Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 4, 28 January 1871 — Page 2

Page PDF (1.59 MB)

This text was transcribed by:  Mapuana Kobashigawa
This work is dedicated to:  Kobashigawa Papa Aki

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KAUA NUI MA EUROPA!

 

KU MAI KA MOKUAHI MOSE TELA.

 

Auhee ka Puali Kaua Farani o ka Loire.

 

10,000 Farani i pio ma Le Mans

 

Lanakila a na Perusia.

 

ma ka Hikina.

 

KE HALUKU LA NA POKA PAHU ILOKO O PARISA.

 

UA IKEIA AKU NA LAPALAPA AHI E A MAI ANA.

 

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi "Mose Tela" ma ke kakahiaka Poalua iho nei, ua loaa mai ia makou na mea hou mai ka la 3 mai o Ian. a hiki i ka la 14, aka, no ka piha e o ka kakou pepa i na mea mai i koe o kela mau pule aku nei i hala, nolaila, ke lawe mai nei makou i na mea hou ma ke ano pakiko, a keia hebedoma ae, alaila e kuu pauia me ke koe ole o kekahi no ko oukou poe puni heluhelu mea hou.

            Ua auhee ka Puali kaua Farani nui o ka muliwai o Loire he 200.000 ka nui, imua o na eueu koa Geremania ke Keiki Alii Ferederika Kale, a me ke Duke kaulana o Makalanabuga.  Ua hui na puali koa malalo o laua, a ke alualu la mahope o ka enemi e auhee la, me ka piha i ka olioli a na lanakila o ka laua mau hana koa.  He 1.000 i pio mai.

            Ma ka palapala a ke Duke o Makalanabuga i kona Duke wahine, ua hoike aku oia, mahope o ka a-e anaʻku o ua Duke la ma kela kapa o Kahawai o Houne ma ka la 10, ua hoouka oia he kaua ma kekahi la ae, a ua lawe pio mai oia i na koa Farani aneane e 10.000, ke nee la no nae imua ua Duke la.

            Ua auhee na koa Farani ma na okana aina Hikina malalo o ke alakai ana a Gen. Bourbaki, imua o ka eueu koa o Saraboro, oia o Generala Werder.

            Ke haluku la na poka pahu a na Perusia iloko o Parisa maloko aku o na papu, a ua ikeia aku na lapalapa ahi e wena mai ana na ula ahi.

            O kahi papu Farani o Avron i lilo pio mai ai i na Perusia, ua kipu mai la no na papu e ae o Parisa, a ua pau iho la ua wahi papu la i ka nahaha, a nolaila, ua haalele aku la na Perusia ia wahi.

            Ua hoomakaia ke ki poka pahu ia ana o na papu ma ka hikina aku o Parisa a me ka hema, aka, i ke ki ana mai o na poka o na papu, he pahemo pu wale no, aohe oolea mai.  He hoailona no ka mauliawa.

            Ke wanana e ia mai la, he umikumamawalu wale no ka la mahope iho o ka la 10 o Ianuari, alaila, pau loa na wahi lako kaua a na Farani maloko o Parisa; a nolaila, ua manao wale ia, mamua o ka pau ana o na la he 18, e haawi pio e mai ana o Parisa.

            Ke walaau mai nei na kanaka o Parisa; aohe makemake ia Generala Trochu. no ka mea, aohe ia he kanaka makemake kaua, a nolaila, ke noi mai nei lakou, e hoonohoia ae i mau Alihikaua makemake kaua, aohe ke kunana wale i kai o "Kahua."

            I ka malama ana a Generala Vinoi i kekahi la paikau nui o kona mau koa ma ke komohana o Parisa, e hooho mai ana na koa, "e pau ke kaua."

            Ke haalele wale nei na koa Mobiles a me na Aliikoa a ke hohe wale la e holo ai.  He makaʻu paha o make, a he hauli e paha no ka lele o ka oili he pilikia ke hiki mai ana.

            Wahi a na lono mai Parisa ponoi mai, ke hoike mai nei lakou, he mau tausani o na poka pahu i haule aku ma na kauhale e pili koke ana i ka poai o loko o Parisa, a ua make kekahi mau wahine a me na kamalii, e pili wale aku ana ma na halepule a me kekahi mau hale nunui.

            Ua haule aku kekahi mau poka pahu maluna o Montmartre, a ua make kekahi mau kanaka.  Ua neenee aku la na koa Perusia a he 1.000 kikoo mamua iho o na papu o dʻ Issy a me Vanres.

            Ua hoopuka ka nupepa La Varite, ke haule mai nei na poka pahu a na Perusia ma ka mala pua o Luxembourg.

