Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 27, 8 July 1871 — Palapala mai ke Kapena mai o ke "Kuokoa." [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Palapala mai ke Kapena mai o ke "Kuokoa."

lIELU 2. A ? u loka, lune 4, 1871. I KA POE HKLUHKLU KrOK«A I lnehinei, hiki tnai la au ma keia kulauakuuhnle ntii, iloko o na la lre 33 mai Elonolulu mai, me lui noho ana nia Kapalnkiko, Loko Pankai, Kikuko a me Rt>kekn, (Rocliester) e ike i iih mnkamuku a me im hiohionu mnikai kaulana o ia inau wnhi pakahi, no ka mea, he mau kulnnakauhale nui a nani wule no lakou a pan. Aka, maniua o ko'u ki»mailioonn aku no na mea u'u i ike ai ma ia mau wahi, he pono ia'u e hoike e aku i ke ano oko makou liaalele nnn tri|' Kapaliikiko, iloko o kekulii o na kaa uiii nani loa o

Na Kaa Ahl Hale Alii o Kanakahuki,

i lona maluna o naalanui liao o Anienkn. O keia mau kaa ahi, ua lio«ilakoia me na punee nolunolu, na noho pulu hilinui u me na keena moe, e hiki ai ke moe mn ka po a oluolu, me he mea la aia no i ka Hotele kalii i hiolani ni. Aia 110 hoi me ua kfia nei o nnikou, he keena kuke, pnkankau, hale pa n pela aku, i mea e hiki ai ia makou ke paina maluna o ke kaa i a p.iu a mukou e holo oi maluna o ke ala hao. O ka nui o ko inakou huakai, o Wilimana Lunakanawai a me kana mnu kaihamahine elua, o Kakinii (D. Mcßrydej Lunakanawai 6 Kauai a me kana wahine, o Haku Charles Clifford a me kana keiki, Rev. Daniel Dole h me kana wahine, [lenere M. Wini, kaou wa-1 liine a me l<e kaikamahine, E. P. Adamu, Mr.. lliller, Mr. Hoffschlneger a me keknhi poe e'ne mai [louolulu mai—li<i 18 kn huina pau lon. Ua hoolimalimaia keia knn no makou wale no a pau, a ua like mukou me he ohana hookahi la iloko onn. N>>l;tiln, ua haalele makou ia Kapahikiko, a holo aku ma ka makou huakni hele loihi, m;iluua aku o ka ainn puni ole o Ameiikn, maluna o keia alnnui hao n kakou i lohe ai a nui. ī lawn noj ia makou n piu ilunn o ke kan, u noho iho, o ka manawa no ia o ka lio hno nana mnkou e huki aku maluna a iho ma kela aoao o nn niauna Pohoku, i hoomaka ni e kani koaa ihu, a kaknui ae la kona mau leo mele hihiu, a i-iniu koke ae la kona mau huila hele Imhu, e kaili ana ia mnkou mnluna o ke alanui hno me ka wikiwiki loa, a no ia mea, ole ia makou ke ike aku i na hale a me na laou e hela »ua i ka «a n makou e lele nnn me he manu la. Aole paha oukou i holo maluna o kc kaa ahi, a nolaila, nole e hiki ia'u ke wehewehe pono aku, pehea lu ia, aka, malia paha, o ho o iho na keiki pai maanei i wahi kii o ke kaaahi, nana e hoomaopopo nku i ku nauaina. I na la a pau a makou e nee ana imua, e Iniki mau ana no ko makou lio h»o, A pii makou ma na aoao o na Mauna, a hiki i knhi he 7,000 kapuai ke kiekie, maluna ae o ka ilikai. A maanei, ua hiki mai makou ma kahi ino loa, oia kahi a ke k; n e poai akahele ae ai ma ka aoao o ka pali nihinihi; a ina a naneiho ilalo, me he la 2000 kapuai ke kupololei malalo iho o makou. lua e kapeke iki no ke keehi ana o ke kaa mawaho ae o ka urawae hao„ o ka haule no ia o ke kaa ilalo o ka pnli, n nahaha liilii, a make pu na ohua a pau maluna iho. Aole nae i halawai iki mai kekahi poino ma ia wahi. He wahi ino loa keia ke holo aku, a inalaila e paniia ai na maka o ka poe hopohopo, a uumi hoi i ka hanu. Ke kapaia nei ia wahi e lakou, o <J Lae Hao," no ka meo, ua aneane like loa keia wahi ipe ka lae kaulana loa ma ka hema o Amerika Hema, kahi a ko kakou mau moku okohola e holo mai ai mai ka home a e hoi aku ai i ka home a me kahi hoi o na mo-

