($1.) ina e hoopau i na mea kanu, e uku hou no e like me ka nui o ka poino a poho.
            A ina he Hipa, Kao, Moa, he hapalua pakahi no ke poo, a ina he Hana Kuku, he hapalua pakahi no ke poo, a ina he kanaka kuleana ole, aole hiki iaia ke hele ma na wahi i hai ia ae la maluna, a ina ku-e kekahi, e uku no ia no ke komo hewa $1.00. E hopu no ka maua mau Paniolo, oia o Pamawaho me Kauahikaua. AKOWAI, AHUNA, NUO, Pake.
Haleaha, Koolauloa. Ian. 22, 1870

 

 

HALE PAI KII!

AIA KOU HALE PAI KII MA

MONIKAHAAE,

Mawena o ka HALEKUAI RIPI a me ka HALEKUAI MEA Ale S. SAVIOUR ma ke Alanai papu. He emi kkoa ke kumu kuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE.)

310-1Y Mea Pai Kii.

 

NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.

OIA NA

LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE
LAAU HOAAPA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKO,
LAAU HAMO – PENIKILA,
HU'ALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELE me KUKE,
Honolulu. 422

 

NA BUKE
HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII

 

Baibala Hemolele Nui ili eula nani me na kuhikuhi ma na a ao.....$12 00
"            " Nui ili eleele kaekae wai gula.....5 00
"            " uuku iki ihi " ".....8 00
"            " Pananaiki iho ili eleele.....4.00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi.....3.00
"             " eleele kaekae wai gula.....1.00
"             "  " ......75
Kauoha Hou Hapa Haole.....75
Lira Hawaii 1848 me ke kanawai......25
"       " 1855.....25
Moolelo Ekalesia.....50
Haiao ili lahiahi.....10
Hele Malihini ana.....25
No ko ke Akua ano......25
Lira Kamalii......25
Hoike Palapala Hemolele.....25
Moolelo o Heneri Opukahaia.....25
Hoike Akua.....25
Weheweheia.....25
Ninau Hoike ili manoanoa.....25
"         "          " lahilahi....10
Kumumua Kula Sabati.....10
Buke Lawe Lima.....10
He Buke no ka Pope.....10
Ui Kula Sabati Helu 3.....25
"    "       "         "      4......25
"    "       "         "      5......25
Buke Euanelio a Ioane.....10
Himeni            .....1.00
Himeni Ili nani.....1.75
Na Kauoha Hou Pakeke
Ili Gula nani.....1.50
Ili eleele kaekae nani......50
Ili eleele......35
Kauoha Hou Pakeke me na Halelu
Ili Gula nani.....1.75
Ili eleele kaekae wai gula.....50
Ili eleele......50
Na Halelu Pakeke
Ili Gula nani.....50
Ili eleele kaekae wai gula......30
Ili eleele.....20
Ka Hae Hoonani (Buke Mele)......25
Buke Wehewehe Huaolelo Baibala.....2.00
            "              "    "  Ili nani.....3.00
Eia na buke haawi wale
Palapala Liilii--
            Helu 4--Makemake anei oe i ke ola
            Helu 6--E hele i o Kristo la.
            Helu 7--Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha
            Helu 11--No ka hoohiki wahahee i ke Akua
            Helu 16--Ka Kehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a ma ka Bapetiso ana.
            Helu 17--Mai hana ino i na holoholona
            Helu 18--No ka mahi ana, kuai ana a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
J. F. POKUE.
Kakauolelo o ka Papa Hoeke o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.

 

Ka Moolelo o ka Ahanui Enanelio o Hawaii, Komohana.

 