            Ua haalele ka Alihikaua Menteuffel i kona puali Perusia ma ka akau, a ua lawe ia aku kela e alakai maluna o na puali Perusia ma ka hikina o Farani.  O kona pani ma ka akau, ia Gen. Goeben.

            Ke uluku nei ka poe "Ulaula" o loko o ke kulanakauhale o Parisa me ka manao e hoohaunaele.  Ke hoahewa nei lakou i na Luna Aupuni o keia wa, no ka hanaiia a maona o na koa, a o na kanaka houukuia ka ai e hanai ai.  Ua kapili lakou i na olelo hoalaala kipi ma na paia pa, aka, ua haehae kokeia.

            Ua pau na kihikihi o na papu dʻ lssy a me Vanres i ka manumanu i na poka pahu a na Perusia.

            Ke olelo nei o Gen. Faidherbe o na koa Farani ma na okana aina akau, he mau lanakila kana ma kekahi mau hoouka kaua, aka, aole nae he loaa mai o na lono e hooiaio ana no ia lanakila.

            Ua kukuluia e na Geremania he puali koa ku i ka wa ma na okana aina o Farani; a ina e hoohui mai ana keia mau puali me na puali ku mau, aohe i kana mai ka puipui.

            He 200.000 koa Geremania i makaukau a e hooheleia mai nei imua o Parisa mai Geremania mai, a ina e hui ia na koa a pau a Geremania i alakai ai iloko o Farani mai ka hoomaka ana mai o ke kaua, e pehu no a hiki i ka akahi miliona koa.  Alaa ka ikaika oia aupuni i keia manawa.

            O ke kumu e pau ai ke kaua mawaena o Farani a me Perusia, e uku mai o Farani i 20 moku kaua, 1.000.000.000 dala Geremania, (oia he 87 1/2 keneta no ke dala hookahi) e wawahiia na papu a pau o Farani maloko aku o 20 mile mai ka palena mai o Reine a me 4 mau okana aina he 4 mile ka palahalaha o ka okana aina hookahi.  Na Auseturia keia mau manao e paipai nei e noonoo ka Ahakuka o na mana o Europa.

            Ke hoike mai nei na lono mai kahi hoomoana mai o ka Moi, aohe ikaika o ke ki poka pahu ana mai a na pu-kuniahi o na papu e ae o Farani, koe wale no ka papu hookahi o Mont Valerien ma ke komohana o Parisa.

            Ma kekahi lono i hiki mai, ke hoike mai nei ia, aole ka e komo kino aku ana iloko o Parisa ka Moi ke haawi pio ia mai, aka, o kona makemake, e halawai mai na Elele o na makaainana ma kona wahi hoomoana ma Vaseile, ma ka la 3 o ka malama mahope iho o ka haawi pio ana mai ia Parisa.  Na na Elele o na makaainana e kukakuka pu a kakau i ke kuikahi me ka Moi Uilama.  Mahope iho o keia, alaila, e huli hoi aku ana ua hapauea Moi la i kona kulanakauhale alii me ka piha i ka olioli o na lanakila o kona mau la hapauea.

            Ke maoi e mai nei ke kulanakauhale o Frankfort ma Geremania Hema, ina e pau ke kaua, alaila, maloko o ia kulanakauhale e poniia ai ka Moi Uilama i Emepera no Geremania Hui a pau.

            Ua lilo ae la o Le Mans i na koa o ke Keiki Alii Kale, a ua lawea mai he mau tausani pio, a ina e huiia na pio o ia kaua me na koa Farani e ae i lilo mai ma kekahi la iho, alaila, e loaa ana he 5,000 ka huina.

            He haunaele maloko o Parisa no ke aumeume i kahi berena e loaa mai ana.  O keia hakaka, mawaena o ka poe koa kiai makeke a me ka poe hoohaunaele.

            Ua haule aku kekahi mau poka pahu he lehulehu a na Perusia ma kekahi mau wahi o Parisa, a pahu ae la, holapu ae la ke ahi i kekahi mau wahi.  Ke manaoia aku nei ka haawi pio e mai o Parisa.

           

No ke Aupuni o Italia

            Ma ka la 31 o Dekemaba, ua komo ae ka Moi o Italia iloko o ke kulanakauhale o Roma.  Ua hookipaia mai me ka hanohano lua ole.  Ua ikeia aku ka Moi e holoholo mai ana ma ka lanai o ka Hale Alii o Quiranal, a ua huroia aku ia, e ke anaina makaikai nui e ku aku ana e nana.  Ma ka la 1 ae, ua haalele iho oia ia Roma, a ua hoi aku i kona kulanakauhale alii i Ferolena.

 

No Sepania.

            Ma ka wanaao o ka la 31 o Dec., make loa iho la o Generala Parima.  O ka poe a pau nana i ki poka malu aku iaia, he eono ko lakou nui, ua pau aku i ka nalowale.

