Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 42, 15 October 1870 — KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

j A pau keia mau mea, ia wa i lohe ia aku ;ai ka ieo o ka pololei kani kuamauna e kuu ' | pau ana i ka lealea loa 0 kona ieo, a pau ia, | ia wa i mao ae ai ka pouli 0 ka ohu a me ka , i noe, a i ka pau ana ae o keia mau inea, ua ! ike kokeia aku la ua mea nani nei a ka manao e noho mai ana iluna 0 kona aianui hele lewa he inanu, a hookuu iho la ua inanu nei i kona lele ana a ku i ka honua, a leie mai la no ua kaikamahine nei ilaloahele inai la no maluna 0 ka eheu a hiki wale no i ke koino ana mai iioko 0 ka hale, a kau ae: la maiuna 0 ka uha o kona Papa, a uwe leo uui mai lu na makua, a me na kupuna, a noho ike aku la iakou mai in ia po. i loa no a poeieele, kamumu ana 0 Kamehaikana, ke kahu hanai hou 0 ua e-a-e-a nei o ka nani, n komo ana iloko 0 ka hale, a aloha mai la i na mea a pau loa 0 ka hale, ia wa i pane aku ai o Kamaakainahiai, uluhua ioa paha oe i ke kali ana mai nei i ko hanai, i aua ia ihu nei hoi a pau ae ko makou ike ana, alaila hoi ea me oe aku 110 ka nui, a hiki i ka wa e loaa ai 0 kona hoa hoinau, a Dela lakou i uhai a holo ai i ke aia ana, a hiki wa> le i ka wa a ka ia i kuupau mai ai i kona nani, i loa no 1 ka la a kau pono ae iluna, o ka mannwa no ia a ka ohu a me ka noe i hikikii mai ai, a pouli pu iho la, 0 ka wa no ia ' o ka eheu 0 ka manu i kokolo mai ai a ioaa ua 0 Kahelekulani, a huii ae la ia a honi i ka ihu o na makua, a me na kupuna, a pau ia ; pane mai la 1;» i kana olelo hope loa, e mokumokuahua ai 0 loko 0 ka ohana 1 ke aloha ma ka hoopuka nna mai, ke hoi nei au la, e aloha uuanei oukuu la e-a, a pau 110 ia mau olelo, 0 ka wa no ia 1 kau pono ioa ai i ke kua o ka manu, a ike paha hoi na manu liilii ua kau ko lakou haku iluna 0 kona alanui, 0 ko lakou wa no ia 1 kani honehone. mai ai, a, oka wa no hoi ia 0 ka ohu a me ka noe i hikikii paa mai ai a pouli pu iho la ka aina, a lohe pu ia aku h ka leo 0 ke kahuli kani leo lea 1 kanahele, a me ka pololei kani kuamauna, a 0 ka wa no hoi ia i nalo aku ai 0 na mea kani he iehulehu, a hao aku ! ia ka luahine 0 ka pali i kana ukana maknmae ioa 0 kana hanai alii ui, a ke hoi la ka manu me kuna ukana, ke hoi pu ia no me ka ohu a me ka noe, a pnu ae la ia mnu mea hoopouli aina, a noho iho la no hoi 0 Kamaakamahiai me Keoholupalupa a hiki i ko laua hoi ana a noho i ka moku o Kauai, oia ka pau ana 0 kona manawa i hele ai i ke kaua. A 0 Kahelekuiani ka kakou mea e kainuu Ihele ni i 0 ianei, oiai no hoi ua kuikahi ka | noho ana 0 ka aina mai Hawaii a ka moku |i ka palena o Lehua ka inoa, nolaiia, lea no' |ka npa n KaheiekuUni, ua naiia ka aina e [ka makuakane a puni, a aohe ino i koe, a | noho aku ia hoi 0 Keauka ma me ka manao ;e hoi mai ka iaoku hanai a noho pu, aka, ua I poho la manao ana pela, ua heo aku la keia [a noho mai la iiuna o Hilaniwai, o ka pau ' loa ana keia 0 ko kakou kamaiiio pu ana me ■ Kamaakamahi, a hookahi 0 kakou hoa olelo! 