Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 1, 7 January 1871 — Page 2

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Christine Ahia
This work is dedicated to:  Dorothy Kahananui

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

na poo kanaka a me na kea iwi kala maluna o ko lakou mau papale; alaila, he mau haneri mai mai o na poe kaua lio me na pukuikele, a me na pahikaua, alaila, hele mai la he mau mahele koa hele wawae ekolu, me ka maki like ana.  No kela a me keia alima haneri poe koa he hookahi laina hookahi pahu, a me na ohe e hookani ana me ka lealea. Ua hiki koke no ia oe ke hoomaopopo iho i ke ano haalulu o ka honua, me ka pahupahu ana o na kapuai wawae. Ke akena aenei nae au aole i kanamai o ka nani.

            I ka nana aku i keia poe kanaka a pau, lepo, a maluhiluhi no hoi, aka, he momona, a me ke ano lealea, a akaaka no hoi.  I ko maua nana pono ana aku i ke alanui e like me ka hiki ia maua ke ike aku, ua ike aku no maua i ka like o ka hio ana o na pu, na papale kaua, na kui ma ka aoao hookahi, ua hele no hoi a alohilohi i ka la.  I ka nana aku i ke ano o na alii koa a pau, he ano keonimana maoli no ko lakou, me na umiumi loloa, me na papalina momona ano lealea. Aole he mau poe kanaka i kamailio, aole hoi i mele, pela no hoi ka poe Farani.

            A pau keia poe i ka hala ae, aia hoi hiki mai la na poe puhi-ohe keleawe he kanaono, e hookani ana i na leo nani lealea, a mahope iho he mau mahele kaua lio iho, o kekahi mahope o kekahi, (aole lakou lawe nui loa i na mea kaua e like me ka poe kaua lio Farani) ma@ ka hele ana a me ka hoohanohano ana o na lio, he nui na lio nani.  He nui na koa e puhi ana ina ipubaka Geremania nunui.  O keia no ka puali kaua o ke Keiki Alii ka Hooilina Moi; o keia poe nae a pau i hele mai aole i hiki aku i ka hapakolu o ka puali okoa.  Hele loa aku no lakou a hiki i ka Vasaile, o ko lakou wahi e ku ai o ka hana hou ana ma na wahi o na alanui i hanainoia e na kamaaina.  Mahope iho o keia poe, aia ka poe puali pukaa, me na kaa ukana, na kaa ai a me na lako o na koa.  Hiki hou mai la na poe koa hele wawae, na poe puhi-ohe, me na waapa lahilahi he kanalima maluna o na kaa, a he poe kaua lio hou mai no, alaila me na poe koa he mau haneri maluna o na kaa o lakou i aihue ai mai na poe kamaaina Farani mai, a o na poe e hele huikau mai ana, me na kaa i piha i na poe eha (o lakou ka poe i laweia mai i ko makou hale, a me ka hale alii.)  I ka hapaha o ka hora ekahi ko lakou hoomaka ana mai i ka hele, a ma ka hapalua o ka hora eha ko lakou maalo ana ae mawaho iho o ko makou hale, a he nui aku no hoi ka poe a'u i ike aku ai e hele ana ma kekahi alanui e aku a hiki i ka hora ehiku o ka po.  Ua ike aku no hoi au ma ke alanui a pau i na kanaka e olelo ana me ke kaniuhu " O " me ke ano kaumaha, a e uwe ana hoi na wahine.  Ua ike pu aku no hoi au elua mau koa Farani e hoopuniia ana e na poe Perusia liilii.  O kekahi koa, noloko ia o ka laina, e uwe ana me he kamalii la, ua pau kona mau lima a i elua i ka muumuu; he ano manaonao maoli no.  O kekahi, he koa kaua lio nunui, e ku ana me ke kilakila iwaena o ia puulu, o kona poo kanokano iloko o ke ea, a e ho-o ana kona mau lima iloko o na pakeke, a lena iho la me ke ano hookae maluna o na Perusia puipui liilii lepolepo, a me he mea la i lanakila io no paha no ka nui o ka poe i kue mai.  Kai hele aku no ia me ka holoholo ana i o ianei, a aole e hiki ia'u ke hooki iho i ka noonoo ana i kona like pu me ke kii o Jones i laweia ai.                                                                                                             (Aole i pau.)

 

 

HAPE NU IA!

OLIOLI MAKAHIKI HOU!

            I kekahi manawa, ua loheia ke kamakamailio ana mawaena o WA a me MANAWA, ua kakau koke ia no e Ianuari, ka mea nana i hopu pono aku me ka hoomaopopo lea i kela a me keia mau huaolelo i puana pakahiia e laua.  Ina nae e nana pono aku ka mea heluhelu me ke kaulona pololei ana maluna o na hua a pau, mahope o na aalani mailuna a hala ilalo, alaila, e ike ia no ka iho pono ana o keia mau hua olelo: HAPE NU IA! OLIOLI MAKAHIKI HOU! Alaila, o ka puana ka paha ia o ka laua moe i ha ai.  A penei ka laua olelo kike ana:

WA.               "H-a! e helu ana au ano!

