Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 43, 22 October 1870 — Page 4

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Noni Bienfang
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KE KUOKOA, HONOLULU, OKATOBA 22, 1870

 

Ke mau Ninau Huikau.

 

E KA HOALAUNA E;  Aloha oe :-

            He mau mea Hoonaauao keia ia kaua iho, a me kekahi poe e ae, no ka mea, ma ko'u @ke maka ana, a heluhelu i ka buke Huinahelu hou a C.J. Lyon, i unuhiia iho nei, he buke kupono i ka poe e lawe pono ana i na loina oia buke; i na o ke kumu kula ke noho ana ma ke kula aupuni, aole e hana me ka noonoo, alaila, he pono e imi ke aupuni i kumu makaukau e ao ai i na haumana, no ka mea, o keia buke hou, he oi ae ko ia nei ikaika ma ka Huinahelu kahiko a Bihopa i @@c@iia'i, a ke mahalo nei a@ i ka unuhi pololei ana a C.J. Laiana Opio, -Ke pii ae nei ka ike o Hawaii opio, -Ke hoike nei au i kekahi mau ninau, penei:

 

            Helu 1.-E ku poai ana na hale mua he @0 ma Wailuku, ma ka hale mua. he 16 pake, a ma ka hale hope loa he 132 pake, Ehia ka huina o no pake a pau?

 

            2.-Ua kuai aku kekahi kanaka he 20 lio (horses),-ma ka lio mua he $5.00, ma ka lua o ka lio he $15.00, ma ke kolu o ka lio @e $45.00, a pela aku, Heaha ke kumu kuai o ka lio hope loa?  A heaha ka huina dala o @a lio @@ 20? Me ke aloha.   WAIHEE.

Waihee, Plantation, Oct. 18, 1870.

 

He wahi Kuna kialua.

 

LUNA O KE KUOKOA; ALOHA oe:

            Ke hoouna aku nei au i na mea hou o Hilo nei, aia ma ka Poaono o ka 8 o Okatoba, ua hukiia keia wahi kuna kialuna ma ia la, a hiki i ke ahiahi aole nae i lana iloko o ke kai, ua lawe e aku o Lehua i ka la.

 

            Ma ka la 9 ae, oia hoi ka la Sabati, huki hou ia ua wahi moku kialua nei, o@ai ua ike ka mea nona ka moku e pilikia ana ua wahi kuna kialua nei ona i ke kaikoo, nolaila, hele kela i ka Makai nui J.H. Koni e kamailio pu ai, a ua ae ia mai.

 

Nola@la, ua hele na kanaka e kokua no ia pilikia, na haole kekahi, na hapa pake kekahi, aia mawaena o ka hora 1 a 2 oia la, ua lana aku ua wahi moku neiiloko o ke kai, laweia ako la ka heluma a makai pono o ua wahi moku nei.

 

            Ia wa pokole no, emi hope mai la ua wahi moku nei, a hookui iho la ka hope iluna o ka lae akoakoa, a hemo ae la ke kamaa o lalo o ke kila.

 

            Hoolanaia mai la kahi i hemo ai, oia hoi ke kama@ o lalo o ua wahi moku nei, o na kui i paa ai a hemo mai ai, ua like me he kui kakia hale la.

 

            Aole nae i poino ke kino holookoa o ka moku, a ua lana maikai aku la ua wahi moku nei ma ke awa ku mau o no moku.  O ka mea nona ka moku, o  Lui, he wahi haole Farani.

                                                            J.A. KEALOHANUI

            Puueo, Hilo, Okatoba 14, 1870

 

Nune i ka Lunamakaainana o Puna Hawaii.

 

Ua mau ka nune me ka nakulukulu o na leo kupinai o na makaainana iloko o keia mau la na ka Lunamakaainana o Puna nei.

            Ua kohoia oia e hele i ka Hale Ahaolelo, e lilo i waha olelo no na makaainana; aia a hiki kela ma ka Hale Ahaolelo, aohe leo pane, o ka mumule wale no, o ka hookuakii, o ka lolo, o ka hoopilimeaai mamuli i na Kuhina i loaa ka oihana aupuni, oia ke ake nui.

 

            Mamua ae o ka la koho barota, ua weheia he ahahu@ o na makaainana ma ka luakini ma Pool@, ma ia la o ua o Kumahoa e liki p@upaka ana, ina e koho hou oukou ia'u, e kuokoa au mamuli o oukou e o'u haku. aole au e hoopilimeaa ma o na Kuhina la, e pale loa au i ka hoopae ana mai i na lima hana ma ko kakou aupuni nei.  Ua ike au i na rula o ka Hale, na hoololi, kakau poepoe ana o na Bila Haawina.  Aole au e ae e hooliloia kekahi dala o keia aupuni no hai, e na na au i ko oukou pono a pela aku.

 

            Aia a hiki kela ma ka Ahaolelo, o ka haalele koke no ia i ka poe nana ia i koho, o ka huli koke no ia ma o na Kuhina la, haalele i ka "Noho o Puna" i na la 4, 5, 6, o ka pule, he ona ka hana, he hoopalaimaka i na makaainana i ka wa hooholo o ka bila, a huli ma o na Kuhina la, ikeia aku e na makaainana e huli mai ma o kakou, makau i na maka o na Kuhina, o ka hele i waho, o ka noho aole e hele ma ka Ahaolelo.

