Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 53, 31 December 1870 — KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

A pau kana huhni ana nku, pane mai la o Keauka, "He oiaio, e hnp>ri ana oe i ke keikikane, he \eiki inaikai a nani no hoi, aka, hookahi no pnu nui o ka huhu, aolie mea e na ai, skn, he keiki uae e ku una i ka moku, a e iilo nua knu maiiio i poe ku wale flo Lka rnoku mn keia hope aku." A pau la kana mau olelo aua, hoi aku la oia a h'>olale aku la i ka p»e lawaia, e hele e huli a loaa na ono .i ke nlii wahine. A lohe no hoi ka poe lawaia, heaha la id, ku ana ke aholuhulu a me ke kokala i ke alo o Keaoka, a nnna no hoi i lawalu a moa, a lawe nku la hoi imua o ke'lii waliine, a hoonuu iho la oia |a lihaliha. i A pau ae la ka ai ana a ua nlii wahine Inei i na mea ana i ono ai, a noho wale Inku la rit, hof lakou nei a hala kekahi inau annhulu, ike maopopo loa ia ae la ! ke keiki. Nui loa ne la ka opu o Keoholaumaev\a, a kokuke no hoi i ka wa hanau, o ka manawa no ia o na m> knalelewa i auhee alui ai, a waiho kalne ae la ka lani, aole i ike ia atu kekuhi wnhi onohi ao iluna o ke ao 1.010 okoa, aole no hoi kekahi wahi opua e kiei mai au'a ma na kakai kuinulani ; a ua hoomau loa ia mai no ia ano a hala nn la ehiku, a i ka walu o ka la, ua uhi paa loa ia ae la lewa e na ao panopano a inanoauoa no hoi— a ke nana ae oe i ka lewa, me he la ua *po, a i ole ia, e ano aku ana e po, a po iho ia ia la. A i ke aumoe ana, un hoike mai la ka lani i koua mahalo, ma ka ha<>wi ana mai i hookahi htkili koikoi loa, a hoonaueue la i ke kutmi o na mauna, a iho mcrkawalu mai la na paka ua he uui, a lele ae la ka hauli o Keoholaumuewa, a o ka manawa no ia i hemp mai ai o ke keiki. I loa no hoi a hemo ke keiki, oia no ka inanawa o Knhelekulani i oli mai ai, e hai ae ana ia i ka hanau ana o kana moopuna, a penei ke oli ana mai: Ua hanau Kahiki a Maheha, Ua hemo ka ua ka |a maka enaena, Ike mai la no ke kini o ka lewa, 1 ka haoau ana o ke'Ui, He'lii he wohi k»pu na Kapunohuula, Ke hoike nei ka ua ine ka inakani, E hair ana i ka makani Koolauwahine, A aia ka lani la ua hemo mai la, E ike ka aina ka inoku o Kane, Ua lono Ulukaa he'lii kapu, He pulapula na ka po i hanau mai la, Ua lohe na moku o Kahiki, Ala ka ua me ka makani, Ala mai na eu o ke kai, Ala hoi na pae aina o Maulani —e, Aia 4a ua hemo mai nei—e. A pau no hoi ke oli ana inui a ua kaikamahine nei i keia mele, a hooniaopopo ia iho la ua keiki uei, a ike ia iho la he keikikane; a ia mnnawa iuiui ae ai o loko o ka hale no inoa o ua keiki nei. A no ka maopopo ole ia lakou o ka inou e kopa iho ai, paneae la oKeauka, e hele imua o Kahelekulani, e hai aku ai, no ko lakou maopopo ole i ka inoa, pa-e ana ka leo o ua kahuli leo lea nei, a puana mai la: O ka uiui ka hoi kii i ka nahele, 0 ka ninau kn ka ua apuakea, Owai la ka iuoa o Kaulunamauna, E ui loa ae ka pono ia Malio, 1 haina mai au e ka 00, E ka manu ai pua ohai o Kekaha, I ai hoonuu i ku wai o ka ilima. Ua ana ke kupa i ka wai a ka Naulu, Ke hai mai nei ka po ia'u, O Oiopana kukahi o ka moku, O ka inoa ia o Kalanikauiluna —la, A o