Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 43, 22 October 1870 — Page 2

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Cappy Fasi
This work is dedicated to:  Grant Fasi-Allison

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

nawa, e lilo ana ke kulana o ka puali Farani, a oiai no hoi, ua kukuluia mai la he puali Geremania mahope aku o makou.

            Alakaiia aku la na koa ku i ka wa, e koeaku i keia mau wahi.  O ka puali pukaa e ku ana mamua o’u, ua hoomaka koke---a ua manao iho la au, he manawa la e ike ia aku ana, e ahuhee aku na Perusia.  Lilo ae la keia i wahi ino loa mamua o na wahi e ae o ke kahua kaua.  Mawaena o na pukuniahi i kokoke loa mai ia’u, ke haule mai la na poka pahu a na Perusia, me ko lakou lele liilii ana.  No ia mea, holo aku la au ma kela aoao o ke kualono, a huli aku la au hoi ana i ke koana.

            No ke kokoke loa mai o ke alanui o Bouillon, e moolio la ma ke kahua kaua, manao pu iho la au, e paa ana au iloko o ia poai a na Perusia e hoopuni ae nei i ka puali kaua a me ke kulanakauhale, a i puni koke hoi i ka poaiia i ka manawa pokole.  Awiwi ae la au ia’u, a holo aku la ma na ala ololi e puka akuai iwaho.  Ia’u i hiki aku ai mawaho, mamua o Porte de Balan, ike iho la au, ua piha ia wahi i na koa o na puali a pau, e pupuahulu ana e holo e like me a’u iloko o ke ku’anakauhale.  He auhee nui ana keia --aole keia o ka hora 11, a ua hoopapaupia aku ke kaua e hooloihi aku, aka nae, oia hooloihi ana aku, aole no ka manao, he wahi lanakila e loaa mai ana.

KA PUHEE LIILII ANA O NA FARANI.

            O ka mea e holo ana iloko o ke kulanakauhale e like me a’u nei, aole o lakou manao e hooloihiia aku ana ke kaua.  Mamua he hee mai, a mahope he puehu liilii.  Ua manao au, ua pomaikai loa, no ka kaawale ana mai ke kahua kaua aku, e like me ko’u ike.  Hookahi hora mahope iho, maopopo loa iho la ka puehu liilii ana o na koa na puali e kokoke mai ana ia’u.  Ke uwalu aku nei na koa mahope a mamua o na koa mamua e holo la i ke kaona, me ke ake nui e komo aku.  O na koa kaua lio i haalelele i ko lakou mau lio, ke holo wale la iloko o ke kaona---a o kekahi, ke pinana ae la ma na pa o ka papu---a o kekahi hoi, ke ake mai la e komo ma na puka e.  Mai kahi kuono mai o na pa o ka papu, kahi a’u e hoomaha ana, i ike aku ai au i na koa kaualio e hoolele mai ana maluna o ka pa me na lio a me na mea a pau, a haule aku la iloko o na auwaha.  O na lio, haihaina wawae me na iwiaoao.  O na kanaka, kau aku la maluna o kekahi.  He mau alii koa lakou---Kenela a he mau Alihikaua no me na aahu, ua huipu ae la iloko o keia huikau hilahila lua ole o keia auhee ana.  Mahope main a kaa nunui kaumaha a me na lio ikaika e hooikaika mai ana e komo iloko o ke aluka, e hoeha ana a e uwalu ana i na kanaka mahuka ma na alanui e hle wawae ana.

KA HELEHELENA WELIWELI MA SEDANA.

            Ke huikau la no o loko o ke kulanakauhale, aka, ua neenee mai la na pukaa Perusia a kokoke, a ke hoolei mai la no i na poka pahu, a haule iho la mawaena o na kanaka i hele a puukiuki ma kahi hookahi.  Ma na pa kaua, ua kukuluia na puali koa kiai e paa ana i na pukuniahi o ke kaona, e ki aku ana i na Perusia kokoke mai me ka hua ole.  Hookahi wale no o’u manao e hoopuka ae no ko maku puali popilikia, aia malalo o ka umu enaena.

            Wikiwiki aku la au e hoi i ko’u hotele, ma ke kolo ana ma na wahi alanui oololi, e lele nui mai ai na poka a na Perusia maluna, a pa ma ka lepo.  I ka wa o’u i hiki mai ai ma kahi malaelae a kauhale ole, komo aku la au mawaena o na puuluulu lio a me na kanaka e waiho make ana a e make iho ana, i lukuia mai e na poka pahu a na Perusia.

            I ko’u hiki ana i ka hotele, ike iho la au i na alanui kahi e ku ana, ua hele a piha pu i na kaa, na pu, na lio a me na kanaka.  Laki maoli i keia manawa, i ka lele ole mai o na poka pahu a na Perusia maluna o keia wahi, no ka mea, e ku ana he kua pauda malaila, aole e hiki ke nee imua a emi i hope.  Ina e pau keia kaa pauda, ina au a ia ke kulanakauhale o Sedana e kea ahi, ma na wahi elua.  A manao iho la no au, he wahi kupono ole e pakele ai o Sedana mamua ae o ke kahua kaua, kahi a ka enemi lanakila e pulumi mai nei imua.