 

            E na hoa makaainana, e nana i ka mea kupono no kela Kau e hiki mai ana, mai koho hou ia J.W. K. he lola, he liki kuaaina a hiki aku i ke alo alii, loha iho me he pinao la, oiai he okoa ka olelo maanei, he okoa ma o, he lehua no ka lokomaikai, a no kona lokomaikai, haawi kela i $50,000. no ka laina mokuahi o lakou, he kanaka ike ole i na pilikia o ke aupuni, he aloha Moi ole, he lokoino loa ia kakou e na makaainana o Puna nei, e aho e koh@ i kahunapule ka lunama-kaainana o keia Kau aku, oia ka mea kupono, aohe manao nui i na oihana aupuni, aohe inu i na wai ona, aohe hele e noi i oiha@a i na Kuhina, e like me ia nei ke noi okoa aku no i oihano nana, ua noi kela i ka Lunak@@@wa apa@a o Puna nei iaia ke pau ae o S.B. Puamana, ua noi kela i ka Papa Hoonaau@o e lilo i Lunakula no ka apana o Puna nei, ua noi i ka Luna Helu, Luna Auhau i Hope Makai nui, a nui aku na mea i noi ai, o kona ake nui no ia i mau oihana, ua ike ino kakou i ka nele o ka wai o loko o k@@a puniu ma ka nupepa "Kuokoa," he h@@a ino loa ia kakou, e aho i Kahunapule, e like me ka olelo,  "Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono" e na na kakou ia Pilipo o Kona Akau.  Ua kuokoa ia mamuli o kona poe nana ia i koho, aole luli a hio ma kela aoao, aole punihei i na malimali a na Kuhina, he okoa no ka manao o ka poe Kahunapule, aole manao nai i na hanohano o ke kino, aole pela ka poe ake nui i na oihana, oia no ka poe nana kakaou e hooili mau nei i na ukana nui a ka pilikia ma na hokua o kakou na makaainana, i ae ai kakou he pilikia, i pilikia hoi kakou i na Luna hoopilimeaai a kakou i koho ai, aohe hoi e manao o kakou hoi o ka poe nana ia i koho aku i hiki ai ilaila, a manao iho i ka hakalia no i ke kauoha ole ia, ina e kahea leo nui mai ko kakou Moi, o ka huli koke no ia ma na paia o ka@i pupupu hale, i na wahi opeope pau-pau, kau i ke k@a pupuhi kai o Ukoa, a hiki kela i Honolulu, he hoonewanewa ka hana, pau ka hoomanao ia kakou, o na Kuhina ka manao nui aku i koe, i loaa ka oihana loaa ka hanohano ke hoi mai, e like me Kupahinu, e aho hoi e mao ae loko e na makaainana, e nune me ka no@noo akahele o ka manao, mai loli hou e like me ke Kau barota i aui ae la, e na na aku no ke Kau e hiki mai ana.  Me ka mahalo.                                                                                                                     K.P. NAMANU                     Koae, P.H. Sept. 18, 1870.

 

Haule ke'loha, ka pua a ka waimaka.

 

            Ua hele i ke ala hoi ole mai ka makou mea minamina nui, ma ka la 26 o Augate i hala iho nei, ua hoeha mau ia ko makou naau i ke aloha nona.  Ua haalele mai la oia i keia mau kaiaulu, a ke noho nei kona makuahine a me kona mau ohana me ke aloha kumakena nona.  Ua ikeia no ma kela wahi keia wahi o ka aina na leo uwalo, he pihe kumakena no ka lakou mea minamina @ hala e aku, a pela no hoi makou a pau.  Ke hooili aku nei makou maluna o ka haku o ko kakou Kilohana Pookela, ka nupepea "Kuokoa," a nau ia e hoolewa aku imua o ka lehulehu, mai ka la hiki i  Kumukahi a ka welona a ka la i Lehua.  Ua haku iho makou me na waimaka helelei i Kanikau nona, a eia malalo iho nei:

 

He kanikau aloha nui keia nou e S. Lono,

Kuu keiki o no pali hauliuli o ka aina,

Mai ka leo o ke kai wawalo i na pali,

Mai ka ua popo kapa o ka aina,

Mai na puu kinikini al@ kapekepeke,

Mai ka la kolili noao i ke kula,

Oia kula pakole o Kalulaolao ke hele,

Kuu keiki mai ka makani kuehu lepo o Ka-

Mai ka ua lililehua la e Kahana, [pohele.

Aloha ia wahi a kaua i hele ai,

Hoomaha aku i ka malu o ka ulu o Lele,

Hoa na na o ke ahe makani la he Maa@,

Hoa na na hoi o ka hono o na Moku,

O kuu manawa e au wale nei,

Ua hele ka pili me ke keiki,

   Auwe! Auwe kuu keiki e!!

                                                NA MRS. WALA.

 

He kanikau aloha keia nou e S. Lono,

Ke uwe helu mai nei o Ohiaha,

Aloha ino kuu makuakane,

Kuu makuakane mai ka hale po i ke ehukai,

Mai ka makani kulai-kanaka e K@hulana,

Mai ka ua nihi kokolo mai i na pali,

Pali mai la oe e ka makua la kaawale,

Noho iho nei au me ka u me ka minamina,

Haalele mai nei ia'u i ka lei mae ole la he keiki,

Kuu makua mai ka ua kipu mai i ka nahele,

Ke kahiko mai la i kona kapa o ka noe,

Me he ua noenoe la ko aloha ke hiki mai,

Hiki mai ana ua wahi makani kaili aloha nei,

Ua mokumoku manawahua ke aloha i kuu manawa,

O kuu manawa e au wale nei,

Ua hele ka pili me ke keiki.