0 keia mau ia aku, oia hoi ka ui o na pali ; Kooiau, ka hiwahiwa hoi o Keanapoi. Oi | noho aku hoi ua kaikamahine nei a nui loa, kupono e waiho īa mai i kokoolua ma ka ao-; ao, a i hoa uhai a holo hoi no na po anu, ia manawa i kukakuka ai o Kamehaikana me kana kane, oia 0 Kuaaohe, a ua holo pono ia mea a Uua i kuka ai, » olelo aku fa ka wahine i kahi kane, e »ho ea e hoio oe e imi hele i kane na ka kaua hanai, ma Moiokai, Maui a kau ioa ae i Hawaii, a i na e ioaa ole ilaiia, e hoio ioa oe 1 Kuaiheiani. a me na Pae Aioa o Kahiki a pau, a i na 2 ioaa oie ia oe. hoi mai oe, owau hoi ke hele aku e huii 1 boe no ka kaua hanai, a ia Uua no e hamumu ona no keia mea, pa-eana ka !eo o ka laua hanai, oiai he okoa ae no kona wahi e woe ana, ma ke mele aoa mai penei: Aia U o kuu kane pua-i-a i ka moana, 1 hooipo aloha me kauiaoa a ka U t Ua paa i ka noe oho o oa mauna. Ua ha ka po ha ke ao ia ia, Oia o kuu hoa ipo Uu makani, I hoaloh» 1 ka moe o k» po ke moe, I moe iho ka hia # hikiiele ae i ke anmoe, Apo hewi i ka Uu aala o ke kiele, Lea ai na apa a maua me Kulokulua, ■ He hoa kaana ia no F u ike kehao, ; () ka uka aou u Mauoaloa ke noho-U, ; Oia, o kuu hoa la WankumaiUm-e.

A lohe o Kamehaikan* m» i ka leo o ka; I Uoa hanni. i aku ke Kupo» o km paii ia Ku- i •aohe, aia no hoi ha ke k»oe » k* hanai a 1 kaoa ke hania mai ia ka :nos» o Waīkumai- j Unt; ke hai rnai nei ua hooipoipo laua i ka 1 m«, nolatla. e bo!o oe a loaa 1 Maonalo* i 1 H*wau. o ka olelo tho la no ia o Kuaaohe ! ma a pau no hoi, hoemakaukau iho ia ka he« 1 le, 1 hou aku ia 0 Kamehaikana ia Kuaaohe. * ! i hele oe a i ioaa, hoi mai olua a ma kel» ■ aoao 0 ka pali. ke alapīi hoi īa a iho i Kalihi. alaila, hohola mai oe i ke kapa i maopopo ia'o o oe ia, alaiU, hiki ia'u ke kena aku i aianui no ke kane a ka kaua hanai, a pau no hoi keia mau olelo, o ka wa no ia a Kuaaohe i kaawale aku ai, mai ka piii ana me kana hanai, ka ae mai U no ia a iho aku U rna Kahhi. a heie ana i ke kula o Kaiwiula, a malaiia ae ka heie ana, a ioaa he wna e hoio ana i Maui, a ma ko Maui waa aku hoi kau i Kona i Hawaii, a malaila no ka nnku hele aua ae a moe no i waena kuahiwi, a ia ia i komo aku ai iloko 0 ka hale. ua hoolele ia kona hauli e ka nani a me ka maikai 0 keia keiki e noho ana iieko o usi hale nei, a kupu ae la no kona manao 0 ke kane no ia : u kana hanai, a no ka hanamau a kei> mnu manao iioko ona, nolaii», ninau rraoit aku ia no ia i ka inoa o ua keiki nei, a haiia a>ai la ka inoa. a hoomaopopo iho la ia aoie īa o ka inoa o ke kane a ka laua hanai, nolaila, hoomoe pu iho Sa kona manao me ka ninau ia tnai e kamaaina, a heaha ke kumu o kou ninau ana inai nei i ka inoa 0 keU keiki ? hai aku la i.i penei ; he huakai imi kane ka'u, na ka v u hanai i hann a u i a wahine ' maikai, 0 ke kane ole hol ka hewa, noiaila, hele mai nei au e imi i hoa pupuu anu no kn'u hanai, aia i hea kahi i noho ai o kau hanai ? wahi a kamanina, Kuaaohe. aia l Oahu, a ua h*i mai kuu wahine i na au i hele a loaa ke kane a ka maua hanai, hoi aku au me ke kane a ma ke alanui e pii ai 0 Kaiihi. hohola