MAI PAU KA EMEPERA I KE AHI.

            Mai kekahi hoa’loha mai o’u i hui ai au mu ka hotele, i lohe mai au.  I ke kakahiaka nui, i ka Emepera i haalele ai i ke kulanakauhale, a holo i ke kahua kaua, ua hoi hou mai oia i ka manawa i holo pukaka mai ai makou, a holo mai la ma na alanui me kona mau ukali.  O kekahi o ko’u o Turene; a ia manawa, haule mai la kekahi poka pahu mai na Perusia mai, a malalo pono o ka lio o ua Emepera nei, a make iho la ka lio o ka Alihika ia mahope o ua Emepera nei.  Aui ae la ka Emepera i hope, nana aku la a mino aka iho la kona papalina; aka, o ua hoaaloha nei o’u, ua manao oia, ua ike aku oia i na haloiloi waimaka o ka Emepera; a nana no i holoi ponoi ae me kona mikini lima.  He oiaio, he kumu pono nona e uwe ai ma kela la popilikia, Sepatemaba 1.

            I keia manawa no, ke lele hala ole mai nei na poka pahu hoomauhala a na Perusia, a haule iho la ma na alanui a me ka hotele.  Ku ae la makou a pau e pili wale ana ma na kuono o na papohaku, me ka manao he wahi malu ia e pakele ai.  Pihoihoi pinepine au, no kuu makau o haule iho kekahi poka pahu maluna o ke kaa pauda e ku ana i ke alanui, a e keakea ana i ke alanui mai ka mua a i ka hopena.  Ke kali hoomanawanui nei makou i keia wa, o ka ma-o ae o na poka pahu e lele mai ana, a makou i manao ai, ina e pa mai ia makou, alaila, e hoounaia ana makou i kela ao.

KE KUMU HOOPUNIPUNI E MAKE AI.

            Ia makou no e pili wale ana, hiki ana o Generala Wimepefena, ke panihakahaka o Makuamahone i ku ai i ka pu, a pulale mai la ia makou me na huaolelo, “E ola e Farani !  E hele imua !!”  Aohe paneia aku o keia mau huaolelo.  Kukala ae la oia me ka leo nui, Aia o Bazaine, ke kaua mai nei mahope o na Perusia.  Ua lohe mua ia aku keia nu hou i ke kakahiaka, ma ka waha mai o ua Generala la, a nolaila, me he mea la, ua manaoio ia iho la he oiaio, nolaila, ua pulale ae la kekahi mau tausani koa, a hahai aku la mahope o ua Generala la, a puka aku la mawaho o ke kulanakauhale.  Hoihoi mai la ka manao o na kanaka no keia lohe, a manao iho la makou, e loaa ana ia makou he la e pomaikai ai.  E pono anei ia’u ke hoopuka ae, o keia nu hou, he hoopunipuni na Gen Wimepefena ?  Ua piha loa oia i ka inainaia a me ka hoonaukiuki ia.  A i ke kue maoli ana i ka ka Emepera kauoha, ua pulale ae la oia i na alii koa i loaa iaia, me ka hoomaopopo ole, ua puni oia ma na wahi a pau i na koa Geremania 300,000.

            Puhiia ae la na ole, a hookaniia na pahu ma na wahi a pau.  He mau wahi tausani koa Farani wale no kai hoolohe aku i keia kani.  Ua hoomaka ke kaua, penei : Puka aku la na Farani a hiki ma Porte de Balan.  O na hale mawaho o ka piko o ke kulanakauhale, ua piha e mai@la i na Perusia, ka poe i ki  pu mai ma na pukaaniani mai a pau.  O ka halepule, oia kahi ikaika loa o ka paaia ana e na koa kiai.  Hoouna aku la ke Generala ia De Guiroye, e lawe mai i elua pukuniahi.  Hiki koke mai la keia mau pu, a me ia i puhiia aku ai a laweia mai la he 200 Perusia pio.

            I keia wa e hakaka nei ma Porte de Balan, ke noke hala ole mai nei no na poka pahu a na Perusia, a haule iho kekahi maluna o ka hotele.

Aole i pau

                           

                                 E hana me ke Aloha

 

E KA NUPEPA KUOKA E;   Aloha oe :

            E eluolu oe e uila ae i keia mau hua e kau ae la maluna, i ike mai na luna, na Makai mai Hawaii a Kauai, no na mea e pili ana i ka poe loohia i ka mai Lepera, i kapaia mai Pake.

