Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 45, 5 November 1870 — NU HOU MISIONARI. [ARTICLE]

NU HOU MISIONARI.

Tabawa, ) lune 20, 1873. \ H. M. Wini; Moha. oe: Ua iohe paha oukou no na lono pilikia o keia aina, i ko kakou makua ia Rev. J. F. Pogue ka elele, ka mea i hoounaia mai e ike i na hana a ko kakou Haku ma keia mau aina. Nui no na pilikia ma keia mau aina, no ke kue ana o kekahi aoao. 1 ka ike aku a ka maka, aole nae he hoopilikia mai ia makou no ko lakou kue ana. He kahi wale no 0 Rev. J. H. Mahoe, ka mea a lakou i ki pu ai ma keia aina. 1 ko'u noho ana mai a me ka'u wahme ma keia aina o Tarawa nei, i hookipa maikaiia e ko maua mau kamaama e G. Haina ma, ke Pairaka mua o ka malamalama ma keia aina. Ua oluolu no ko makou noho ana ma na mea o ke kino, a he maikai no ko makou ola, aole omaimai. No ka ike ana i ka hana a ko kakou Haku ma keia aina kahi a'u e noho nei. Aole holo. E rnau ana no ka ea o ka aina i na hana uso ole o ka pouli, mai ke alii a i na kanaka. A ke hoolilo nvi lakou i na hana pono a ko kakou Haku, i mea ole imua o ko lakou noho naaupo ana a me ko lakou kuhihewa, no ka mea, o ka umi keia o na rnakahiki o ka noho pu ana o ka Olelo ake Akua me lakou, aole o lakou hoolohe, aole malama. Nui ko lakou paakiki ma na mea o keia ao. Aka, ua ike kekahi poe i ka heluhelu, aole nae he nui loa, o ka nui aku no aia no iloko o ka naaupo. Ka lakou mau hana e makemake nei a e lilo nui nei ko lakou mau manao ma ia mau mea. Ka hula, ka inu i na mea ona, ka hoolohe i na leo kaua, ka puni waiwai. A noloko mai o keia mau mea ino ka make o kekahi poe, a ma keia mau mea ino no i hoolohe ole ai lakou i ka malamalama oiaio o ke Akua. Aka, olelo o Paulo. Roma 3: 3. E hiolo anei ka oiaio o ke Akua i ko lakou hoomaloka ? Aole loa e hiolo ana ka oiaio o ke Akua i ko lakou hoomaloka ana. Ua kuikahi iho nei ua poe hakaka nei. 1 ka malama o Novemaba, ua hoi mai na kipi ma ko lakou aoao. Pela no hoi o A. Tekaiea, me kona poe kanaka i Apaiana. A pela no hoi makou me ko makou alii ma ko ma* kou aoao. A no ia maikai iwaena o lakou, ua mahi nui lakou i na Ape i keia manawa 1 ai na lakou. 1 ka pau ana o ka makahiki 1869. 1 ka la mua o lanuari o ka makahiki 1870, ua hu' iho makou ma ke kukulu ana he wahi ahaaina hauoli no ka makahiki hou, nie ko ma« kou alii, a me na kanaka he nui o ka aina a me na haumana i ao ia aku e makou, i hoolakoia e ka makou wahi ai uuku, a me ka na kamaaina wahi ai, oia ka hala, i kuiia a wali a like me ka poi uala, a me na wahi hua niu i hoolakoia mai, a me na ia he nui. Mamua ae o ka hoomakaukau ia ana o na mea ai, ua h«ikeia aku he wahi kumumanao e pili ana i ka hoomalu ana i ka la Sabati ? I ka waiho ia ana aku o keia kumumanao imua o lakou, aole nae lakou i hai e mai i ka haina o ke kumumanao mamua, ua hoihoi hou mai lakou ia maua, me ka ninau mai, pehea e hoomalu ai, aole he maopopo ia makou la ? Ua hoikeia imua o lakou na hana e pili ana i ka hoomalu ana i ka la Sabati. Oia hoi keia. Ka hana ana i na hana nui i ka ia Sabati, ka ho-a imu, ka lawaia, ka hula, a me na hana lealea a pau loa. A i ka hoopukaia ana aku o keie mau mea imua 0 lakou, ua hai mai lakou i ka haina no ke kumumanao i waiho ia aku ia lakou. Aia no 1 ko olua manao, ma ka olua mau mea e hoomaiu ai no ka la Sabati, o ko kakou manao no ia. Aole a makou hana aku, hookahi wale no hoi la o ke Akua, a he nui ko makou mau la e hana nei i na la a pau. A i ka hoopuka ann mai o ko lakou manao imua o mauu, iii» ka hai inai a G. Haina ia'u ma ka olelo Hawaii. I ko'u lohe ana i ko lakou manao no ka hoomalu ana i ka )a Sabati, ua hoopauia ko'u manao kaumaha, no kuu ike maka aku no i ka lakou mau hana ino i ko ke Akua la, a me ko'u kapa aku no ia lakou he poe naaupo niaoli no. A i ko'u hoomaopopo ana i ko lakou manao, olelo iho la au iloko o'u, he poe manae no ka hoi ua poe nei; hana i ka la