                                                NA JOHN OHIAHA.

 

He kanikau aloha keia nou e S. Lono,

Kuu makuakane kuu i@i loaa,

Haalele mai nei oe i ka nui i ka lehulehu,

Eia aku nei paha oe i Kaulu o Wahinekapu,

I ka aina po i ka uwahi noe lehua o Puna,

Auwe no hoi kuu makuakane e,

Mehameha ka hale i ko hele ana la,

Aloha kuu makuakane o ka pali o Kapulehu,

Mai ka ua Kilioopu la o Waihee,

Mai ka mahina hiki aloalo la o Kekaha,

Aloha @a mau wahi a kaua e hele ai.

Mokumoku manawahua ke aloha i kuu manawa,

O kuu manawa e au wale nei,

Ua hala ka pili me ke keiki,

    Auwe! kuu Papa e.

                                                NA JOHN OHIAHA.

 

He kanikau aloha keia nou e S. Lono,

Kuu kaikaina aloha i hele aku la,

Hele aku la oe i ke ala muku a Kanaloa,

I ke ala maawe iki hoi a Kahinahinaula,

Kuu kaikaina mai na ale kualoloa o Pailolo,

Auwe no hoi kuu kaikaina e,

Kuu kaikaina mai na pali o Kaukini,

Na na aku ke ola i ka ihu o ka lio,

Ke kani nakolokolo a ka uwepa i ke kumu o ka pali,

Nakolokolo kupinai i ke kulu-aumoe,

E lawe ana ka @hu o ka lio i ke kula o Kapili,

Pili kaawale ke aloha hooko-o ia loko,

Ola ka ilihune i ka waiwai a ka haole,

Auwe no hoi kuu kaikaina e,

O kuu manawa e au wale nei,

Ua hala ka pili me ka pokii.

                                                NA L. HAALIPO.

 

He kanikau aloha keia nou e S. Lono,

Kuu keiki mai ka pali o Waipio,

Mai ka piina loa la o Wainiha,

Hoomaha aku kaua i Hokuwelowelo,

Alo aku i ke kula loa o Eleio,

Kuu keiki i ka wailele o Hiilawe,

Kuu keiki i ka piina o Laupahoehoe,

Mai ka papa kahulihuli la o Wailuku,

Hele aku o ke one o Waiolama,

A hiki aku i ka nuku o ka Manu,

Komo aku o ka nahele o Panaewa,

Hoolono i ka leo o ka O-o,

I ke kiki-ko'u iluna o ka ohia,

Hoolai i ka wahine ami o Hopoe,

Auau i ka wai welwela,

   Auwe!kuu keiki e!!                                      MR. ULUOA.

 

He kanikau aloha no Kahela.

 

He wahi moolelo pokole mamua o keia kanikau.  Aia ma ka makahiki 1847, komo oia i ke Kula Kaikamahine o Wailuku, malalo o Gelina.  Elua makahiki wale no, ua hookuuia-Ua mare oia i ke kane i ka la 24 o Iulai, M.H. 1850.  Ua hanau oia eiwa keiki ka nui, ua make aku ewalu koe hookahi e ola nei, (oia o G.N. Puowaina) Nolaila, nui loa ke aloha nona, no kona haalele ana mai ia makou, a hele aku la i ke ala hoi ole mai, nolaila, ua haku iho wau i kanikau nona, no kahi a maua i noho ai a i holo ai me kuu wahine, penei:

 

Kuu wahine mai na hale lehua a ka manu,

Oia uka anoano iuiu i kanahele,

I aahu i na koloka wailiula o ke anu, [kani,

E hoomanawanui ana i na kikiaona a ka ma-

I pukukui me he waa holo la i ka malie,

I ka holo hookahi wale iho no i ke kula o Ku-

I ohuohu i na papahi lei hala a ka manu, [loli,

E @ilikaa ana i ke oho o ke kupukupu,

Maua pu no ilaila me kuu aloha,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

Kuu wahine mai ka ua Ukiukiu o Makawao,

Oia ua popokapa ma ke kua mai,

E komo poo ana i ke anu o Kokomo,

Ina opilopilo wai ua a ka Hoolua,

Me he po okoa la no ke aumoe i kuu mana-

Ka hia-a malohilohi wale i kuu kino, [wa,

Me he mea la i @ahana e ke anu Awalikana-

Ka oni hookahi i na po ua lokuloku, [hele,

Maua pu no ilaila me kuu aloha,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

Kuu wahine mai ka la welawela o Kuiaha,

Oia aina noho @aaheo mai i ka lau laau,

E hoolaau wale mai ana no ia'u kuu wahine,

Ina huakai pau ole a ka waimaka,    [kua,

I kaa ia e maua ka loa me ka laula o Hama-

Aloha oe ka wahine i na po ua lokuloku,

Kuu makamaka o ka aina makua ole,

O kanahele o Kuloli,

Maua pu no ilaila me kuu aloha,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

Kuu wahine mai ka wai halau o Kakipi,

Oia wai hoi e alualu nei i ka liula,

Aloha wale ae no i ke kau mai o ke ao Opua,

Me he Opua hiki la ke aloha o kuu wahine,

E nana ana i na pali Hauliuli o ke Koolau,

O ka au @ai o na hala o Keanae i ke kai,

E lele ana maluna o Opuola,

Kuu wahine i ka lai malino o Huelo,

Maua pu no ilaila me kuuu aloha,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