            I ke komo anaʻku o ke Keiki Alii a Victoa Emanuel iloko o ke kulanakauhale o Madarida ma ka la 1, ua haawiia mai na hookipa ana maikai loa.  I ka hiki anaʻku o ua keiki alii la, komo koke aku oia e ike i ka wahine kanemake a Gen. Parima.  Aohe i liuliu iho, hele koke aku la i ke Keena Ahaolelo, a malaila i hoohikiia ai e malama i ke Kumukanawai.  Ua makemake puniia oia.

 

No Enelani

            Ke hoomakaukau pupuahulu loaia nei na aumoku kaua o Beritania n@, o na moku no a pau, a makaukau no ka holo moana.

            Ua haalele kekahi kuhina o ke aupuni o Enelani, i kona noho ana kuhina, a ua pani ia e kekahi poo noonoo e ae.

            Ke noi mai nei kekahi poe ma ka aina o ka Moiwahine, e hoopau i ko Pohakuhauoli Aha Kuhina.

 

Ahakuka o na Mana nui o Europa.

            Ua hooholoia e halawai na Elele o na Mana nui o Europa ma Ladana, no ka noonoo ana i na kuee mawaena o Rusia a me Tureke, aka, aole no holo lea loa ka halawai io, no ka mea, aohe Elele mai o Farani, a ua hoole o Bisimaka i ko Jules Favre puka mai mawaena o na laina Perusia, e hele i ka Ahakuka.

 

Uilama ka lanakila

            I ka wa a ka Moi Uilama o Perusia i hoouna aku ai ma ka waea olelo, i ka lono ano nui no ke pio ana o Meza, i ka Moi o Bavaria, ua pane mai ua Moi la o Bavaria i keia mau olelo: "Ke hoomaikai aku nei au me ka naau i piha i ka mahalo a me ka olioli, i ka haawi pio ana mai o Meza iaia iho.  Oia iho la ka mea ano nui loa o ke kaua, a no ia mea, ke hoouna aku nei au i keia mau huaolelo pokole maloko o ka waea ia oe, i pane no kau taregarama hoaloha i hoouna mai nei.  I ka wa e holo lea ai ka pomaikai, e pono e hookaawale ae i hookahi la e haliu ai a nana aku i hope, e helu aku i na lanakila a na puali Geremania, au e alakai nei me ka hookuemi ole ia, a e haawi holo lea mai auanei lakou i ka inoa, o "Uilama ka Lanakila.ʻ "

 

OLELO HOOLAHA!

He mea hoike keia, no kuu manao e hoomau aku i ka hoopuka ana i ka "NUPEPA KUOKOA, "  no ka makahiki 1871.  E hoonaniia ana ka pepa me na wehewehe manao maikai ana, a e hoonui ia ae hoi kona maikai ma kekahi mau ano e ae.  O ka uku-pepa, e mau ana no ia e like me ko keia wa;

ELUA DALA ($2.00) O KA MAKAHIKI MA KE KUIKE.

            E hooiliiaʻku no ke "KUOKOA" i kela pule keia pule, me ka hookaawale ana i kela a me keia pepa iloko o ka wahi, ma ka inoa o ka mea nona ka pepa, ina ua kaa e mai na Dala Elua, ($2.00,) no ka makahiki okoa.  Aole loa e ae ia ka hookaa hapa ana.

            E ukuia na Luna e like me ka hoike malalo nei: O ka mea e loaa na inoa he umi a oi aku. me ka makaala i ka ohi mua ana mai i ko lakou mau uku pepa, e ukuia oia, he Umi keneta no ke dala, a hookahi pepa e haawi wale ia nana.  Penei ka hoonohonoho ana:

No 10 inoa a oi aku, he 10 keneta uku

"    50         "       "         15        "

"    100       "       "         20        "

"    200       "       "         25        "

           

            Hookahi wale no pepa e haawi wale ia na ka Luna me ka uku ole.

                                                                        H. M. Wini,

                                                                        Luna Hoopuka.

            Honolulu, Dek. 10, 1870.

 

 

Ahaaina Kuokoa.