aku au i ke kapa i maopopo ia ia owau ia me ke kane a ka maua hanai, a pau keia mau oieio a na kamaaina n»e kahi malihinī, a moe iho la iakou mai ke ohiahi a wanaao, oia ka wa a ua wahi Kuaao-; he nei 1 naku hele aku ai iloko 0 ka laau lo> loa 0 Hiwaii, a hala aku la ia, hoomakaukau . iho la hoi ua poe kamanina nei e hele 1 ka ; lakou huakai hele hoopumpuni, ma ko lakou ■ kuka mua ana e hele, no k« mea, ua maopo-: po loa ia iakou ma na kuhikuhi ana 0 Kuaa- j ohe, noiaila, uluku loa ae la ka manao o ke- j ia keiki e kii ia Kahelekulani i wahine nana, a hooholo iho la iakou e hele, a pae i Maui, a kau i Molokui, a maiaila mai a pae ana i Kaluahole i Waikiki, alaila, waiho na waa, a hele wawae mai la mauka a hoea ana i uka o Kalihi, a pii aku la a kau pono iluna e na na l:i ia Inlo 0 Luluku, hoomnha iho la lakou a pau ilaila, a kuu pouo iho la no hoi; ka nae, oia iho ia no ko iakou wa i hohola j aku ai i ke kapa e like me ke kuhikuhi a Kuaaohe, a i ka ike ana mai o Kumehaika-j na i keia hana epa a keia poe, nolaiia, kahea ] ae la ia i koua poe hoa noho 0 ia paii ma ] ko lakou mau inoa penei : ] E Ku, e Lono, e Kane, e Kanaloa, e Kaekae, e Maliu ma-e, e wahi a lakou la, pane, hou aku la no ua wahine akua ike oie nei, i kahea aku nei au la oukou, e kii aku oukou i ke kane a ka kakou hanai n lawe mai, nia ia ke noho mai la i luna o keia pali makamaka ole, i loa no a pau keia mau olelo a ua wahine nei, o ko lakou wa no ia i kii aku ai a kaikai mai la i ua ke»ki n& a waiho ana ; i ke alo 0 ua wahine nei, ia wa no hoi i kav hea aku ai 0 Kamehaikana i kana hanai ma j ka moa penei : E Kahelekulani e! e o! j wahi a ia la, hele mai hoi paha a ike olua| me ko kane, eia ia ua hiki mai nei, pane ' mai ka hunai ma ke mele penei : Aole kena 0 na iehua » Panaewa, ! O ka noe iehua maka aaia 0 ka naenae, ! 0 ka ihu wai anuhea i ka waokele, ! Ua nohea wale i ka ua a ka awaawa, ' Aia la i ka piko mauua o llenhni, | He Ana poi ka hale e moe mai la t j Ua moe aloha ī ke anu a ke kehau, | He alapahi kena he hoopunipuni, He uluku i ka iohe nna aku nei, ) Makaheiii ka manao a heie mai la, j 1 manao mai ia i kane la i wahine au-e, j U—aole o'u makemake moe ia la. J A iohe no hoi ua kahu nei i kemeie a ka-i na hanai, huli ae la ia a oieio aku U i ua I keiki nei. ea, owai la hoi kou inoa ? pane mai ia no hoi ua keiki nei, 0 Waikumailani no hoi au, a 0 ko'u me& ia e uwe ae la. e ! aloha ae ana wau i na wahi a maua e moe j ai i ka wa i ka uhane. " Ea, e o'u hoa he-| luheiu, mai puni kakou i ka paiau a keia ke-| iki, no ka lohe ana mai i ka hoole ia ana i mai, aohe he makemake moe iu ia, noiaila.' ke kumu 0 kona uwe ana, ua hiiahila oia."j E kamakamailio mua aku a» ia kakou t kej ano o ka iauna uhane ana 0 Kaheiekulani a | me Waikuinailani, ia Kahelekulani no e I moe ana iluna o Hilaniwai 1 kekahi la, a pu-! ka ae ia ia a mawaho 0 ke ana, noho uwe j iho la ia no ke aloha i kona mau makua a j me na kupuna, a peu kana uwe ana, haio ae j U kona mau maka maiuna 0 ke ala iho mail o Nuuaou. ike aku la