Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 46, 12 November 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

| " Kahaha, kakaheie loa aku ia ka hoi au limua mai poina hoi o hope." { Ia Kahelekulani hoi e hookohi ana i kuua imakahiapo, uwa mai ana ka pihe o waho e hooho ana, ka waa ula e ! ka waa ula e !! a ; pela no lakou i hookanikiHii pihe ai a hiki | wale i ka pae ana mai o ua waa nei, a ninau inai ana ia Kainaakamahiai, a kuhikuhi aku la no hoi ka poe kamaainu, aia i Kauai. i ko jlakon la leihe ana aku aia i KauMi, liio loa . iho i:i ia mea i mea kaumaha i kwhikou ena- : nao, me ka olelo mai, kahaha ! puu no hoi 1 ka moana i ka huli ia i ka uiakua ou la e j Kalani, pau mai nei o Maui, a kau m<ii nei | kakou i Oahu nei, a ke kuhi ioa ia nei no ] ■ Kauai, a heaha la hoi, e hele no kukou a hii ki i ka loaa ana o ko makuakane la e ka ha:ku, a pau ae la no hoi k«eia mau olelo a lakou, ia manawa lakou i ninau mai ai, auhea i ia o Olopana ? aia no i ka hale wahi a ka- . uiaaina aku, i mai hoi lakou la, e aho makou le moe apopo makou hele, a ae ia aku ia la jo!eIo e ka poe o ka aina, a lele mai lakou a ■ kau i kahonua mni luna mai o na waa, a 'kuikai ia mai la he wahi hale uuku mai luna j(iiai o ka pola o na waa a ku ana i uka. | A lilo iho la ua wahi hnle nei i mea hao!hao loa na ke Oahu, tne ka hele maoli aku ;no a kokoke a ninau aku la, he hale aha ,keiu ? hai mai la ua poe Hawaii nei, he hale ; ia no ko makou haku aia no iloko kahi i moe !ai, a hoi aku la lakou a hiki i ka hale. a koimo no hoi lakou nei īloko o ka hale, o ka j wa no ia i oili mai ai o ke keiki a kakou i iolelo aenei, a herno ke keiki, akahi no a we- j jheia aku ka puka o ua wahi hale uuku nei, ! |i hapai ia mai ai mai luna mai o ka waa, a j : puka mai lu he keiki i oi ae o ka ui a »ne ka i |oani, a hele ana i waho. '• O keia keiki a I kakou e ike ae la la ea, o Kaaeamoku no ia, ikekeikia Kamaakamahiai me Kapaiaala. I Ke kaikamahinea Nalualele ke'iii o Hawaii, ! e imi ana ī kona Papa." Auwe! mai paia j l hoi ke poo ia e kuu haku, a ku no hoi ua ke- i |iki nei i waho, ia wa i ninau mai ai o Keau- ' !ka penei: nawai keia keiki ? bni mai lakou | la, na Kamaakamahiai me ia nei (Kapaia- | | ala) a pau ae'la ka manao kanaiua o keia poe i |a pau loa, a noho aku la iakou me ka hooki- ! Ipa maikai loa ia e na kamaaina alii, a hiki i : | ko lakou wa i kau aku ai iluna o ka waa, a 1 ji ka wa nae hoi e noho pu ana me Olopana j jma, ualilo o Kaaeamoku i mea makaikai ; Inui ioa ia e ke Koolau a puni, a ua lilo ia i ; | mea kaao mau ia i ka waha o na mea a pau i ! loa, no ka ui a me ka nani, iloko oia mau la e noho ana i Koolau, ua na na aku o Keau- | ! ka i ka ouli o ua keiki nei, a ua ha-hai aku ; no hoi ia e like me kana ike i loaa ia ia, me i ! ka oleio aku, he keiki nai moku keia keiki, j he koa, he ikaika, a he keiki keia e ku ana j ka moku, ina he wa kaua keia, pela kana j i(Keauka) ha-hai ana i kana ike, a hala aku ; la lakou la, ia wa i ninau mai ai o Keauka | ia Olopana, owai la ka inoa o ko kuakahi ? pane aku o Olopana, i kuu manao ea o Ke|akaoku, no ka mea, ua loaa ia'u ka hihi-o, a ua ike aku no au i ke ,aka o ka