            Halawai ka Ahahui Enanelio o Hawaii Komohana, ma ka Luakini o Lanakila, ma Kainaliu, Kona Akau, Hawaii, mai ka la 14-17 o Sept. A.D. 1870, hora 10 o ke kakahiaka, me ka haiolelo a ka Luna Hoomalu, Rev. J.A. Kahookaumaha; a ma ka balota ana hou, ua kohoia o Rev. D.S. Kupahu i Lunahoomalu, a o Rev. S.W. Papaula i Kakauolelo.
Eia na Kahu a me na Lala i hiki mai:
            No ka Ekalesia o Kekaha, o Rev. G.P. Kaonohimaka ke Kahu, o Simeona ka Lala; no Kailua, o Rev. G.W. Pilipo ke kahu, o Kapae ka Lala; no Helani, o D.S. Kupahu ke Kahu, o Kaili ka Lala; no Kona Waena, aole Kahu, o Makaike ka Lala; no Kealakekua, o Rev. J. A. Kahookaumaha ke Kahu, o Kaapu, ka Lala; no Pukaana, o Waiau ka Lala; no Kapalilua; o Rev. S. W. Papaula ke Kahu, o Keliaihue ka Lala; no Waiohinu, o Mr. S. Kanuha ka Haiolelo, o Kimo ka Lala. Na hoa kuka - Rev. J. F. Pogue, no Honolulu mai; Rev. H. Manase, no Maui mai; Mr. S. Aiwohi, no Kohala Hema mai.
            Kohoia i Komite Imihana-Pogue, Pilipo a me Kahookaumaha.
            Waiho mai ke Komite Imihana, i na kumuhana penei: 1. E lilo ka hapalua hora mua i wa haipule i kela keia la, a e hoomaka ka hana ma ka la apopo. 2. Hoike Kihapai; 3. Heluhelu Haawina; 4. Na Palapala Hoopii; 5. Na Papa Helu Ekalesia; 6. Na hale noho o na Kahunapule; 7. Na mea Ona; 8. Na mea noho manuahi; 9. Kokua Mahina Hou; 10. No ka Nupepa; 11. Ka Hoolaha Baibala ana; 12. I mau keiki na ka Aha; 13. I Haawina no na Ekalesia; 14. Ka Ohana Mare. Ua noiia mai, e aponoia ka Hoike a ke Komite, a ua aponoia.

            @@@@@ Hoike Kihapai- Na Pilipo i heluhelu mai no ka Ekalesia o Kailua; na Kupahu i heluhelu mai no ka Ekalesia o Helani: na Makaike i hoike waha mai no ka Ekalesia o Kona Waena; na Kahookaumaha i heluhelu mai no ka Ekalesia o Kealakekua; na Manase hoi i hoike waha mai no ka ekalesia o Pukaana; na Papaula i heluhelu mai no ka Ekalesia o Kapalilua; a na Kanuha i heluhelu mai no ka Ekalesia o Waiohinu, Kau. A noiia mai e hoomaha, a ua neia, pule o Kaonohimaka.
            Hoi mai ka Aha i ka pau ana o ka hora hoomaha, a hapai i ka hana, a pule ia e Makaike.
            Hapaiia ka heluhelu Haawina- Na Pilipo i heluhelu mai i kona haawina; Heaha na hoike e akaka ai, ua hanauia o Iesu ma ka la 25 o Dekemaba?
            Na Papaula i heluhelu mai i kona haawina; Heaha na hoailona e maopopo ai, ua hanau houia kekahi kanaka?
            Na Kanuha i heluhelu mai i kona haawina; Heaha ka moeuhane?
            Hapaiia na Palapala Hoopii.
            Na ke Kakauolelo i heluhelu mai i na palapala hoopii no Waiohinu, Pukaana, Helani a me Kailua.