ka inoa ia o Olopana—e. A ma keia wahi kakou e lobe ai i ka bai ana mai o ke kupuogwahine i ka inoa o kana moopana o Olopana, a o ka Olopana no hoi keia i hele ai n puka ia Kamapuaa, aka, | aole nae ia Kaao i loaa i ka mea nana e hoopuka nei keia Kaao, aka nae, aole no ī keakeaia ka pulima o ka mea i paanaau ia Kaao, he hiki no iaia ke kukahekahe ae me kana mau palau olelo, e like no hoi me a'u nei la. A lohe aku Ia o Keauka ma i ka bai ana mai o Kahelekulani i kā inoa, a ua lilo loa ae la ia i mea mahalo nui ia imua o ke anaina e nana ana i ka hanau ana o ka lani hou, a haomaemae ia ae la ke keiki, a hoaahuia iho la i ke kapa kupono no ke keiki. Lilo ae Ia ka hanai ia ana o ua keiki nei ia Olopana ma. A nui no hoi ia keiki, hanau hou mai la no he keikikane, a ua kapaia kona inoa o Kahikiuln, oia ka makuakane o Kamapuaa. A )ilo ae la ka hanaiia ana o ia keiki ia Kuaohe. Noho aku la no hoi lakou inai ka wa uuku o na keiki a nu-

nui loa. O ko haoa mau nae a Olopana opio, 0 ka puni ikaika a me na oihana ku i ke knua ; a o ka Kahikiula hana hoi, o ka mahiai a me ka lawaia, a ua kaulana loa oia ma ia mau hana, a pela np hoi o Olopana ma kana hana, aka, o ua Olopana nei nae, he huhu Joa oia ia Kahikiula kona kaikaina a me na lehulehu a pau loa, aka, aole nae pela kona knikaina, he aloha makaaitiana oia, he malama alii a lahui hoi, aohe e koe kahi loaa ke loaa mai, u» pau loa i ka< haawiia ; pela no hoi, ii.a e lohe ia nona kekahi puu waiwai, a o kekahi hale nui paha 1 piha i na waiwai hookupu, ua pau loa ae la ia waiwai 1 ka hao ia, me ka ike ole aku o ua keiki nei. AUa, mamuli nne o kana mau hana ku i ke aloha, ua lilo ia i aie nui no na makaainana iaia. A hala kekahi wa mahope iho, lawe ae la 0 Olopana ia Keakakulani i wahine hoao nana, he ka.ikamahine hoi oia na Keolohiwa ma. i keia wa nae n Olopana i lawe ai ia Keakakulani i wahine nana, o ka manawa no ia i pauaho mai ai o Olopana 1., 1 keia ola ana, a noho aku la lakou me ke kanikau ana no ka mea i make, e hke me ke ano mau o ka hana ma Hawaii nei. O Kahelekolani ma no hoi, noho aku no [laua me ka pili aloha ana. Aka, i kekahi la nae, olelo aku la o Kahelekulani i ke kane, Aknhi ka hoi kuu ono mai la i Ua eopu-peke 0 Hanakapiei a me na ko a Kaalaehina i ka 1 pali, a he ono no hoi au i ke kalo puiehu. | Piine mai hoi ke kane, Ua iohe ae nei a.u i kau mau olelo, aka, eia nae ka pono, e olelo |pu kakou me kou poe, a pau ia, hele kaua i ko'u wahi me na keiki a kaua a me na moo|puna a kaua. Pane mai no hoi ka wahine, | E kii aku oo hoi ha oe i na lehulehu o kaua a pau e hele mai, a kahea wale ae no hoi au ii ka makuahine eepa o kaua,anoai oia paha ikekahimea manao. Ae maī la no hoi ke |kane, a oili aku la hele ana. 1 loa no iaia la a hala aku, hapai ae ana o Kahelekulani i keia mau laiani mele penei : Aloha wale ka Ia o Hoohila, Ka lu maka enaena la i ke kula, ! Ke kahiko iho la ike oho oke pili, | Pili ke oho lau nmewa ika nahele Ua kaukaiaku ka huakai hele o Koolau, 0 ka hiki mai o ka makua, | A hiki mai oe hele au, Owau no o oe hele kaun, Nonoho-a kaua i ka uka anu. 1 kela naheleanu la i ke kehau, He auhau na ka po i kuu kino, He ono honua na ka a-i, ī lia ai ka po a ai i ka oopu, 1 na ko ku pali hoi o Makana, 1 na kalo a ka po i kanu iluna—e, Auhea o—e, hele mai h<>—i. A lohe no hoi ua kupua nei o ka pali i keia leo kahea a kona luhi o na la i hala. A i kona lohe ;in.i no hui, o koua manawa no i.