Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 31, 5 August 1871 — Ka Moolelo o ke Kula Ao Kumu. [ARTICLE]

Ka Moolelo o ke Kula Ao Kumu.

[ ho*7>4 -:ioi keia pule nni.] A pnu kti« f ua kuU in na kuniu o Kawar»iiao k.. K:i\vaiafjHM w., Roma k., Rt>ma w.. Kau(n«.k?jpiiī a me Kumakela. i na a<ro pfli o na helu, mn ka ooao 91-100 . Maaii'Mu i rm kumu e huii » ke»»t nmau . heiu, l. he htlu i»apa pahn, he helu ku.ini a ma ka !a 6 ii<itke uiai. ; Wailio umi ke Kaiiu i keia iuoiiu. He>iha ka R.«d»ka / He aa o ke kumu iaaii. He fitn na wehewehe e pili ana i kei'» hua, aka, aole i pau loa ia'u, iio ka hoio loa o ke k.imHĪlio ana. A p?ni keia. ua kuhia na kumu o Pauonf M ; iein -e a me Kulihi-uka, i ka hikou hanwin i penei : Ka helu komo pih hke oi loi. A i n;i knnm o Ki»p;ilnmn, Moannhia 1 n rne nu kokua kumu a }»au, ma ka helu komoin. ooao 10«1—109. Eia ke kauoha ia owkou e nu kumu a p«u, e lioo'.oiie pono a e uiakaala no hni. M.ii ao aku oukou i ka oukou mau kula iloko o kei>» Buke iiou. (An'uaiik») a hnialiu aku inuwaho o keia f»aleua, aka, mawaem» o ka a0.,0 10—103, koe ka Mokuua 7, o« » kahi a oukou o ao oi ilnko o keia makahiki kul.i uku, a at>le nu hoi e ahewaia kekahi o oukou, ke hiki ole aku oia i keia palena «> ku haawiua, aka, o ka holokiiii nku a hu mawiiho, ua l»ewa >a kumu. K hoolohe oukoii a e malama » keia kauoha a ke K»hukuia Nui, lloopaiiee ke kula a ahiahi hora 1. Ahiiihi, Mora I—Hoomuka hou ke kuh, kaheu ia na inoa, a kauohaia na kumu e hai niai, ina he muu n.ea hemaiiema koe i h>aa ole ia lakou ilupo o ua buKe hou nei. A mnhope iho o ka p;m ana o keia, ua hnawiia inai kekahi nii)fiU Helumiau, peuei: 4 * Ua hoolunalimuia o A, 0 E a me I, e kukuiu i kekahi waapa, no ua $ U6.00. Ina ua iiana o A a me E •»alu iio, ina uh ka wanpa i na la 8, » ina ua haua A a me I wale no, ina >»a paa ka wanpa i na la 5. Ma ka hann nia a lnkou, ua palua ka ikaika o ko A i o E. Pe.nea la e mahele ponoia ai ka l»nu dala iwaena o lakou, i kulike ai me \o lakou ikaika pakahi ? Ehia dala i loia ia lakou pakahi, no kela a me keia la a lakou e hana'i ?" Ma ka Hoikehonua—O kekahi hemahema uui keia iloko o na kuia, o ka Palapal.i Aina kupono ole iloko o keia uu e liele nei, a » ka huke heluhelu ole no hoi, aka. « pnu ana pnhu koia liemahema ma keia hope aku. O ke nupuni i knpaia mamun, o ußusia Amenku," ua hlo ia i Panuloau no Amerikn Huiouia i keia wa. a na kapaia ma ka inoa ; v\h<gesa." E ao nku i keia moa hou. Houpanee ke kuia apopo, no kn hoolohe ana i na haawina heluhelu. La Ki i.a G, lulai (>. Hora 9 kaknhiaka, hoon»:ika hou ke Kula Ao Kumu e like me ka mea mau. Ma ka uinau .'M, ua kulaia na kun»u. A pau ui. ohna na ap.ma pepa i kakauia i hh niu. u Heluoaau i luiawim ma ka i.i kula 5. A