Kuu wahine mai ka Awapuhi pala i ka ua

Oia ua hehi mai i luna o ka Amau, [Koolau,

I hooipoipo ai au me kuu hoa i kanahele a

I pulu ai i na po hau o ke kau, @ala o Kuiaha,

Hu wale mai no ke aloha o kuu wahine,

Me he la pololi la a maona i ke aloha,

Akahi no au a ike i ke aloha o kuu wahine,

Ke mokumoku manawahua nei kuu manawa,

Maua pu no ialila me kuu aloha,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

Kuu wahine mai ka lepo ula o Kamaalaea,

Oia aina makamaka ole a ke aloha i noho ai,

I hoomanawanui ai hoi i na inea oia Kaha,

E hao mai ana ka makani Kololio o Waikapu,

I ka hele hookahi wale iho no i ke kula o Pu-

I ke kula anoano meha kanaka ole,     [hele,

Kuu wahine i ka pohu o Keanapaakai,

E nana mai ana o ka lele o ke ao maluna o

Maua pu no ilaila me kuu aloha, [Kamaomao,

   Auwe kuu wahine! kuu wahine hoi.

 

                                                RIWAI KA@EWE PUOWAINA.

            Kaukaiuiu, Kuiaha-uka, Okat. 8, 1870.

 

HUNAHUNA MEA HOU O HOWLANDS.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha kaua: -

E oluolu oe e waiho iho i na mea hou o keia wahi pukoa, ma kahi kaawale o kou mau kolamu, i ike mai ai na kini makamaka, mai ka la puka i Kumukahi, a hiki i ka aina welo i ke kai o Lehua.

 

Ma ka huli hoi ana aku o ke kialua Kamehameha, ua ohi pau aku oia i na lima hana o keia Ailana, aua koe iho makou he 17.

 

I ka malama o Mei 23, ua hoala hou makou i ke kia o mua o kauapo, a eia oia ke ku nei iloko o ke kai, o ka nui o na kia he 14, ua like me 28 laau, No ka hana o keia Ailana.  Ua oi aku ka ikaikai o ka hana o ua Ailana nei o makou iloko o keia wa e noho ia aku nei.  I ka wa nui o na kanaka lima hana, he oluolu, aole he ikaika loa ka hana.  I keia wa uuku o na lima hana, he oi aku ke oolea.  Mai pono no la hoi ia hookikina ana, a nui ka hana, i na he ola maikai na kino o na lima hana, aole, ua loaa na lima hana i mai (Kewe.)  Pehu mai na wawae kahi na@a ka hele, eha mai ka waha, a iloko o keia pilikia o na lima hana i ka mai, hookikina no i ka hana, me ka olelo o ua haku nei o makou, e hana ikaika, alaila pau ka eha.  Kainoa o ka hoonoho i ka hale, me ka haawi mai i ka laau oia ano mai, a oia ka mea e ola ai, ma kau nana aku, he pilikia loa ke ola kino o na lima hana, @ he ku @@oli no i ka hanaino me ka malama pono ole i ke ola o na lima hana.  Eia ka mea e poino ai ke ola o na lima hana, ma ka Poaono la 2 o Iulai, pepehi iho la ua haku nei o makou, i ka poe l@-lepo manu, me ka laau ka hiliana; oiai au e noho ana ma ka hale kuke.  Ike mai @a au i ua haole nei, e kalali mai ana mai luna mai o ka puu lepo manu, a hopu no i ka laau, pii ma ka hale o kanaka, aia na lima hana i ka hale kahi i inu wai ai.  Pii keia haole a hili ia Pueaina, pa ma ke poo, holo keia kanaka i kahi hana, komo iloko o ka hale, aohe he lima hana i koe, ua pau i ka holo i kahi hana, alualu no keia haole a hili hou no ia Pueaina, ekolu laau, pau ia, hili ia Naihe hookahi laau ma ke kumu pepeiao, a o ka hina a make aku la no ia i lalo me ka oni ole, aole e hiki ia'u ke holo aku, ua pilikia au i ko'u mai ma ka opu he naenae.

 

O keia hoopai ana a ua haku nei i na lima hana, mahope no ia o ke kau ana o ka hae o ka aina kakahiaka, a iloko o keia wa i ae ia ai na lima hana ma ke kanawai, a o ka wa no ka ia e eha ai i na haku hana, ua kipaku ia aku o (J. Caster Long,) ko makou luna nui, oia ke keiki a (Captain Long,) ka Luna Wai nui o Honolulu.  Mai kahi hana aku, ua noho ua Kapena nei e nana i ka hana a na lima hana.  Ma ka nana ana a me ka noonoo ana, ua kue keia hoopai ana i na lima hana i ke kanawai o ua mau Ailana nei, no ka mea, o ke kanawai, he papa loa @ na haku aole e hoeha i na lima hana me ke kumu ole, a i na he kumu, e hoopaa i ka hao i ka wa kupono, a na ke Kiaaina o ka Mokupuni o Oahu e hana i ka hihia i hana ia mawaena o ka haku a me ke kauwa, a @ na e nini a@a ka poe i hoeha ia e ka haole, aole no e ole ke pani ia mai o ko lakou eha mahope, no ka mea, ua kue i ke kanawai o ka aina, aka, hookahi a'u wahi i kanaloa ai, o ka poe Hooko Kanawai, ua nui na hihia o keia mau Ailana i hana ia ma ko kakou @ aukanawai, aole nae he hooko ia o ka hewa i hana ia, he hookuu ia aku e ka poe Hooponopono Aupuni, aka, aole no e nele ana ke pani ia mai o ko lakou eha.