 

            No ka nui loa o na aiele i keia mau pule, ma muli o ka hooponopono ana i kela a me keia mau kauoha mai na wahi e mai, no ka alapine mai nei hoi o na pakuikui ana o na hana no ka hoomakaukau nui i keia uluaoa iho nei o na mea hou, nolaila, ke hoikeiaʻku nei i na Lala o ka Ahahui Kuokoa, na Luna Lawe Nupepa a me ka poe i hookaa i na DALA ELUA, no ke Kuokoa o ka makahiki 1871, ua hoopaneeia, o

            KA POAHA LA 9 O FEBERUARI,  oia ka la e malamaia ai ka Ahaaina Kuokoa ma kahi e hoikeia aku ai.  O ka poe a pau e hookaa ana i ka lakou mau dala elua mamua ae o ka Poakolu, la 8, e loaa no ia lakou na palapala ae e komo e paina, me ka hui pu ana o na wahine a kela a me keia mea pakahi, i uku mua i na Dala Elua, koe na kamalii, aole e laweia mai.  Nolaila, mai hookuemi i ko oukou mau manaolana, aka, e ala a e hookaa pau i na dala elua no ka makahiki i kuleana ai iloko o ka ahaaina hoohialaʻi a ke Kuokoa.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

HONOLULU, IANUARI 28, 1870

 

Hokuwelowelo.

 

            Heaha la ia?  He hoku puhi paka, wahi a ke kanaka Hawaii.  Kuhihewa!  Aole ia he Hokupuhipaka.  He hoku nae e poai ana a puni i ka La, e like me ko na hoku hele.  He mea kino maoli no.  Makau wale iho la kanaka kahiko i ka Hokuwelowelo.  He hoailona ia e hoike e ae mamua i ka hiki ana o na popilikia, wahi a lakou.  M.H. 1456, kena aku la kekahi Pope i kanaka e noi aku oukou i ke Akua e hoopakele aku ia kakou ia Satana, a i ka poe Tureke, a me ka Hokuwelowelo, oia na mea ino nui wale i kona manao.  Ekolu ona hoomainoino ana i keia mau mea ino i kela la, a i keia la.  Pehea la keia makau wale?  Kupono anei?  Aole.  Naaupo ia manao.

            He lehulehu na Hokuwelowelo.  Aole i maopopo lea ka nui.  Ua hoomakaukauia e kekahi kanaka naauao, he papa inoa Hokuwelowelo; 700 i kakauia ma ua papa nei.  Ua oleloia, mai ia Kristo mai a hiki i keia wa, he 500 i ike ia.

            Elua mau mea okoa no ka nui o lakou; o e Poo kekahi; o ka welowelo kekahi, oia ka huelo.

            Ua like ke poo o na hokuwelowelo he nui me ke kino, a me ka olinolino o na hoku hele, a ua oi aku ke alohilohi o kekahi.  He poo kino moakaka lea ole kekahi o lakou; he kino moakaka ko kekahi, a he poo ole ko kekahi.  No ia mea, ekolu ano Hokuwelowelo.  Aole like na huelo o na Hokuwelowelo; pokole wale i kekahi manawa, loloa i kekahi manawa.   Napoo iho la ke poo o kekahi Hokuwelowelo i ke komohana, a ike ia kona huelo i ke kikoluna o ka lani.  Loihi, ka, ehia mile, e ke kanaka akamai, ea?  E huli oe.

            M.H. 1585, ua ike ia he Hokuwelowelo, aole ona huelo, pela no kekahi i ka M.H. 1763.  Aia i ka M.H. 1682, ua ike ia kekahi, like kona ano ili me ka lupika; aole ona huelo.

            Elima, a eono paha huelo o ka Hokuwelowelo hookahi.  Kupaianaha, a nani i ka nanaʻku.  He anapuni loloa ke ala e poai ai na Hokuwelowelo.  Ua oleloia, no lakou iho ka motio.  Penei ka motio o kekahi, ua ike mua ia, me he malamalama uuke la, e nee hakalia ana me ka huelo ole, liuliu iki, wikiwiki ae la kona motio, a loihi ka huelo a nui ae ke olinolino, a hookokoke ae la i ka La a nalo ia i na kukuna olinolino o ka La; a hala ae la kekahi mau la, ike hou ia ma kela aoao o ka La, me he mea la, e hoi anaʻku, a ia manawa he nui ae kona wikiwiki, a mea kona olinolino, aka, i ka hoi anaʻku mai ka Lā aku, emi iho la ka wikiwiki o kona motio, a hakalia maoli no, aole ona olinolino, a nalowale loa ia.

            O ko Hali Hokuwelowelo, kaulana ia.  Ua ike mua ia keia e Edemuna Hali i ka M.H. 1682, o kona poai ana a puni i ka La, he 75 mau makahiki no.  E ike hou auanei ia i ka M.H. 1912.

            O Eneke, ka inoa o kekahi.  He uuku keia.  I ka la 25 o Novemaba, M.H. 1828 i ike mua ia e Eneke, he kanaka naauao no Berelina, 3 1/3 mau makahiki kona poai ana i ka La.