            Ua hooholoia ke Kanawai no ke kaohi ana i ka mai lepera i kapa nuiia e Hawaii nei he mai Pake, ua hookoia ke Kanawai, ua ikeia eia i Kalawao Molokai nei kekahi poe, aia no hoi ma na home kekahi kahi i lolii ai, nolaila, ua ike nui ia ka pilidia e makou e noho aku nei i ka aina makamaka ole, e nakulukulu nei i na waimaka aloha aina, aloha, mauka, kuaana, pokii, a me na kini no a pau.  Ua ike nuiia ka nele o kekahi poe no ka moena, huewai, umeke, pa, puna, o, ipuhao, a pela aku, eia ke kumu nui o keia pilikia, i ka lawe ia ana mai o na (mai) mai ko lakou home mai, ua hanaia me ka pupuahulu loa, me ka olelo aku i ka mea i loaa i ka mai, i keia wa ku a hele koke, mai lohi, mai apa, no ka mea, ua olelo mai ka luna Makai

nui ia’u, e kii oe ia mea lawe koke mai, pela ke kauoha, nolaila ku a hele, o ka hele iho la no ia; o na wahi welu lole wale no ke hiki, koe na lako pono o ka noho ana lako hale, aina, na mea kanu, na lako lawaia a pela aku.  Ia wa no aole i ike kekahi i kona ohana, ua haule iho la na ukana luuluu kaumaha ku-hohonu.

            Nolaila, i ka hiki ana mai i Kalawao nei, ua noho aku kekahi mai malalo o kekahi mai me he ano Kela moku la.  I ka noho ana i kahi o ka mea hale molowa, o ke kipaku ia aku la no ia.  peia kekahi poe e hana ia nei i keia aina mauka ole.

            Ua manao nae ka hapa nui o ka poe i loohia i keia mai, ua like me Haukibila Moiwahine, oia paha kekahi mea i hele wale mai ai, nolaila, aole e pono ka poe i loohia i keia mai ke hele wale mai me ka nele i keia mau mea i hai mua ia maluna, o pilikia auanei.  Ia oukou hoi e na luna Makai e noho ana mai Hawaii a Kauai, e hana oukou e like me ke aloha i like pu me ke poo maluna.  Oiai, o ka poe i loohia i keia mai, aole ola hou ana, aole no hoi he manao e hoi hou aku ana i kona home mua, o kona aina keia e noho ai a haule aku.  Me ke aloha.

S.K.P. Koai.

Kalawao, Oct. 13, 1870.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, OKATOBA 22,  1870.

Ke Aupuni o Napoliona ua Auhulihia.

 

            Ano, ua hiki mai ka Manawa o ko ka Emepera haakei a me kona hookano e pulumiia aku ai, a e hoihoi mai iaia a noonoo iho, e like me ka make pio ana o Napoliona akahi, ka mea nona ka inoa pio wali i hookauia iho maluna o keia Napoliona pio wale.  O ka mana nui o Farani i hilinaiia e na mana a pau o Europa, ua hoohaahaaia oia Ii lalo loa, mai ka piko o ka hanohano alii a i ke pio na ke kaua.  Malalo iho he wahi moolelo pokole no keia kaua :

KA AA KAUA A KA EMEPERA NAPOLIONA.

            Ma ka la 15 o Iulai i hala, ua aa aku la o Napoliono e kaua ia Perusia no kahi kumu e pomaikai ole ai o Farani, oia ka holo alii ana o ke Keiki Alii Perusia Leopolda o ka Ohana Hohenzolen maluna o ke kalaunu o Sepania, mamuli o ke kono aku a Generale Parima o Sepania.  Aole na ke Keiki Alii i noi mai, aka, na kekahi kanaka nui no o Sepania i kii aku, e hoonoho ae i Moi no ke aupuni alii ole.  O keia manaoia ana nae e lawe ae a na ka Ahaolelo e koho io mai i alii, ua paakiki kumu ole o Napoliona e hole loa aku i ka lele ana mai o kekahi keiki alii Perusia e noho ma Sepania.  He makau honua kona a lele e ka hauli, aka, e aho la paha ia mamua o kona lilo ana he pio.  Ina e ae ia, ina ke noho alii nei no ua o Napoliona ma Farani.

            I ka aa ana aku, aole no i hopohopo o Perusia a kuemi hope, oiai, ua ike oia, aohe i hana hewa imua o ka maka o ka honua no kahi kumu ano e like me keia.  Nolaila, maweena o na la 15 a me 27 o Iulai, ua nui na hoomakaukau kaua ana ma Farani a me Perusia, a malia paha, o ka oi keia o na hoomakuakau ana no ke kaua nui, i oi ae mamua o ka laua mau kaua mua.

HIKI ANA O NAPOLIONA I KE KAHUA KAUA.

            Ma ka la 28 o Iulai, hiki kipo aku la o Napoliona a me kana Keiki Lui, ma kahi hoomoana o na puali koa ma ka hikina, oia, ma ke kulanakauhale o Meza, kahi a kona mau alihikaua kaulana akamai i houluulu ai i ko lakou mau kao Farani no ke kaua.

