Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 18, 6 May 1871 — NINIU KA MALU ULU O LELE, Poahi ka Olau-niu o Lahaiana. [ARTICLE]

NINIU KA MALU ULU O LELE, Poahi ka Olau-niu o Lahaiana.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe :— i ka L. H. a me na keiki uleie hua kepau, paa peahi launiu, huai puka oiu o ka Hale Pai Palapnla, e oluolu oukou e kau ae i na huila ma ka iewa, i ioaa aku ai i ke aheahe o fra malie nui, malaila kakou e ike aku ai i ka poahi nioiu o ka malu ulu o Leie nei. Ma keia npana, ua paa pono ka lima o na kane, na wahine, kamalii i ka hana, ua nukaukau keia inea keia inea i ka maiamn nona iho, ua lokahi Ua nmluhia malaio o ka malu o keia aupuni : ELUA WILIKO E KU NEI. Ke ku nei keia mau wiliko me ko laua nani, he kuiana hiehie a molaie ko laua mau puka uahi ke nana'ku, he mau ipu hao paa a hululi ke ike aku, ke nouie nei na niho nunui manoanoa i na eka ko ; ke hoike mni nei ko laua mau kino i ka poe heie wale n hana ole, e komo aku e hana malalo o ko laua malu. e loaa no ka uku he hapaiua dala maoh no ka ia, e ume mau ana oe ekolu daia i kela a me keia pule, ina he poe makemake, e hele mai no. He nui ka pomaikai o ka poe e noho ana inaanei, aole kue o na haoie ma na ae-iike. anie hoohana la me ka rula ole, ua kau paona ia ka poinaikai mawaena o na haku me na kauwa, ua oluoiu iike mawaena o na aoao a elua. Ina he poe makemake kekahi e noho mai nei ma kahi e, e holo mai i Lahaina nei e hana ai, he hapalua ka uku ma ka la hookahi, ina ina ka makahiki e loaa no na daia ohi mua he kanaono ($60.00), aole he iuhi nui o ka hana, he hookani oeoe, he kahunapuie, he iuna helu dala, he knnaka nana waie no ia Neti, he he mau kane e mnlama ia ana i kane na na khikamahine o na kula kaikamahine, a me na ano hana e ae, aia no i kau hana e makemake ai, he okoa ka hana inaoll, a he okoa na hanu ku i ka naauao. No NA LUNA HANA. O keia poe na iakou e malama na papa hnna, e paipai, e hoeueu, e hooikaika, e kiai a makaala, e kuhikuhi ma o a maanei, a ma kahi e kauoha ia'i paha. Ua hiki i keia poe ke haawi uku pau i ka hana, a hoi kekahi poe mahope o ka aina-awakea, o ka poe molowa, iomaioma, a hookuli, pakike, hookiekie, aluiia, ua kue ia i ka noao mua, aiaila, e paa koke no oe ma ka Hale Paahao, a loaa no ka mauu o Kahooiawe "he Lmealu." No KA FOE KANU KO. iloko o na makahiki i kaa hope aku nei, ua kani uhu na kanaka o Lahaina nei no ke poho o ke ko, a ua ike ia ka emi ino ana o ke ko ia wa, no ka hookahi o ka wiliko, a i ke ku ana mai o ka lua o kn wiliko, ua paa ka ae-like o ka poe mahiko me ka mea wiliko, aia ma ka wai o ke ko ka helu, aia a piha hookahi tona ko paa, he kanakolu-kuma* mawaiu dala ($38.00), he kanahiku dala o eka ($70.00), ina uiaikai ke ko me ka nui o ka wai, e piha ana ekolu tona a oi ae o ka eka hookai, e loaa no ka uku he hanen dala maoli a oi ae. A i keia maiama o Aperiia nei, 1871, ke ohi nei keia me keia inea i ka hou o kona lae i kahe ai. Ekoiu eka ko