ku i poho a nalowale mulaila. Aole no i emo, komo ana ke kaa iloko o ka pali i 'eliia a puka ma kela noao o ka mauna ; a maloko o keia inau alauui koiuo pnli, he pouliuMWoa, e like me he aumoe la ke komo aku. Ua eliia nku keia mau aluuui, maloko aku o na kualono, i mea e kono ole ia ai na lua- ahi e pii lon ma na piko ona mauna. Oko makou huakai a pau ua mukem-ike hke e makaikai ia Loko Paakai, ke kuhnakauhale o na Moremona, n i ku mawaena o na mauna, i mamao lou niai ka pilikana ann mai i na kanaku nni o Amerika. No ia mea, ua te!egarapa uku mnkou ia Barigamn lana, (Brigliarn Youitgj e ae mai oin. i ko mukou kaa uhi, e holo aku mai Ogden, maluna aku o kona alaiiui. hao, a hiki i kona kulanukauhale. Eia kana paue: "Ae, e liele mui." He elua ponoi no o makou la, mahope iho o ka iiaalele onn ia Kapalakiko, hiki aua.uiakou i Ogden, a malailn i hoohuliia ne ai ka ihu o ko makou kna ahi, mai ke nlanui knn nhi aku o ka Pakipikn, a holo aku la maluna o ke «lanui hao o ka Moremoua, lie 40 mile a hiki i Loko Paakai. He la kalae ia o na lani, e like me na la kalae o ko kakou mau mokupuni alolia, nku, o na piko o na mauua e poai aua ia mukou, ua kau mau ia no lakou e na olni, e like ine Mauna Loa ika hooilo. Ia makou i hiki mai ai i ke kulanakauhale kaulana o na Moremona, a kakou i lohe wale ni, a haalele iho la makou i ke kna ahi, a hele aku la iloko oka hotele, i mulamnia lio e Mr. Tovvnsei:d, he Keonimana Moremona, nona na wahine lehulehu, i kulike

ai me na mea i maa i nn Moiemona. Mannei, ua noho makou he hookahi la, e nnnu ana i ke kulanaknuhnle, a ua oluolu makou a p-'ui i ka ike ana ia kulanaknuhāle nui oluolu. O kona mau alanui, ua palahnlalia, me na laau maluinalu e ulu ana ma na kapa alanui ; a ma kela a me keia alauui, e kahe anu he mau kahawai liilii, i mea nnna e lawe aku ai e hoomnu mnluna o na mahinnai, i liaawi mai ni na hiohiona ina helehelena oluolu. Maaiiei, un komo au maloko o kekahi o nn hale [>ai, e ike i ka lakou mau pepa, a e knmakumuilio me ko lakou Lunahooponopono. Okn nui o lakou, ua ike mai a hookipa mai ia'u malaila. I kekahi kakahiukn .ae, ua loa nu i ka ike ana iho i ka hunahuna malalo iho, i puka ma kekahi o ko lakou nupepa ; a penei no ia :

"NA MAKAIKAI MAI KE KOMOHANA LOA mai.—lnehinei, ua aluolu loa makou i ke kipa ana inni o kekahi o na Lunahooponopono nupepa kahiko o ka Pae Aina Hawaii, oia 0 Henere M. Wini Esq., ka Ona o ka nupepa Advertiser o Honolulu, ka nupepa ana i hooponopono ai no na makahiki he 15 aoi aku. Ua hnalele o Mr. Wini i na pae moku o Hawaii, ina ka la l 0 Mei, a eia oia mn kana huakai makaikai e hele nei i ka Hikina, ka111 ona i aku ni no na makahiki lie loihi. Ua hoike mai -nei oia ike kope o ka nupepa Hawaii, i kapaia ka "Nupepa Kuokoa," nona ka poe lawe pepa, he 3,000. Ua olioli loa makou ina ma-

nno moloko o ia nupepa, a ua paonioni no hoi makou e hooiaha aku i kekahi mau manao pokoie o ia nupepa, aka, mahope iho nae, manao iho ia makou, he kakaikahi wale no o ko makou poe heluheiu i ike i ka oleio Hawaii, a nolaiia, ua hoole makou i ka" hoao ana e hoopuka aku. Ua holo mai nei o Mr. Wini inai Kapalakiko mai, me kekahi huakai o ka poe makaikai o Nu Holani a me na mokupuni mai o Hawaii n.aloko o ke kaa ahi Hale Alii "S»rnia" (Sania) o Kanakahuki, (Pullman) nana e laweaku ia lakou a hilii i Kikako. Mawaena o ka poe kauiana o keia huakai makaikai, oia o Wilimana Lunakanawai a me Kakina fD. Mcßryde) Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii pae aina, o Haku ClifFord a me kana keiki no Nu Holani, E. P. Adamu Esq., kekahio