ia i ka iho ana mai ot keia keiki maikai, a hahai aku la ia me ko-| oa mau maka ponoi a hiUi i k» naio anamai 0 ua keiki nei iloko o ka oluhala o Kekeie, ia wa keia i hoi aku ai a moe, i ioa noa kau j aku ke poo i ka uiuna a hiamoe aku la, o ka [ wa no ia o ka mea ana i ike aku ai i kona wa e aU ana, oa hele m»i a ka poka o ke ana, ia wa 1 kahea aku ai oia, hele mai hoi, a iohe no hoi ka uhane 0 ua keiki oei, 0 ke komo aku U no i», a hooipo iho U laua, a pau ia hoi pu 00 Uea i Maunaioa i Hawaii, a hoi mai ia 110 ua kaikamahine nei i kona wahi ponoi, a peU wale no Uua o ka noho Uuna ana, a piiikia loa Uua i oei mea he aioha 0 ka hooipo uhane ana. E hoi hou ae kakou h Kuaaohe." Ia Kuaaohe i heie aku ai mai ka «ku ena f moe ai k aohr i

loan la » he wahi e hoomoe ai i iioko o na po he it»akalua. e mkn h? •,V i {un* i Uio, i uka i fcai, i o i>m?i, « n a j?aa ke J>ho. a no ka nui loa o k » H)hj aa iai». noiaila. hoomnha ?ho U jm. , īho la. oa keoa hoi au e huh nei i kn kuu luhu aohe wahi mea a ioaa iki, ,i 0 boi i lo«a ia'u he wahi haie « hoo in >> ko'u poo. a ooho iho ia w «we, a p., < v uwe ana. oielo hou ae ia no ra p<?n*v Ina !a paha oukou e n* akua o kin nei a maanei koke ae U. ma ua iohe ;r \ kou m'u i ke kahea aku. er.i au U u* 4;- ., ua uaauna au i ka huli ana i ka h iikane a ka kakou hanai. oiii nae ho- nhuna ko oukou i ke ao-uh, « , ana, hoomaka ae la iae kahen i kn u.m 0 lakou mau kokua, e Ku. e Louo. e Kir,Kanaloa. e Kaekae, e .Mnfiu nn <>. ,? - a lakou la» a lohe keia ika ieo o;, i( mau akua, oi.i koke no ka w;t i pan ; - ~, , e iawe ae oukou e kuMkuht m'u. : noho nei o ke kane a ka kakou hin*:, . no ho> knna olelo ana » keia m.iu h ; oia no ko lakou ia wa * heie kmo m , , mai ai. aalaWai aku |a ia ia nei, ?. ? , , lalo o kekahi kumupali. a Wahr»:i aku , , poe kanaka nei penei : E je ' ::. ; , oia iho ia no ka wa » ke .111« pis ; i•-.. ( ae ai, ike aku la o Kun;ioht» i ui\ ke > ki mauna h;«u anu oka wno, e m,-- ; ; . mai ani ilalo ke aio, ilunu 0 k» h-.; ; • (l manu. i haliua a noiunoiu, i k.i \va \ \ , ike aku ai. ua punvs koke ae ia u, i ( „ a maule aku ia. a upuupu waie Uk* 1 iho ana, ala ae la ia a kokoio aku U \ ; <■. ke ma knhi a ua keiki nei e ;-.u; v moo iho ia i;\ ilalo ke aio. la \vi i io,k mai ai ua keiki nei la Kuaaohe. om: . ike mua no ia i ka wa i ka im-o ur \ hoomaka mai la ua keiki nei v oii u »- ■ , . kahi meie alaua i haku pu ai me ka u i ka moe. a penei ua inele !a : Aiohu waie ka pua o ke koouooi.m. Ke oho mnewa 0 ke kauuoa 1 ka ut, Ua pepe wale i ka hau kakahiakn. Me he kapa knlena ta 1 ka inaiie, Ka pu-a-pu a i ke Kuia o Ah-io. Ke kino inaikai o ka ua Apuakea, Lamalama no i ka p;»h o Waikulu, 0 kuu ipo la o ka ĀluUmu, ! He hoa uo'u Ike kai o Moloinm, Aia la i ke kuha o Malaenkuii-o. j Aknhi no ka ke kuli ia oe. | He nui okoa hoi ka leo i hea aku tu ;, | E kuu aloh<i-e. A pau keia mele a ua keiki nei, ah ae U Kuaaohe a na na pono loa aku !a 1 ua ktnei, ia wa no i hapai hou mai ni ua k»:». nei i ke mele, e ninau mai ana i ka wan penei ; Ike.wale