 

O ko lakou nui, ekolu, hookahi i pakele mahunehune ke ola, oia o Naihe, a o keia no ke kumu e makau ai o na lima hana, o ka hana ole o na haku oolea e like me ka Rula a ka Agena i kau ai, a i hoapono ia e ke Kiaaina o ka Mokupuni o Oahu.  Nolaila, e na makamaka a pau, e manao ana e hele mai ma na Ailana eli (guano) nei, e ninau e mamua i na alii e noho ana ma kou mokupuni, a ike ia i ka pono, alaila, hele mai.  Eia na alii kupono a'u i ike ai, no Bakers Island, o W.R.P. Johnson.  No Howlands Island, Captain Welop@, oia na haku maikai o ka noho ana ma keia mau Ailana.

 

Ma ka la 4 o lulai, ua lokomaikai mai ko makou haku hana, oia o John Ross, ua hookuu loa ia ia la, i la kulaia no makou na poe lima hana o keia Ailana, no ka olioli ana i ke kuokoa o ke Aupuni o Amerika Huipuia, mai kona aina makuahine mai.  Ua hoike mai ka hae hoku i kona nani, e welo haaheo ana i ke aheahe a ka makani o ua Ailana nei, i haiamu ia e @@ manu, ua hauoli makou me ka hoomanao ana i ka mea Mana loa, no kona haawi ana i ka manao koa wiwo ole iloko o Wasinetona, ka mea nana i alo aku iloko o ka pilikia a ke anu o ka hau.  Nolaila, e hoonani ia kona inoa mana mau loa, ke Akua Iehova Sabaota.

 

I ka la 10 o Iulai, ku mai la ka moku kalepa Mathilde ma keia Ailana, me na lima hana he 26, hui pu makou 46, oia ka nui o na kanaka ke huiia mai ka poe kahiko a ka poe hou o keia Ailana.

 

Haki ka Uwapo ma ka la i lawe ia ai o ku lepo manu i luna o ka Uwapo, ua hai ke kua holo kua a pakele ke ola o na lima hana, ua hana hou ia a paa, a haki hou no ma ke poo o ka Uwapo, a hookahi o makou lima hana i haule i luna o ke kao, a pakele kona ola.  "I@a he moe ino ko ka po, i na la na eha," wahi a ka palau ia, a eia keia moku ke hooili nei i ka lepo manu, o ka nui o na tona he 1,4000.

 

I ka la 26 o Iulai, ku hou mai kekahi moku kalepa, mai (Bakers Island) mai, a ua kalewa no oia mawaho o keia Ailana iloko o na la he 10, a holo aku.  A i  ka la 5 o Aug., hoea mai la ke kialua Kamehameha ma keia Ailana, me na lako ai o keia Mokupuni.  He mau makamaka aloha e hoi ana, a hookahi wahi lima hana.  Ua pau me mahalo.

                                                J.W. MOLIA.

Haulani, Ulukou, Augate 5, M.H. 1870.

 

He Pu-kui-kele mai Hawaii mai.

Ua hoea mai kau palapala e ka makamaka, (J. Beniamina) maloko o na eke leta o keia Aupuni, "me kou hoouna ana mai i na Pu-kui-kele a kekahi haole naauao loa o kekahi kulanakauhale kaulana loa o Amerika Huipuia, i hapaiia hoi e ko Hilo Ahahui Imi naauao, a ua ike lea ia, aole he a-na

kau-paona ma ia Kula Nui, e hiki ke hai mai i ka nui o na paona, a no ke a-na kau-paona ole," ua hoouna mai nei oe i ua mau pu la i ka Ahahui Akimeda, i kukuluia e na keiki o ka makani Kai-aulu, "me kou noi haahaa mai, i na he a-na kau-paona ka ua Ahahui la, e oluolu oukou e kau-paona mai i ke koikoi o keia mau Pu-kui-kele," a e hoouna mai ia'u ma ka leta ma ko'u inoa."

 

E.J. Beniamina ko makou hoa'loha oia@o.  Ke hoike aku nei keia Ahahui me ka mahalo ia oe, a ke hai aku nei hoi, ua lako no keia Ahahui i ke a-na kau-paona no na mea koikoi o keia aupuni a me na aupuni nui o ka honua.

 

Nolaila, ua hooholo iho keia Aha, e kau-paona i ua mau pu la, a@ hoike aku ia oe, aole nae ma ka leta, e like me kau noi, aka, i mea e oiaio ai, o ke pai i na nupepa.  No ko lakou noonoo ana i na kumu malalo iho:

            1.  Aole paha no Amerika keia mau pu?

            2.  No ke Kulanui iho no paha o Hilo?

            3.  Nau wale iho no hoi paha?

 

Ma keia mau kumu makou i manao ai, e pai iloko o na nupepea, i ike akea mai na Kulanui o keia aupuni a me na poo i piha i ka noonoo, i ka nui o na paona o keia mau pu.  A ke hilinai iho nei makou, ua walawala keia mau pu maluna o ka makou a-na kau-paona.  A eia iho ua mau pu la a me ko lakou mau paona:

 

Pu 1.-O ka honua nei, @ na wawahi liilii ia, a hooiliia maluna o na moku.  Ehia na moku e komo ke piha ka moku @, i 30,000 paona?

