Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 43, 28 October 1871 — NU HOU O NA AINA E! KU MAI KA MOKUAHI MOES TELA. Ka Pau Ahi Nui ma Kikako, Kialua Poino ma ka moana! HE 11 KINO OLA I MAKE! Palapala mai a Mr. H. M. Wini mai. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

NU HOU O NA AINA E!

KU MAI KA MOKUAHI MOES TELA. Ka Pau Ahi Nui ma Kikako, Kialua Poino ma ka moana! HE 11 KINO OLA I MAKE! Palapala mai a Mr. H. M. Wini mai.

Mh ke ku ana mai o ka mokuahi Amerika Mose Tela, Crtpt, N. T. Bennett, ma ke kakahiaku o ka la 22 o Okatoba, ua loaa mai ia makou mai Amerika, Euro|>a, a mai ka moana akea mai na mea hou. Eia inalalo ihona inea houono nui: Ka pau ahi nui ma Kikako. Ma ka po o ka la S,ibati, Okatobs 8, hoomaka mei la ka pau o kekaki wahi hale papaa uuku ike ahi. Me keia wahi nhi uuku, ua ike ia no mamua a nui wale. Oka makani nae i keia wn, epa ikaika ana mai ko hikina hema mai; ano ka pamnloo o na mea kino a puu, ua pahola koke ae la keia wahi ahi uuku i o a ianei, a pii loa ae la i ka laula. Mamuli o ka huhai ana a ka ula oke nhi «nn kahi a ka makani e amio la, ua emoole ae la a nui loa ke ahi, e hele ana i ko puuwai o ke kulanakauhale, a hiki koke akula i Alauui Umikumamalua. E noke ana ke ahi i ke kepa ma o a maanei o ke ala, a hiki i ke Alahaka o Van Buren. Kinai aku la lakou a lilo koke ae la hoi i mau maiuu no ka ula ahi, aka, he meo nae ia e hiki ai ke lawe aku i na ula ahi ma kela kapa o ka muliwai ; a o ka mea nhuwale keia e muu ana malaila, hapuku ia mai la e ke ahi ma ka aoao hema o ke kulanakauhale. Ia wa pokole no, a-a-ia mai la ka Hale Oihana o ka Poe Hui Alanui Hao o Mikikana a me Rodilana. Ma ia wa aku, pau ae la ka manaolana ana, he pono koe a ka poe Kinai Ahi. O na koa ahi holoholo keia o ka Hikina b me ka Hema, i noho ai i ka la Sabati, ua haoia mai e ke ahi, a o ka ula ahi kai ike ia aku e lapalapa mai ana. O na kaa ahi keia e holo mai ana e komo, ua kaa loa i hope a hala ka manawa, no ka makau i ke ahi ma-kawela e oa ana iloko o ka ululaau. (.) na hale hana wai a me ka Hale Kukui Mahu, pau mai la i ka aaia, a o kahi c loaa ai o ka wai mni ka loko wai mai. Ona alahaka e moe ana maluna o ka muliwai Kikako, mai alanui Van Buren a hiki i ka loko, ua haoia mai la e ke ahi, a o ke ala wale no e hiki aku ai ke hele ma o a maanei, aia malnlo ae o ke alanui honua i eiiia, aka, ua paa nae na puka komo ina holokea. O na hale pai nupepa, ua pulumi mai la ke ahi, n hookahi wale no hale pai nupepa i pakele, o ko ka nupepa La, fSun). Ma ke kakahiaka o ka la 10, hoouna mai la o Tucker a me Sherman i na kaa a nui loa, i mea nana e kauo aku i na lako hale, mai ka Hale Sherman mai. Ua hoounaia aku i Milwaukee, e hele mai e kokua, a ua awiwiia mai la na kokua. O na Bannko malama daia, na pau i ka a ia e ke ahi, a koe wale no ka Banako Mua o ka Lahui. O na )ua da)a nae, aohe i komo aku ka ula oke ahi e hoopapa. Ona hotele e kuku ana mai Alanui Van Buren aku a i ka muliwai a hiki i ka loko, ua pau waie nae ana no ike ahi. Oka poe noho keia oloko, ua imi aku i wahi e malumalu ai ma kekahi poe hotele e ae.

Kikako, Oct. 10—hora 3:10 a. m. Ano no i hoea mai la he huaolelo, ke aa la ke ahi ma Al&nui Kanakolu Kumama.

kahi. O keia «hi, he 2 inile mu kn henia nku o kahi i hoouiHka ui ke nhi nnm. 1 puhiia inni la keia, ine k» manao ino e pnu loa kalii i koe n ke kulaiinkuuhale, e nolio ia la eka [>oe waiwni loa o na kainaaina. Ua hali pu ia mui l;oi, lie elua knnaka i loan e pulii ana, a un kipu olaia aku laun, n o keknhi poe i pakeie o ia ano, ua holo aku me na kipuka kaula ma na ai. Oiai ke pa nei ka uiHkani ino, aole he mea ike i kona hopena.