            Ma ka la 2 o Augate, ua hooukaia he wahi kaua uuku ma ka uapo o Sabarukena, e pili la i Geremania.  Ua hoomaka ke kaua ana mai ka hora 11 mai a pau i ka hora 1.  Ua kuemi hope aku na Perusia ma keia kaua.  O Gererala Frossard o na koa Farani, ke mea na@a i alakai.  Ma keia la kaua, ua loaa ia Lui ka pabetema ana o ke ahi, a mai ka Napoliona palapala ponoi mai i ka Emepera wahine e loaa ai keia mau olelo malalo iho :

            “ Ua bapetemaia iho nei o Lui i kona bapetema o ke ahi ; ua noho oia me ke akahai aka, he wahi ano puiwa uuku no nae.  Ua lawe ae hookai mahele o ko Frossard mau koa i ke kiekiena e nana aku ai ia Saar.  E noho ana maua o Lui ma ke alo, a lele mai ana na poka a haule ma kahi kokoke mai ia maua.  Ke malama nei o Lui hookahi poka, oia ka poka ana i lalau iho ai i ke kahua kaua.  Ua mahalo na koa i kona oluolu.  Ua make iho nei, hookahi o makou alii a he umi koa.

                        (Kakau inoa ia) Napoliona.”

            Aole keia he kaua nui, he wahi hakaka hoehu wale no.  Mamua o ko na Persuia kuemi ana, ua oki e ia mai la ka aoao o ka uapo ma Geremania, a ua hiki ole i na Farani ke komo mai i Geremania.

KE KAUA MA  WEISENBAUGA.

            Ma na la 3 a me 4 ae, ua hooukaia he kaua mahuahua ae i ko ka mua Weisenabuga ma Farani ponoi, a ua lilo pio mai ia wahi i na Perusia.  Penei ka hoike a na waea olelo i kakauia ma ke ahiahi o ka Poaha la 4, hora 6 ahiahi, mai Niederatabate mai :

            “ Ua make ia makou (Perusia) me ka ulilili a me ke kahe nae o ke koko.  O ka welau hema o ka puali ka mea alualu ; a e ia wale no ka nui, o ka puali koa Perusia, o na puali helu 5 a me 11 Perusia ponoi me ka puali helu 2 o ka puali Bavaria.  Ua make i keia poe ma ka hakaka maoli, me ka nana aku no o na maka o ke Keiki Alii, i ka papu o Weisenabuga a me Garisabuga.”

            O ko Douay mahele o ka puali koa o Makamahone, ua auhee aku, a hoemuia aku mai kona wahi hoomoana aku.  Ua make o Gererala Douay a he 500 mau koa Farani paahoa i lawe pio ia mai.  Aohe mea o lakou i ku i ka pu.  Ua ku lihilihi o Gererala Kirschbach.  (Kasibata.)  O ka puali kao o ke alii a me ka mahele 5 oia ka poe hoomanawanui no ka make nui.

            O ka Alihikaua o keia kaua ma ka aoao o Perusia, o ke keiki alii ponoi a Uilama, ka hooilina o ke kalaunu o Perusia, a o kekahi mahele o ka puali koa o Makamahone malalo o Gererala Douay kai auhee, a o ua Generala nei, ua haule aku iloko o ka lima o na Perusia, ua make.

            Ua alualu loloa mai la ka Hooilina Alii o Perusia mahope o na koa o ka pulali o Makamahone i auhee mai, a ma ka la 6 o Augate, loaa o Makamahone ma Wota oia o Haguenau.  Malaila, ua hoouka hou ke keiki alii me na koa o Makamahone ; a o ua Alihikaua Farani kaulana la kai alakai ponoi i keia kaua, a ahuhee aku la imua o ke keiki ahi.  Mai ka ke Keiki Alii palapala ponoi i tere garapaia i Balina mai ke kahua kaua aku o Wota, o ka la 6 o Aug. i ikeia iho ai keia mau olelo :

            “ He kaua lanakila kai hooukaia e a’u ma kahi kokoke i Wota (Woerth,) ua huipa ia o Makamahone.  Ua hooukaia ke kaua e ka hapa nui o na koa malalo o ko’u puali.  Ua auhee aku la na Farani a i Balite (Bitche.)

            (Kakau moa ia) Ferederida Uilama Keiki Alii.

            Kahua kaua, hora 4 : 30 P.M.

            Malalo iho hoi, e loaa ai ia kakou ko Napoliana hooiaio ana mai i ko Makamahone auhee ana a me kona puali, mai mua mai o ke Keiki Alii, a penei kana :

            Meza, Farani, Aug 6, Aumoe--Ua auhee mai nei hookahi hoouka kaua a Generala Makemahone.  O Generala Frossard hoi ma Sa, (Saar) ua haalele aku la, a ua auhee mai.  Ua auhee mai no nae ia me ka maikai.  Ua hiki no ke hooponopono hou ia.

                        Napoliona.

Meza, Aug 7, hora 3: 30 A. M. –O ka’u mau kamailio ana me Gen. Makemahone, ua hoopilikiaia.  E hele ana au iwena o ke kulana e mohai ia’u.                   

                        Napoliona.