Sabati. Aka, na olelo mua aku au he poe naaupo lakou. i kuu lohe ana i ko lakou manao. Hoihoi hou mai la au i ka'u oielo i kapa aku ai ia lakou mamua, he poe naaupo, a kapa hou aku la au ia lakou he poe naauao. A nui loa ko maua hauoli oo lakou, aole nae maua i hookohu loa iho, ua kali no, aka, o ka manao ua maikai, ua hoopukaia. A i ka pau ana o ka makou hui ana, paina makou me ka hauoli. O ko makou huina he kanaha.

Ra wehe ana o ke Alaula malamalama. Ke wehe ia nni ke alaula o ka malamalama imua o lakou, ke hoomalu nei lakou i ka la Sabati ma na mea i hoike ia aku ia lakou. Mai ka pule mua o lanuaii a hiki i ka la a'u e kakau nei i keia leta. Ma kahi no nae o na kumu,aole ma kahi e aku o keia aina.

Ko lakou makemake ike ao ia. Ke hooikaika nei no maua i ke ao aku ia lakou, a me ka maua mau wahine ma ka ke Akua olelo, a ine kekahi mau mea e hoomalamalama ai ia lakou, ma ka poe nae e makemake mai ana i ke ao ia, aka, ke hele pinepine nei no lakou 1 ke kula i kela la a i keia la, a me na la pule a pau loa. A i kekahi manawa ke loaa ka pilikia ia lakou, kakaikahi loa na wahi haumana imua o makou.

Ka hana ana oka luakini. Ua paa iho nei ko makou halepule i ka hana hou ia i na lauhala hou i paiia inai, me ka uku oleaku la iakou no ka hana hou ana. Aole e like me ka Kev. J. H. Mahoe, a me G. Haina i hana ai, ka uku aku ia lakou, a me ko laua ikaika ma ka hana ana. He maikai loa hoi keia, ua komo ke aloha o ka haku ia lakou.

Ka hiki hou ana o ka leo kaua i ko makou alii mai ka aoao kipi mai. īka Ia uiua o Apehia o ka makahiki 1870, ua hiki mai ua ieo kaua nei, mai ia Ke Marera mai, aole nae o na kanaka kekahi, o iaua waie no ke kaua. Aka nae, oko makoualii, ua hoomakaukau no i na mea k»ua, a me kekahi mau kanaka, no ka hiki no o ua kanaka la o ko lakou nei pepehi no ia a make, i mea e hoopau ai ike ino oka aina. Ua kali ia, aole he hiki mai, o na olelo kaua no nae, e mau

ana no, a no īa mau manao ino imua o lakou, ua kahea oia i na kunaka a pau loa e hele i ke kaua ma ka aoao kipi, e hoopau i na ieo ino ma ka aina. Aole nae kela i hoopoina ia mnkou, ua hele rrai no imua o makou, o Haina nae ua holo i Butaritari. "Ke hele nei au i ke kaua e hoopau i na leo ine ma ka aina nei, no ka mea, ke hana nei kakou i ka pono o ke Akua, a ke hiki mai nei na leo ino imua o'u. Pehea oukou? Ina e hele makou i ke kaua e hele pu kakou, no ka mea, mamuli hiki mai kekahi poe o ka aoao kipi e hao i na waiwai, a e puhi i na hale i ke ahi mahope nei, a ike mui ia oukou make oukou." Hoole aku au ia ia, aole makou e hele pu me oe i ke kaua, no ka mea, aole ia o ka makou hana i hoounaia mai ai imua o oukou. Ka makou h'ana o ke ao aku ia oukou ma ka ke Akua olelo, a īna lakou e pepehi inai ia makou, oia iho la no. Kekahi. Ina no hoi oukou e make mai, o ko kakou make pu no ia, i na no hoi e ola mai oukou, oko kakou ola no hoi ia. Ia lohe ana 0 ua alii nei i ka'u olelo, ua ae mai no kela e noho no makou. CJa hoonoho mai nae kela 1 ko makou mau kanaka oki wai niu, aole e heie i ke kaua, no ka mea, he pau loa na kanaka a pau loa i ke kaua, aole kekahi mea e koe mahope. Iloko no oia mau la, ua hiki hou mai no ke kuikahi i ko makou alii, a ua hoopauia i kona manao kaua.