\ i hele e mai ai a konu> »na iloko o ka hale, mamua -ae o ka hiki ana mai o ka poe o kahi kokoke iho. A komo no hoi ua kupua nei, o ko laua manawa no ia i haawi like ae aī i nei mea he aloha pumehana. A pau ae la ia, hapai hou ae no ia i keia mele, pene»: IMani ke oho o ke kupukupu o Kanehoa, Lupea no i ka hau o Kalena, Aaia ka hanu o ka mauu nene, I ka hoope ia e ka ua kakahiaka, Ala na maka o ka palai o ka uka, Ala no lia i ke anu a ka Waikoloa, Kuku pono na lihilihi o ka lehua i ka ua, Pehu ke kowali ua honi i ka wai, Aloha mai la au ia Malamanui, " I ke kula o Pulee i Kanoenoe, 0 oukou ka'u e uwe ae nei, 1 ka hele o rnaua me kuu aloha, Koe iho ouknu i kauhale, 1 kulana hale hoi o kakou, Aloha no—e. Ma keia mele a Kahelekulani, e uwe ana ia i na kupuna a me na makua, no ko lakou noho iho, a oia nei wale no paha ke hele. 1 ka pau ana o keia mele, hiki ana na lehulehu a pau loa, a noho ana i ka hale o ua hiwahiwa nei. la manawa no hoi i haalele aku ai ua kaikamahine nel i kona noho paipai. oia hoi ka eheu o ka manu, a hele mai ia a noho iluna o na uha o Leialoha, ke kaikuahine hoi o Kamaakamahiai, a uwe nui īho la. A pau ae la ka uwe ana, hai aku la o Kahelekulani i kona hele me ke kane i Kauai, o ka manawa no ia i pane mai ai na makua a me na ohua a pnu, me ka olelo mai, O oe hele, o mokou no hele. O keia mea i olelo mai la, no oia na keiki a Olopana makua, ka mea i make i olelo mua ia ae nei e knkou A pau no hoi keia mau olelo ana, o ka hooI makaukau koke īho la no la o ke o e hele ai o ke'lii wahine. A makaukau ae la na mea a pau, ia wa i pane mai ai ke kupua o na | pali imua o kana hanai, ina oe e hele i Kaulai, oole oe e holo maluna o na waa, maluna no oe o na eheu o ka manu e hele ai, a o ko j kane hoi a me na ohua, maluna lakou o na waa. O lakou no nae ke holo e aku mamua, a hala na la elima, alaila, hele aku oe ; a e hai mua aku nae oe i ko kane i na hoaiiona o kou hini ana aku, i hiki ai iaia ke hoomakaukau no kou hiki ana aku, i ole ai oia e hoohewahewa. A lohe no hoi o Kahelekulani i na oleio a kona kahu hanai akua, oia no kona wa i olelo ae ai i kona hoa lolii he kane, i ka i ana aku, I kem po oukou e holo ai, apopo oukou helu, a hala na la elima, a ma ia po iho, e hoolohe loa oukou i ke kani aku a ka Uwau, n hala ia, hoolohe aku oukou o ka leo o ka Ao, o ka huii ana ia o ka i-a, (pawa o ke ao) hoolohe hou no ou* kou, o ka hone aku a ka ieo o ka Pupukanioe, a ho(Vnanao ae oe, ua kokoke au e hele nku, a ua puka aku wau mai loko aku nei oka hale. Hoolohe hou ae no oe, ae pi ana ka leo o ke Kahuli, e hoomanao ae oe, aia wau mawaho o ka hale ; a i lohe hoi oe 1 ka leo o ka Olokele e alapine ana ke kani, e puka ae oe iwuho, a loaa iho wau ia oe ma ke kaia o ka hale. Mai poina oe i keia mau olelo a pau loa. (Aole i pau.)