            Noi mai o Pogue, e kohoia i mau Komite no keia mau palapala, a hoike mai i na hora 9 o ka la apopo. Ua aeia. Kohoia o Pogue, Makaike a me Kaonohimaka.
            Nohoia mai e Kahookaumaha, e hoopanee apopo, a halawai hou ma ka hora 9. Ua aeia, a pule o Pogue.
            Poaha, Sept. 15-Halawai hou keia Aha i ka hora 9 o ke kakahiaka. Lilo ka hapalua hora ma ka haipule Heluheluia ka moolelo a aponoia.
            Noi ia mai no ka hoike kihapai a ke kahu o Kekaha-Na Kaonohimaka no i heluhelu mai no ka ekalesia o Kekaha, a nana no i hoi i heluhelu mai i kona haawina; Pehea la e kuikahi ai o Paulo laua o Iakobo, no ka manaoio?
            Waiho mai o Kahookaumaha, he olelo hooholo imua o ka Aha. Hooholoia. Ke hoike nei keia Aha, i ko lakou manao aloha nui ia Kaonohimaka, no ka make ana o kana wahine i aloha nuiia.
            Hoike mai ke Komite, no ka nana ana i ka oiaio o na palapala hoopii, a penei: Ke hoike aku nei ke Komite nana i na palapala noi a ka ekalesia o Kailua, Helani, Pukaana a me Waiohinu, Kau. Aohe o makou kanalua iki no ka palapala o Kailua, Helani a me Pukaana, he mau palapala oiaio no lakou.  Aia nae ma ka palapala noi mai Waiohinu, Kau mai, he wahi mea e kanalua ai, oia hoi na inoa he nui i kakauia e ka lima hookahi; aole no hoi i kauia ke kaha pea. Ua ae mai paha ka poe nona ia inoa, aola paha, aole makou i ike. Eaia nae, aole i kakauia ka huiia, oia ka pea ma na inoa. Ke manao nei nae ke Komite, he pono i ka Aha ke hapai pakahi ae ia mau pepa noi a e noonoo. Me ka Mahalo.
Komite, {Pogue, Makaike,Kaonohimaka.
            Noi ia mai e heluhelu pakahiia na palapala. Ua aeia. Heluheluia ka palapala o Kailua, a noiia mai, e hoihoi i ka mea i kaheaia. A ua hoihoiia. Pela no hoi ko Helani.
            Hoike mai o Pilipo, e hana keia Aha i Olelo Hooholo maluna o keia palapala, e lilo au i kahu no keia Aha.  Ua mahalo aku ka Aha no kona ae ana e noho hou i Kahu no ka Ekalesia o Kailua, no na makahiki elua.
            Hoike mai ke Kahu o Helani, e waiho i kona manao, a hiki i ke Kumumanao 6 o na Kahuna. Ua aeia.
            Heluhelu ka palapala o Pukaana e pili ana ia Rev. H. Menase, no ka hoonoho ana iaia i Kahu no ia Ekalesia. A mamuli o ka noonoo maikai ana o ka Aha, ua neia ka mea i hooholoia.  A ma ke noi a Pilipo, e hoihoi hou i ke Komite, a hoike mai i ka la aopopo, hora 9.  A ua aponoia.
            Hapaiia ka noonoo ana no ka palapala kahea i Waiohinu, Kau, ia S. Kanuha; a ua nui ke kamailio ana me ke ano maopopo, ua aeia ka mea i hooholoia.