mahope iho o in wae ia »na o na mea i pouo a me na mea i hewa. Kia nn kuimi i loaa ; ke kuinu a Kawaiahao k., ko K.uimakapili n me ko Kahaluu, Apaua o Kool-iupoko ; o o ko (iui o na kumu, ua loaa hapa i kekahi, ua loan ole i kekahi, a ua knkaii ole no hoi kekahi mau kumu i ka lakou wehewehe Uaua ma ka pepa. . Mahopr ih»i «» kn pau nnn o keia, ua komo mai o Rev. A. O. Polepe, n hoike t kona iinmio mahalo i ka hana a ke Kaiinkuia Nui. A eia iho maialo nei ke iuo nui o kana mau oieio: ••O keia liaoa a ke Kahukuia Nui o knkou, he hana maikai loa ia, a he hana hooknla hoi i kooukon ooonoo na kumu, no ka mea, pel i no ka hana ana ma na *in* naauao. E imi oukou me ka ikaika a e hoonuho p*a \ Ke kumu a me ke kahua o keia oilwna nani, e hoomnka pono ana mai ka A, E* I, a peli aku. A pela no hoi ma ka hoomaka ana o kela a me keia huke hoonaauao, mai holokiki wale imua a haalele ia hope ; e kann pono i ka hua o keia oihana iwaena o lakou ; a hala ka manawa, niamuli e ulu ana, ke malama pono ia e oukou. E iike me keia ; Ain » kekahi kanaka, he ainanui pa--1 lahalaha, aole nae i mahua a waele pono , ia ka weuweu a me ka nahelehele. aka, [ua kapulu wale no kana hana, alaila, lu j aku la oia i ka anoano mioo maanei— ; a i kekahi hoi, he wahi aina uuku, ua mahi pono ia, a ua hoowalna ka lepo a wali maikai» alaila, iu aku laoia i ka anoano maluna olaila, e uiu auanei. ua maikai ke kahua e ulu ai ka hua i lulu ia. n

1 Peia no ouk<»u na kumukuta e n ,m3 pono si i keia uihana. oi akti ka wn\> vvh? «» kb «?n« uuku i mani j>oi:o fcs- ; fisui <> Ku hini (i'ii i iiHua kufM]ln u ti,e , ka mhiwhi olo." • Uh iiwi' nui makou no kf?ia men iluko o na makiihiki i huKi, no kt* ioa;i «>i< i o nr* hHU(nfti»ti kupono e ht*ie i ke Kni.inui o : LHhiiiiuiluua, aka, i kem iutiCHvv>i T e unu p .hu ia pilikia n me ia uwe n«n ana jo ua kumu, k»; h«M)ikH!ky nui oukou i ko | la hana, ;< e ikē koke ann insk«>u ina Lulliainnluna. i k<» oukou an'o e n« kuimi, i m?i o kn oukou mau hauniHun h k» j ho<»junaiß ? e, nolaila, aole i nmkeuewa iki U*ia jao aua uke Kul.ukula Nu» ia ouko\j. A •o ka olelo a'u i lohe ai tim ku ualin r» keīkahi poe. e i aua punei: * Aoie i ltke iki ; kei« hana ine ka ivd ta Liiuaikaika Uu j fiiaik«i.'* Ke hai aku uei au ia '»ukou, he ;kuhih<'wa loa in manau, < u ka mea. i»e ! Kuhina innoli o Luna'kaiku noke Ao P.i'lapala, anle keia o liana hana ; a o ke Kahukula Nui hoi o kakou i keia wa. o kona niaoh no ke«H. ? ' He iiihh olelo wiiiwui ka hupH nni o kana niau oleloao. aku, e kala mai ia'u no ka p;»a ole a.na. r* | Ka HKI.I'HELi; ANA INA K (-MU.MANAO." i Meluhelu mai ke kumu o Luieaihe i ke kumu o Kaumakapiii i ka hitta haat*iua. Ke kulana <» Ua Oihiina Hoonoanao, mawaena o na oihana e Hoopon<»pono ia e ka