Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 36, 9 September 1871 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

Aia iloko o keia au nani me ka naauao loa a kakou e noho nei, i hoike pakahi ai kela noonoo kanaka keia noonoo kanaka i keia mau ninau ano nui. "Heaha la ke kumu nui e emi nei ka Lahui Hawaii?" "A heaha la na kumu e ulu hou ai keia Lahui?" He elua ninau nui i waihoia i mua o Hawaii, a na Hawaii Ponoi e imi i na kumu io i emi ai ka lahui. 1. O ka imi ana i na kumu e emi ai ka lahui--Heaaha la ia mau kumu? 2. Heaha la na kumu e ulu hou ai keia lahui? O na ike a me na wehewehe ana a na Akeakamai o ka aina ponoi a me kekahi poe poo noonoo e ae, ma ka imi ana i na kumu i emi ai ka lahui; eia ka lakou mau ike ponoi: 1. I emi ka lahui Hawaii, i ka hiki ana mai o ka pae hoomakaulii aina i Hawaii nei. 2. I emi ka lahui Hawaii, i ka ai ana i ka laau o ke ola. 3. I emi loa oe e Hawaii a kokoke e nalowale, i na mai ahulau i laweia mai i keia pae aina. Aia iloko o keia mau kumu ekolu, ke ike nei kakou, ua lawe o Hawaii ponoi a hoike i kona mau ike maka ponoi. Nolaila, aia iloko o keia mau kumu ekolu, e lawe pakahi ai kela mea keia mea, a hoomaopopo iho i na kumu i emi ai ka lahui, i na he mau kumu io. I ka ike ana a me ka hoomaopopo ana, aia ma ke kumu akahi, kahi a kakou e hookahua iho ai i na noonoo kanaka ana oia hoi keia: I emi o Hawaii, i ka hiki ana mai o kekahi kanaka kupua, o Hoomakauliiaina kona inoa; a mahope mai, hiki mai ia kona mau pokii elua, o Ike ikeola a me Ikeikamake--ke noho nei lakou ekolu, he lani iluna, he honua ilalo maluna iho o kou one kanu e Hawaii. I ka hiki mua ana o lakou ianei, moe iho la i ko Hawaii nei, hanau maila ka hua mua o ka poino, oia ka mai pala, a laha ae la keia mai ahulau nui iwaena o keia pae aina, mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano; oia ka hiki mua ana mai o na poino i Hawaii nei--he luapau nui hoi o ka aina hanau; ka mimilo nui hoi e moni ana i keia lahui holookoa. Auwe! Aloha ino kela kupua nui i ka la o ka hookolokoloia. A ike hoi o Hawaii nei, he pono ka Ikeikeola, huli na'lii me na makaainana, ai i ka laau o ke ola a me ka make, kaakaa na maka, ike i ka pono a me ka hewa; a mahope, hiki maila ka enemi o ke ao holookoa, a hookahuli ae la, pa-e koke mai la ka leo o ka Mea nana oe i hana, "Ua ai anei oe i ka hua o ka laau o

ke ola, i papaia mai ai, mai ai iki?" Heaha ka kakou? Pee iho la malalo o ka malu o kona inaina, aole nae e nalo, no ka mea, ua hewa ka honua i ka lele mua ana, he hope ka ke Akua hoopai. Nolaila ea, e ka lehulehu, e hoomaopopo iho kakou, ua poino oe ia wai? Ua poino oe ia Satana, i kou ai ana i ka hua o ka laau o ke ola, oia hoi ka Baibala; a ike oe i kona liliha, hoopailua a luai, hiki koke mai la na hoopai ana. O ka hooko ana paha keia a kakou e lohe nei, "Ua emai ka lahui Hawaii!" I emi ia wai? I emi i keia kupua hookahi a me kona mau ukali. I mai paha auanei kekahi, me ka olelo iho, "Aole oia ke kumu i emi ai o keia lahui." Ke i aku nei au i ka mea manao pela, Ma owai la i hiki mai ai ka mai pala i Hawaii nei, a lilo ai i mai ahulau nui a hiki i keia wa? Ma owai la hoi i hiki mai ai ke ahulau nui i ka mai lepera, e ike ia nei he mau kiko na ke aloha ole maluna o ko lakou mau helehelena? Na wai hoi e hoopiha nui aku nei i kekahi hapa o ka moku ku-i o Kaululaau i keia wa? A nawai i hoike mai ia kakou i ka hua o ke ola me ka make, a oukou e uwalo nai nei, "I make o Hawaii, i ka hiki ana mai o ka pono ianei!" Ke hai akaka loa mai nei na hoike, aole oe e Hawaii i emi ia oe iho, aka, i emi oe e Hawaii, i keia ku-

