Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 50, 10 December 1870 — Ka Aupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

Ka Aupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

0 Puke i Anehola a me na momona a pau j o ka aina hoohepa i ka oleio ana, a noho aku | lakou, a nakui (hoihoi) ae la ke keiki o ka | paia ala i ka hele i ke kaapuni ia Kauai, a hele aku Ia ia (Kaaeamoku) me ka iehulehu e ka huakai a hiki i Haena, halawai laua me Koleanuimakaukai, o keia wahi kanaka, no Niihau, i kii mai ia Kamaakamahini e hele e kokua ia lakou, oiai ua hiki ke kipi ka | powa ilaila, a ua pi-o-o ka hakunimi o Nii--1 hau, a ninau ana ua wahi Koleanuimakaukai nei, ea ! aole paha oukou i ike ī kahi i noho ai o Kamaakamahiai ? Pane aku no hoi o Kaaeamoku, ua ike no au, a henha kau ia ia ? e kii aku ana au e hele i Niiliau, ua pilikia makou i kela mau kanakn ikaiku hoi, wahi a Kolea, (Knaeamoku) aole oe e kii i kuu makua, owau no ke hele e kaua me ia mau kanaka, i )oa no n pau keia wau olelo, o ke kena ae \a no ia o ua keiki nei e hele aku i ka huli waa e pau pono loa ai lakou a pau, be mea ole waie no ke kena a ke alii, a lana ana na waa i ke kai, a kau aku la ua keiki alii nei iluna q na waa a me ka nui o ka ohua a hoio nui aku la, niai ia Ui ahiahi hoea ana i Niihau, i loa no a hehi ka wawae o ua keiki nei i ke one o Halalii, o ka huli ae la noia o ke alo i Kauai a kahea aku la i ka laau penei : E Kukao-o—e, Kaohiakumakua i ka nahele, 1 moe i ka wai o lao a ielo ka 19, E hea au e lohe oe, 0 ka lono ka pouo a hele mai, 1 koalaala kakahiaka i ka onohi kanakn.

I loa no a pau he ke kahea ami a un keiki nei, o ka wa no ia o ua laou nei i oiii ae ai inailoko ae o ka hale i hoomakaukauia no ua laau nei, a kapalulu ana ma ke alo o Kaaeamoku, a lalau iho in ua keiki nei i ua laau Ia a oniu ae Ia iluna nie he wahi mea uuku la, a hele aku la lakou ma ia kaha o Kaula ma, a halawai anu me ua mau katiaka nei, i ka wa no a ua keiki nei i ike nku ai ia lau'la, oia no ka wa i pane ae ai i kana oleio pahapahn, penei : Ina he pepeiao ko olua, e hoolohe mai, i keia la olua e ike ai i ke keiki kui hala o Puna, kai olelo i ka mahiki, eia ka laau nana e knka aku i na iwi o olua, a pau no hoi keia mau olelo a ua keiki nei, pane mai no ua mau kanuka nei, ina be aa oe e hakaka pu kakou ea, alaila e kapae ko laau, e hana lima maoh no kakou, i loa no a pau ae ia oielo a laua ia, o ke kiola aku la no ia o ua keiki nei i ka laau,a iele aku la me he Naia lele makalne la.a i ole ia me he Anekelope la pnha e lele ana ma ke kowa o na pohaku nui elua, oia lele no o ua keiki nei a paa ana kekahi kanaka, a wili ae la no i ke poo a moku, me ka hoopuka ae i kana olelo kaena, a tnake na'u na Kamaakaaea, na ka pahoa oi lua o Puna i ka malie, a make ae la īa Kolohe, koeaku hookahi, a ike hoi ua keiki nei i ka holo o kela kanaka, o kona huli aku la no ia a hahai aku me ka mama nui a loaa aku la, a paa i ka poho o ka lima, ia wa i pane ae ai ua kanaka nei, e ! e ola au i makamaka nou no keia aina, i noho oe a kulia kou manao hele mai ma keia wahi, ua loaa ke kamaaina owau, aole hoi e kuleleiwi ka noho ana, oiai ea, o ko'u kumu nui no i hele ai e iuku i na hakuaina o Niihau nei la ea, no ka aua ia'u i ka aina, ua haawiia no ka poe a pau loa a koe owau hookahi, nolaila la, kupu ko'u manao inoino e kii e pepehi i na hakuaina o keia wahi, a he nani hoi na ua hiki mai la oe ka mea nona ka aina, e pono ia'u ka maiama o ko aina, ke holopono nae keia mau olelo a ke kauwa imua o kou alo, alaila, ua pono ae !a, ina no aole, e make no hoi au, kahaha ! nawai hoi ka make ana aku o na mau olelo ku i ke aloha au e hana mai nei mamua o kuu alo, e ola oe i Konohiki no keia aina, a i kamaaina hoi no keia wahi ke nakui ae ka manao e hele mai. Eia nae ka'u mea kauoha aku ia oe, o kahi i-a, noho no oe a manao ae ia maua me kuu makua* kane me Kamaakamahiai, lawe ae no oe i ka ī-a, a o hoi a noho i ko hale, kukala ae oe uo iilo ia oe o Niihau nei mai ia'u aku, hai aku oe i ka inoa o kuu kupunakane o Manouli, mai huna oe, o liloauanei kau mau olelo he palau, he hoopunipuni imua o na makaainana, a pau keia mau oleio a ua keiki nei, o ka huli aku la no ia heleana a loaa eku la ka lehulehu o ka huakai,a hoipunui akuka pae i Kauai, a hele kaapuni aku la a a noho iki iho la no i ka poli o ka a mahope iho o kona hoi loa no kona lehulehu o ka hele la no ia » ka huakai nt?i, a mai uei