oe i na iehua i ka wekiu, 1 ka iihiiihi pna o ke Kamaakahaia, ! iku\ ka pali 0 Hilamwai, | Aloha ke hoa kaana oka po anu, j Pumehnnu aku ika umauma oke | Aohe ia he hon, he makanmka, j He komamna no ia aina, I lke waie oe ika ua welau loloa ina p»i, ; He mau hoa iu no knu iei nhihi, | Ina no ia ika uka i Nuuanu-e, I Oia, 0 kuu hoa la 0 Kaheiekuiani-e. ! A lohe no hoi 0 Kuaoohe i keia ineie, nw I mua iho la ia, 110 ke nloha no 1 kona h;uu , a pnu ia, hai oku la la penei : Uu ike au, mnilniiu mni nei au, 1 ki; inv. nei »u ia oe e heie kaua, a hui oluolu h.- l»i--ne a he wahine, owan no kon.i kahu nana ; hnnni, h nana no wau i kenn mai ihm e L.i ; mai in oe, pane mai ia ua keiki nei, ae,' | hele aku ana kaua, e kaii ae au i kuu k.ihj j hnnai a hoi mni, alaila hele pu nku kak«m. a i lilo aku la in manawa i ke kamailio ana tv• Ike ano oka Kunaohe hele unku nna 11•»k0 v ! ka nahele laau ioioa o Hawnii, a pein Uua ; ! kuwili kamnilio ai, a hiki waie i ka hoi .hm j mai 0 Malamainuu, ka moo k;ihu nnur\ e i > , nai ana o Waikumnilnni, n puka no hni » ! moo nei, olelo pu iho In lakou no k » h- 1 | Oahu i ka moe wahine, a ae mai ia n•> f |ua moo nei, a iiuliu iho la na ukana | heie ana, la wa no i uhi paapu ai ka » - "» : me kn noe i k» iewa hoiookou, a 0 ko |wa no ia i knawaie nku ai mailoko uku 0 1 I ana nei, aohe no hoi lakou i u iho, noho 1 | i uku 0 Kaiibi um kahi hoi a kakou 1 kitr I ilio mua aenei i ke keiki hoopunipum, a & • ! ki inkou maiailu, 0 iioho ana no nn knn»i |o u.i keiki ne» i hele nma mai hi, ua h?> * ; kokoke e make ika polnii aka ai, a hr r . •• ;aku ta 0 Kuauohe i ke knpa e iike I mea i kuhikuhi inua ia mni ia la e kana | bine, oi noke aku no hoi ua wnhi ; nei i ka hana a aohe wahi mea a ka ik * | uiai, a noho aku ia lakou mai ke kakib:i* 1 a ahiahi, akahi no a ikeia aku u* kupu» «<?' ; 0 ka paii e kena mai ana i alanui no ke jt ka laua hanai» a o ke kane mua hoi. «'■» ;no ia ke noho nei iloko o ke ana me Kj"»** ihaikana, aohe i hui, aob* i ike iki a'<»u ' r,i I iihiiihi o Wahmekapu. wahi a ka oie;•' |ki no hoi ke alanui, oia ka manu nu: 0 * manawa no ia i kau aku ai ua keiki «<«.■' j haia aku ia, na Kuaaohe no ia i pii a'* a s i kau iluna 0 ke ana, a hiki no hoi ui | nei, oka wa no ia a Kamehaikana 1 kaee» |ako ai i kana hanai e hele mai e ike 1 I kokooloa aku o na po kehau nui ke hiki [» lohe no boi ua kaikamahino nei. o j wa no ia i oli mai ai ma ke niele penei : O kuu lehua kena i maiamaiama iki, Na'u no i kui i ka uka o Kawaikim, He lei, he kahiko no La ua Paupili, E pili aku a»a maua 1 ke koekoe, A alo aku maua i ka ua me ka makani, He hoa iuana no ke aia ke hele, £ piii at maua me ka niakemake, j Oia owau hui inaua, J Lo*a ka hoa noho o keia paii, | Laukanaka ka noho ana o keia uka-!*' I E—maioko mai hoi-e. | A pau ao hoi ke mele a ua pua nei o | o ka wa no ia i komo aku ai 0 ua keiki n*' iloko o kahi a Kahelekuiani e hiolani !jt a ike mai la no hoi ua kaikamahine n<?>. P* mai ia kana kahea, he mai ho-i, neeoee 1 D>aan«-«, ū mn;inri mai ho-i. i » r"