pua nui hookahi, nona kela inoa maluna. No ka mea, o ka hewa a me ka make ka i hoolaha mua ia mai i Hawaii nei, he hope ko oukou ike ana i ka malamalama o ka pono. Nolaila, hoomanawanui mai la ke Akua i na wa o ko kakou noho naaupo ana, a ike oukou he ola ma ka lani, hoomakaukau Oia no ka la nui o ka honua. E nana kakou i keia a hoomaopopo iho. Eia kekahi; ke i mai nei ua kupua nei, "I make o Hawaii i ka inu awa, i ka puni lealea, uhauha a me ka malama ole i ko lakou ola kino." Ke hoike aku nei au me ke akaka lea, he lahui inu awa keia, he puni lealea, he malama ole i na ola kino; pela no hoi ko lakou lahui, he inu rama, he uhauha, he puni lealea i oi aku imua o ko kakou. Eia nae; aole no kakou i lohe, he mau mai ahulau nui kekahi i ka wa o ko kakou mau kupuna e inu awa ana, e lealea ana hoi me ka malama ole i ko lakou mau kino. Ua emi anei ka nui o na kanaka ia wa? Aole! Pehea kakou i keia wa, e huli a hoomaopopo iho; auhea ka nui o na kanaka ma na kuaaina? Ua pau loa i ka make, ua "Ua mehameha Puuloa he ala hele na Kaahupahau." Ke hoi aku la na wahi kauna iliulaula i koe a Honolulu. Nolaila, e hoike kakou e Hawaii i ko kakou mau ike pakahi, e hoike i ke ano o ka moe a lakou la e hoonalonalo mai nei. No kela mau kumu i hoikeia ae la, aole no e nalo, no ka mea, ua kaulana o Hawaii i ka imi loa, nolaila, iolahonua, mai makau wale. 2. Heaha la na kumu e ulu hou ai ka lahui? --He nui loa na leo hookanaho, e uwalo mai nei ma kela pea keia pea o ka aina, e imi ana i na kumu io e ulu hou ai ka lahui, no ka mea, ke hooiloilo mai nei ua kupua nei, "E mea makahiki i koe, nalowale keia lahui, lilo ka aina i ka haole." E ko io ana paha kana mau ike kupua. Ma ka hapa nui o ka poe e hoike nei i na kumu e ulu hou ai ka lahui, aia ko lakou hilinai nui ana ma na Kulahanai Kaikamahine a me na Kulahanai Keikikane, a oia paha ka mea i kapaia'i kekahi mau kula i kukuluia iho nei, he mau "Kula Hooulu Lahui," a ua manaoia, malaila paha e ulu hou mai ai keia lahui, a nolaila au i lawe mai ai i keia ninau, i poo no keia kukulu manao ana, "E ulu hou anei ka lahui, mailoko mai o na Kulahanai i kukuluia?" Mailoko mai anei o keia mau kula i kukuluia, e loaa hou hou mai ai he mau pulapula nana e hooulu a hoopiha hou ia oe e Hawaii? Mai loko mai anei o keia mau pulapula, e loaa mai ai he mau makuakane a he mau

makuahine oiaio no keia lahui? Ke puana mai nei na hoike a ka moe, ma o ua kupua nei, aole loa ka e ulu ana keia lahui i na Kulahanai i kukuluia, me ka olelo iho, "Ke hooulu nei o Hawaii i ka makou mau mamo, he hapa-puakea, a mahope aku, lilo i hookahi ili, hookahi manao, hookahi olelo, a he mau la koe, pau kou ike ana i ka aina i eha ai ka ili o kou mau kupuna." Auwe! Aloha ino no ka hoi au, ka mea i hoopomaikaie mai e ka Moi Aloha Kalani Kauikeaouli, he pono kaulike iwaena o na'lii a me na makaainana; he lani iluna a he honua ilalo, he ai alii na ka kakou mau mamo; eia ka e lilo ana ko'u pono nui ia lakou la, ka poe i ae ia, he eono wale no kapuai ka loa a he ekolu kapuai ka laula o Hawaii e lilo ia lakou. Pehea kakou i na hoike a keia kanaka? Ua hookoia anei? Ua ko, ke hooko nei e like me ka lakou mau wanana. A pehea la kakou e hilinai nui aku nei, e ulu hou ka lahui mai loko mai o keia mau kula i kukuluia? Eia wale iho no paha; aole he mau kumu e ae i manaoia e ulu hou ana keia lahui, nolaila, i kau nui aku ai ka manao o Hawaii, na Hawaii ponoi e hooulu i kona lahui, ma o na Kulahanai Hooulu Lahui ia. Pehea oukou i keia? Ua hewa anei? Ua piha o Hawaii i ka naauao! Imua e na pokii! "Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono." Me ke aloha no. John Kawelau. Haleakala School, Aug 23, 1871.