aku a hoi loaa ano i Hawaii i kona one hanau. «» Pao ko kakou hele ana me keia kej iki, e huli kakou a i hookahi a kakou mea e kainuu hele ai, oia hoi o Kahelekulani ma me ke keikl o ka mauna anu o Waialeale." ia laua i noho ae ai he kane a he wahine, aia no laua iluna o ka eheu o na manu kahi i paia lewa hele ia ai, o i noho aku no hoi laua me ka oluolu wale no, aole hoi he ino, aohe hoi he inea nana e kaiele i ka paona kaumalie o ko iaua niau mnnao iini, a no ka j nui loa o ke aloha o Kahelekulani i kona ! kahu hanai akua, oia no hoi o Kamehaikana,' nolaila, hapai ae la oia i keia mau lalani! mele penei: j Aloha w.ije kuu hoa Inumakani, j He makua no ka wao ke noho ia, | Noho aloha kaua ika poli oka ahihi, ' Hoohihi ka manao koi ana ia ioko, j Me he mea la e i ae ana e hele au, I E hoi aku a ka poli o ka makua, ! Kuu makua i ka hale vvai o ka uka, Ola kaua i ka i-a laulele wale aku no, I ka ai eli i ka honua ke ola, Ola ai kaua ke nobo la, j E noho oe a mnnao mai, Maliu iki mai oe ia'u—e, | Aloha no—e. j A pau no hoi keia mele, noho iho la no hoi} ia a liuliu iki iho la no ka noho ana, me he mea ia no e koi maoli mai ana la no ke aloha o ka makua ia ia, a uwe iho la no hoi o ua o Kahelekulani a pau ka uwe ana, hapai | ae la ia i keia mau lalani mele ma ke oli puukaoi nna aku penei: Waienuhen wale hoi oe la e ke nloha, Kanihina mui hoi a ka inoe a loaa au, Ke kono nei i kuu waimaka e hanini, E aneane nna no wau e uwe, He uwe aloha i ka niakani kehau, j I ke aheahe a ka ieo o ke kai, j Me he mea e i mai ann la ia'u ka leo, i Eia au o ka noe a hiki aku, j Hiki ke aloha ke hoa lau makani, ; Ka men nana e honlu ko'u po-e, ! Ah ka po noho-u i ko hiki mai, j A hiki mai no oe pono au-e, ' Alohano—e. j j 1 loa no a pau keia mele aua pua nei o ) ka Ohawaiuli i ka nahele, pane inai la no hoi j |ke kane, owai \a na mea au e uwe nei 1 he ] ane paha la he kane kau e uwe nei, oiai ua noho wale aeoei no hoi knua a ua loihi no ka wa a kaua i pili ai, akahi no au a lohe aku e oli niai ana oe, e kuhi nna anei oe he j mea pono la no ko r u manno, o kau e hana ! nei Ia ea, he leu loa ia i ka hoohaehae ana, j oiai ua piha loa au i ka manao a me ka liaj nui, pane mai hoi ka wahine,ao!e au e uwe i ana he kane ka'u, aole loa no, e uwe ae ana j au i ka makuahine o kaua, oia no hoi ka i moo a oukou i inakau ai ia oukou i hele mai j ai, ina no hoi eiae no ke noho mni nei la ea, l e ike kino ana oe ia ia, e hiki mai ana ioj kaua nei, me ke kino wahine mnikai, nolaila j e hoopau ae i kou manao kuhi lalau, a no keia mau olelo a kana lei aloha, akahi no a : aka kuu mai ka manao o ua keiki nei o ka aina pnli kawahawaha, a i ka pau ana ae no o ka laua mau papa leo ana, a hoolai malie iho la iaua, pa-e ana ka leo o ua Kupua nei o ka pali ma ke oli ana mai ma ke mele j penei: , Aloha wale ka leo oke Kahuli leo lea, ! Aia la ke hone mai la i ka pili o ke ao, E uwe ana i ke aka lawe a ka enanu, He uwe aloha i ka pili inakua o ka uka, Ke hea mai la ia'u ka leo o ka liwi, | E uwalo mai ana ia'u e hele aku, Eia au a hiki aku lehua i ka uka, Owau ooe ka ke aloha e koilo nei, j Huhuhuia kaua ike kai o Keauau-e, j E au ka malihini o pulu i ka ua, I E lawe kahi kapa e huna ma ke kua, !< O ike nuanei i ka ua la makau, . 'i