ko kekahi, kokoke eha haneri dala ku loaa,; a pela aku ko kekahi poe mea katm ko. Nui; ka oiioli, nui ka hua i luaa mai. 0 ka nui; 0 ka poe mea knnu ko o r<a hoahnnau no.; aka, ina ka hui ana o na ekaiesia ina Wai-j nee, e kuka i ke ola o ke kumu, ia manawa l lohe ia oku la na len e hooho mai ana, ' e! hoemi ka uku ilalo!" koi aku la kekahi poe! 1 $500.00, hoole kekahi. Pauaka no na! hoauunnu o Lahaina nei, i ka inake-ee iho; no paha ika ike maka. Ke malu uui nei,| ke eli nei i na wahi i eli oie ia mamua, kej pihoihoi nei me ka nkena ana, uuinui nrioru ! | 0 ka lona ana nae o keia dala, nia no malo-j ko o ka luhi a me na inea ; ka palau ana ii ku aina, ka hapuku ana i ka opala, ku halo ana, ka elieli aua i ka lua, ke oki ana i ka pulapula ko, ka Jawe anu, ke kanu ana, ka hookahekalie ana i ka wai, ka holehole i ka iau o ke ko, ke oki ana, ka ohi ana mai i ka hua, ka lona ana mai, i kana lele i kana lele hookahi no la ua heo. No KA HULA HAWAII. I O keia mea lealea keia o ka hula, nui ka | hupo o keia hana, hana me ka lanakila, ke poahi nei na kans me na wahine ma keia hana, ke hiki aku oe ma na hale hula, lohe mua aku ia no oe i ka inoa o ke keiki punahele i ka hula ia mai, a nana aku oe i ko lakou mau helehelena, ua holo ka hilahila mai ko lakou mau maka aku, o ke kuo-o a me ka maka koa o ka noho nna ; he maka hu(a, he helehelena hula, he lima hula, he mau wawae hu!a, he mau ano hula apau; ua l puni holookoa ke kino i ka hula, i uhiia iho 1 na iau naheie o ka uka, ke nana aku oe, puaa ai ha/ala ka niho, i liaalele moi ka hana i na ai a ka ui, heielei na keleawe o laio 0 naueue ka haie o ke keiki hula, ina e wehe like mai na lima o ka poe hula, ine he eheu manu (io) la e kau ana i ke nheahe aka makam. Owai la ka mea e hele mai e kinai i keia hana hilahila ole i hunaia ak'i nei ? No NA MAKAI. Makaala no keia poe ma ka iakou hana, kiai mau no i na huina, ma na hale e ku ana, ka nana ana i na hoohaunaele, ka hoomnlu ana i na kolohe ma k»hi akea ; he poe makai nnauao n akumai, he hana loa e like me ka ke kanawai, he nui no ku hula maanei, aole nae e komo Wnle iioko o ka pa haie uie ke kahea ole ia mai. He poe mama 1 ke kukini ma kahi loihi, ma Makawao, Waiiuku, Ulupalakua a me na wahi e ae, a he hoopaia maia no hoi i ka ia noho wale, he unaunahi amaama, he uu i ka naau o ka hipa, a ke loaa nei nn ko lakou oia a me na ohana tna ka iakou oihana, a me ka noho malu iike ana. No NA KEIKI UAPO. 0 keia poe, o iakou na keiki pakaka nalu o Uo, kiai ipu kukui o ke awa o Lahaina nei, na na moku holo o ka pohu iai maiino o Lele. Oka poe miki keia ma na hana, ma ke alo ohua ana, malama ukana nnti, me ka naiowale ole o kekahi mea liiiii ma ko iakou poho lima. He kokua no keia i na hana o ke aupuni o ke Akua, kokua kumu, mahinahou, a pela aku ; a ke ioaa nei no ko lakou oia ma ia hana. No KA HANA Wal OnA. 1 ka wa e uhi ana ke o mamalu o ko. hana wai ona ma Lahaina nei, ua ioku a wai ka ona o na knne a me na wahine, a i keia ma nawa, ua emi mai ka ona, a ua pau ka hana an<\ a ka poe hana wai ona ; aole no ka maka'u i kn hoopaiia ke kumu o ka haaiele ana, aka, no ka ioli a» o ke au o ka manawa. Ke nana aku nei au, ua maikni ka helehelena o ka poe inu ona mau mamua, a ke ninau nku nei au, aoie nae hoi he okalakala mai ona kanaka ? Ke i mai nei keia, "aoie wahi e loaa ai kahi mea iriu, ua haaieie o Napaepae i ka hana wai ona, ua baalele i na hana ana, mamua o na pahu pia ana e hoopiha ai, ua pau i ka wawahiia, o ka inoa o kekahi pahu pia ana o Ko'ukapuu, a o kekahi pahu pia o Homaikeoielo, ai o kekahi pahu o Pakikaalaala,.ua pau lakou i ka wawahiia. Ona boia nunui e inu ia, »na, o Puaikaena a me Mikomiko, ua pau i ka wawahiia, hookahi wale no kiaha i koe, oia kā Kapolokamai e inu kope nei, he weihi kiaha no ka ua o Kapolokamai o ka hamini ka hewa ma ka niho moie ke inu ae. Ua hoi ua o Napaepae aia i ka uka kukuiu hale wai anu hea. A peiiea boi o Laoloa, kehi wehi kaaka iki hoopumehana ? ua pau pu laua.l ua holoi na lima, ua kau ka uluna, Aloba ino, Maemae wale! KA NOHO ĀNA O LAHāINĀ. Oluolu maikai ka noho aole he wel» nui, aole hoi he anu loa, aole he makani ikaika

