Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 37, 16 September 1871 — Ka Nupepa Kuokoa. Makaikai ia Kauai. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

I Makaikai ia Kauai.

[Koena mai kela pule mai.] A malaila, ua halawai me ka mea Hanohano o ke Kau Ahaolelo o ka M!. H. 1370, oia hoi o Hon. S. K. Kuapuu, a hele e nana i ka huina wai o Waimea a me Makaweli, ua ike au i ka wai o Waimea, he ano haulaula, a he keokeo ko Mnkaweli, ma ka nana ana iho i ke kahe o ka wai, a he iua mano mauka iho ma ka aoao o Waiinea, ua paa uae i ka lepo. Ua oleloia ma kekahi k;«ao moolelo, aia mauka o Waimea, kekahi kanaka uiahiui, he m«no nae, ain ina ke kua kona waha, a hele mai 1« kekahi poe wahine lawaia, a olelo aku la kela, u aole i paina koalaa'ia kakahiaka nui o ka mnno," n e paina auanei i ua poe wahine la, wahi a kela knnaka mano. A no ka manao hoi o kela poe wahine, he mea hoomukeaka wale no la hai kana olelo, eia io ka no Niiheu kahi o ka hanaio * * A he wahi kaulana e ae no kekahi o ia ka auwai a Pi i hana ai, a na ka Menehune i hank a paa, oia ka wai o Waimea, e kahe la ma kela aoao makai o Waimea, i ulu ai kaupapaloi a laiki i keia manawa e noho nei. mnhope ihoo kn hnononea ana ma Waimea, ua hoi aku no ko Pokii maiihini a moe malaila ia po a ao ae. lulai 22—1 keia la, (Poaono) ua haalele makou ia Pokii, e holo ana inaluna 0 na lio a hiki ma Polihale, a hoi hou ma-i uo i Pokii. I ka hoomaka ana e hele a malalo iho, aia malaila o Lolomauna, he one a he wahi kuanea e hoihoi ole ai; a malalo aku ma kahakai ae, ka ohiki haehae kapa o Waiolono, a ma ke ano maolī ka o ia inoa, oia no ka hele ana o no kane, wahine i ka. lamalaina ohiki i ka po, a hele loa aku la ma kela aoao o ka palena kupono.oka eli ohiki nna, a pii aku la malaila a hiki i kahi o Kanuda, a 1 Waiawa ia aina, a he inaikai no e like me Pokii ina, a e like no me ka hanohanohano o na wahi a ka haole e noho ai ma kela wahi keia wahi o Hawaii nei, a hele aku ke kuia panoa a hiki i Kaunaiewa, he wahi uluniu u.oku malaila, he panoa, a hele aku no he kula panoa a hiki i Kaheluiki, he mau wahi kaupapaloi "kalo malaila, he waipuna, a he ulu no na mea kanu ; a hele aku mahnla, he mau aina mahi uwala, a ipuhaole, a malaila aku e hele ai a hiki i Polihale. Ma ka hele makaikai ana o ka malihini ma keia wahi, he oi aku ka wela o ka la ; ina e hele oe raa Nanakuli i Waianae, pela iho la no ka wela—a ma keia ala he!e, ua nui loa ke zizanin, a oia hoi ka iaau uiu nui ma keia kaha, a o ke kaha no hoi keia o Mana. Ia oe e holo ana ma ka iio, e ioaa no kou pepeiao a me kou lauoho i k» hua ooi o ke zizania, e hoopuui ana ma na aoao gu, a kiekie loa ae la maiuna, a nalowale oe a me ka lio malalo iho o ke zizania ma kauwahi, a e kaawaie no ma kauwahi. O ka hulu a i a huelo o oa iio a me na bipi, ua hele a wili kaeka. A malaila oe e ike ai i ka nui iauna oie o na bipi, i oi ae mamua o kekahi mau pua bipi e ae a'u i ike ai ma o Oahu nei. Ma kekahi wahi a'u i ike ai, •oie e emi malalo o Ka 20 bipi hou i lole ia a waiho no ka io a me ka iwi o ke kioo a o ka ili wale no ka i lawe ia ae, o ua nui ia o ka bipi, e like paha roe Maunakea ma Hawaii ; a ma ke kula ae, kelrapa pili o Kaawaloa. 