            Hooholoia. Ma ka manao ana o keia Aha, ke ae aku nei keia Aha, e hookahuna, a e hoonoho aku ia S. Kanuha i Kahu Ekalesia no ka Ekalesia o Waiohinu, Kau; a ke koho nei keia Aha ia Kahookaumaha, Papaula, Kupahu, Kaonohimaka, Pilipo a me Menase, i mea nana e hooko aku, ke ku ia i ko ke Komite manao, ke hiki aku i ke Sabati elua o Okatoba, o keia makahiki. Noiia mai e hoomaha i hookahi hora. Pule o Kapae.

            Hoi mai ka Aha i ka pau o ka hora hoomaha. Pule o Simeona.
            Noi mai o Waiau, e kapaeia ka moolelo e pili ana no ka palapala kahea o Pukaana, i ka hora 9 o ka la apopo. O ka pono loa, i keia manawa no. Ua aeia.
            Waiho mai o Pilipo imua o ka Aha, he olelo hooholo, e pili ana no ka palapala kahea o Pukaana; penei:
            Hooholoia. E kohoia i Komite nana e hooko i ka hoonoho ana ia H. Manase, mahope iho o ka loaa ana mai o kona palapala hookuu mai ka Ahahui Lunakahiko mai o na mokupuni o Maui; a ke koho nei keia Aha ia Kahookaumaha, Papaula, Kaonohimaka, Kupahu a me Pilipo, e hooko aku i ka wa a lakou e koho ai no ka hoonoho aku.
            Hapaiia na Kumumanao o na hale noho o na Kahuna, e hoomaka ana ma Kekaha. 