Aha. Heluhelu mai ke kumu o Maemne, n me Kawuihnpai ika laua hauwuia. Ma hoailona e maopopo ai, ua makaukau kek'iln e lawelawe ma ka oihana kumuao, mowaena o na kula apana o ke Aupuni. Ho<'ponoponoia ka palapala a ke kumu o Kawaihapai, no ka inaopopo ole o kana haku niHiiiio, me he mea la i ke ahiahi uei no p.iha ka noonoo ann, a i keia kaKahiuka no ke kakauana mai nei. Ake kauohaia aku nei oukou na kumu, mni hana e like me keia paliipala ka hemahema o ke kakau a me ka haku manaonna. He rt) iii olelo wehewelie kekalii na Po» iepe, e f>ili una i kekuhi wnhi keiki iiilu paakiki loa. i loaa ole ka A, B, C aria i ike ai ma Aroeril<a, oini oia e uoho kumuao ana malaila. A peiiei ke ano nui 0 kana iikiii olelo : Ua aoia ia keiki e na kumu mamua iku o'u, he k»u o kahi keiki paakiki, ao he loaa iki o ka A, B, C. Ua noke ia i ku hahau i kn lann, makeua a ka ike ole, aka, ma ka imi pono ana i kona nanu, kamnilio pn »oe ka oluolu, a hoihoi aku i kuu hale, Uainnilio aku uona a no kona mau makua, a ao nku no hoi me ka naau aloha. Aohe i huliu ma ia hope iho, o ke keu loa aku no ia o na keiki mnkaukau a nie ka holo iuiua ma ia kula u pau. No keaha la ? No ka men, ua loaa pono koua naau iu'u. A pela no oukou e hana ai i ka oukou mau keiki paakiki iwaeua o ka oukou mau kuia." ! Heluhelu mai ke.kunu o Kawaiahao |(k) a me ke kumu o Waiawa i ka laua hiiawiua. Na liplu o Hnwnii nei «ka ww kahiko. Hooponoponoia ka palyp»la & ke kumu o Wniawa, ma ke kepae ana i ka hapa mua o n« olelo e pili ana i ku Ihelu maimna o Hawnii nei, oiai un halalui aku la ih n»au oielo mawaho aku o ke Kumyimnao. j Heluhelu mai ke kumu wahine o Ro|ma i kaoa haawina, N<i ka mahele mainawao Hawan nei. Hooponoponoia e |ka Aha. A no ka makaukau ole oka ipalapala a kokoolua, ke kuinu wnhine o Kane<»he, ur hookuuia oia nc» ka hiki ole. Heluhehi mai ke kumu o Kalihikoi a me ke kumu •> Kahuku i ko laua haawina. He lahui naauao anei ko Hawaii lahui e noho nei ? Hooponoponoia ekn Aha. I k« pau ana o kei i, un kohoin o loa|ne Kahulukaei, kumu o Waiuwa ;S. P. 1 Kahukula kumu o Kaumakapili ;J. B. | Hoopn kuniu o Kahaluu ;S. & Kealoim, jkuinu o Kauioolna a me ke Kakauoielo, |i Kumiie e hooponopono i na Kunmma- \ oao, a e wse hoi i na mea kupono ma ke ipai ana ma ka nupepa, b e h«K>makaukau |pu hoi t mau Kumumanao hou no keia ihapaha kula «ku e hiki mai ana. Hoo- | paneeīa ke koena i koe o na kumumai.ao a ahinhi hora I. Hinmiaha ke kula hookahi hora. H» ra I Aiuahi, hoomaka hou na hsna, |kabeaia inoa e like me ka mea mwu. Heluhelu mai ke kumu o Moanaloa i kana haawina. Kekahi mau ruia kopo« ino no ka hoomalu noa ike kula. Hooponopouoia e ka Aha, o»e ke kauoha pu aku la oukou na kumu, m&i noho • hoo* pai ino iki i ka oukou mau keiki iloko o ko oukou wa huhu, ua kapu ioa kelā ha*na ; aka nie, aohe i papa» ka lawe ana ; i ka lnao hoopni kupono a me ka hoopai akahele ana i mea e maluhia ai ke kula,