            Meza, Aug 7, hora 4 : 30 A. M.—E ka Alihikaua Nui, ke Kuhina Kalaiaina : Mahope iho o na hoouka kaua pinepine ana ; a iloko o ia mau hoouka ana, i kuu mai ai ka enemi (Perusia) i kona puali kaua ikaika loa i ke kahua kaua, ua konoia mai o Gen. Makemahone, e emi aku i hope, mai kona kulana mua mai.  O na puali koa hoi o Gen. Frossard, ua hakaka lakou me ka hahana loa mehinei, mei ka hora 2 mai o ka auina la, me ka puali hollokoa i nee papa mai o ka enemi.  Ua paa oia i kona kulana a hiki i ka hora 6 o ke ahiahi.  Ia manawa i haawi aku ai ia i kana kauoha i kona mau koa, e emi mai ihope, a ua kuemi mai lakou me ka maikai.     Akukanela Gen. Le Boeuf.

            Mai ka la 6 mai a hiki i ka la 9 o Augate, aole he kaua i hooukaia, aka, ua palapala mai nae kekahi mea kakau nupepa o Ladana, i kekahi olelo oiaio mai Parisa mai, a penei kana : “Mai na mea mai a pau a’u i lohe ai no ka nune mawaena o na kanaka a me na puali kaua, ke manao nei au, ua oi aku ia mamua o ka mea kupono, aole loa o Napoliona e komo hou i Parisa.”  Kai no a hala ka keia wahi kuhikuhi puuone.

            I ko Makemahone auhee ana mai ke kaua mai o ka la 6, ua hele loa oia ma ka hema o Meza, a nolaila, ua hiki ole iaia ke hui aku ma Meza, kahi a Gen. Bazaine a me na koa he 150,000, e opu ana maluna o na papu.  Nolaila, ua moku loa oia mai kona hoa aku o ka make, oia o Bazaine, a hoi aku la iwaena o Farani, me ka manao e loaa hou mai na koa kokua e hoopuipui ai, alaila, pelu hou mai e hui me Bazaine.  Iaia nae e manao ana pela, aohe i ana mai ko ke Keiki Alii Uilama puni alualu mahope o Makemahone.

            Ma na wahi a Makemahone i hele aku ai, e hahai loa ana no ke Keiki Alii mahope o na kapuai o na koa.  Ma kekahi lono, hookah la ka nalowale ana o Makemahone, a hoaa iho la ke Keiki Alii i kahi e nee aku ai, aia la mahea kona enemi.  Ua manaoia e kekahi poe, e hele ana la ia i Parisa, aka, aole pela ka manao o ua Keiki Alii la.  Hiki oia i Kalona, ua hala o Makemahone i Reima, aka, hanu aku no nae oia mahope ona.  E awiwi ana o Makamahone e hiki i Monetimede, he wahi kulanakauhale ma kahi kokoke aku i ka palena o Belegiuma, me ka manao e iho mai ma ia alanui a Tioneville, a mai laila mai hui me Bazaine.  Aka nae, mamua o ka hookoia ana o kana moeuhane, ua hoouka koke ia he kaua ma Sendana.

            Ma ka la 11 a me 12 o Augate, ua hoopuniia o Meza e na koa Perusia, malalo o ke Keiki Alii Kale, a me ka Alihikaua Steinemeza.  O ko Farani pale kaua ikaika loa keia ma ka aoao e kokoke aku ana i Geremania, aka, he mea ole nae, puni ana i na Perusia.

            Mai ka la 14 mai o Aug. a hiki i ka la 20, ua hooukaia he kaua ma na wahi mawaho aku o Meza ; a penei ka olelo ana :

            Mamua ae o ko na koa Perusia hiki ana aku, me he mea la, aia maloko o Meza, he 150,000 koa malalo o Bazaine.  Aka, oiai he 20,000 wale no kao kupono e noho ai maluna o na papu ma Meza, nolaila, ua manao o Bazaine, e ka-i aku i kekahi hapa o kona puali, ma na wahi mamua aku o Meza, i keakeaia aku ai ko na Perusia kokoke ana mai e hoopuni ia lakou, a hiki mai paha auanei ka luku a ka pololi ia lakou iho.

            Ma ka le Sabati iho nei, la 14, ua kukulu ae o Bzaine, he kulana no ka manawa e pale aku ai, ma (ka aoao) akau o Moselle, mawaena o Faulemouna a me Estana, e lalani la ma Moselle.  Mahope iho o ko Meza lako pono ana i na mea ai, haalele aku la o Bazaine i ka aoao hema o Moselle, a lele koke mai la ke Keiki Alii Kale, me na koa ikaika he 70,000, me ka hookaulua ole i ko Bazaine poe koa mahope. e alakaiia ana e Decaen a me Li Admirault—me ko ua Keiki Alii la manao, e oki pu i ka hookui ana o na laina koa Farani, aka, he mea nae ia e hoolohiloni wale ai no i ko ua keiki la auhee ana no kekahi mau hora ; a no ia mea, mahope iho, ua hoemuia aku la na Perusia malalo ona.  Ma ka la 15. a-e mai la o Bazaine ma Moselle, me kona puali koa, me ka kaua ole ia aku.  Ma ka Poalua ae, la 16, a-e pu mai la no ke Keiki Alii Kale, me kona puali holookoa, a kaua mai la ma ka welau akua o ka puali Farani, ma Garavelotte a me Keonevile.  Ia manawa hookahi no hoi, hoeu hou mai la ka puali koa Perusia, malalo o Steinemeza mai ka hikina akau mai a i ke komohana hema, e pili ana ia waena konu o ka puali Farani, a me ka welau hema ma Tiancoata.  He kaua weliweli kai hoouka ia maanei.  Ua makemake na Perusia, e hookomo mai i na Farani ma ka akau a me ka hikina, a e hoauhee aku i hope ma kahi a ka puali Perusia, Helu 3, malalo o ke Keiki Alii Uilama, e pii mai ana mai Bar-le-Duc mai.