                        A-kahi tausani n M. H.

                        P-ili mai me ewalu haneri,

                        E-hiku hou umi M. H."

MANAWA.  "N-ui maoli no ka na M. H.

                        U-a lawa anei ka huina M. H."

WA.               "I-ka pau ana o keia makahiki,

                        A-laila, paa no ia Buke M. H."

MANAWA.  "O !-ke hoomau nei no au i ka hana,

                        L-apuwale ke noho wale,

                        I-na e molowa na mea a pau,

                        O-lioli no au i ka hana,

                        L-lealea nui au ia mea,

                        I-ka po a me ke ao."

                        M-akemake nui no au pela,

                        A-ole kanalua, a palaleha,

                        K-a hana mau ka mea e pono ai,

                        A-ole maikai na kanaka

                        H-iamoe, palaka, opu heha,

                        I-lihune, pelapela, weluwelu:-

                        K-e hoomaka hou nei au e helu,

                        I-kahi (1) ma kahi o ka ole (0)."

MANAWA.  "H-auoli nui no au i ko'u makaala,

                        O-luolu mau no ko kaua noho ana,

                        U-a oki ano e hamau kaua!"

Me ke aloha HAPE NU IA. IANUARI.

 

HE ULIA WALE.-I ka la 2 iho nei, oiai, e paahana ana kekahi o ko makou mau keiki wili huila, hihia ae la kekahi o na mea elua e wili ana, a moku iho la kekahi manamana lima.

 

Papa Kuhikuhi

-O KE-

KAUA NUI MA EUROPA.

1870-Iulai 15.  Aa ka Emepera Napoliona e kaua ia Perusia.

Iulai 28. Hiki kino aku la o Napoliona ma ka palena o ka aina a lawe ae la i ka noho ana Alihikaua nui no ka Puali kaua e poai ana ia Foabaka (Forbach)

Aug. 2.  A-e aku la ka Emepera Napoliona ma o o ka palena o Farani, a lawe ae la i na kiekiena o Sabaruka.

Aug. 4.  Hoauhee aku la ke Keiki Alii Uilama i ka puali kaua o Makemahone ma Weisenabuka, a lawe ae la he 500 pio.

Aug. 6.  Auhee aku la ka puali kaua Farani ma na laina o Meza a hiki i Neki; aka, alualu aku la no nae ke Keiki Alii a kaua hou me ka puali o Makemahone ma Wota, (Woerth) a hoauhee hou ia o Makemahone o ka lua ia.  He 2 hae, 6 pu wili, 30 pu kuniahi, a me 4,000 i lawe pio ia mai.

Aug. 7.  Kukalaia ke kulanakauhale e hoomakaukau no ke pale aku ma ka hoopuni ana.

Aug. 8. Ua waeia he mau Luna no ke aupuni maiwaena ae o na kanaka lehulehu ma Parisa, a ua hoopaaia.

Aug. 10.  Hoopuniia ke kulanakauhale o Saraboro (Strasburg) a noiia aku e haawi pio mai.

Aug. 13.  Hoomaka na aumoku Farani e pani i na awa ku moku o Perusia ma ke kai Balatika, a me Kai Akau.

Aug. 14.  Hoao iho la na koa Farani e emi mai i hope me ka manao e holo aku maluna o ka muliwai o Moselle, aka, kaua     e ia mai la e na Perusia mamua o Meza.  I keia la no hoi, i haalele honua ai ka Emepera ia Meza a holo aku la i            Vaduna.

Aug. 15.  Kaua hou mai la na Perusia i na Farani, a hoauhee houia na Farani.

Aug. 16.  Auhee ino loa iho la na Farani ma Mars--Latour.  Hiki kino ae la o Makemahone ma Kalona (Chalons) me ka hunahuna i koe o kona puali, a malaila, hui pu ka Emepera me Makamahone.

Aug. 18.  Hooukaia ke kaua weliweli o Rezenoville, mawaena o Garavelotte a me Tioneville, ma ka hema o ke alanui e moe ana mai Meza a Vaduna.  He eiwa hora ke kaua ana.  Ua auhee loa na Farani, me ka nui o ka poino ma ke pio, eha, a make loa, i oi aku ka huina mamua o 15,000.  O na pio ponoi, he 4,000 ke huiia me 90 aliikoa.  Hoihoi hope ia aku la na Farani a pili i Meza.