aka, o ka lawe ain i vi !.jhu iiuouu o».! a iioopui uku me ka »k>ok t ilok«» ku wa 'huhn, nu lipwh loii kelu lihuh. K lu»oh»he ouk<»u i keia oh-io. Nu ka mnkuwku'i o'e o na i>:otwiou a na kumu o K «huiuM. K'ulin n m»* \V i.manalo, na i oopan»-eM ,tf»op<». luīhi i« 7. Heiunelu mni ke kumu o KhihuōWm i kana haawma. 11«.* o»,njo an» ik»i* « ieh», E like a»> i i a haumuu.i m»- ks l.iK«»u Kumu ? r .Hnopom»po:t>>|:i <» ku A ; »a. Helui'i. »i ioat 11- i ki.npi >« Wailupe a me Waiiupe ika Ihuh oh.iwihh. Nonei mai krt uuun okn aiiHumi : Hoop>*i>.»po ir e ka Aiia. \ 5 A pau ka heluhelii nn « i u;t ha.MVtn:t. ! ua hoom.ikn hou iii ke i k»* koej na i koe o ku l'alapuhi Ama. HAAWI.NA S'» K A I.A APOI'O. !*- P * I 1. ! I Heaha ku pomaikui i lii mui ika ho|nua nei, f ka net» ann o ku ia i ka Akuu • a me ku Hemu o ka l'oaiwa» iih »» ka hnI nnn ? I '2 E kukaii oukou en« kumu ina heImaiiem*» e p*l» uua i ku oukou mau k»xln, jn e hoike onha mai imi. ina hn •nuu pili;kia kekahi. j i* A KI'LA 7. luiiil 1. \ Hora 9 kakahiukn, hoomuka hou k»f |.Kul'j Ao Kumu e hke me ku | Hoike mai ua kumu ma ka nii;i a u.e |ka paiupai;, i ku ninau Palapnl/i Aiiik o jka la i hnht, penei : 4, iiealn ln ka |»o- -• ui&ikai i ili inm i k»t h<»mta ium. i ka nee hinu o ku la i kn «knn a me ku t»emu o ka | Koaiwaena o ku houun He uui no mi |4>omaikui i iioikeiu mai e na kuniu. aka. ,atiie nae i pua loa keia mooieh». O ke]kiihi innu wehew«»lie i puka mai. mui ku jwaha mai «> ke Kahiikuia. e ikeui no maliuio iho nei : ! "O keiu nee ann o ka hi i ka Akau a ■me ka Hema o ka Poaiwuena o ka honua, j iiu loaa kekahi niau a\( nui elini e n:oe juei iwiiena o k-\ moana nm Aleianika a (me ka moana Pai;ij>ika. O ke au nui ma |ka moanu Atelau:ka. ke ni'u: oei oin ma un aoao hikiua <» Amenkn H<*mu, mai ka i PoHiwaena aku knhe i ka Akuu, ma ka jaoao hikina o Amenku Akuu a m>i nu | kapakahakai o Aina OuiHoman, a inu ka j Akau |oa, a inki aku m i nn k.->pakahnkai |o Ber»tania, a peia aku. A<> ke au eui i hoi mn ka monna Pakipika. ku kahu uei I oia mai mi mukupuni aku ma ku iiema o | AsiH, kaiio i ka hikinu t-k;su e Astu, a hi|ki ma na kuj/.ikuhakui o I.ipuna, u i ka I Akau loa, noiaila, ua uliuii in .ikiii na uiina kahi i moe ai keia imiu uu nui o ka j inoana." ; * 4 Oke kunni i loaa ni keia mnn au nui jelua, ua paila u» ke kui i ku wela a ka L ;, !i kona nee ana i ka akau a me kn liema ;o ka poniwaena oka honun. A maloko | inai hoi o keia mnu uiuliwai oui elua, i \ iiooinakaiikuuiu oi uh au iuiii e hoio uua |ma kela wnlu k< ia wuhi a pumka honua, ina ka La no i iiuna. A i oie keia muu