            O keia mau kaua i hooukaia aia ma Pont Mousson, he 12 mile malalo aku o Meza ; ma Tiamacoata, he 20 mile ma ka hikina hema ; ma Mars-le Tour, he 10 mile ma ke komohana ; ma Gourainacouata, he 20 mile ma ke komohana hema, a he mau kaua e ae ma kekahi mau wahi e ae i kokoke mai i Meza, i hai ole ia mai na inoa.

            O ke kaua weliweli loa o keia mau la, oia ke kaua o ka la 18 ma Garavalotte, i hoolahaia kona moolelo hoolokoa ma ke Kuakoa.

Ua oleloia, maloko o Meza o Napoliona i ka wa e auhee ana o Makamahone ma ka hema ae, a ma Meza, ua akelekele ua Emepera la mai ku i ka pu, ina e hookaulua iho oia i elima minute mahope iho o ka wa ana i puka aku ai mawaho o Meza ma ka la 14, no ka mea, he elima wale no minute mahope iho o kona haalele ana iho i kona wahi i moe ai, halulu ana na poka pahu mawaho o ka hale.

Mamua o ko Napoliona haalele ana iho ia Meza ma ka la 14, ua hoopuka oia i keia haiolelo i na koa.

“ I ka haalele ana ia oukou e hakaka me ka enemi e pue mai nei e komo, ke hilinai nei au i ko oukou aloha aina, e pale aku i keia kulanakauhale nui.  Mai ae aku oukou e lawe ka enemi i keia pale Kaua ikaika o Farani, a ke kau nei no maluna o’u ka hauli, e lanakila ana oukou maluna o ka enemi me ka manao lokahi a hoihoi.  Aole loa au e hoopoina i na hookipa ana a oukau ia’u malalo o na malumalu o keia mau papu, a ke lana nei ko’u manao, i ka wa hauoli loa e hiki mai ana, e hiki hou ai ia’u ke hoihoi hou mai i na hoomaikai ana no ko oukoa ano hanohano.”

Ma keia mau la kaua i haiia maluna, ua oleloia, ua kau o Generala Bazaine maluna o ka lio iloko o na hora he 35, a ua make hookahi ona lio.

Ma na kaua lehulehu i hooukaia ma na wahi kokoke i Meza, ua hoike mai na lono, ua nui na make o na koa ma na aoao elua, a o ko na Perusia ka oi.  Aka, no ka hiki ole ia Bazaine ke loaa na kokua mai waho mai, oiai ua puni loa oia, nolaila, he mea hewa ole paha ke koho aku, ua emi mai kona mau koa mai ka 150,000 a hiki paha i ka 100,000 a emi iki iho paha i ke 75,000.

Mahope o ka puka ana aku o ka Emepera Napoliona mai Meza aku, i ka la 14, ua hele oia ma ke alanui o Vaduna, a ma ia manawa mai ua nalowale, a hiki i ka la 31, i ke aumoe, ua komo oia iloko o Sedana.  He mea maopopo, ua halawai mua oia me ka ka puali koa o Makamahone ma kekahi wahi e ae.

Ma ke kaua weliweli o Garavalotte, o ka la 18, ma kahi kokoke i Meza, ua ikeia ka Moi Uilama malaila, aka, mahope iho o ia manawa, ua nalowale ka Moi, a ma ke kaua o Sedana, i ike hou ia ai oia.

Aohe Akaka lea ma na lono i ikeia e makou, mahea la kahi i halawai ai ka Moi me kana keiki koa.  Ke keiki e imi nei i kona ikaika ma ke kaua, i kupono ai ke noho ae maluna o ke kalaunu o Ferederika ka nui, e upuia nei i na manawa a pau, nona aku ia kalaunu.

KE KAUA MA SEDANA

            Ae, ma na la 30 a me 31 o Augate, ua hooukaia na kaua mawaena o na koa Farani o Generala Makamahone he 150,000 a me na koa Perusia malalo o ke Keiki Alii Uilama he 240,000.  Ma ka moolelo a ka mea kakau nupepa Taribeune a me ka moolelo a ke alii koa Farani pio i parola ia, e ike maopopo ai kakou, i ka hana o ke kaua.