 

Paona.-He 837,463,783,333,333 1/3.  Oia ka nui o na moku e hooili ai a pau keia honua.

 

Pu 2.-O kekahi ona waiwai, ua kauoha aki oia i kana Kakauolelo, e hoonoho pono i na pahu he 32 ma na aoao o ka hale papa@, i like ai na aoao me ka 9.  A pehea la ka hana ana o ke Kakauolelo e pau ai na pahu he 12, i 4 pahu o kela lawe ana o keia lawe ana?  Penei: I kona hoonobo mua ana i na pahu he 32, pa 7 na pahu o loko, pa 1 ma na kihi.  Penei: 1 7 1  lawe 2.

                                         7    7

                                        1 7 1

Ua makemake ke Kakauolelo e lawe i 4 pahu, a pehea la ia e hana'i i like ai na pahu 9 o kela aoao keia aoao?  Penei: pa 5 na pahu maloko, pa 2 na pahu ma na kibi.  Penei:  2 5 2

                                                                                                                   5     5

                                                                                                                   2  5 2

lawe 3. Lawe hou no ke Kakauolelo i na pahu 4, a pehea la ia e hana'i i piha pono ai na pahu he 9 o kela aoao keia aoao?  Penei: 3  3  3  lawe 4.

                                            3       3    

                                            3  3   3

Lawe hou no ua Kakauolelo nei he 4 pahu, a pehea la e hiki ai ke hana a like na pahu o kela'aoao keia aoao me ka 9?  Penei:  4   1   4 alaila,

                                           1        1    

                                           4   1   4

ua kupono keia ha@a ana i keia ninau, no ka mea, ua 12 pahu i lilo i ke Kakauolelo mamuli o kana hana akamai.

 

Pu 3.-E ku ana kekahi laau he 48 kp. ka loa, pa ia mai e ka makani, a haki pu ae la, o ka loihi mai ke kumu a ka welau o ka laau, he 24 kp.  Ehia kp. mai ke kumu a kahi i haki ai?  A pela no hoi ka welau?

 

Paona.-O ka loihi mai ke kumu a kahi i haki ai, he 18 kp.  A mai kahi i haki ai a hiki i ka welau, he 30 kp.  A o ka wehewehe ana aia i Puuonioni.

 

Pu 4.-He 40 laau ohia e kau ana, he hookahi hua@i kela lani keia laau, i kanu ia ma na lalani 4.  A pehea la e hanai'i i loaa'i na hua he 830?  A pehea la e hana'i ke lawe paewa ia na hua o kela kumu keia kumu o 1, 3, 5 a pela aku, oia he 820?

 

Paono.-Penei ka hana ana,

  1       2     3      4      5      6      7      8       9   10

20    19    18    17    16    15    14    13     12    11 

21    22    23    24    25    26    27    28     29    30   

40    39    38    37    36    35    34    33    32    31

_______________________________________

82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.

 

Hana elua oia pu.

  1      3      5      7      9    10    13    15     17   19

  2      4      6      8    10    12    14    16    18    20

40    38    36    34    32    30    28    26    24    22

39    37    35    33    31    29    27    25    23    21   

_______________________________________

82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.   82.

 

Pu 5.-Ua holo aku kekahi moku a hala na mile he 36.  Nana mai la ke kapena ma ka ohenana, a ike mai la i kekahi kanaka e ku ana ma uka, he 11/2 iniha knona kiekie.  Heaha ka Lonitu o ka moku e holo ana?

 

Paona.-E huli aku oe i ka Baromeka, e kii ne oe iloko o ka Buke (Family Herald.)  A e loaa iho auanei ia oe ma ka aoao 287.  Ua holo ka moku i ka Lonitu 171/2@ e holo ana i ka akau komohana, e kia ana i Nouaiti:

 

Pu 6.-E waiho ana kekahi poo papa ma Livapula, he 14 kp., 3 iniha.  A pehea la e hana'i loaa na papa lepo pele he 2,604,000?  Penei: he 14X30X100X31X2=2,604,000.

 

Pu 7.-He 1,685,620.  Auhea mai kona kumu?  Penei: he 1,685,620-320=16,853.

 

Oia iho la na Pu-kui-kele mai Hawaii mai.  A ke waiho aku nei makou i ke akea, na ka mea nana i hoouna mai e hooia a hoole inai, a pela hoi oe e ka mea noonoo.  Ua loihi no na la o keia ma pu i naue mai ai, a i keia mau la iho nei no ka hoea ana mai.  A ke aloha aku nei keia Aha i ka L.H. a me kona mau paahana.

                                                NA KA AHAHUI AKIMEDA.

                                        Pokai, Waianae, Sept. 30, M.H. 1870.

 

Nani ka lili oihana.

 

E KA NUPEPE KUOKOA E: Aloha kaua;

 

E oluolu paha oe e hookomo iho i keia wahi mamala olelo e kau ae la maluna, ma kahi kaawale o kou kino; oiai ea!  Ua ike iho nei au i na olelo "Hoolaha" a ka poe inoa ole e hoolaha lalau wale nei me ka hai pololei ole ae i na inoa o lakou.