j<nuliwaiaue wuiho noi u»u ka inonna, jina aole e inki i ko lienl.uiia poe ke uo- ; ho, no ka pau inau ika hu<i iiuu. Ana i keia mnu au no hoi i Imoponopono i na |<nakani o ka honua, a iioluilh mai na ma|kani <»lu i kuhi wa a mo na makani weia. i A pau keia, ua ohīia na upana pepa imai na komu mai. e pili ann i ka hemahemn onu kula. Ua kamuilio nui ia ua hemahema a nie nn pilikia o keia kolu kei» kula. " A he inau olelo wniwai kat haawūa aku la oukou na kumu, pono ke hnalama. j Heluhelu mai ke kumuo Kahaluu i kana hauwinu. He pono anei i ke, kumu kula, ke luweiawe oia ma na mea ona a me ka baka ? Hooponoponoia e kn Aha. A eia ke kuuoha a ke Knhula Nui ia oukou na kumu: u I ko oukou hoi nna aku inai keia kelena nku, ua knpu loa ko oukou lawe ana |i ka baka iloko o ka haiekula, a pupuhi ; (oa ke alo o na kamalii i ka wn kula, ao?le o*u oiuolu i keia hana, ooiaila. e hooj lohe waie no ko oukou pono t kew kau|oha. oia ko'*» make»nake." | Hooponeeia ka hana, a ka ia apopo, hora 9 kakahiaka. La Kcla 8, lulai 8. Hom 9 kakahiaka, hoomak» hou ke Kula Ao Kumu e iike me ka mea mau, Heiuhelu mai ke Kakauoleio i ka Hoike u ke Konule, no na kumumanao i hakuia e na kumu a me na haawioa hou oo Uela hapaha kula aku. Ua aponoia ka ! hoike. j A eia malaio iho nei ka hoikea ke Ko;mite e pili ana i na kumnmanao hou. | Haawīia ina kuinu. ; 1 E ulo anei ka noonoo oke keiki ke waiho wale la ka iaau hahau ?—Kula o ; Waianae i me Roma w.

l'ehea la e hookomo ai 'ue kuii»os.nla i ke aioha i na keiki pinkiki :— l ke ku(a o Kualo* a me Waiaiiole. •) Okahu iolelo Aumnku »," e wehe- » k'Mia iiiui *i me ke kaho i o i.i >noa. —I ke kula o |\,")n»i ol«»a a m»: .Mnkua. •i. H»-niiii hoi o ku i»ua<ilelo • Hoopi» pio*' a m»? ke •l'Hhiuhiu." he like anei laua me ka annaua I ke kuln 0 Kawmloa a u.e Maemne. 5 He oiaio anei ka mea e oleloia nei. He meu waiwai oie ke *Kuia A«> Kumu ? 1 ke kula o \V aipio a me Kuueoho k. t» E ka oihana i <u aku k < wuuiui mmi. <» ka oihaua L«»;o }>nha, o oihnnn Ma hiai paha :—i k<* kul-i o Kauai .ii ;o &me Heeia k. 7 Ke kahua o ka O hnna i}omviMno, Heah'» la ia ; —I kekula <» Kah Uuu :i m< ka Hope Lnnukula o H»>n«>lubi. O ka oihaun Knhun.*puh\ he like auei m me ka oihann Kniooi-.uU -—! kv-ī kulu o a me l'mil'-a. 9 Na maheie mauuwa o ILiW oi.— l ke» Kui» <» Kaneohe. 10 Kekahi uhiu ruia kupono noka hoo malu una iive kula.