Aug. 20.  Laweia aku la na mea hoomoana o Kalona, (Chalons) a nee aku la ka puali kaua o Makemahone ma ke komohana akau, me ka manao e hele mai e hui a hoopakele ia Bazaine e paaia ana ma Meza e na Perusia.

Aug. 24.  Puka mai la na koa kiai o ka papu o ke kulanakauhale o Toul a kaua mai la i na Perusia me ka make nui, oia he 700 Perusia i poino.  I keia la, eli iho la na Perusia i mau auwaha no lakou mamua o Meza.

Aug. 25.  Haawi pio ia mai la o Vitry.

Aug. 30.  Hooukaia he kaua imua o Beaumont.  Kaa aku la na Perusia malalo o ka Hooilina Alii o Bavaria a me Generala Steinemeza, i kekahi mau puali o Makemahone a hoauhee ia aku la, me ka lilo pio mai i na Perusia o 20 mau pu kuniahi, 11 pu wili a me 7,000 pio.

Sept. 1.  Hooukaia he kaua ma Sana Barbe, e kokoke ana i Meza, mawaena o Bazaine o na koa Farani a me ka Puali Perusia Nui Helu 1. Ua hoomauia ke kaua a po ka la a ao ka po, a ia wa, i auhee loa aku ai na Farani ma na wahi a pau.  Hoomakaia ke kaua nui ma Sedana ma ka hora ehiku me ka hapa o ke kakahiaka.  Ku koke o Makemahone i ka pu a eha.  Hookohuia o Generala Wimepefena i Alihikaua nui ma kahi o Makemahone i ku i ka pu.  O na pomaikai a pau o ia kaua, ma ka aoao wale no o na Perusia.

Sept. 2.  Lilo pio ka Emepera Napoliona a me ka puali holookoa o Makemahone.

Sept. 3.  Haawiia ka Hale Alii o Wilhelmehohe i wahi noho no ka Emepera pio, e ka Moi Uilama o Perusia.

Sept. 4.  Okaikai o loko o Perusia.  Hoopaapaa ikaika o loko o ka Hale Ahaolelo o Parisa.

Sept. 5.  Hoopauia ke aupuni Empera o Farani a kukalaia ke aupuni Repubalika ma Parisa.

Sept. 16.  Hoopaa loa ia na puka pa o Parisa, a kokoke loa mai ka hoopuniia.  Hookohuia o Generala Trochu i Alihikaua nui no Parisa, a i Kuhina kaua hoi malalo o ke aupuni hou.  Hooneeia aku la kahi o na poo aupuni e noho ai ma Toua, ia manawa koke.

Sept. 19.  Hoehu kaua mai la na Farani malalo o Generala Ducarata, mailoko mai o Parisa, ma ka aoao hema aku aka, hoemuia aku la lakou e hoi e noho malalo o ka malumalu o na pukuniahi o na papu.

Sept. 23.  Haawi pio mai la ke kulanakauhale o Toula, mahope o ke kipoka ana he 6 hora.  He 109 na aliikoa, 2240 mau koa ponoi, a me 197 mau pu kuniahi nunui i haawi pio ia mai.  

                                                                                                                                    (Aole i pau.)

 

OLELO HOOLAHA!

He mea hike keia, no kuu manao e hoomau aku i ka hoopuka ana i ka "NUPEPA KUOKOA," no ka makahiki 1871.  E hoonaniia ana ka pepa me na wehewehe manao maikai ana, a e hoonui ia ae hoi kona maikai ma kekahi mau ano e ae.  O ka uku-pepa, e mau ana no ia e like me ko keia wa;

ELUA DALA ($2.00) O KA MAKAHIKI MA KE KUIKE.

            E hooiliia'ku no ke "KUKOA" i kela pule keia pule, me ka hokaawale ana i kela a me keia pepa iloko o ka wahi, ma ka inoa o ka mea nona ka pepa, ina ua kaa e mai na Dala Elua, ($2.00,) no ka makahiki okoa.  Aole loa e ae ia ka hookaa hapa ana.

            E ukuia na Luna e like me ka hoike malalo nei:  O ka mea e loaa na inoa he umi a oi aku me ka makaala i ka ohi mua ana mai i ko lakou mau uku pepa, e ukuia oia, he Umi keneta no ke dala, a hookahi pepa e haawi wale ia nana.  Penei ka hoonohonoho ana:

            No 10 inoa a oi aku, he 10 keneta uku

            "   50   "         "       15     "

            "   100  "             "        20     "

            "   200  "         "       25     "

            Hookahi wale no pepa e haawi wale ia na ka Luna me ka uku ole.

H. M. WINI, Luna Hoopuka. Honolulu, Dek. 10, 1870.

 

Ka Nupepa Kuokoa

HONOLULU, IANUARI 7, 1870.

 

"Hape Nuia" Oukou.