laau a kuu hunona, nolaila, oia no ka'u inoa i manao , ai, ke pono nae ia i kou manao, no ka mea, ; eia noau mau kau mau kuhikuhi, mai mua i loihi loa mai a 'niki i keia la, ina no oe ua j ike he hewa ia inoa ea, ua pau ae la no, ina j no hoi he maikai, o ko'u olioli loa no ia o ke' kapaia no o Keaknokalaau a kona kupuna- ! kane nana mai ia, pane mai no hoi o Keau- ! ka, he ihoa maikai ioa no hoi ia, aoie au e ! hoole aku ana ia inoa, o ka inoa iho la no ia, ; |a hōlo ae la ka Inoa o ka hiapo a Kaheleku- 1 ilani, o ka wa no ia i hao aku ai o Keauka i ] kana hanai a noho aku la i kai o kahi a kakou i olelo mua aenei, a o kona wahi no ia i hanai ia ai a nui a kanaka maikai, me ke ao ia i kekahi hana īke. | Oia hoi ke puhi pu'a oe*oe, a ua kaulana ' |ioa hoi o Keakaoku i ke akamai i ke puhi jana o ka pu'a, a nb ke akamai loao ua keiki nei, ua kena ia na kahuna kuawaa e pii e knlai i pu'a na ua keiki nei, a he aha la ia i ; na kahuna ke pii la, ke pinana la i na kuahiwi i ka Inau kupono e kalai ai i mea lealea na ka moopuna kuakahi a Olopana, ua lewa na kuahiwi o Oahu nei i ka huli ia e j na kahuna, aole wahi mea a loaa iki, a no : ka ioaa ole ana o ka pu'a, nolaila, ua kukala <ia o Koolau a puni e huii i pu'a kamani, a ī ole ia i ohe paha a i mea e ae paha, a ua hooko no na mea a pau ia olelo alii, ua hele na kane a me n» wahine e hali, a loaa aku la keia hele mai ana me ka niu, e lawe ana i pu'a na ke alii, ua hana ia no oa niu nei a maikai, inai Waianae mai ua kanaka nei, o ka hele aku la no ia » ua kami-

J ka nei a hiki ana i Alele, a haawi aku ln i l ua pu'a nei ana i lawe fnai ai, a loaa aku la i ia mea i ka ua keiki nei, o ka hooma- ! ka ae la no ia e puhi, a j ke kani ana o ua ; pu'a nei i Alele, ua lohe oluna o Nuuanu a |me lalo o Kualoa, a ua lilo ia mea kahi i mea uluhua loa i ka manao o na kanaka i j lohe i ke kani o oa mea nei, a ua lia mau j ka po n me ke ao, me ka manao e loaa aku I ke kino o ka mea e kani nna< aole nae lakou i i halawai mai me ia mea kani, no ka mea, i aia wale no i ke ahiahi poeleele e kani aku !ai ua pu'a niu nei, aka, oia rnea kani o ke i Konlau, i kekahi ahiahi hoi hookani aku la ' ua keiki nei, penei ka hookani ana : j Ua lai-e !ua lai ke knha o Koolau, ; Ike kaomi aka makani kehau, ; Moe malie ka aie ika moana, ; Uft kapu Muknpu Ika malua, | Ua kapu Nuuanu he Kolowalu, j Aheahe ka leo oke Kahuli, ; loio ka leo oka hekili, j E Kahele e, e Kahele, j E Kuhelekuliim e, I Eia au la o Keaka, | Oka leo kapu a na Inni, j Keiki leo hano jke kaha o Koolau nei la, | Owau— ia. | Ma keia hookani ana aua keiki nei, ua ; hai uku oia i kona inoa a me kona ano, oiai I aohe ona leo, he ole loa no, maloko wale no I jo kn pu'n kana mau olelo, a ma keia kani jana no hoi i lohe mai ni kona Muma i ka hai j mai i kona nno a pau, aka, aole no i pau loa ko Kuhelekulani knnalua no keia mea kani i hea mai ai i kona inon, a no kona kanalua loa no, nolaila, hoounaaku la ia i kona kahu ,ponoi, e hele e ninau pono aku ia Keauka ma no keia mea kani, aohe no hoi he lso hoole mai a ke kahu, a hele aku la ia a hiki i kai o Moknpu, mahamah.i mai la no hoi o Kenuka ma i ka hiki ana aku o ke