1 ko makou hiki ana nae ma Polihale, o ka hora ] l paha ia o ke kakahiaka, a ma keia wahi ka pad ana mai o kahi kupono e holo ai ka lio, a ma ka waa aku e holo «i ma Napali. Ua kokoke loa ka pali i kahakai, he one a he paala. kahakai oj>iUi atui, a he wahi punāwai e auau ai, a be wabi kupono <io ka auau kai; aia ! oo hoi maiaiia kela iiinu kaulana, i kapaia ka «'Pahapaha o Pelihaie." Ua haoa mikioi mai aa boa hele kamaainß i ua pahapaha oei i iei maiuna o ko makou

mau papaie ; he like okoa no nne me ka limu lipalahalaha (pakaiea) ai a ka honu, a he ulu hou nae keia limu ke pulu hou i ka ka wai ; ina ua hele a maloo kuakea iluna o ka papale. Eia nae ; ina e mau ka uliuli o kau malamaana, e inohala uliuh mai no, a ina e kuakea no kn maloo loa, e mohala kuakea mai no auanei. Hora i P. M. ua pau ko kakou nana ana ia Polihale, e hoi kakou. Ua oi loa aku ka wela o ka la i keia manawa ; a i ka'u nana aku i na kamaaina, ua heie a konea, aohe he i ae e he wela i ka ht, uh wnlea lakou. Eia nae kahi i inuikai loa ai, ua haawi mai ke Akua i ka makani maikai inau mai Niihau inai, i kapnia he Naulu. Ua nui no ka wela o ku la, hele a hahana, a ua nui no ka olu o kn inakani mni ke komohana heina mai, he mea ole wale no ia la haoa. A ma kekahi wahi mawaena mai, ua pomaikai mnknii i ka loaa «na he wahi makeke kuai ipuhaole, iloko o ka ulu nahele o ke z''zfjnia. A i ka nana ana i keia m;il;i ipu, he oi loa aku ka ulu iipolipo ana iloko o ka ia haoa nui ; ulu ka ipu, ka owula a me kn baka, ua hoopuniia nae me kahi pniaau e pale aku ni i na iiolōholona. lie pii no ke kumukuai o ka ipu, e like ine ka uuku o ke kumuwaiwai e kuai maj ai, he 25 keneta no ka ipu hookahi. Ma ka ai ;ana iho nae, aole like me na ipu ano kula, aka, me he ipu la o na aina ua pinepine, he wai nui aohe momona maikai. Olelo aku nae au i na kamaaina, Malie noka oukou i makemakeai ā kua aloha maoli no i keia aina, no ka ulu maikai o na mea kanu i ka wa la, aole no e pilikia ; ae mai la lakou ; a hoomanno ae la au ia makou o Hahaione a nie Kaelekei ma Maunalua, ke hiki aku i ka wa la, ke kanu ia ka ipu, ('ma kahi kupono no nae i ke kanu ipu) a pela no hoj kela wahi o Mano. u E hele kakou e makaikui i ke one kani o Nohili," wahi a na kainaaina. Na lakou la ka hele mamua, o ka ukali wnle aku no ka maua mahope, a hiki ana innkou i Nohili. O keia wahi o Nohili, lie palena ana no ia no keia kunlapa one loihi, mai Polihale mai, e oi iki a emi mai paha i ka mile hookahi mai Polihnle mai, a he mau kaulahao e hiki aku ai i kapakahakai; a ma keia kualnpa one, o kahi iho la no ia i kapaia, o ke " Oue kani o Nohili/' I ka nana anan koho waieaku hoi, e kokoke piha ana paha na anana iie umi ke kiekie, mai ka honua o iuna, a ka pnlena o laio ; a he emi mai no paha ke ana kupono ia ; a e iiuii pono ana kona blo i Niihau. A ina keia wahi, ua lnjhihewa ko'u kokoolua, he kani ke keehi i ka wawae, a hoole malu aku la au, aole pela ka lohe ina o Oahu. Pane mai na kamaaina, "E pii olua a mnluna, huli iho ke elo ilnlo, a e apo mai na lima i ke one, a ahua malalo iho o kou muu mnka a āuwae hoi, a ma ia mea e hoopupuia ai ko olua hukiia ana e maua ma na wawawae, a e ike no olua i ke kani o ua one nei ; a eia nae paha ka hewa, o ka pulu ana iho nei o ke one i keia muu la iho nei no ka ua naulu, (elua !