            Me keia pepa mua no ka 1871, ke "Hape Nuia" aku nei makou i ko makou poe heluhelu.  A me ka manao e hoopomaikaiia ko lakou ola kino, e hana mau, e ike i ko oukou poe hoa kanaka, a e hoomaikai aku i ke Akua.  Mai ka la mua mai o ka makahiki i hala a hiki i keia, ua hala aku la he lehulehu o ko kakou mau hoaloha i kela aupuni Uhane.  He pokole ka manawa, a e hiki koke mai ana na makahiki.  No ia mea, e makaala kakou e noho me ka makaukau, i makau ole ai kakou ke hiki mai ka hooilo no kakou e hahai aku ai mahope o lakou.

 

I na Luna a me ka Poe Heluhelu.

            Ke makemake nei makou e hoomahuahua aku i ka nui o ka poe lawe Kuokoa no keia buke hou, no ka mea, ke iini nei makou aole o ka hoonani a maikai loa i keia pepa wale no, aka, o ka hoopiha i na mea hou o kela a me keia ano, a me ka hoonaauao i kona poe heluhelu.  Aka, hookahi a makou mea e koikoi loa aku nei, oia, o ka poe a pau e lawe ana i ka pepa, e uku e mai lakou ma e ku ike mamua.  Ke kuai nei makou i na pepa i Enelani, aka, uku koke aku nae makou i ka wa no e kuai ai.  Ke uku nei makou i ka poe pai a me na luna hana a pau i kela a me keia hebedoma.  No ia mea, e ike e iho na Luna a me ka poe heluhelu i ka pono o ka hookaa mua ia mai o na dala.  Ke hooholo nei makou maluna o na Luna lawe pepa a pau ka uku ana i na nupepa a pau i kauohaia mai; a e uku e ia mai hoi, mamua o ka hoomaka ana o na aono malama a pau.

            O na Luna Kuokoa e loaa ole aku ana na nupepa o keia makahiki, e hoomanao iho lakou, o ke kumu o ka nele ana, no ka hoopau ole i na aie o ka makahiki 1870, nolaila, aole no e hoounaia a uku e ia mai i kinohi na dala.

 

Elua Wale no Dala.

            Ke uku nei na haole he Eono Dala no na nupepa haole pakahi, aka, aohe nae he hae nani i paiia ma ka lakou mau nupepa.   Ua pomaikai oukou i ka loaa ana o na nu hou a lawa ma ka pepa nui e like me keia, no kahi Elua Dala wale no.  E leha aku na maka o oukou a nana ae i ka hae nani o Hawaii e welo nei ma ka aoao mua.  Ia no pau e ka uku pepa no ka makahiki.  E heluhelu iho i ka Mele Lahui i hakuia e ke Keiki Alii Lunalilo, a kauia aku no ko kakou Poo ka Moi.  E hoopaa iho ia Mele e himeni ae ma ka leo mele o "La Hauoli.

            O ka aoao eha o keia pepa, ua paneeia aku ia malalo o ka hooponopono ana a na Revs. L. Kamika, J. D. Parisa o Kona, a me L. Laiana o Waimea, Hawaii, a e hoopiha ia ana no na mea pili Misionari a me na mea pili hoomana.  No keia hoololiloli ana, ua liloia ia mea no ka pepa e makemake loa ia ai e na mea a pau, no ka mea, he pono e ike kakou no na mea pili i ka kakou hana pili hoomana a me ka hana a ko kakou man- hoaha -nau Misionari.

            Ma keia hope aku, e hoike aku no ma kou i na palapala a pau e hoounaia mai i keia Keena maloko o ka pepa a pau, a e hoike pu ia aku no hoi na dala hooili mai a na Luna, no ke Kuokoa.  He mea keia e akaka ai na leta i loaa mai a me na leta i hiki ole mai.

 

Sepania a me kona Moi hou.

            Ma ka la 17 o Novemaba i hala, ua koho ka Ahaolelo o Sepania ma ka balota ia Duke o Aosta (ke keikikane alua a ka Moi Victor Emanuel o Italia) i moi no Sepania, ma ka 191 no ke Duke, a he 120 ma ka hoole.  I ka ikeia ana o keia huina balota, ua kukala mai ka Peresidena o ka Ahaolelo, ua kohia ke Duke i poo aupuni, a ua hookani ia he mau pukuniahi no ka hoohanohano ana i ke kohoia ana. O keia Moi, ua lilo koke i mea makemakeia a puni o Sepania.  Ua koho kokeia he Komite he umi kumamalima lala, e kii aku i ke Duke i ke kulanakauhale alii o Ferolena ma Italia, a e haawi aku i ke kalaunu o Sepania i ke Duke.  O keia Moi hou o Sepania, oia no ke Keiki a Victor Emanuela, ka Moi o Italia.  Aole i oi aku kona mau makahiki mamua o ka iwakalua kumamalima.  Aia la, ua helu houia o Sepania ma ka heluna o na aupuni Moi, mahope o ke aumeume ana me ka paakiki i aupuni Repubalika.