kahu o ke alii, me ka hookipa maikai loa iuaku hoi o ua wahi kahu nei o ke aiii, a liuliu iki iho no hoi ka noho ana iho o ua wani kahu nei, I hoomaka aku la ia e ninau, i hele mai nei au e ninau aku ia olua, no ku uluhua loa o ke alii wahine i keia mea i kani aenei, nolailn, hoounn mai nei ia'u e hele mai au e ni* nau pono, nawai la keia mea kani ? ekemu mai la o Keuuka, na ka hiapo no ana, na Keakaoku, ina oe e makemake e lohe i ua mea kani la ea, nlaila, e hele ae au e olelo e hookani rnai i lohe oe, ae aku la no hoi ua I wahi wahine kahu nei, o ka puka aku la no ia o Keauka hele ana a ku nku la ma ka puka o ua hale nei o Keakaoku,.a pane aku la, i hele mai nei au ia oee Keakaoku, e hooi kani ae oe i ko mea kani, i lohe mai hoi ke j kahu o ko mnkuahine, aia la i o maua la, o ! | ka manawa no iu o ua keiki leo ole nei i ho* I pu ae ai i ua pu'a niu nei a ani peahi aku lu. 1 LJa l;ti—e !ua lai ke kaha o Koolau, | Ike kaomi ukn makani kehau, 1 Moe malie ka ale i ka enoana, ! Ua kapu Mokapu ika malua. | Ua kapu he Kolowalu, Aheahe ka leo o ke Kahuli, I j loio ka leo oka hekili, j E K«hele, e Kahele, i E Kahelekulani-e, | Eia au la o Keaka, ■ Oka leo kapu ona lani, I Keiki leo hano ike knha o Koolau nei la, ; Owau —ia. i ! Ai ka lohe ana oua wnhi wahine nei i i ke kani a me ka lealea maoli o ka han.i ana ! mai a ua lani nei, o kona ku koke ae la no ! I |ia a hoi ana iloko oia pouli o ka po a hoea ana ī na hale, i lon no a komo aku ua wahi : kahu nei, o ka ninnu koke mai la no ia o ua ! alii nei, ea, ike pono loa aku nei oe i ka mea ' nana ua mea kani nei en, ae aku la no hoi kahi kahu, ia manawa no i puana ae ai o Ka- ; helekulani i keia mau lalani mele aloha i | kana keiki, penei : I Aloha wale ka leo ua makani, Ka leo heahea o ka ua Apuakea, ! b hea ana ike ao makani kualau, i Mapumapu aloha ika lawelawe malie, j Hoa'loha ke kino ka maka oka ohia, i Ka ulupewa makani halaoli, j Ke heahea mai la ike kaha lauhoe, i Ika lauhoelauhoe aka manu-e, | O oe īa-e, a o oe no—e. . | A pau keia mele aua wahine nei oka najni a me ka inaikai, ia no i pane ae ai oia i i kona kahu, e kii aku i ka poe kahu kane e ! hele mai e auamo iaia i kai o Mokapu, a haj la aku la kahi kahu, hapai hou ae la no keia | i ke mele, penei: j Eia au a hiki aku eka maiie, | Eka onohi ula ika maka oka la, ! Ka liko pua hoi oka lama kopii, j j Ikuno a pua ika nahelehele, * Oke ano oka laalaau ka'u i ike,I Oka leo oka manu ai pua-noni, E kikiko'u ana i ke kaha o kaupea la, j O oe owau pili kaua-e, e pili-—no. j i Ika pau ana ae la no hoi o keia nli ana, i halulu ana na kahu kane me ka manele e | auamo ai i k» lakou mea nui o ka lakou aiii, j I a makaukau no hoi ka manele, a kau ana ua wahioe alii nei iluna o ka manele, o ka he;le aku la no ia a hiki ana i kai o Mokapu, i a ma ke kua ponoi iho no o ka hale kahi e noho ana o kana hanau kama, kahea aku la ia ma ke mele i kana keiki, penei : Auhea wale ana oe e ke aweawe lehua, E ke kihi lau aala o ke kiele. Kn maka upolu o ka lehoa i ka ua, Nonohe wale i ke kehau kakahiaka, Ke hoopuluia mai la e ka naulu, Pulu aku la paha a'u pua i ka uka, 1 ka lawe kaiele ia e ka manu-e, | Em wau la—e.