 

No kuu ike ana iho ma ka aoao mua o ka Helu 34, kolamu 3, i kekahi haku olelo a ka poe inoa ole, oia hoi keia:  "Nune ka Apana o Puna no ka Luna Kula," oia ke poo manao.  Aka, i ka nana ana iho i na olelo mai ka mua a i ka hope, ua maopopo, he "Lili Oihana."  Penei e akaaka ai:  1.  Ua ike ka lakou nei ua hoouna leta mai au ia W.S. Pa i kekahi leta e like me na olelo i ike ia e ka lehulehu, a ua poe haku epa nei.  Aohe a'u leta ma ia ano, aka, o ko'u kumu i hui ai me ka Papa Hoonaauao, no ka Pa'apala Hoopii a na makua o Puna Hikina; i hiki ae ma o'u la e oleleo ana "e hoopau ia L, Kaina ka Luna Kula mua o Puna nei, no kekahi mau kumu i ike ia e lakou."  Oia iho la kuu mea i @ hui ai me ka Papa Hoonaauao.

 

Oia iho la ka mea i hui aku ai la! i lohe a i ike hoi na poo o oukou.  Aole e like me ka oukou e kala bewahewa wale nei, me ka olelo iho, "he oioi no Maui Hikina.:  Ua kupono, no oukou ia huaolelo, "oioi o Puna Hikina."  A pela wale aku na olelo uso ole a ua poe inoa ole nei.

 

2.  O ka pau ka o ke dala ia'u i ka ai ia, "a komo hoi ma ka eke pukapuka a Hagai," e like ka me na haneri dala ekolu a L. Kaina i haawi mai ai ia'u no ke alanui.  He keu no hoi ua mea a ka waha rama, na na aku no hoi, a puehu ka hoi ua mea o ke dala a oukou o ka haawi ana mai nei ia'u e ole no ia, ola ai ka noho ana aku nei i Honolulu i ka Ahaolelo.

 

E lohe ka lehulehu a ike hoi i ka nui o na dala a L. Kaina i waiho mai ai ma kuu lima i ka malama o Feberuari, o keia makahiki nei.  He $219.00, oia na dala maoli i hoopili ia mai ia'u, i lohe oukou e Alunu ma.  Oia nae paha, na oukou i hoopiha iho a lawa ka $300.00, a oia ka mea o oukou i kapa mai ai ia'u "he eke no Hagai."  He keu no hoi!

 

3.  Ke ninau mai nei oukou,  Aia la ihea kahi i ponalo ai?  Malia paha hoi ua pau i ka ai ia e a'u, ua hele ka hoi oukou e huli i ko'u waihona, a ua ike aole, ua hoolaha ae nei oukou e inoa ole ma, ma ke akea.  Ua ponalo loa ia puu dala a oukou o ka waiho ana ae na'u e malama.

 

Ulaula hewa no hoi ka waha la, e huna inoa ma e maka-ko'u nei.  Eia ka pane malaila.  Ua loaa mai ia'u na dala elua haneri-umikuma@aiwa i ka wa i hai ia ae la mauna, he wa pokole ma ia hope mai, a o ka@ holo koke no ia i Honolulu i ka pule elua o Aperila, i ka hana i hooili ia mai ai e hana.

 

Eia ka ninau malaila, la'u i Honolulu i hea iho e hoohana ia ai na mau dala la?  Na kuu Uhane @ae paha ea!  Mai pono io no i na o oukou;  hele la ke kino i kahi e e noho ai, noho ka Uhane hana ia- nei.  Pela ma no la hoi o Hika i ao ma ai oukou."

 

O ka'u no auanei ia i kali mai ai ia oukou o ka hele ae, na oukou e hoohana ua puu dala la o ke aupuni, a aohe hoi o oukou hiki ae, pau ai ia'u.  Ina ua olelo aku au ia oukou, na oukou e hana ke awa o Haena a me Laupahoehoe (o Ulekii.)  Ina ua maikai ia mau awa, ku ka moku, mahaloia ua poe hoolaha inoa ole nei.

 

O ka'u e olelo nei, eia no ua puu dala la, a e ike no oukou e ua poe opu moa ne@ e hoohana ia ana ina kahi a'u e hoohana aku ai.  A heaha iho hoi ka oukou e ka poe @@ oihana.  Mai lilo no ia oukou ka Luna Aianui, i na e hai o@kou i na inoa o oukou, @@kaukau no hoi ka paipai ma ka niho ka oi.

 

Ua maopopo no nae oukou ia'u, a e hiki no ia'u ke hai pakkhi aku i no inoa o ouko@ a pau, a me na kee o oukou e na wahi keiki o ka niu kuapuu o Kalapana.  Kilua, oia no kahi keiki i noho @i i ke Kula Hanai o Hilo, ekolu a eha paha makahiki, hoi mai nei me ka Ahuimaia, a oia no ia e noho hoopala mai nei, aohe nae he noho a pala iki.  A o kau no ia o ka hoolaha, puu no ko hokua i no eke lepo o Keauhou, oia kou kee.

 

O Apau, ua like no oe me a'u, aole ou noho i ka hale ao, me J. Ili Esq. n@ oe kahi i noho ai, a loaa ae nei kau hana, o ka holo i ka pahoehoe o Puuloa.  A o ka inoa hope, oia ka i huiia me olua, oia hoi, ka i hoolalau iho nei a holo aku nei i ke Kula o Lahainaluna, a hoi mai nei, a ke holo nei i ka pahoehoe o Laeapuki.  Oia na kee i lohe oukou, ka poe lili oihana.