            Ua manaoia, e haalele ana ke Duke a moi hou o Sepania ia Genoa, Italia, ma ka la 25 o Dekemaba, a e hiki ana ma ke kulanakauhale o Madarida ma ka la 1 o Ianuari 1871.

 

No Enelani a me Rusia.

            Ua kue aku nei ka Moiwahine o Enelani i ke kaua e kue aku ai ia Rusia no ka mea e pili ana ia Tureke.  Eia na makaainana o Enelani ma ka aoao o ka moiwahine.  O na mano pono a pau o ke ao nei, eia me ka moiwahine a me na kanaka o Enelani ma keia ninau nui.  Ua oi aku ka hewa mamua o ha lapuwale a o ka hehena paha, a he karaima kiekie loa hoi no ka Aha Kuhina o Beritania, ke alako ana aku i ka lahui o Enelani e komo iloko o ka luku a ke kaua, no ka mea, he noi wale mai no ka Rusia, e hooponopono hou i ke kuikahi.  Ina e hahai ana na Kuhina e ae a pau mahope o ka Haku Grainvlle ke Kuhina o ko na Aina e, oia ka hoole i ka hooponopono hou ana i ke kuikahi a Rusia e noi mai nei, ke lana nei ko makou manao, e kono ia mai lakou e haalele i ko lakou mau oihana.  He makemake o Enelani e maluhia, aole ke kaua.

            Aole i hoihoi o Rusia i kana noi e hooponopono hou i ke kui kahi o ka 1856 ma Parisa, aka, ua hoopaa no ia, aole ona makemake e hakihaki wale, a aole no hoi ona manao e hooponopono hou no ka ninau e pili ana ika ninau o ka hikina, oia no o Tureke.  Aole no e hoonioniia o Tureke.  Ua hoikeia mai nei, e halawai ana he aha kuka o na mana nui o Europa, e hooponopono i keia ninau, me ke komo ole aku e kaua.

            Aohe mau mea hou mai ke kaua mai ma Farani, aka, i ka nele ana i na nu hou no ke ku ole mai o na moku lawe mea hou, ua lawe mai makou i ka palapala a kekahi keiki Amerika mai Farani mai, e hoike uku ana i kona makuakane i kana mea i ike ai no na Perusia ma Vaseille, kahi hoomoana o ka Moi Uilama o Geremania, me ka maikai loa, i hoopukaia ma ka aoao mua o ka pepa nona ke @ "Na Perusia ma Vaseille."

 

Ka Luku nui ma Kina.

            He mau pule i hala aenei, ua hoolahaia ma na nupepa he lehulehu wale ka lukuia ana o na Karistiano ma TIEN-TSIN ma Kina.  Ma na lono mailaila mai, me he mea la, ua hookohu aku la ke aupuni i Komisina, e huli pololei a hooponopono i ka lukuia ana o na Karistiano ma Tien-Tsin, a ua pau pono ka lakou hana.  Ua loaa mai nei ka poe alakai ma keia luku ana, a ua kau ia na hoopai ana maluna o lakou.  He umikumamaono o na pake, ke hui puia me na kaukaualii, i okiia ko lakou mau poo imua o ke alo o na haole Europa.  He kanahiku kumamakolu i kipakuia aku mai ka aina aku e hele kuewa.  Ua hooholo pu ke Komisina e uku aku i 500,000 taela, (oia he $1.50 no ke taela) i na kamaaina haole Farani a i 1,000,000 taela, oia he $1,500,000 i na pake Karistiano, ka poe i hoehaia i ka wa e haunaele ana.  O Couna Rochechourt, ke kakauolelo o ke Kuhina noho o Farani, i hoike hewaia mai, oia kekahi i make, ke ola nei no, aka, ua maewaewa nae.  Ke hoike mai nei oia, e hoapono ana i ka hooholo a ke Komisina, aka, ua haa lele nae ia Pekina.  Ke hoahewa mai nei na kamaaina Rukini, no ka uku oleia o kekahi mau dala i na pilikana o na Rukini i make pu.  Ua haalele iho la o Chunghan ia Pekina, a ua holo aku la i Europa ma ka hana ano nui.

 

Kokoke ka Hopena o Parisa.