            O Biela, kekahi.  Ua ike mua ia keia e Biela, he kanaka naauao o Farani, i ka la 27 o Feberuari, M.H. 1826, 6 3/4 makahiki kona poai ana i kona ala a puni ka La.  Ua ike pinepine ia keia, pela no ko Eneke.  Aole o laua na malihini o kakou, he mau kamaaina no.  Nani na mea liilii a me na mea nui i hanaia e ke Akua!  Kupaianaha hoi kona hooponopono ana i keia mau mea a pau.

            "Hoike mai no oia i ka heluna o na hoku;  [ma ka inoa, Hea ae la no hoi oia ia lakou a pau He nui no ko kakou Haku, a ua nui hoi kona ikaika;  [ike." A he mea hiki ole ke hai aku i kona "E hoonaniiaʻku ka inoa o ka Mea Kiekie Loa;" o ko kakou Haku no ia.

 

Ke ki poka pahuia ana o Parisa, a me ka nee ana o ke Kaua.

 

            Ua hoohokaia na namu olelo a ka lehulehu, e lalama wale ana, aole e hiki ke ki poka pahuia o Parisa, he kulanakauhale i paa a puni i na papu ikaika loa.  Ua hoomaka io loa ia mai nei ke ki poka pahuia ana o na papu ma ka hikina a ma ka hema o ke kulanakauhale.

            Ua hoike mua ia aku ma ke Kuokoa o Nov. 5 ke kulana o na papu, aka, aole paha oukou e huli hou aku ana ilaila,  nolaila, ke manao nei makou, e hai pokole loa aku i kekahi mau mea ano nui e pili ana.

            Eia ma ka palena mai o ke kulanakauhale ponoi o Parisa, he pa pohaku manoanoa, e poai puni ana, a o kona loa, he 22 mile; alaila, mawaho aku oia pa, kahi a na Farani e kapa nei, he enciente, he mau papu ikaika he umikumamalima ka nui.  O ka mamao nae o na papu mai ka pa aku o ke kulanakauhale he mile me hapa, he elua mile a he ekolu mile a me hapa ka mamao loa aku ma kau mau wahi.  He 13 o keia mau papu ma ka hema a ma ka hikina, e hoomaka ana ma ka akau hikina, oia ka papu o Aubervilliers ma ka akau, he hapalua mile paha ka aui maluna ae o ka welau o ka auwai eli o delʻOureq e komo mai ai i ke kulanakauhale, a e pau ana ma ka papu o Issy, kahi e kikee ae ai o ka muliwai o Seine.

            O ke komohana o Parisa, ua hookuuia na ka papu Mont Valerien e pale aku i ka enemi, a o ka akau hoi, na ka papu Sana Denis e pale aku.

            Ua hoomaka ka na Geremania ki poka pahu me kaikaika; aia wale no a hiolo a lilo pio mai ia lakou kekahi mau papu, alaila, hiki ke komo kino aku iloko o ke kulanakauhale.  A hiki mai i ka la 9 o Ianuari, oia ka piha ana o ka pule hookahi o ke ki poka pahuia ana o na papu ehiku ma ka hikina, e na pu mai a na Geremania.  O ke akea oia kipuia ana mai la e na Perusia, he ehiku a ewalu paha mile, mawaena o ka muliwai Marne, a me ka auwai eli ma ka akau, a o ka mamao o na papu ma ia wahi mai ka pa aku o ke kulanakauhale ponoi o Parisa, mai ka akahi a hiki i  ka akolu mile o kekahi mau papu.  O ka lilo pio ana mai o kahi papu o Avron, o ka makamua ia o na hoohoihoi ana e hele huluhulu ana lakou iloko o Parisa, a ua koi pu aku hoi i ko lakou mau papa pukaa e hookokoke loa aku i na papu e ae.

            Ua kiola ikaika loa aku la na Geremania i na poka i na papu o Rosny a me Noissy, oia na papu ikaika ma ka hikina, a he 2 mile ka mamao mai o kahi, a he 1 ko kekahi mai Parisa aku; a ma na lono hope loa, he mea maopopo e hiolo ana ua mau papu la a i ole e lilo pio e ana.  Aohe i liuliu iho mahope o ke kipuia ana o kela mau papu, ua hoomaka na Geremania i ke kipu i na papu o Vanvres a me Montrouge, a ke wanana nei lakou, e pau ana ke kipu ana mai oia mau papu a me na pu o na waapa o ka muliwai.

            Ina e hiolo ana na papu ikaika o ka hikina a ma ka hema, alaila, ua hiki i na Geremania ke kau i ka lakou mau pu ma na wahi a pau a lakou e makemake ai e hoa i ke ahi i ke kulanakauhale mai ka pulupulu aku o na poka pahu.  O ka mamo o na papu ma ka hema mai Parisa ponoi mai, he 2 mile ma kahi mau papu, a he 4 mile ma kekahi.  O na hoehu kaua mai a Gen. Trochu me ka loaa ole o na kokua mai na papu ae, he mea maopopo, e auhee ana oia mai ka maka aku o ka enemi, mai kahi aku a lakou i eli auwaha ai, a e kukuluia auanei i mau pukuniahi nunui loa nana e pulumi aku i ke kahua holookoa.