loa, aole no he knaun lokuioku ino, he Mao» a mnikai ka makam mn ku numua iua», a ; he kehnu huihui i ke kakahiaka nmuka iho, j he olu a he nanea ka noho ana, he oluolu ke kioo, he muikai ke ola. Eia mnanei kahi r»oho nui o na hnole i loua i ka mai ma : na aina e, a ua loaa ke ola niaikui a m«* ka j iUaika kupono o ke kmo. a he nui oia poe ! a'u e īke nei. He oluolu na inaka ika nana i aku ina laau kanu. ina pua hoonani, i ka j ulu wehiwehi i ka aina, ina hono o Piilani, j i ke one ololi o Lunehu a me ka l:ū pohu o j Lele. No na Makani. i 0 na makani kainaaina mau o Lele nei, | 0 ke Kaomi, he makani ia mawaena o Mo- , lokai a me Lahainn, ina e ikaika loa mai ia j makani, e nui mai ana ka un ma Kannapali, , a p'.ilu, a haukeke o Akamu a me Nahaku, j ua kapaia he Nahua ; o ka makani e ikaika ana ma ke laiahiwi, he Hoolua ia; a i na e huihui ino ana, alaila he Kiu ia ; a i na e hui na inakani a lawe i nu opala, ka lepo, ka lau nahele, na papale o ka huakai hele, j na palau moena o kau hale. he Paahiohio ia, j he akua lapu kekahi inoa, he inoe lepo kekahi inoa. J O ke Kaoaula, he mnkani ikaika keia, o j ka makuakane keia o na makani o Lahaina j nei, aia maukn ponoi iho keia makani, o ke- i ia m»kani nae, he hai e mai keia makani i | kona huhu mamua, no ka mea, ekolu Ia e j nu ai ke kuahiwi, e noke ana i kona ikaika 1 ka mauna, e lauwili ana i o ianei, a o na kamaaina o Lahaina lohe lakpu i ka halulu, na kii e i na hale, lawalawa Kooua a paa, koo, kuene pono; i ka wa e puka mai ni o j ua makani nei, he weliweli ke nana'ku, lepo j no hoi a lepo, opala no hoi a opala, halulu | na lau laau, hoomoe ia na lau nahelehele, i alaa pu ia na laau nui, nalowale pu o Lanai I ika lepo; ona manu o ka uka, na iiwi, : apapane, a pela aku. olepe ia mai lakou e ' keia makani, haalele i na keiki a me na punnna. O ka Maaa, ke alii wahine keia o na ma- l kani o Lahaina nai, e like me ka wahine niaikai, oluolu ka olelo, nahenahe ka leo, waliwali ka olelo, palupalu na hana, nohenohea ka noho ana, he ue-hai ka hana, he kulai pau ke oki ; aia keia makani ma ka moana kai lipolipo mai, a loaa mai la i ka lau o na niu a rne ka lau o ka ulu, ioaa ibo la ke mele a ka poe haku mele, penei: Kuu hoa mai ka makani Maaa, E wehe ana i ka lau o ka niu, 1 ka oiu o ka poli o ke hoa—e. Ma keia makani 6 lawe mai ke aln o na lau limu o ka moana, a he pau ka pilikia o jka poe holo waa ma ke kukulu pea ana, a | pela wnle aku. O ka Lihau, aia keia makani ma Lihau mai, & ma Launipoko mai. he Awalua keknhi inon, he wahi maknni pa oolea keia, menemene ole mai i ka poe opiopio a me ka poe nawaliwali, heie huhu ke ahi me ka pulupulu, hoohanina aku oe oiepelepe ou mau lihilihi. kunahihi na kue maka, hikaka oe a poniuniu, aole nae e liuliu a ps»u koke no, elua a ekolu la pau. O ka Moak, aia keia makani mawaena o Papawai a me Kahoolawe, a i na e ikaika loa mai, e komo mai nna i Lahaina, e hanupanupa ana ke kai, e hakukoi ana ka moana, e pono oie ana ka auwaa lawaia ke lana aku o ka hoi ka pono, i ike i ka maka o ke keiki ame ka wahine. Eia īho ke keiki aka poe ;i haku i na makani o Maui nei, na haku mele koulana. na hoonohonoho maknni; o ka lakou keiki e ola nei o Keliipio, o Kuapnu o Waimea, ka loio o na makani hana kolohe. E aloha auanei. G. W. P. Kalanui. Lahaina, Aperila 26, M. H. 1871.