            Mamua aku o ka hala ana o kekahi mau la, e haawi pio e mai ana o Parisa. Oia iho la na manao laulaha e wawaia nei.  O waenakonu o ka aina nui o Farani, ua hiki ole ia lakou ke lele makawalu mai e poi pu maluna o ka enemi lanakila e hehi ku nei.  Ke poaiia mai nei na manao a pau e huli aku i Parisa wale no e hoolono aku ai na pepeiao.  Ina ua makaukau o Generala Trochu me ka puali kaua e lawa ai e puka aku e kaua a puka aku i waho, a launa hou ma ke kamailio ana me Farani a puni, i mea e lawe wikiwikiia mai ai na lako ai iloko o Parisa, alaila paha, liuliu iki aku ka manawa e paa iho ai ia Parisa; aka, aole nae he hoailona oia manao wale ana aku.  Ke pii mai nei ka ikaika o na Geremania i kela a me keia la.  Ke pahola nei ka hele ana a ko lakou mau puali maluna o ka aina holookoa o Farani.  Aohe kikowaena no Farani.  O ka lokahi o na manao oia ka mea e lanakila ai i ke kaua; aka, ano aole paha e hiki ana ia Farani, no ka mea, ua ilihune i na mea kaua, ua kuee, ua poo ole, a ua kawalawala.

 

            Ma keia hope aku, o ka pili mawaena o Adamu a me Waila ma ke ano mau Luna Kudala, ua akaaia mai ka paa ana.

 

Na Kanaka o Amerika Huipuia.

            Ua heluia ka nui o na kanaka o ka Ripubalika nui o Amerika Huipuia i ka makahiki aku nei i hala, aka, aole nae i pau loa mai na huina houluulu o kela a me keia wahi i ka hoihoiia mai.  Ua manaoia, o ka nui o na kanaka i keia manawa, aole paha e mamao loa aku maluna o ke (39,000,000) kanakolu kumamaiwa miliona.  He hikiwawe a kupanaha loa ka ulu ana o kela aina; aka, i keia manawa, ke koho aku nei ka pe ake koho, iloko o kana kolu makahiki hou aku, a i ole, i ka pau ana paha o keia Keneturia, e hiki aku ana ka huina o na kanaka, i ka akahi haneri miliona.

            Na keia papa hoike malalo iho, e hoike mai ia ka ulu nui ana o kekahi mau kulanakauhale nui o Amerika.  O ke kolamu mua, o ka hui ia o na kanaka i ka makahiki 1860, a o ka lua o ke Kolamu, oia ka heluna o ka 1870, oia he umi makahiki mahope o ka helu mua ana:

                                                   1860.                                       1870.

New York................................814,287...................................930,855

Philadelphia..............................568,034...................................657,179

Brooklyn..................................266,664...................................466,907

St. Louis...................................151,780...................................312,973

Chicago....................................109,263...................................297,718

Baltimore..................................212,419...................................280,000

Boston......................................177,481...................................253,323

Cincinnati..................................165,044..................................215,000

New Orleans.............................168,823..................................184,688

San Francisco...........................   5@,805................................150,361

Buffalo.....................................   81,131..................................114,247

Washington..............................   61,118................................... 109,30

Newark....................................   72,179.................................. 105,543

Louisville.................................   69,740.................................. 144,100

            Ano, e leha ae hoi kakou i ko na kulanakauhale nui o Europa, a e kaana iho i ko lakou ulu ana.  O ke koamu mua, o ka heluna kanaka ia i ka makahiki 1832, a o ke kolamu alua, oia  ka heluna o ka makahiki 1869, he 37 makahiki mahope iho o ka heluna mua:

                                                    1832.                       1869.

London...................................1,624,000...................................3,214,000

Constantinople........................1,000,000...................................1,500,000

Paris...........................................890,000...................................1,950,000

St. Petersburg.............................480,000.....................................667,000

Naples........................................358,000.....................................600,000

Vienna,......................................310,000......................................640,000

Dublin.......................................300,000......................................362,000

Moscow....................................280,000......................................420,000

Berlin........................................250,000.......................................800,000

Lisbon.......................................240,000......................................340,000

Manchester................................238,000......................................350,000

Amsterdam................................230,000......................................250,000

Glasgow....................................202,000......................................401,000

Liverpool...................................190,000......................................520,000

Madrid.......................................190,000......................................390,000

            I ka nana iho ma keia mau papa helu kanaka, o ka heluna o na kanaka o na kulanakauhale liilii ole loa, ua pa ha ae ka nui i ko Hawaii a pau, a he pa iwakalua ae ka oi mamua o Honolulu wale no.

 

NU HOU KULOKO.

 

Oahu.

            PINANA NO KA HOI.-Ma ka Poaono aku nei i hala, ua lilo ma ke kuai kudalaia ka palapala hoolimalima ia Rose, no ka uku hoolimalima he $445.00 no ka makahiki o ka pa ma ka Pa@oo.

 

            KIURE O HONOLULU.-Ua noho iho nei ke kau hookolokolo kiure o Honolulu nei, a o ka lakou hana, aole no i pau i ka oea ia mai i ka wa a makou i kakau ai i keia.