            Ke hooia mai nei hoi na lono hope loa, ua hooukaia he kaua hahana mawaena o na koa hui o ke Keiki Alii Ferederika me ke Duke o Makalanabuga a me na koa Farani o Loire malalo o Gen. Chauzy, he 200,000 ka nui, a o ka hopena, he lanakila nui na ua mau Keiki Alii la a he mau tausani pio kai huluiia mai o na Farani e laua.  He mau lako kaua nui loa kekahi i lawe pio ia mai a na Farani i mamina loa ai, aole paha auanei e loaa hou aku iloko o keia wa e like me ia ka nui.

            O ko Generala Bourbaki manao hoi o ka mahaoi ana aku nei e kaua me na Perusia malalo o Gen. Werder ma ka hikina ka eueu o Saraboro, ua haule pu a ke hoauheeia la.

            Ua makaukau o Geremania me na koa kokua hou he 200,000 e hele nei ma ke ala, a ina e huiia ka ikaika o ia aupuni i keia kaua, alaila, ua hiki i ka miliona na koa.  Oia no ka nui o na koa a Couna Bisimaka i makemake ai e komo iloko o Farani e kaua ai.

 

Moku nahaha ma Bakers Is.

 

            MAI ka makamaka mai o ka mokupuni nona kela inoa maluna ae, i loaa mai ai ia makou ka nu hou malalo iho, a penei no ia:

            Ma ka la 12 o Dekemaba 1870, hora 6 kakahiaka, no ka nui loa o ka ua a me ke kaikoo mai ka la 7 mai, ili iho la ka moku kalepa o Garemania Akau, Liebig, ma na pukoa o keia mokupuni.  Ua ikaika loa ka makani makai mai, a aole no hoi he hiki mai o na kokua o ka aina i ka moku, no ke kaikoo loa.  Ua hookuu iho ko ka moku poe i hookahi waapa, a kau iho la kekahi poe o lakou, he 8 ka nui, a holo aku la iuka, aka, no ka nui o ke kaikoo o ke awa, ua poi ia ua waapa la e ka nalu, a hulihia iho la.  He eono i pakele mai a elua i make aku.  I kekahi kakahiaka ae, loaa aku la ke kino kupapau o kekahi; a he elua pule mahope iho, loaa aku la ka wawae o kekahi haole make, aohe nae ka nui o ke kino.

            Ua hooiliia he mau haneri tona guano maluna o ua moku la, a ua nahaha aku la ia moku, a holo a i-a aku la kona mau waiwai.

 

NA KAUA MAWAENA O NA PERUSIA a me Farani.

 

            He nui loa ka hoopaapaa no na kaua i ka wa i hala, mawaena o na lahui nui e kaua nei i keia manawa; a ua nui ka poe i hooia i ko lakou mau manao, na ka Farani wale no ka lanakila ma ia mau kaua ana.  Aole nae pela, ma ka papa kuhikuhi e waihoia aku nei malalo iho, no na kaua i hooukaia mawaena o laua i na Keneturia i hala.  He kanakolu na kaua i kakau moolelo ia, a mailoko ae o ia mau kaua, he iwakalua mau hoouka kaua ana, na Perusia wale no ka lanakila, he eono na ka Farani ka lanakila a he eha mau kaua, aohe i akaka na mea lanakila.  O na lanakila a pau a ka Farani, koe wale no ke kaua o ka 1752, na Napoliona Bonapate wale no.  O ke kaua ma Jena i ka makahiki 1806 i ka wa i lanakila ai o Napoliona, lawe ae la ia Balina a hana iho la i ke kuikahi maloko o ka Hale Ahi o Balina, ua oleloia, oia ke kaua ino loa i loaa i kekahi aupuni.  Ua poino a ua poho loa na mea a na Perusia, a olioli lakou i ka hana kuikahi ma na kumu a pau a na Farani lanakila i makemake ai.  O keia papa kuhikuhi malalo iho, ua hoonohonohoia e ka nupepa haole o Livapulu, nona ka inoa, "Holoholopinaau."

 

            NA KAUA NA PERUSIA KA MAKE.

Kaua o ka 1706 ma Turin. - Na Perusia a me Auseturia ka make.

Kaua o ka 1709 ma Malplaquet. - Perusia, Beritania a me Auseturia.

Kaua o ka 1757 ma Rossbach. - Perusia wale no.

  "        "    1758  "   Crefeld. - Perusia wale no.

  "        "    1759  "   Minden. - Perusia wale no.