            No Kekaha-He hale no, ua elemakule nae. No Kailua- Ua loaa he hale laau. No Helani- Aole hale o ka noho ana iloko o keia mau makahiki elua. No Kona Waena-Ua loaa ka aina. 2 eka me ka hapa, ua paa ka hale, aole nae he kanaka iloko. No Kealakekua- Ua loaa ka aina, he 1 1/2 eka, mamuli o ka lokomaikai o ka mea Mahaloia J. W. Kupakee, aole nae i paa ka hale.
            No Pukaana-Kokoke e paa ka hale a o kahi e ku nei, no ke Konohiki, a na ka ekalesia no e uku i kela a me keia makahiki.
            No Kapalilua- Ua paa ka hale, a he aina no elua eka, mamuli o ka lokomaikai ana mai o Kekaula.
            No Waiohinu- He hale misionari kahi e noho nei ke Kahu, aole no ka Ekalesia, no ka Papa Amerika no.
            Hoike mai ke Kahu o Helani, e ae no oia e noho i Kahu no kela Ekalesia, no na makahiki elua, me ka paa nae o ka hale iloko o na mahina eono, mahope iho o ka pau ana o keia Aha. A he Olelo Hooholo penei:
            Hooholoia. Ke ne neia keia Aha, ma muli o ka palapala kahea a ka Ekalesia o Helani, i ko lakou Kahu mua, e noho Kahu hou no no lakou, ke hoopaa lakou i ka hale noho o ke Kau, iloko o na malama ekolu, mai ka la mua aku o Okatoba o keia makahiki; a ke paipai aku nei keia Aha i na hoahanau o ka ekalesia o Helani, e hooikaika no keia hana; a ke hoouna pu aku nei no hoi keia Aha ia Pilipo, e komo kino aku iloko o ka Ekalesia o Helani, e hoomaikai pu aku no keia hana.
            Hapaiia ka noonoo ana no ka nupepa Kuokoa. Noi mai o Mr. Kupakee, e hoopaneeia ke kuka ana no keia mea, apopo hora 9. Ua aeia, Pule o Kahookaumaha.
            Poalima, Sept 16-Halawai hou keia Aha ma ka hora 9 kakahiaka. Lilo ka hapalua hora ma ka haipule. Heluheluia ka moolelo, a aponoia.
            Waiho mai o Kahookaumaha, he olelo pokole, penei:
            Hooholoia. Ma ka manao ana o keia Aha, @ ka hora 1 a me 2 o keia la, i ka wa ninaninau ia S. Kanuha, ka mea hoi manaoia e lilo i Kahu no ke kihapai o Waiohinu, Kau, oiai no hoi e noho pu ana kekahi makua o ka pono me kakou i keia mau la.
            Hoike mai ka Lunahoomalu o ke Komite, Imi Haawina, ka haawaina o na Kahunapule.
            1. Kaonohimaka-Heaha na mea e hoolana ai i ulu ai na Kula Sabati?
            Kanuha- E wehe ia Daniela 12:3.
            Papaua-Ka hoomaemae ekalesia ana.
            Pilipo- He lua ahí maoli anei o Gehena, kahi e oleloia nei, malaila ka poe hewa e hoopaiia ai?
            Manase- He aha la ka ke Kahunapule i ka mea hoomaloka, e hoopili aku anei me he hoa
ʻ loha la, a e kue aku paha me he enemi la ia?
            Kupahu- He haiolelo na ka Lunahoomalu i ka wa e hui hou ai ka Aha.
            Kahookaumaha- He hewa anei e hoopauia ke Kahunapule mai kana oihana ae, ke moekolohe kana wahine me kona oki ole?
            Hapaiia ka noonoo ana no ka Papa Helu Ekalesia, e helu no na Kahunapule maloko o ko lakou mau ekalesia, penei: 1. Na hoahanau hihia ole. 2. Na hoahanau hihi. 3. Na hoahanau malihini. Ua aponoia.
            Hapaiia ka noonoo ana no ka nupepa Kuokoa, a ua kamailioia me ka maopopo a me ka lokahi mau o na manao, me ka ikaika. Hooholoia.
            Hooholoia. Ma ka manao ana o keia Aha, ke paipai nei oia i na Kahunapule a me na Lala a apau loa o keia Aha, e lawe nui i ka nupepa Kuokoa a me ke Alaula.
            Hooholoia. O ka hookaa pono ia mai o na dala uku no ka nupepa e ka poe lawe nupepa. Ke paipai aku nei keia aha i na Lala a pau, e hoeueu nui aku i na mea a pau i lawe i ka nupepa, e hookaa pono i na uku pepa a a pau, e like me na rula a ka Lunahooponopono.
            Hooholoia. Ke paipai nei keia Aha i na Lala a pau, e kokua nui i ka hoouna ana aku i na manao naauao a me na nuhou a pau e loaa ana iwaena o kakou.
            Noi mai o Pilipo, e hoomaha i ka hookahi hora, ua aeia. Pule o Kaapu.
            Hoi mai ka Aha i ka pau ana o ka hora hoomaha. Pule o Waiau.
            Hoike mai o Pogue i ka hana o ke Sabati maanei, e waiho ma ka lima o ke Komite-Kahookaumaha a me Makaike, a na laua e hoike mai i keia ahiahi. Ua aeia.