 

            KA MOIWAHINE O KA PO.-Iloko o keia mau po koke iho nei, aohe no i hoonele mai ke 'Lii wahine i kona kahiko ana mai i kona malamalama lahilahi, e like me ia i na wa laelae.

 

            KA UA LOKULOKU.-I na la mua o keia hebedoma, ua hoohaule mai na paka ua lokuloku maluna o ke kaona, aka, i ka Poaha iho nei no a me ka Poalima, aohe no i pau ke kulukulu ana.

 

            E OLE KAMALII PIHA "KE AU OKOA."-I ka nana ana iho i ka nupepa aupuni o keia pule, nona kela inoa e hookamaniha ae la maluna, me he mea la, e ole kahi nupepa kamalii Ka Manawa piha ai kekahi mau kolamu.

 

            KA HALE LETA HOU.-Ke kokoke mai nei ka hale kaupoku dala nui eono-tausani, e paa.  Akahi paha hale pii o ka uku a ke ako ana o Kaupoku, i noi okoaia i ka Hale Ahaolelo i puu dala nui.  He pulu wale iho no ia, wahi a ka mea puni kamailio.

 

            NA ONA RAMA.-Ma ka hape nuia iho nei, ua ikeia aku kekahi e paa ana me ka omole rama, a e walaau ana, "he la hape nuia keia."  He ano maka'u ole no keia, no ka mea, he kanawai ko ka aina e papa ikaika ana, aka, he kanawai make nae keia ma Honolulu nei ma na la kulaia.

 

            NA OPU ALOHA MAI.-I ko makou hoopuka ana i ka kakou Kilohana o keia la, ua ike makou i ko ka lehulehu kokua ana mai i na olelo hoolaha ku mau, i lawa he mau kolamu; a ke kono aku nei makou i ka lehulehu heluhelu Kuokoa, e heluhelu pakahi aku ia lakou me he kaao la.

 

                        E ike ia Ake, (A. S. Cleghorn) ka mea nona na hale kuai kaulana o ke kulanakauhale ne i ka maikai o na lole.  E hele kino e wae i kahi a ka makemake e hiolo ai.  Aole paha oukou pohihihi i kona mau hale kuai lele, no ka mea, ua ku ma na wahi nalowale ole i na maka ke ike aku.  He kuai emi, kuai makepono malaila.

 

            I NA LUNA KUOKOA HOU.-E hoouna wale aku ana no makou i ka helu mua o ke Kuokoa o keia makahiki, e like me ke kauoha mai, i na luna hou loa, me ke kali a loaa mai ka uku nupepa, alaila, hooili aku ka helu2 a pela aku.  Ina aole e hookaaia mai ka uku nupepa i ka helu mua, alaila, e hoihoi mai i na nupepa, a e hoopauia ka hoouna hou ia ana aku.  E hoolohe i keia i pono ai.

 

            "KA LAU OLIVA."-He inoa hou keia no kekahi wahi nupepa puka malama, i puka aenei malalo o ka hooponopono ana a Rev. H. H. Pareka, i kupono no ka ohana o ka ekalesia o Kawaiahao.

 

            PAKUI HOU IA MAI.-Ua hauoli makou i ka hoike aku, ua pakui hou ia mai ma ka papa inoa o ko kakou mau moku holoholo piliaina, na moku kuna Kamehameha V., a me Moewe, i kapa hou ia iho nei ma ka inoa Alii Lunalilo.  E hooholo ia ana ke kuna Lunalilo i Kona, a o Kamehameha V. paha, mawaena o Honolulu a me na awa o ka ua Kanilehua.

 

                        E leha ai i ka olelo holaha elua kolamu ke akea, a Dillingham Co., (na hope o H. Daimana) a hele ae malaila e lole ai i ko oukou mau makemake.  Ina o ka poe mea hana kamana, e hele ilaila, ka poe makemake apo ai ilio, e holo ilaila, ka poe kaupu lole, e paukiki ilaila, oiai ka wa pono.  He emi ke kumukuai ma ke kuike.

 

                        Ma ke ahiahi Poaha nei, hoao iho la kekahi kanaka e lawe i kona ola, me ka nakii ana i kekahi kaula iluna o ka hale, a hookomo i kona poo iloko o kekahi piko i hana kipuka ia.  E ole e ike mai kekahi kanaka ma kuhi kaawale aku, nana i hoopakele ne kona ola.  Ua manao ia, ua lilo aku paha kona wahi hoa ia hai, nolaila, ano e ae la na manao o ua oia nei, a ke noho nei oia maloko o kona hale ma Kikihale me ke kali o ka maikai loa ae o kona kino.