No ka nui launa pono ole mai no o na koa Perusia, ua pau i ka panipaniia na wahi a pau o Makamahone e hoona ae ai, a no ka loaa ole mai o na koa kokua a me ka nele i na lako kaua a me na lako ai, ua kaua wale mai na Farani me ka manao e loaa ona pomaikai, aka, mamua o ka haawiia ana o na pomaikai, aka, e olioli ai ko lakou mau naau, UA HAAWI AKU LA O NAPOLION

i kona kino, i pio na Perusia a me ka puali holookoa o Makamahone nona ka heluna mai ke 80,000 a ka 100,000 me na lako kaua nui loa.

            Mai ka Napoliona olelo ponoi i palapala haawi pio aku ai i ka Moi o Perusia, e loaa ai.  Ma ka hora 5 me 15 minute o ke ahiahi o ka la 2 o Sepatemaba, palapala haawi pio aku la ka.  Emepera Napoliona iaia iho imua o ka Moi Uilama, a penei kana :

            “ No ka hiki ole ia’u ke make ma ke poo o ko’u Puali Kaua, ke waiho aku nei au i ka’u pahikaua malalo o kou mau kapuni e ka Moi.”

            Mahope o kona pio ana, ua laweia oia i ka Hale alii o Wilehelemehoh.  Ma ka palapala malalo iho e ike lea ia ai :

            Verennese, Sept.4—“ Heaha keia manawa lelele o ka hauli i ko’u halawai ana me Napoliona.  Ua hoopepe iho oia ilalo, aka, he maikai no nae ka nana ana mai, a haalele mai la.  Ua haawi aku nei au ia Wilehelemehon, e kokoke la i Cassela, i wahi noho nona.  Ua halawai iho nei maua ma kahi papu uuku ma ke komohana.  Malaila, holo aku la au a puni na lalani o ko kakou mau koa ma Sedana.  O ka hookipa ana a ko kakou mau koa, ua ano pahaohao.  E haawi hou mai anei ke Akua i mau kokua hou aku.

            UILAMA.”

            E ike kakou a pau, o ka mea i hapai i ke kaua me ke karaima, ua lilo aku la ia he pio na ke kaua.

KA HELE ANA O NA PERUSIA I PARISA.

            I ke pio ana o Napoliona, aole oia i ae mai no ke pio like ana o ke aupuni, aka, kuhikuhi no kela, aia ke poo aupuni ma Parisa.  No ia mea, ua waiho aku ka Moi Uilama he mau koa kupono e malama ai i na koa pio o Farani a me na lako kaua ma Sedana, a kai mai la me kona puali nui imua o Parisa.

            Elua ala o ka hele ana mai o na koa Perusia mai kahi mai a lakou i mana ai na alanui.  Hookahi puali ma na alanui ae ma ka Akau, a o kekakhi puali me ka Moi, iho i ka hema, a loaa ke alanui e moe ana mai Parisa a Kalona huli i Parisa.

            Ma ka la 7 o Sept. hiki na koa ma ka Akau ae ma Laon, ke kulanakauhale nui o ka okana o Aisne.  Ua haawi pio ia mai ua kulanakauhale nei, aka’i ko na Perusia komo ana aku e lawe mai, e puhi ae ana kekahi Farani i ka Hale waiho pauda, pahu ae la, a make he 50 koa Perusia, a he nui aku ka poe i hoehaia.  He 300 koa Farani i make a me ua wahi kanaka kolohi nei.  O ke Duke o Mecklenberg—Schwerin kekahi i eha iloko o keia hana powa.

            Ma ka la 12 o Sept. ua hiki kino ae ka puali ko i hele mai ai ma ka Akau e hiki i Parisa, ma na wahi mawaena o Coulommieras a me La Ferte.  Ke hooheleia la na koa lio ma na kihi elua, a ua ikeia ma Melun a me Meux.

            Ma ka la 15 o Sept., ua papa loa ia na kanaka, aole e puka aku mawaho o ke kulanakauhale, no ka mea, ua manaoia ua kokoke loa mai na Perusia.  Ma ka la 19, ua puni ma ka hema ae o Parisa, mai Versailles a hiki i Vincennes.  Ma ka la 21, na ka Moi maoli i kuhikuhi ma na papu ma ka Akau o Parisa.  Ma ia la no, ua puni loa o Parisa i ka hoopuniia.

            O ka nui o na koa Perusia e hoopuni la i keia wa ia Parisa, mai ka 400,000 a hiki i ka 450,000.  Eia aku no ka nui i Geremania ke noho mai la ; a ina e makemakeia ko lakou mau kokua, e hiki koke mai no i ka wa i makemakeia.

            Ua okiokiia na alanui hao, na waea olelo a pau e poai ana ia Parisa a koe wale no ke alanui hao a me ka waea olelo, e moe ana mai Parisa a Balina.

            Ua hoikeia, elua malama lako ai i hoolakoia ai no Parisa no na kanaka 2,000,000.  Ma ka lono hope, he 480,000 kanaka o Parisa e paa la i na mea kaua, aka o ka ekolu hapa o lakou, he poe hou wale no, aohe i maamaa i ke kaua.