  "        "    1813  "   Grossbeeren. - Perusia wale no.

  "        "    1813  "   Dennewitz. - Perusia wale no.

  "        "    1813  "   K@zbach. - Perusia wale no.

  "        "    1813  "   H@gelsberg. - Perusia wale no.

  "        "    1813  "   Watenburg. - Perusia wale no.

Kaua o ka 1813 ma Kulm {Perusia, Rukini a me Auseturia.

Kaua o ka 1813 ma Leipsic {Perusia a me na aupuni Hui.

Kaua o ka 1814 ma Laon {Perusia a me na aupuni Hui.

Kaua o ka 1814 ma Brienne. -- Perusia wale no.

Kaua o ka 1814 ma Craoum {Perusia a me na aupuni Hui.

Kaua o ka 1814 ma Arcis sur Aube{Perusia a me na aupuni Hui.

Kaua o ka 1814 ma Montmartre {Perusia a me na aupuni Hui.

Kaua o ka 1815 ma Waterloo. -- Beritania a me Perusia.

Kaua o ka 1815 ma Wavre. -- Perusia wale no.

Kaua o ka 1815 ma Quatre Bras. -- Beritania a me Perusia.

 

KA NA FARANI MAU LANAKILA HOI.

Kaua o ka 1792 ma Valmy {Huipaia na Perusia a me na Aupuni Hui.

Kaua o ka 1806 ma Jena a me Auerstadt {Huipaia na Perusia

Kaua o ka 1807 ma Friedland {Huipaia na Perusia a me na Rukini.

Kaua o ka 1813 ma Lutzen {Huipaia na Perusia a me na Rukini.

Kaua o ka 1814 ma Montmirail {Huipaia na Perusia a me Rukini.

Kaua o ka 1814 ma Monterou {Huipaia  me na aupuni Hui.

 

NA KAUA AKAKA OLE NAWAI LA KA MAKE.

Kaua o ka 1807 ma Eylau. -- Perusia a me Rukini.

Kaua o ka 1818 ma Bautzen. -- Perusia a me Rukini.

Kaua o ka 1815 ma Ligny. -- Perusia a me Rukini.

Kaua o ka 1813 ma Dresden. -- Aole Perusia.

 

I NA LUNA KUOKOA.

 

            Oiai, i ke komo ana mai iloko o keia makahiki hou, ua hoopaaia ko makou manao hauoli, i ka ike ana iho, ua hopu lokahi mai na kanaka Hawaii a me na haole, a ua hookipa aku la i ke Kuokoa me ka olioli.  Ua pai makou i na kope he nui loa i keia makahiki, a mamuli o ke kikoo ana mai o na lima makemake nupepa he nui, ua pau loaʻku na helu mua i ka laweia, a ua koe ka poe makemake.  No keia kumu, ke kahea aku nei makou i na Luna a pau e waiho ana na nupepa aohe i pau i ka lilo, e hoihoi koke mai i ka pau ana o keia malama.

 

NU HOU KULOKO

 

Oahu.

 

      ☞ Ua hoike mai ka poe lawe mea hou o na pali Koolau, ua hele ka a hakukele na Alanui Koolau.

      ☞ Ua haalele iho nei o Mekia Kale H. Kauka, i ka noho ana Agena no ka mokuahi Hawaii Kilauea.

      ☞ Ianuari 21, ma Auwaiolimu, Honolulu, mareia e Rev. H. H. Paleka o Makala (k) me Luka (w) no Kau, Hawaii.

 

      KOHOLA PAE.  Ua lohe mai makou, ua pae ae ma na kuaau o Hauula kekahi kohola ua make e i ka moana kai lipolipo.  Ua lohe pu ia mai hoi, ke ku kalahea.

 

      ☞ Ua lono lauahea mai makou, iloko aenei paha o keia malama, e paialewa ia mai ai na mea pai o ka Hale Pai Aupuni maloko o Dala nui.

      ☞ Aohe no i pau na hoopoluluhi ua ana mai a ka hooilo, malia paha e huna ana ia a pau kona manawa, o uwe pinepine auanei ka poe makapehu ua.

 

      HALAWAI KU I KA WA.  E halawai ku i ka wa ana ka Ahahui Euanelio o Oahu, ma Kawaiahao, ke hiki ae i ka Poakolu la mua o Feb. e akoakoa ana ma ke Keena lalo o Kawaiahao, i ka hora 10 kakahiaka.

 

      NO TAHIKI.  Ma ka holo ana aku a ke Kilauea i ka Poakahi iho nei. ua holo aku o Mekia Kale H. Kauka maluna, me ka manao, e kau maluna o ke kuna lawe bipi mai Kawaihae ae a i Tahiti.  Ua manao wale ia, e hele ana oia ma ka hana malu, e pili ana paha i na bipi a ka Moi, no ka manao e kuai aku ma ia makeke.

