Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 52, 24 December 1870 — KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

A pau no hoi keia mele nna a ua kaikamehine nei, hno(i;inea iki iho la, nole no hoi i liuliu iho, nlohio ana uh iuoo nei ma ke alo o Hanailuni, ke kane alolm a Knhelekuium. Aohe no hoi he wahi mea a inaknu ae un keiki nei, aohe no hoi he wahi inea a nno kunahihi iho mai kona mau hiohiona, a manao ue la hoi—e, l)e make kona i keia me», be «>le loa no. A liuliu iki iho no h(»i ka nohoana a ua kupua nei ina ke ano m»><», kahuh ae la kona kino a lilo ae la he ano kanaka, he wahine ui a nani hoi, i like pu kona mau heleheleua ine ko Kahelekulani, a e noho pu rnni ana iaua ma knlii hookahi, a nolaila, mahele. lua ilio la kona mnnao me ka haohao nui, auhea la ka'u wahine? Aka, o ua m«>o (Kamehaikana) nei nae i liio ni i kanaka, ua ike mai la no oia i na rnea a kona naau e hana ana, nolaila, pane mai la oia, Owai la o mnua knu wahine ? Haka pono aku la na maka o ua keiki nei mn ka nana ana, a pii ae la ka hilahila iloko ona, ina oia e kuhihewa ina ke koho ana aku, a mni kuhihewa io no. Aka, ma ka aui kapakahi ana ae o ke poo o Kahelekulani, ike aku la oia i ka umii ma kona a-i, a hoomanno ae la ia i kana mea i hanu ai, (»i ti uu hukaka iho laua ika wannao oia la. Pau ae la kona manao kuhihewa, a kuhi pololei aku la oia ma o Kahelekulaui la, a nee aku la keia, a inoe iho la kona poo ma konn mau uha.

la lakou nae hoi e hoonanea ana i ke kamailio ma na men e pili aua i ka noho ano o ke kane me ka wahine, lione ana ke kani o ka pu-a a Kea.kaoku, penei: Ua lai—e, ua hi ke k»ha o Koohu, 1 ke kaomi a ka niaknni kehau, Moe ninlie ka ale i ka moana, Ua kapu Mokapu i ka Hoolua, l/a kapu Wuuanu he kolowalu, Aheahe ka leo o ke Kahuli. loio ka leo o ka hekili, E Kamehai, e Kamehai, E Kamehai.»ana—e, Eia au la o Kenka, 0 ka leo kapu o na lani, Keiki Jeo hano i ke kaha o Koolau nei la, Owau i—a. A lohe no hoi o Kamehaikana i ka hea ia mai o kona inoa e ke keiki a kona luhi, nolaila, olelo maoli aku la no ua kupua nei, " Aole au e ike aku ia oe, oiai nohe a'u makana e ike aku ai ; aia a lona ka'u makana, nlaila au hele mai e ike ia oe a mc ou kahu." Aka, i keia «a au e kamailio mai nei la ea, aole au e hele aku ana." I loa no a puu a« ke kukuhekahe ana aku a ua kupua nei, hone hou mai ana no ka pu-a a ua keiki nei, He akua wale hoi ka hiki la e Haumea, Nanau wale ka ike ole ana mai, Ke kuhi inai pyha ia'u la he aumnkua, 1 manao ai oe a me ka lunu e ike ai, E rke hookanaka no kaua, He kulia, he manno no ko'u ia oe, A hiki inai la pono au, J hoa, i kokoolua no keia wahi anu, 0 ka lohe kou a hele m»i—e."

A lohe hoi ua kupua nei i ka olelo a kana meopuna haku, o kona ku ae la no ia a liele ana, a ku ana ma ka puka o ka hale oua keiki leo ole nei. Pa ana no kahea aua keiki nei e komo aku iloko, ma ke kunou ana mai a ke poo, me ka awihi ana mai o na inaka onaona o ua keiki nei, a me ke ani peahi ana mai hoi o kona mau lima palupalu, ka pua hoi a ka eu o Maui. Komo aku la no hoi o Kamehaikana, a noho ho-pe-pe iho la malalo aku o ka hooleinamoa, a haawi aku la i ke aloha, a haawi pu mai ia no hoi ua keiki nei i kona aioha, ma ke kunou ana mai o ke poo. Ninau aku la o Kamehaikann, i ko Keakaoku makemake, a hai mai la no hoi kela, he wahine kona makemake, i hoa no na po anu a me na po loloa o ka hooilo e hiki mai anu—ma ke kuhikuhi ana o ka lima a me ka hihina ana o ke kino.

Pane aku no hoi o Kamehaikana, Ae, e hahai aku au ia oe, ei ae no ko uahine e kohu ai la, o ke kaikamahine a Ahiki ma laua o Olopann. • O Keoholaūmaewa nae ka inoa. Nwlaila en, nau no e hea ae i ko wahine maloko o ko pu a. I loa no i ka lohe ana o ua keiki nei i keia mau olelo a ki,na kupuna eepa, o kona wa no ia i lalau koke ae ai i kana pu-a, a ani peahi aku la. Pau ae la ka pane ana aku a ke kahu. Ia hoomeha ana iho