na liiua kudala nui o Honolulu a me kekahi poe e ae. 1 l;eia !a, e haalele nna ka huakūi ia anei,. a holo aku i ka Hikina." Maanei, ua lmlawai nu me Mr. Cannon, he kumu Misionari mua, i noho ma Oahu, a naua i unulii i ka btike Moremona ma kn olelo ilnwaii. He Bihopa Moremnna oia i keia wa, a oia hookahi hoi ko Peres ; denn B.rguna lana kanaka nui. lle helehelena olioli kona i ka ike nnn rnai ia'u, no ka mea, ua ike mua oin ia'u rnu Honolulu, n ua makemnke oia e lohe mai ia'u aku, n« na mea n pau e pili ana i ka hoomana Mcremona n me ku manaolana no ko lakou holomua. Ua hele pu m iua i ko lakou halepule, lie liale nui, e pau ai ka 13 000 kanaka ke noho a hoolohe ika Bargima fana hniolelo. Ain maloko o ia halepule, he og>»na nui launa ole mai. Ua like kona nui me na ogana he 20, i like me ko Kawaiahao ano ke hui ae. He 3,000 na ohe ona, ahe eha mau kunaka nui nana e pauma i kona opu-nuikani. Komo mai la ka mea hookani, a hookani ihola he mau leo mele, a hoopihn ne la i ko ka hale me kona mau leo mele,u ua mahalo mukou a pau. Mai laila aku, mukaikai mnkou i ka luakini e kukaluia nei. He 18 ae nei mnknhiki mni kn hoomnkaia sna mai o kona kukulu, a o kahi kahua wale no kni ku. Ke mnnao nei lakou, e hiki nna na makahiki i ke 50, alaila paa i ke kapili ; a ina e paa, oia ka oi o na halepule ma Amerikn, a e hiki ana ka lilo i $1,000,000. Ika auina la, ua liele kino'mai o Mr. Ctnnon i ko mnkou hotele, a k»>no mai la ia makou a puu, i na knna a me na wahine, e liele pu me ia i ka makaikni.

O ISirign6iia laua oiae, ua hoike e ne ia i kona makemnke, e ike ia'u a ine ka poe o ia huakai mai Honolulu mai, no ku men, ua inakemake mau

oia i na mea a pau e kamailioia ae ana no Hawaii. O kona wahi no hoi ua hoopuniia e ka pa pohuku, c like me ka pa alii nia Honolulu. ī ka wa a makou i hiki aku ai i kona wahi, hookipa mai !a oia ia inakou me ka maikai loa, maloko o kona keena hookipa, kehi hoi i hoakoakoa e ia ai kekahi o kona poe nlakai o kona auptini. He nui loa kana mau ninau i ninau mni ai 110 na mea e pili ana i ko kakou pae ainn, na'alii a me ka lahui, a ua oluolu loa hoi i ka lohe ana, ke holo mua nei kakou. Ua hoike mai oia in niakou, i ke ano o kona poe kannka, kona aupuni a tne ka hoomana, a ua waiho mai oia i na olelo hoohulihuli i malihini ia makou. He kanaka nui puipui pia, i kokoke e 70 makahiki, aka, he mau ohohina kti kakaikahi paha kona, a i ole, he nele loa no puha ; a ua like ke kakahele o kaoa kamailio ana. me he mea la he kanaka he 40 makahiki. Ua aloha oa na Moremona iaia, a ke manao nei lakou, he kaula oiaio oia no ke Akua. Aka, aole makou i manaoio pela, no ka mea, aele lakou i lawe i ka Biib,ila i alakai no lakou, a ua manaoio wale lakou i ka buke Moremona, he baibala oiaio. I ka manawa a ka'u wahine n me a'u i hoike aku ai i ko maua manao, e ifce i Kekalii o kaiia mau wahine. a hoouna aku la oia i kona kaa lio, a maloko oiaila meua i lawe ia aku ni i kekahi wahi o ke kulanakauhale, kahi a maua i halawai ai me ka wahine, a kamailio pu iho la me ia no kona hoomana a me ka mare lehulehu. He 23 na wahine a Birigama lana, aka, aole oia i noho pu me lakau a pau, he hookahi wale no e noho me ia. Nana no nae e malama a kokua ia lakou pakahi a pau, me ka hookaawaleia o na hale. Eia ka Birigama īana j oielo : "O na kanaka e manao mai nei e mare au i na wahine he nui, no ka makemake e inoe pu me iakou a pau, he | kuhihewo loa ia. I mare au ia lakou i hiki ai ke mnlama n kokua aku ia lakou. A keia mare lehulehu ana, ua hewa loa a ua kue maoli no i na Kanawai o ke •Akua a mo ke kanaka, ke nee mai nei ka manawa a ka Moremona e ike iho ai

he hewa io, a haalele i ha liana {111 ole 1 i ke kanawni. j I ke ohiuhi «na ilio, hc!c nui Ueknhi ! poe o mnkou i ke keaka i mea e ike aku 1 ai iko Burig»mn Lmn oliauo. Oia wa- | le no kai helene iluila me na knikama- i hine he IC pu nna. Ilookahi o knna i kaikamahine i liona keaka pu. Pela iho la i pnu ni ko mnkou makaikni »na ia I Loko Pnakai. Ua oluolu makou a pau ! rna ka mnkou huakai makni-k«i, ko mnkou knmailio pu nna me Barignma I-ui;i a me kekahi o l<nna mau wahine n me ka haaleie nun i l.e kulauaknuhule me na | hoomauao maikai no ka la i hooliolaia !

(īialailn. M i ke alolia nui iu oukou n pnu Henkhe M. Wini.