 

Eia no kahi mea hilu ia oukou, o ka noho pu no o kakou i Honolulu, a ike oukou i ka waiho hakahaka mau o ka noho o Puna nei.  Oia hoi kuu mea i pane ai no oukou, he okoa ke kumu manao, a he okoa na lala e pane nei me ka ohi kui ma kela mea keia mea e hoopiha nupepa ai.

 

 

Nolaila, ke hoouna aku nei au ia oe e ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii.  E hoolaha ae ma ke akea i ike ae na maka o ua poe puni oihana nei.  Ua oki au @aanei, ke welo ne la ka la i ka muo lau niu o Pookea.  Ke hoi nei ke keiki o ka malu @@@, Owau no me ke aloha.      J.W. KUMAHOA.

Keahialaka, Puna, Sept. 20, M.H. 1870.

 

Ua nui a me ka wai kahe nui.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E;  Aloha oe:-

 

He pono paha ia'u ke kamailio aku i ka moolelo o kela ua nui, a me kela wai i hoike ia ae la maluna ma kona poo.

 

Oia hoi heia; ma ka la 27 o Sept., M.H. 1870, hora 91/2 o ua po nei, iho nui ma la na paka ua koikoi o ka lani, a haule p@no iho la maluna o na awawa o ke kahawai o ko makou wahi o Honomaele nei; a piha pu ae la na kahawai a puua a hu ae la mawaho o ko lakou pale@a i kau kanawai ia e ka mea nana ia i hana.  A iho makawalu mai la na omaka wai a ka poo ana iloko o na hale o kekahi poe o makou i ua po nei.

 

A ma ke kakahiaka nui ana ae hoi o ua la nei, lohe mai la wau i kekahi kanaka o Kikiko kona inoa.  A ia laua ka e moe kauaheahe ana malalo iho o ka malu o ko laua wahi home, lohe aku la laua i ka leo o kekahi kanaka, o Kauila kona inoa, e hooho ana ia me ka leo nui, pau kakou i ka wai e! ia manawa na e ana i kahea ai, o ka manawa no ia o ka wai i hiki koke mai ai, piha pu o loko o ua hale nei i ka wai.  A o na mea hoi o  loko o ua hale nei, he moena, he uluna, he kapa, a me kela mea keia mea ano like e a@ a pau; pu-ke ia ae la e ka wai i o ianei, a lilo iho la ka wai i hoa hakaka pu no lakou ia manawa.

 

Eia ka ka mea kupanaha loa wahi a ua poe nei ka hai mai ia'u, ia lakou ka e aume@me ana@ kui hou mai la no ua wai; ia wa@ nae holo aku la lakou a ka hale o kekahi kanaka @ Kaea kona inoa, ia manawa no hiki hou aku la no ka wai a kapoo no iloko o ia hale, me ka manao nae o ua poe nei e pakele la hoi iloko o ia hale; aole ka, hiki aku ana no ka wai a hoopiha ia loko o ia hale a piha; a puke ia ae la na ukana i o ianei, a lilo hou ka wai ia manawa i hoa hakaka hou no lakou, ia manawa nae i ku mua mai @i kekahi o lakou i na kuikele a ka wai, @ Kau kona inoa u@ haukeke oia mailuna a lalo i ka make i ke anu a me ke koekoe.

 

Ia manawa nae i loaa mai ai kekahi o lakou i ka eha a ha wai, holo hou aku la no ua poe nei a komo hou ana iloko o ka hale o kela kanaka i ha@ mua ia ake nei, o Kiko kono i@oa, ia manawa ka a lakou i akoakoa ai iloko o , ia hale, mamam koke  iho la lakou i kekahi apana awa, a kaumaha aku la i ko lakou akua, a malie iho la ka wai a me ka ua, wahi a keia poe.          P.W. WAHA.

Honomaele, Hana, Sept. 27 1870

 

OLELO HOOLAHA.

 

AWAU O KA MEA NONA KA INOA MA@

lalo nei, ke hoolaha aku nei au i na kanaka a pau, no HAOLE, i na PUKIKI, PAK@ a me na kanaka o na lahui e ae, e hele mai ma ko'u

HALE HUMUHUMU KAMAA, HELU 70,

ALANUI NUUANU, HONOLULU

E lawe mai no hoi i ko oukou mau KAMAA kahiko, a na'u @o e hana hou aku i na HILA ACL@ ano hou maikai loa @e ka @k@ haahaa; a iua e paa ole ka'u hana ana, alaila, e hoihoi ake no au i ka oukou DALA, a e hana aku no au i Hila hou, me ka uku ole mai nae o oukou.  Eia kekahi' ina oukou e lawe mai i na kamaa kahiko e hana hou, e p@@o no e kii koke ma@ au me ka mea e aku.  A ke kauoha aku nei no hoi a@ ia @@kou, e hele mai oukou e kuai i na

 

            NOHO-LIO hou maika@,

                        NA KAULA KEEHI,

                                    NA PALE KEEHI,

                                                a me na KEEHI NOHO maikai loa.

 

E kualia no me ke kumukuai haahaa loa, a ia oukou iho hoi kekahi hehi mai, haule l@a iho ilalo o ka'u kumukuai i manao ai.  Mai poina@ e helemai maanei nei.  E loaa no au ia oukou ma ke Alanui Nuuanu, ma ka li@@@ 70.

ACIU (Pale)

457 4m

Honolulu, Sept 1, 1870.