            Hapaiia ka noonoo ana no ka ninaninau ana ia S. Kanuha. O ka manawa keia. Na Kaonohimaka ke alakai mua ana ma kona ano haipule; ia Pilipo hoi ke alakai alua ana ma kona ano makaukau ma ka ke Akua olelo; a na Manase a me Pogue kekahi mau alakai hou ana; a na Pogue hou ke kuupau ana ma na ninau Baibala a Moolelo Ekalesia me ke kuhohonu.
            Hoike mai ke Komite i na hoa, no ka hana ma keia Sabati.
            Ia H. Manase ka haiolelo ma ke kakahiaka, a ia J. A. Kahookaumaha a me S. W. Papaula ka Ahaaina a ka Haku ma keia ahiahi.
            Noiia mai, e hoopanee a halawai hou i ka la apopo, hora 9. Pule o Kaili.
            Poaono. Sept 17-Halawai hou keia Aha i ka hora 9 kakahiaka. Lilo ka hapalua mua o ka hora i ka haipule. Heluheluia ka moolelo a aponoia.
            Hoike mai o Pogue, e akoakoa na Kahunapule i ka hora 12 o keia awakea, maloko nei, me ke kaawale o na mea e ae, e noonoo ia S. Kanuha, i ka apono aku a me ka apono ole. Ua aeia.
            Hapaiia ke Kumumanao no na mea Ona a ua
            Hooholoia. Ke ae oiaio nei makou a pau na Lala o keia Aha, e hooikaika ma waena o na hoahanau a me na kanaka e kinai i na mea on a  a pau.
            2. Ke paipaiia aku nei na hoahanau a pau o na ekalesia, e lilo lakou i Komite e kinai aku i keia mau mea e poino ai o keia Lahui.
            3. Ke paipai ia aku nei na kanaka ma kela a me keia kihapai, i wahi "Hui Hoole Inu Mea Ona."
            Hooholoia. Ma ka manao ana o keia Aha, he pono i na Kahu Ekalesia a me na Lala, ke ao aku iloko o ko lakou mau Ekalesia, no na mea e pili ana i ka noho manuahi ana, penei:
            1. E kuokoa mai na hoahanau, me ka hookipa ole ma ko lakou mau hale i na poe i akaka ka noh manuahi ana a me ka hookaawaleia aku mai na hale aku o na hoahanau, ina he poe manuahi e noho pu ana me lakou, a me ke kokua pu ana o na hoahanau i na Makai o ke Aupuni.
            Noi mai o Pilipo, e hoomaha aku na hoa e ae, a e noho mai na Kahunapule a me na Lala, e kukakuka no ka apono
ʻ ku a me ka apono oke aku ia S. Kanuha, no ka hoonoho ana i Kahu Ekalesia no Waiohinu, Kau; a ua noho iho na Kahunapule me na Lala, e kuka no keia hana; a eia ka mea i hooholoia:
            Hooholoia. Ma ka noonoo ana o ka Aha, he pono a he maikai ke hoi o S. Kanuha, i ke Kulakahuna, a e imi i ka makaukau hou aku, no ka lawelawe ana i ka oihana; a he pono i ka Ekalesia o Waiohinu, e hookuu aloha iaia. Nonoi mai o Pilipo, e palapala aloha aku keia Aha i ka Ekalesia o Waiohinu, Kau. Ua kohoia o Pilipo i Komite nana e palapala aku.
            Hoike mai o Pilipo no ka mea e pili ana no ka Ekalesia o Kailua. Ua aeia.
            Hooholoia. Ma ka manao o keia Aha, no ke koena aie o ka luakini ma Kailua, ke ae ia aku nei oia e noi dala aku i na ekalsesia a pau, koe na ekalesia o ka mokupuni o Hawaii. A ke kahea aku nei makou i na ekalesia e ae a pau, e kokua aloha mai i ka ekalesia kahiko o Kailua; a ke koho nei keia Aha ia Pilipo, i Elele noi, a ia Parisa hoi, i mea kokua ma ka hooiaio ana, e like me ke kauoha a keia Aha; a e like no hoi me ke koena aie mahope iho o ko lakou lulu dala hope loa ana ma ka malama o Okatoba e hiki mai ana, a e waiho i na dala loaa ma ka luna o ka Puuku o ka Papa Hawaii. Ua waihoia mai he olelo hooholo penei:
            Hooholoia. E mahalo aku keia Aha i ka lokomaikai o na kamaaina, i ka hookipa ana i na mea e pono ai na hoa, iloko o keia wa wi o ka aina; ua ai a piha ua inu a kena.
            Heluhelu mai o Pilipo, he palapala i ka Ekalesia o Waiohinu, Kau, imua o ka Aha, a ua aponoia. Noi hou mai o Pilipo, e e palapala aloha aku keia aha ia Rev. J.D. Parisa, ke kaikuaana o ka pono, a kekahi lala hoi o keia Aha. Kohoia o Kahookaumaha i mea nana e palapala aku.
            Noi mai o Pogue, e hoike mai i kona manao imua o ka Aha; a ua hoike mai la me ka mahalo ana i ka hana o keia Aha.
            Noi ia mai, e hooopanee i keia halawai, a halawai hou ma Pukaana, Kealia, Kona Hema, Hawaii, i ka Poakolu elua o Maraki 1871, hora 10 o ke kakahiaka.
            Hoopaneeia, pule o Pokue, a hoi aku Ana.
D.S. KUPAHU, Lunahoomalu.
S.W. PAPAULA, Kakauolelo
Sepatemaba 26, 1870.