Ika la 25 o Aperila, hiki hou no ua leo kaua hou, aole iliuliu iho ia mau leo knua, ame ke kuikahi ana, hookahi iho no la i haia oka pae hou no ia oua ieo kaua hou, ma kahi kipi mai no. Ika lohe hou ana o ko makou alii i kolakou manao kaua hou. Hilinai lakou nei, o Kaua ka ka aina hoopau i ko lakou nei manao kaua, kakuli aku o ka hiki mai o ke kaua o ke la aoao, aole i hiki mai, hiki mai nei ka ina.nua, o ka pau noia i ka makau, ua oki i hoaa ana ua mea o ka puni kaua.

Ua ku mai kn manua ma Kuariki i k& la 16 o Mei. Ua hiki mai ka waapa moku-ahi ma ko makou wahi i ka la 19 no o Mei, a me ke Kapena, 1 me kekahi mau alii, a me na sera, a me Rev. H. Binamu, ka makua mua nana i hookipa i ka nialamalama ma keia mau aina. Ai kona hoolele ia ana mni iuka, hui makou me ke aloha, a me ka hauoli nui loa. Aka mamua ae nae oko lakou ala holo ana ae, nui loa ka makau ona kanaka, a me ko makou inau alii, i ka ike nui aku i ke kowelo o ka hae, a me ka uahioka moku-ahi, aole o kana inai ka nui o ua mea he makau. Me ko lakou olelo mai ia maua. Pehea makou e pakele ai, e holo makou i ka nahelehele i pakele, ae hoomakaukau makou i mau pu na makou. I aku maua ia lakou mai holo oukou, aole no make pu, noho malie iho no pela. Ina he inoku kaua keia, aole loa oukou e lanakila ana i ka manua. Ninau bou mai lakou 'la ia maua ; Pehea makou e pakele ai? Olelo aku maua, ea, hookahi wale nō mea e pakele ai kakou o ka puie e like me kana olelo* O ka pule ikaika a ke kanaka pono, malaila, e holo aku ai a lanakila iho la. Aina ma ko oukou ikaika aole loa e hiki. Pela ka mana ao ana aku ia lakou. Ai ka hiki ana mai o Binamu, ua pau ko iakou makau nui loa, koe no kahi makaa ia lakou.

1 ka pau ana o ko makou hui aloha ana, olelo mai kela, aole au e liuliu ma uka nei, i kii mai nei au i ke 'Lii e holo i kai o ka moku o Kapena Jure, no ka mea, ua pili ka mokuahi ilaila, e hui me ke kapena o ka manuwa, i na o olua kahi, holo no. O ko makou hele aku la no ia a kau i ka waapa, a holo aku la makou a pili ī ka moku, oloha mai Ia ke Kapeua a me kekahi mau Alii mo* ku ia maua a me ke 'Lii a me kona kaikaina. O Ahia kekahi i holo pu niai ia mana-