-—Kula o Uoma k. 11 He niHjt pono anei ike kuu iikuli kan>aii» k<; lawelawe or» mu ka iio a oti: ■i m><- k;i heika :—Kuia o Kaiinn. i 2 He oi.iio uf»e! koia oioh», K like nnn ua haumii'ia me ka hikou'kmnu : — Kula »» Waiiinninlo. O keu 111hu Kuniumanao hope •!. ua liauwi m«ia ia 110, aka. no ka heluhelu ole ia aim, nolaila. ua hoopnoep.H a keia hat (Hiha akn, heluhehna inai e na kumu i hauwi mua ia ni. K ike ;» no »u ma kn hipa mna o keia mooh 10. NA OLKI.O HOPE A KK KAHIKn.AM I. 0 ka Oihana Iloononuao—"O na ku- ■ la a pau o keia anpuiu i uoui mamiiii t»ku v e noho ana maialo o ka l'apa, aole no i hooponopon<ua oukou ua kumu, akn ua no aku nu oukou i na kininln mamnli 0 ko oukou maiioo ana he pouo. aoie he mea nona e keMkea. Kia ke ano o ka Oihunu Ho<»oiiauao i keia auf:uni, ua hke i loa no ine ka papa k<>a. Ona koa oke aupuni, ina ua 1«»ua lak<»u he mau koa. al iila, he mau luna maluna iho o lakou. a maiuna aku o un Luua, he Kopah». he ; Kakuun nku. htr Luluneia, he Mekia, a ■ (ieueralcj aku, alaila. pau na Luna o ka Oihaoa Kiw». Aole e hiki i oa kon ke uulia, ke hooioiohe i ke kauoha u nu Luna. im.il ko lakou mau poo mai, o ka hooko j u me kh lioolohe wale no ka pouo, a ina i «• h«»okuli, ua lio<ipaiia no ma ke K.maw <i o Oihuoa Kon." ''A pela uo k i Oihana Hoonannao, he Oihaua kami keia, e kana nku ana kakon me k'i nannpo, i a-ah» e ia, a hmakila ka uaauno. On» kon o kakou, <»ia no nn kamalii. na Uokuu kumn. o oukon akU o na kumu. na Lnnukula aku a hiki i ke Kahukula Nui. u o ka Papa Hoonanuao nku no hoi ; o ka palena pau ia okeia <»i--liana, u hookahi wBle no a'u olelo i koe. akula pau, <ua ke^a: Oka huuolelo hoolohe a iiu! hooko, e lawe oukou n uiala- > (i);i, a ina i iulau na iuna, maiuoa iho o : ouk'oi, iiooj.it aku oo i k;« Ah;ioif-!o; n o ka huokoh, ke pakike a nie ka hooh'he <»le. e kapae loa." Naolelo Katoha a ke Ka»ckcl.\. 1 U keia Papa Hoike e pili nna i na Ha« i paha Kula Hoomaha ame na wa Kula Kumu, e hooko oukou e like me na mea a p«u 1 kakauia ma kela pepn, koe wnle no na ku. ! inn o Honolulu nei. 2 Mai hoemi i na pap® kul« » hope, i»k». e nee mau aku» imua. O ka Helunaau, e ( mahele i ekolu papa, mai hooi aku mamua ; o keia, aole nae » hewa ke emi mala'io, ks : uuku na haumana. i 3Ma kela ame keia Poalima ona hehe- , doma kula a pau, oi» ko oukou !a hoike he- . bedoma e makaikai ai no na haawina iloke i o ia pule. i mea e akaka ai ka paa a me Ka i paa ole. Aamata ia no hoi e haawi ai ka > haawina no kekahi pole aku. 4 iVlai aoaku i ka Anmatika, ke puka ole - ako oa haainana i ka Mokuua 10 o ka Hela< ; naau. 5 In% i b»ki ako oa Luna Hetu ma ke ' oukou maa Haiekula, i ka vra kula, • hoole , loa oukou, oo ka mea, be niaoawa kula ke- ' 1«, mawaeoa o k« hora 9 A. M. a me ka hora 2 P. M. 6 l mea e hiki ai ia oukou, ua paa ko 00. kou kahua, aale no • hoopiiia aoa kekahi kumu, ke lohe ia ka ao«o hookahi wale no, i aia no a loheia tu aoao eloa. Alahope iho o ka pau aoa o oa oleloao a ene oa kauoha a ke Kahokula Nai, ua haa- ! tvisa na bila kikoo dala i na komu % pau i hiki mai ame na hope kumu. A o keia oo \ ka haoa hope t<». 2. p. Poli, Kakaooielo.