 

            ALEMANAKA NO KE "KUOKOA."-No ka piha loa o ko kakou Kilohana o keia la i na mea heluhelu o na ano a pau, nolaila, ua hookauluaia ka Alemanaka, a keia pula ae hoopuka aku.  He Alemanaka ko makou no na kanaka Hawaii e hiki ai ke heluhelu, aole hoi e like me ka Ke Au Okoa, he poo kanaka a he kino namu.  He mea makilo paha no kekahi nupepa namunamu, pela ka ikena iho.

 

            HE MEA HOOPUIWA!-Ma ka po Poaono iho nei, o waenakonu no paha ia o ka po, kani ke ana ka bele o ka Hale Kaa Bele, me he hoilona la o ka hale pau ahi.  Ua puoho ae na hiamoe o ka poe keiki o ke ahi, a ua holo aku i ko lakou mau kaa wai pakahi.  Eia nae, o ka oiaio maoli, he bele hookani wale iho no, aohe pau ahi.  Eia ka hewa, o ka hoopuiwa wale i na mea e hiamoe ana, a i na paha he poe e, ina ua miko ua kolohe la

 

            KULA KAKAU LIMA.-Ma ka olelo hoolaha e puka nei i keia la, a ka mea nona ka inoa Prof J. G. Wood, he haole ike noeau i ke kakau lima, ka lawelawe ana i na mea hooholo moku a me ka olelo Pukiki a Paniolo.  O ka la 3 o Ianuari, maloko o ka Halekula ma Kaumakapili, ka hoomaka ana o ke kula me ka uku e i $2.50 i kinohi, i ke komo ana.  Nolaila, ke paipai aku nei makou i ka poe puni ike, e hele aku e ikemaka no lakou iho.

 

            HULI HOI AKU LA I KA HOME MALIHINI.-O kekahi o na makamaka aloha o ka lahui, he io Hawaii ponoi, a i lawe aku i ka malamalama ku o ke ola i na mokupuni o Nuuhiva, ka Rev. S. Kauwealoha, ua huli hoi aku la i ka auina la Poalima aku nei i hala, i kona home mokupuni malihini, e hooikaika ma kana hana, o ke ao aku i ka olelo maikai a Karisto.  Me ia pu na aloha maikai a pau o kona mau io ponoi, me ke kalokalo ana, e hoopomaikaiia kana hana.

 

            HE KANE KOMO LOLE WAHINE.-Ua lohe mai makou, ma kekahi po i hala iho nei, ua lealea iho la kekahi keiki e komo i ka aahu wahine; a iaia e hooheheo ana ma na alanui, me ka piha i ka lealea, aia hoi pupu ana na lima i na kaiko o ke aupuni, a lawe ia aku la i ka Halewai.  I ka hiki ana aku i ka Halewai, hoike aku la ia, i hana ia ma ke ano paani.  Nolaila, ua hookuu ia mai oia me ke ao ia mai, ina e hana hou oia pela, a laila, lawe loa ia me ia aahu iloka o Kawa.

 

            HOIKE KULA O KAWAIAHAO.-Ma ke kakahiaka o ka Poalima aku nei i hala, ua hoikeia ke Kula olelo haole o Kawaiahao, malalo o ka noho kumu ana o D. Kalino a me W.A. Kiha.  Ua komo iki no makou malaila, a ma na papa i kulaia i ko makou wa e noho ana, ua maamaalea no ma kahi i ao ia, a ke lana nei no hoi ko makou manao, pela aku la no paha na papa e ae i koe.  Aole no e loaa pono ana ka olelo haole i ka wa pokole, aka, o ka hoomaumau aku ka pono a loihi.  Ina e hoomau ana na makua a loaa hou ua makahiki, ke kanalua ole nei makou i ka puana ae, e loaa ana no ka hua ohaha.  He kula keia na makua e uku, nolaila, e hanai oukou i na kumu na mea nana e hanai mai i na keiki.

 

            PUIWA "KE AU OKOA."-Ma kekahi o na hunahuna mea hou kuloko o keia nupepa, ua ike iho makou, e hoopuka ana no ko ma- makou poo hou; a e kepa pu ae ana ma ka makou kalakalai olelo ana.  Pono no ka puiwa ana, no ka mea, ua kamaaina lakou, o na mea huna a pau a lakou i hana malu ai, ua pau i ka ikea e ke Kuokoa, a ua hoaiaiia imua o ke ao holookoa na ka lehulehu e hookolokolo.   Eia ka ke komo ana mai o kekahi mea e halo ai maloko o ko makou keena hana nei, i hoounaia mai i kiu nana, a ike ia ka nani o Aipo, alaila, hoi aku, a kepa mai ma kela aoao, "he hoohoihoi makuahunowai." O ka loaa ole ana no ka ia ia lakou, apakau wale mai no e niania ai.  Aohe no e ole ka hoolonoia mai o kau, he mailu ka auanei.