Hopuhopunlulu ka huakai hele, Hahaki hewa i ka pua o ka lehua, HapuUu i ka lau me ka pua, Puia ka huakai hele e ka ino-e, Ua ino au—e. Aia ma keia mele, e hai maiana o Kamehaikana, e hele mai ana no ia me ke kino moo, noiaiia ia i hai mua inai ai e huna nku I 0 Kaheieknlani i ke kane, o ike auanei ke I kane a makau a holo paha, pela nmi kela, i! ka lohe ana no hoi o ua keiki nei.aole loa ?a ( 1 hopohopo a n>akau iho, ua olelo aku la no ' ia i ka wahine, aole make peo, pela no laua i e noho ai a hiki mai, a un nani no ia mea i ka manao o ka wahine, aka, aoao aku ia no ! ka wahine, i noho kaua a hiki mai ka ma. j kuahine o kaua, irtai noho oe a makau iki, i ; pii auanei ka inoo iluna ou, mai makau oe,! aia a hoi ka moo a moe ma kuu aio, alaila, j o ka pau ana ia o ke kino pahiiohao, a pau i no keia mau kuhikuhi ana a ka wahine, o| ka ae wale no hoi ka ke kane, a meha iho ; la no hoi ko iuua leo» pa e ana no Ua leo me-! le a ua Kupua nei penei: | Eia au la e Koolau wahine, E ka makani lawe aaln i ka wao, Puia pu ai ka nahele i ke onaona, Noho-u no kai o Kaohao, Ke kuhi la no kai o Mokolea, Aole aia ia ma ke kaha o Malaeakuli-e, He kuli anei ko olua he lohe ole, A lohe aku anei huna iho—e. Ma keia mele no hoi a ua Kupua nei, e mai ana i ka lohe ole o na hanai, o kona inakemake loa o ka pee aku o ke kane, ia > wa no hoi ka puukani o ka pali Kooiau i oli i aku ai i kana meie penei : ! Aohe i makau Mahiki i ka ua, i Aole i hopo i ka ino o ka puukolea, I loa no i ka ua awa i ka iho mai, He malie wale no kai o Waipio, E akahele nae ka helena <t ka maiihini, E nihi oo o Hina i ka puukolea, 0 ka heie no ka pono a noho malie, Aohe hoi ke koiohe i ke one o Wahineka-pu-e, Ua kapu. (Aoie i p*u.) i