no o ka leo, o ke kuni aku la no ia o ka pua a ua keiki nei, penei: Ua lai—e, ua lai ke kaha o Kooiau, 1 kē kaomi a ka makani kehau, Moe malie ka ale i ka inoana, Ua kapu Mokapu i ka Hoolua, Ua kapu Nuuanu he kolowalu, Aheahe ka ieo o ke kahuli, loio ka leo o ka hekili, E Keoho—e, E Keoho, £ Keoholaumaewa—e, Ua moe anei o—e ? A pau nd lioi ke kani ua pu-a nei, lohe ae la o Alaihalu, (oia knhi kaliu o ua kaikamahine nei) hoala aku la ia i kann hanni, me ka olelo aku, Akahi no ka hoi ka lealea o keia mea kaui i hea mai nei i ko inoa, a olelo inai nei, penei la : 4> Ua nioe auei o—e ?". E aho paho e oluolu iki mai oe, e hoopau i kou hiamoe ana, a e hoomanawanui ae kaua ma ke kali ana, anoai o kani hou mai paha. Aoiie no i liuliu iho ia lioonanea nna a laua nei, kani hou mai ana ua mea kani nei, a hea mni ana i ka inoa o ua iwa kiani nei o iu mau kukai p;tli.

I ka lohe maopopo «ua nne o Keoho* laumaewa i keia leo i hea mai ai iaia, ua maule iiio ia kona munao, a iiaule hou iho la oia maiuua o koua waiii moe, me kona manno e hinmoe hou iho. akn, pii ino mai ia na kuko iloko ona, nolaila, pnne ae la oia, u Aole au i moe i keia kani ana mai aka, ma ke kani ouul »na mai nei, aolie io no au i lo|ie, oiai na hiamoe loa wau. Eia wau a hiki aku, a mamuii hoi au o na )eo a mainoino ; ina oe no ka aina nei, e iini lieie aku no wuu ia oe ma na wahi papu o ka ainariei,a hiki ma ka pali hikiole ia'u ke pii aku, ina oe no ka paii, nlaila, ku no au a hoi nele mai ; ina hoi oe no ka moann, e au aku no au ma ka moana, a iiiki i ke kai lipolipo hiki ole ia'u ke au aku, nlaila, au hookahi aku no ne, a iioi nele mai no au. Ina hoi oe e loaa ak'u ia'u-;i lie waliine, i aikane oe na'u ; ina hoi lie akua, i nu« mnliua oe no'u ; a ina hoi e loaa oe ia'u ina ka hale kalii au e noiio la, me ko kuhikuhi pono mai ia'u i ke ala e hiki aku ai, alaila, e mannu nku oo keia kino iloko o keia ua lokuloku e haluku nei, a hooj)iimehana aku ina poli." A pau ae la kann kalai olelo kuko ana, kani liou mai ana ua pu-a nei, me ke kuhikuhi ana mai i ke ala e hiki aku ai, a penei :

Mnkai ke ala ma Kaeiepulu, Ma ka lae kahakai o Kaohao, He \oa ke kula o Alelele ke hele, He koke-koke wale no ke one o Oneawa, Kaha iki mai i Kaluapuhi, Loaa na hale i Kalauawa, Eia au ia o Keaka, O ka leo kapu o na lani, Keiki leo hano i ke kaha o Koolau nei la, A ownu i—a. A pnu no keia kani ann, mnopopo nku )a no ia Keoholauniaewn kc ala e hele ai, o ko laua oili ae la no ia liaele ann, a makai o Kaoliao, a ma ke kula aku o Alelele. A hiki laua nei i Kalunpuhi, kani ana ka inon-kuakalii ; a o ko laua haele aku la no ia ia koena po a kokoke i nn hale, halawai aku la laua me Kaineluiikana, e imi hele nuii ana ia luua nei ; hoi pu nku la lakou nei a komo iloko o ka hnle. I nana aku no hoi ka hana o ua kaikamahe nei i ke kane, wailio e ua mea lie nani, nolaila, maule iho la o Keoholaumaewa, a haule iho U ma Ua paepae o ka puka, lele iho ia kahi knhu c lomi,me ke kokua pu ia mai e Kamehaikana, a pohala ae la. Kahea mai la no ua kane nei, ma ke kunou ana mai o ke poo ; a komo aku U no hoi keia, a nnho iho la malalo iho o ka hikiee ; oka, kuhikuhi mai la ka lima o ua keiki nei, a paipai iho la hoi ma kona aooo, e pii aku a noho pu mai iluna oka hikiee. Pii aku la no hoi o Keoholaumaewa, a noho pu iho la laua, me ka haawi ana i na honi aloha, a o ko laua hoao ae la rui ia, a uoho iho la he kane ahe wahine. Ua like laua ma ka nani, aka, hookahi no hoi puu nui oke kane o ka leo ole. Hoi aku la o Kamehaikana, i kona wnhi mau o kn pali, noho iho la no hoi lakou nei a hala kekahi mau malaina, ono ae la o Keoholaumnewa i ke ahuluhulu a me ke kokala, me kona hoopailua ana i na i-a e ae, a hai ae la ike kane. Ika lohe ana o ke kane, kahea koke ae )a oia ia Keauka maloko o kana pu-a, a he mnnawa ole, hikiana o Keanko. Kuhikuhi ae la ua keiki nei i ka wahine, me ke kuhikuhi pu ae i ka a-i, e hoike aku ann, he inea na ke'lii wahine i ono ni. Huli pono ae la no hoi o Keauka a ninau aku la i ke'lii wahine. Pnne mai la no hoi o Keoholaumnewa, <l Ua ono loa wau ike ahuluhulu a me ke kokala, a he hoopailua loa wau ina i-n e ae." *