 

      HE HIPA PAHA A HE KAO PAHA.  Mailoko mai o kekahi nupepa haole i ike ia iho ai, ua haohaoia ko kakou Kuhina no ko na aina e, no ka lawelawe i ka Oihana Kuhina a me ke ku loio ana no na aoao pale, imua o kekahi mau Aha Hookolokolo.  A ke ninau mai nei ka mea kakau, pehea la e maopopo ai iaia, he hipa paha a he kao paha.

 

      PEPE I KE KAA KIKANE.  Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, i ka wa a kekahi kaa kikane e hoi ana i ka hale, e kau pu ana kekahi wahi keiki uuku kanaka maluna.  Aka, i ka hiki ana o ke kaa ma kahi a ua wahi keiki uuku nei e lele ai, lele e aku oia a hapapu, loaa mai i ka huila hope a make loa mahope iho o kekahi manawa pokole.

 

      KA HOKU WELOWELO.  Ua ikeia ka olelo hooweliweli a kekahi mau nupepa o keia kulanakauhale, e pili ana i kekahi hoku welowelo, i na e hui ana, alaila. e poino ana ka honua.  Ke hoole nei ke Kuokoa a me kona mau hookele, aole keia he mea oiaio, aka, he mea hooweliweli lapuwale wale iho no.  Nolaila, mai maka ʻ u na kanaka.  Ua haohao paha kekahi poe no ko makou ekemu ole mamua, aka, o ke kumu oia, no ke kali e ike pono i na hooiaio mai.

 

      KA AHAHUI EUANELIO O OAHU.  E halawai ana ka Ahahui o na ekalesia Euanelio o Kaonohionakai, Oahu ma Hauula, ke hiki aku i ka Poalua, la 14 o Feberuari, e hoomaka ana ma ka hora 10 o ke kakahiaka.  Nolaila, ke kaheaia aku nei na Lala a me na Hoa a pau o ka Aha, e akoakoa nui ae ma kahi i hoikeia ae la maluna, i ka la, a me ka hora i haiia.

      E hele mai na Lala a pau o ka Aha, me ka makaukau i ko lakou mau haawina Kumumanao i haawi mua ia; mai palaualelo kekahi me ka imi ole i kona haawina, a poho ka manawa, a luhi makehewa ka lio, i ke ka mepu ana mai i ka loa o ke kula.

      Ina he mau palapala kahea, a noi paha, e lawe mai. a na ka aha e nana; a ina he mau palapala hoopii e hului pu mai no.

                  {E. K. WAHINEH@HU, Lunahoomalu.

                  Kahana, Oahu. Ian. 27, 1871.

 

      APOIA E KA MANO A LILO AKU LA.  Ua lono mai makou mai ke Kapena mai o Luka, ua make kekahi kahumoku o ke kuna Luka. oiai oia e ku ana ma ke kauwahi o na kapakahakai o Puna, i Hawaii.  I ka makaukau ana o ua wahi moku nei e holo, aia hoi, ua mau iho la kona heleuma.  A o ke kanaka nona ka inoa i kapaia o Kaaihue a me ke Kapena, o laua no ke luu pu ana, aka, i keia luu ana, o ua kanaka nei wale no.  Ua hoopaaia hoi ke kaula mai ka heleuma mai a hiki i ka waapa, a e paa ia ana no ma ka lima o ke Kapena; a ma ua kaula la no ua kanaka nei i pii ae ai, a he anana paha a me ka iwilei ae koe, alaila, hoea ae iluna, a o ke anuu aku la no ia o ke kaula mai ka lima aku o ke Kapena, a i nana iho ka hana, e laweia ana kela e ka i-a nui pihi manamana o ke kai.  O kahi hoon@na loa aku hoi o ke Kapena, o ka luu ana aku mahope e alualu aku ai.  I kona hiki ana aku ka ilalo, ike aku no oia i ka maalo ana aku o ua kanaka nei ma ke alo iho o kekahi lua nui, a o kona huli mai la no ia hoi ana.  Ua hoopuka ae oia i kana huaolelo me ke kaumaha.  "Ua pau o Kaaihue i ka mano!" [O ka hoi koke ana aku nei no ia o Kaehuikimanoopuuloa, ka mea nona ua mau kahakai la, a o ka pau mai la no ka ia o ke kanaka.]

 

NA BIPI O HALEAKALA.

Mai ka mea kaulana mai o ka ua Ulalena o Piiholo, i loheia mai ai, ma kona ano kamaaina no ia nahele, ua ike oia ua pau i ka maloo na lau nahele a me na laau i ka nui o na bipi e hele nei ma ia uka.