wa, no ba mea, ua kau mai laua i ka manuwa mamua, oia, a rae A. Te Kaiea a me kekahi mau kanaka e iho ona. Ko lakou la iho aka la no ia i lalo o ka moku e hui ai. 0 ke Kapena a me Binamu, a me ke 'Lii o Te Kourabi a me ko.ia kaikaina oia o Te Utinawa. Ika pau ana o ka hui ana, ka holo no ia ma ka aoao kipi, olelo iho nae o Binamu ia maua e holo aku mahope, aole nae maua i holo aku no ka liu o ka waapa. A i ke'ahiahi ana iho, hoi mai la ke Kape* na o ko makou moku e noho nei. O ka waapa mokuahi, hoi loa no ia i ka manuwa. Ko makou iohe mai la ia ia lakou, ua hoopai ia ua poe kalohe nei, he 110 pahu aila niu ; no ka wawahi ana i na hale o na Misionari ma Apaiana, a me ka pepehi ana ia Mahoe. A nolaila, ua pokeokeo iho nei ua poe nei. 1 ka la 19 oia mahina no, holo aku makou i ka manuwa, i ke kauoha ana iho a ke Kapena a me Binamu ia maua a me ko maua Alii, a me kona kaikaina no kahi i holo pu, a me kekahi mau kanaka iho no o ua mau aliinei, ko makou nui he 10. Kauaku la ma'kou ma Buariti, ma kahi o ka haole kuai aiia niu. ika hora 7, kii ia mai la makou e ka waapa o ka manuwa, a holo aku la makou a hiki i ka moku, o ka ka haole aloha no hoi o ka lulu lima ke aloha, hui iho la me ko kakou hoa iloko o ka Haku, oia o A. Te Kaiea a me kona kaikaina a me na ohua, e noho nani mai ana lakou la, me ka mala* ma pono ia e ke Kapena, a me Binamu wahine.

Ko makou lawe ia aku la ia n mahope o kahi o ke Kapena. O maua, ame ke lii, a me kona kaikaina, a me ke kaikoeke o laua, paina iho la makou a pau. Hoike ia mai la na hana a ka inanua i holo mai ai imua oua poe alii nei, oko makou noao 1. No ka hui ana o lakou me ka Peresidena o Amerika 2. No ka malama ana ina waiwai o na moku ili ina ko lakou aina nei 3. Kn malamn ana i na haole ma ko lakou aina nei 4. Ka malama ana i ka poe Misionari, a me na waiwai ma kahi i noho ai ka poe Misiokan 5. Ko iakou malamn pono ina waiwai ke hiki mai ma keia hope aku, e kuai i ka aila 6. Ke kakau ana i ko lakou mau inoa, ma ka olelo hooholo like ia no ke kuikahi me ko Amerika Huipuia.

i ko lakou lohe ana i na inanao i hoikeia imua o lakou, ua nui ko lakou mahalo no na hana maikai a ka moku manuwa i hiki mai ai, a ua kakauia ko lakou mau inoa ma> falo o kekahi olelo ae-like. Hoopauia ka hana ma kahi o ke Knpena, a moe makou ma la po, me ka malama maikai ia. Ma ke kakahiakn ae, hoihoi ka waapa ia Binamu wahine, Te Kaiea a me kona mau ohua, a koe ihe la makou ma ka moku a me na kanaka he nui loa. Makaikai makou a pau, a kokoke e hiki i ka aina awakea, haalele maua i ka lokomaikai o ke Kapena a n>e na haole a pau, a moe maua mauka m« kahi o ka haole, a o ke'lii nae, moe uku la no oia i ka moku. Ama ke kakuhiaka ae, oka la 21 ia o Mei, hoi makou i ko makou wahi, a o Rev. H. Binainu pu kekahi.

A ma ia ia no, holo ka moku ma ka aoao kipi, no na inoa o na'hi ma ia aoao, ke ae i ke kuikahi, a e hoomaopopo hoi i ka uku mua no na la eha, oia hoi, he 10 pahu aila.

Ma ke kakahiaka ae o ka la Sabati, oia ka la 22 o Mei, ua kukuluia ka ahaaina a ka Haku ma ia la, a hookomoia kekahi poe i ka hoahanau e JKev. H. Binamu ; he ekolu ko lakou nui. Ama ka la 10 o lulai, hookomo ia ke'lii, kana wahine a me kekahi poe e ae ekolu. Ke hooikaika nei no keknhi poe. Ma keia ano, ua lohe in ka oukou pule imun o ko kakou Haku, aka, inai īke mai ike hoi nae oukon e ko'u makamaka iloko o ka pono, no ka loaa ana ae nei o keia mau wnhi hua uuku, a hoomahn ne i ka nonoi ana aku imua o ko kakou Haku, no na uhane lehulehu i koe ma keia kihapai o kakou. Aole pono pela, e hoomau aku no i ke noi ana. Eia kekahi ; ua kaheaia mai au e hoi i Marenanuka, e ke kaikoeke o ke'lii a me na kanaka o ia wahi, no ko lakou makemake e ao ia i ka ke Akua olelo. E hoi nna au ma ia kihapai o keia aina o Tnrawa nei, ke ku mai ka moku. Oke aloha no ko oukou. D. Kanoiio.