ā paha mamua iho ka ua anaj Ina he maloo ke one, e ike no olua i ke kahi, a e puiwa no keia mau lioo kakou e kuku nei." Pela mai la na kamaaina, a o ka ae wale no ka maua. I ka hnohalike ana aku me ka laua la olelo, ua ko io no, aohe nae he nui loa o ke kani, no ka ma-u o ke one i ka ua. Ua like okoa no nae ke kani, me'ka mea hu a kamaiii, (he wahi papa laau pokoie a iahilahi nae, kokoke kapuai paha, a ua hou pukaia ma ke poo, a maiaila e paa ai ke kaula, a wiiiwiii ke keiki, e hoopoai puni ai ma ke kua a ma ke alo, oiai hoi e paa ana kekahi lima, a e leihe no auanei oe i ka hu e kapalulu ai ma keia a me keia aoao ou,e kupono ana i ka poee. Hookahi no a makou hana ana, o ka pau oo ia o ka hoihoi. Ma ka manao ana, ina o keia wahi one maikai-a ma Waimea a ma Honolulu nei paha, ina ua waiwai ka poe nona ia wahi, he mau kenela pa-

|ha no ka puani lenlea ana miilailn ; o ka wniho aua hoi o keia wuiii one i kuaaina ) lon, kaknikahi wale no ka poe hele maiaiia. A ke nana mai oe i ke kakai pali mai Nohili mui, he ioihi loa no f iie kula maiiiai i oieloia ae nei, *a» he knhakai mnikai e iuwaia ai. | Ama ka noonoo wale ana nae, e nee ! mau ana pnha ke one i keia a ine keia inaknhiki, no ke puhi mnu ia mai o ke one e ka inakani, a he mau kauna makaliiki paha kōe, a hiki loa ke one.o Nohili i knhakni ; a pela aku, a he innu kauhale e ku kuanea ana iwaena o ku lu. E ka mea heluhelu, o keia wahi (Nolnli) e oleloia nei, uia ma ka ooao mukai lo ke alanui aupuni, a makou i liele aku Jni, a he loko nui mnwaenu,.i kapaia o i Keulia, mnuka o Knheluiki, a mnkai kela |e pili ana i kahakai; uma keia alu no | hoi, ke huli nei ke alo e hoi i Pokii. | Iku hele ana ma ia kaha mai a hiki i I Kaiannmnihiki, he wahi kauluna keia maloko o na mele n me na mooleln, he wahi hiki ole in e ka wai, pela ka iohe. Ua oleio mai.nae na kamaaina, " i keia wai iho nei, aohe wahi koe, ua piha pt i ka wai, mni anei ka pihn a hiki i Pokii ; n<J ka eliia ana hoi a hiki i kahakai, ua maloo ka wai piha, a koe ka wai mau." A hoio hou ma ia kapakahakai loihi, a kuhikuhiia ae o Ainaike ; a holo hou mai a hiki i kahi i knpaia, "6 kahi a Limaloa e kukulu hale ai," he kula e kūpu ana na laau lnlii (anlii) o uka ; oia mau laau, oia no kauhale a Limaioa e hana ai, wahi a na kamaaina. Ua pau nae ke kumu aßiii nui i ka ni ia eka iio. Aoie no maua i ike i ua wai alialia nei, no ka piha mau no o na loko i ka wai, aia no ka ka pono a maloo, a ikeia ke aliaiia olalo, alnila, hanaia ua hana kupanaha nei. Ua lohe mai nae maua i kainanina, i ka wa ka i iiookuuia ai ka pu a bipi mua malaila e na haole mua i noho ni malaila, na kuhiliewa ka bipi, i ka wai haale o ke alialia, he wni io, a aluniu lakou ; oi noke ka bipi i ke aiuaiu a maloeioe, honmaha okon, a maliope, nohe aiualu liou. Aia wale no ka i na po o Ku a me na Kaloa. olelo mai nae kekahi poe, ua emi ka ikaika oia hana i keia manawa. A pau ka nnna ana malaila, ua hiki loa mn kauhnle. (Aoleipau.)