 

            He elua mau palapala lima ano liko ole i loaa mai ia makou, a o na olelo a pau oia mau palapala, e hoinoino wale ana no i ko J. Kawelau hoolaha lalau ana no ka hoike kula o ka apana o Makawao, mamuli o ka hookokono a ke Komite. Aole makou i manao, he mea pono na kekahi mea e, e kakau i ka moolelo o kela a me keia hoike, ke ole maoli na lala o ke Komite noike e lalau lima ia hana. He lapuwale ka hana ana penei, no ka mea, pela no kela apana hoike o Puna, a nele lakou i ka mea pololei ole. Ke hoopau nei ai i na hoopaapaa ano ole o keia ano, aku nei ia oukou, e noho malie, ua ikeia ae la no ka hemahema a me ka lalau. O na moa o na mea nana na palapala o M. Naaieono a me K. S. Piialii.

 

KE KAUA WELIWELI MA GARAVE-

lette, Farani, Augate 18.

(Koena mai keia pule mai.)

 

            Ma ka hoohana kaua ana ma ka la 17, ua ikeia iho, e auhee ana ka puali koa Farani i Vaduna. O kia pu ia ae la mawaena o ke kolamu koa Farani e nee ana ilaila, e na koa hiki mua o Perusia, a nolaila, ua moku pu ae ia ke kolamu a kaawale kekahi hapa e nee ana i Vaduna, a kuemi hope mai la kekahi hapa mawaena o Gararelotte a me Meza. Hooholo koke iho la na koa Perusia e kaua malaila, oiai, ua moku aku la kekahi poe e hele ana i Vaduna. Kukuluia ae la na Geremania ma ka aoao hikina akau mai Garavelotte mai, e paa ana i ke alanui mai Barie (Briey) mai a i Meza. Hoonohonohoia iho la ka puali uuku helu 7 ma ka akau o ka laina. Pii mai la hoi ka puali uuku helu 8 a kukuluia ae la ma ke alanui o Garavelotte; malaila hoi, pii mai la na puali uuku helu 9 a me 12.
            O na koa kiai, ua kukuluia ma ka welau hema loa. O na puali uuku helu 3. 1 a me 10, ua hookuia lakou i ka wa i mau koa kokua i ka wa. O ka puali helu 11, ua kukulu kiai wale ia no ma ka laina holookoa.
            I ka ike aku me he mea la, ua oi loa ae la ka ikaika o na Perusia, a aolaila, o na puali pukaa Farani, ua hoemu awiwi loa ia mai la ma ka laina alua. Neenee aku la au ma o o ka aoao hema o na koa Farani, me kuu manao ua pau loa la na Farani i ka haalele i ko lakou kulana, eia ka aole. Eia ka mea kupanaha, ia
ʻ u i hiki aku ai, e noho ana no ka enemi (na Farani) a ia wa, lawe koke ia ae la au he paahao. No na mea i oe e pili ana ia ʻ u, e hiki no ia ʻ u ke hoike pokole aku, aka e hoi ae no kakou i ka moolelo o ke kaua.
            Hoomaka hou mai la ke kani ana o na pu kuniahi ma na aoao elua, e kaua ana a hiki i ka hora 10, a ia wa i ikeia aku ai na Farani, e emi ana i hope, a o na pu kuniahi wale no ke hoomau mai la i na ki papa ana.
            Holo malu iho ana ai au a hiki i Sana Marie, he wahi e noho ia ana e na Geremania, a pakele iho la au mai ko
ʻ u noho pio ana mai. Ma keia wahi kauhale, ua hoohioloia na hale he lehulehu i lalo. O na wahi kaawale malaila, e puuluuluia ana ka poe i ku i na poka a eha. Ma o aku hoi o Rezonaville, ua hele a koe ka lepo. Aole he loaa ai malaila. Ua puni loa o Meza i ka poaiia e na koa Perusia. O ka puali koa Perusia nui helu 4, ua nee ae la a puni, mai ka Hikina a i ka Akau, a o na puali koa liilii Sekone, ua hoounaia aku la i ke alo ponoi. E waiho wale ia ana no eha puali koa liilii e malama i ka hoopuni ana ia Meza. O ka nui aku, e laweia ana i Vaduna. O kahi hoomoana o ka Moi, e hoonee ia ae ana ma ka Hema Komohana.
            O ka puali koa Perusia uuku, helu 12, aia aku la i Tioneville, a ke hoomau mai nei no i ke kamailio mawaena o Ferederika Kane a me Steinemeza. Ua puni mai la na papu o Meza ma na wahi a pau. O ka waea olelo e hiki ai ke kamailio mawaena o Kalona a me Parisa, ua okia pu ia ae la. O kahi hoomoana o ke Keiki Alii Uilama ma Ba-le-Duce (Ba-le-Due). O Makamehone a me Feille, ke hoomau la no i ke emi i hope. Eia na puali koa o Perusia maloko o Farani:
            O ka Puali Kaua Nui Helu 1, aia malalo o Generala Steinemeza, a eia ka nui o na koa, na puali liilii helu 1,7,8, a me 9, huina pau o na koa, he 100,000 koa hele wawae a me 28,000 koa kuau lio.
            O ka Puali Koa Nui Helu 2, oia ka oi o ka ikaika o na puali koa Perusia, a eia lakou malalo o ke alakai ana a ke Keiki Alii o Sekone a me Mahele nui o ke Duke nui o Hasse. O ka oi o keia o ka ikaika o na puali koa ekolu. He 48 mahele koa hele wawae, me na puali pukaa nui 3 pakahi; 4 mahele koa kaua lio, he 220,000 koa ka huina pau me 600 pu kuniahi.
            O ka Puali Nui Helu 3, aia ma lalo o ka Hooilina Kalaunu o Perusia oia o Ferederika Uilama. Eia ka nui o kona mai koa: 2 puali koa liilii Bavaria malalo o na Alihikaua Tano a me Hartmann, no lakou he 16 mahele koa hele wawae, 5 bataliona mau koa raifela a me 5 mahele koa kaua lio; 1 puali koa hui Badena a me Watemabuga malalo o ka Alihikaua Von Werder, oia hoi, he 8 mahele koa hele wawae, 2 bataliona koa raifela, 4 mahele koa lio a me 9 puali pukaa no Watemabuga a me 6 mahele koa hele wawae a me 3 mahele koa kaua lio, 8 pualikoa pukaa Badena. Eia pu no hoi me keia puali, na puali liilii Perusia 5 a me 11 no laua na mahele koa hele wawae he 16 a me 16 mahele koa kaua lio a he 30 puali pukaa.
            O ka huina pau o na koa Geremania maloko o Farani, ua hiki aku i ka 520,000, a ua mahele ia iloko o na puali liilii he 16. Mai kinohi mai a hiki i keia wa, he 300,000 koa ku i ka wa i komo mai i Farani, a ke papani nei lakou i na wahi i lilo o Farani i na Perusia, a e hookuu ae ia mau koa ku mau e kiai ana i na wahi i lilo, a hele aku