A lohe rio hoi ke keiki i ka leookonama kuahine, opakau ae la ia i kana pu'a, a ani peahi ae la. & O oe ia e Kahele, E ka wohi kapu o Haena, Ke kuhi aenei no wau, He niea e la mawaho, Eia no ka o oe-e, Owau hoi. A pau ia mau inea i ka hana ia, hoohiki loa aku la lakou nei i kauhale, a hookuuia iho la ua pua 'nei o ka hilu ilalo, a komo aku la iloko, a ike mai la no hoi o Keauka ma i ko laua luhi mua, wehe ae la laua i ka pili 0 ke a luna a me ke a lalo o ko laua mau waha, a uwe helu mai la me ke kapalili e kaa ana ilalo, e kulapu ana iluna, e oni ana 1 o ianei. A pnu no hoi ka lakou ku-o ana, a uhai aholo aku la lakou ia koenrt po i ke ala.ana a'heleana i ke ao, a i ke ao loa ana mai no hoi, o ka wa no ia o Keakaoku i hele mai ai a noho i ka uha o kona makuahine me ka paa no o ka lima o ua keiki nei i ka pu'a, n hlau ae la i ke poo o ka makuahine, a huki iho la a honi, a kuo hou ae la ka makuahine, oiai akahi no a hui kino laua me ke keiki mai ka hemo ana mai a hiki i keia la a laua e hookulukulu wai-maka nei, a pau no hoi ka uwe ana, hapai ae la ka makuahine ī keia mele inoa o kana keiki ma ke oli ana ae penei : Anoano ka la a ke .iloha i hiki mai ai, Ka nihina inni a ka moe io'u nei, Wehe mai ana i ku poli me he ipo la, Ko ana ka hanu al« o ka Mokihana, Ka hanu Wiii-anuhea i ke koekoe, Aala Uupukupu ka uka o' Malamnnui, Hiolani ke oho o ka mauu i kn niakani, He kino u-i aa o ka malualuakele, He kino he a-a no ka laau-e n-e, Hoolaau nna ke aloha i ke kino, Koi ana iu'u e hele maua, E pii no au a kau iluna, I noho alii no no'u ke aloha—e. A pau no hoi keia mele, huli ae Ia oia a olelo aku la ia Keauka ma, aohe paha he leo o ka haku a olua, ae mai la o Keauka ma, ia wa i ani peahi ae ai na lima o ua keiki nei i kana pu'a, a kani mai Ia penei : Hoolailai ana ke ao mnkani, | Ke ao opua i \lahele ana, j Ke lualai la me Kaiolohia, j Eia au la ua kupanaha, Ua lawe aku ka po i ko : u leo, j Ua koe ke kunou ine ka awihi, ! He aloha ka leo ke pane aku-e, ] Owau hoi. (Aole i pvu.) j