            Kupanaha keia kaua !  Mai ka la 15 mai o Iulai, ka la a Napoliona i an aku ai e kaua a hiki i ka la 2 o Sept., ka la ona i lilo ai i pio, he 33 wale no la.  Mai ka ae ana hoi e kaua a hiki i ka pani ana o Parisa, he 98 wale no la.  Puahi maoli ka hana.

            Ke hoalaia mai nei ko makou mau hoomanao, o ka hopena keia o ke aupuni pakui wale iho no i ko kakou mau pua hana ino i ka kakou mau umeke laau.      

Ke kalepa Pake ma ka Pakipika

            Ke lawe mai nei makou i kahi manao uuku a oolea malalo iho, mai loko mai o ka nupepa Bulletin, o Kapalakiko, o ka la 23 o Sepatemaba, e pili ana i na Pake i laweia mai iloko o Hawaii nei, a penei kana :

            “ O ke kalepa hookauwa kuapaa, ua ulu a mahuahua ma ka Pakipika (Hawaii).  Ina e pau ana na moku hookauwa kuapaa a pau e lawe ana i keia hana i ka nahaha, maluna o ke kai, he mea maikai ia e oluolu ai na kanaka.  O na kaukau alii a pau o ke Kalepa Nika o Aferika a me na mainoino o ka laweia ana, mawaena o Aferika a me Cuba, e loaa ana no maluna o kela mau moku lawe pake.  I keia hope mai nei, ua aa loa ke aupuni Sana Salavadoa, e huki i kona waihooluu e pulelo maluna o na moku a pau e hapai ana i keia hana i kanaluaia.”

NU HOU KULOKO

Oahu.

            E halawai ku i ka wa ana ka Puala Kinai Ahi Helu 4, ma ko lakou Hale, ke hiki aku i ka hora 7 o ke ahiahi Poalua Okatoba 25. ,  E hele nui mai @@ hoa.

            MOKU LAWE PAKE.—Ma ka Poakahi ihonei, ku mai la ka moku lawe pake Macao maka nuku o Mamala, me 432 pake malunaona, e laweia ana i Peru.

            KAPU LOA.—Ua papa loa ia ka poe e ae e pinana ana i luna o ka Aleo kau manamana moku, ma keia hope aku.  Pela mai ke kauoha a na Komisina o na Aina Lei Alii.

            I na la mua o keia pule, ua hoopoluluha mai na lani, hakukoi ma ka lewa, me ka manao e haule ikaika mai ana na paka ua, aka, ua hoohelelei mai no lakou me ka ikaika ole e hoouliuli ai i na kula panoa o na holoholona ai ole.

            MAHIKO KUDALAIA.—Ua@@ke iho makou ma ka nupepa haole, ma ka Poaono e hiki mai ana, la 12 o Dekemaba, ma ka Hale Kaui Kudala o Adamu a me Waila, e kuai kudalaia ai na aina o ka Mahiko o Kualoa me na mea a pau e pili ana i ka wili.

            MAI MUA MAI a hiki i keia wa, aole no hookah wahi moku okohola i ku mai, e hoike mai ai i ka huli hoi ana mai o na keiki o ke kai, aka, me he mea la nae paha, eia lakou a pau ma ke ala e hiki mai ai i ka home.

            HALE PAI KU HOU.—Ua hana hou ae nei o Mr Keki, ko kakou haole Pai Kii e hoomaumaua nei i ke pai i na kii, ma keia kulanakauhale, i ka hale maluna ae, o ka Hale Kaui lole o Grundwald a me Schutte, ma ke kihi Komohana o na huina o na Alanui Papu a me Hotele.  Malaila e loaa ai i na mea e makemake ana e pai kii.

            MAKAMAKA HAWAII KAHIKO.—Ma ke ku ana mai a ke D C Murray i kela Poalima aku nei I hala, ua holo mai kekahi makamaka ili keokeo i noho loihi ma Hawaii nei, a holo i Kaleponi, a noho he mau makahiki loihi malaila, ma ke ano kudala, oia o A. P. Evele (Everett.)

            UA KAHEAIA MAI.—Ma ka huli hoi ana aku a ka mokuahi Mose Tela, ua lono ia mai, e hoi aku ana o T. Adamson Jr. Esq., Kanikela Amerika o keia awa, mamuli o ke kahea ana mai a kona aupuni.  Aka, mamua o ke keehi ana o kona mau kapuai no ka haalele ana iho ia kakou, he pono e loaa iaia na hoomaikai ana a me na mahalo ana mai a kakou Hawaii aku, o na luina okohola nae paha ke mea pili pono loa, no ka loaa ana i keia wa pokole i hala, he kanaka hoopono e nana ana i na luina moku.  Ke lawe aku nei oia i na hoomaikai ana o ke anaina Hawaii ili keokeo o keia kulanakauhale, a pela pu no hui me ka anaina Hawaii ili ulaula.