Kikako, Oct. 10—owuken—I keia kaUalūnk», nmliope iho o kc kuuiki ana il»o o na naau mokumokuahua, o ka niuau puni i waihoia tnai, Heahn ka n>ca e Inki ai ke liana ? Aohe anei e hiki e kukulu hou ia ? Ua kohahe anei nn Ahahui Panihakahaka ? Ene mai anei na 13anako eliku ? O na haina, aole he mea e oluolu ai. O ka poe mea <l»la keia, oohe ike ika mea e hana ai. Oka Hale Leta, kukuluia iho la no ka manowa ma ke ulanui aupuni. 0 na Halewui, Hale Kukui Mahu, «a Hale l J ni Pniapala ame na hale lealea, ua pnu aku i ka lilo i mau lehu ahi. Oka eiwu hapaumi oka wuiwai io o Kikako, ua pulumiia a lilo i n ea ole iloko r> ka la hooknhi. Oka lono no ka make o kekuhi mau kino kanaka iloko 0 ke ahi, ke nunu aku nei nunu mai. Ke oleloia mai nei, nn Gen. Seridann i noho poo lawelawe inehinei, a ua pio ke ahi ma ka Inwelaweia ana ine na pouda. Ke maopopo loa mai nei, o ka pauda ka enea 1 pio ai ke ahi inehinei, a pau ai kn pahola ana ma ka noao hema. Inehinei, ua puehu liilii ka Banako Hui oUa Lnhui, ine Ekolu Miliona Dala ($3,000.000) iloko o kona lua huna dala.

Eia kahi i pau ike uiii: Mn ka Akau, ka pa nui o Linekona ; ma ka Hikinn, ka Loko ; niii ka Hema, ke Alanui Harrison a me Palk ; a ma ke Komnhnna, ke Alanui Halsted.

He nui wale na kanaka i lele nku ilo- 1 ko o ka muliwai, i pakele ai i ke ahi, aka j aohe nne i pakele, he poho wole no a ma- j ke. He inau haneri o na holoholonn i ' n>ake ma na alanui a ma na hnle lio. Ua i kohoia aku, he 100,000 o na kanaka o ia ; kulanakauhale i lilo i kuewa n home <»le. i ! 0 ka hnpa nui o lakou, he nele maoli no | Ina mea a pau e lako ai; ame he men ■ la, ua olohelohe aku In kekahi mau wnhi- ' ne a kamalii. Ua nele i na lakoai a nahu ) ole ka nui. Kokoke e pnu loa na kaona ' a me na kulanakouhale ma ka hikina nku ; 0 Kikako, e hoouna mai nei i na lako no 1 ke oln a me ko ke kino. He ehu mau hnole i loaa nku ma kn i aoHo komohnna o ke kulanakauhiile, o ua kipuia lakou ma ia wnhi. ' O ke poho o ka waiwni ma keia pau | ahi nui, ua koho pupunhuluia «ku la, he ® 125,000,000. E kaumaha loa nnn na Ahehui Panihakahaka, a me he men la paha, e hewa ana na maka o kekahi poe ' Hui a poniuniu. Oka nin oke poho o ko Knpalakiko mau Hui Panihaknhaka ma keia pau ahi, he $4,850,000, a peia ! aku la no hoi paha ko Nu loka a me na i kulanakauhale e ae. I Ua Inlou ne na kulanaknuhale eae o j Amerika Huipuia, ika hapai nua i mau kokua. a hoouna nku i kahi o ka poino. Ua hikiwawe na Banako molama Dala o Ladana i ka hoouna ana mai no ka poe pilikia o Kikako, he $25,000. Ha Moku Poho ma ka Moana a me ka make ana o 11 kanaka. Ma ka huakai hope mai nei a ka Mokuahi Mose Tela i keia awa, ua halawai oia me ke i kialua poino Sketthoff t Kapena Hopkina, ua j komo ka liu i ka moku, a ua naha o hope. ! E hoomanaoia, i ka malama o Dekemaba i hala, ua lnwe aku oia he piha pipi ola mai keia Pae aina aku, no Tabiti. Mai ka palai pala mai a Heoere M. Wini Esq., malalo iho, 1 hoike mai i ka mo-olelo o ia popilikia : • "Ma ka Poaha, Oct. 19, i ka hora 8 A. M. ike puaikiia aku ia be pea me ka moku, e ke kanaka ku hoe o ka mokuahi Mose Tela. e holo pololei ana ma ka ihu a ka mokoahi e kau aku nei, ua poino a hookahi wale no wahi kia e ku &na, me ka pea heke noi malalo, e nawe ana i ka pa a ka makani hi-

i na hema. Ike kokoke ana aku, maopopo loa, he kialua, ua komo pu iloko o ke kai me ke kia hope ua hai pu, me he mea Ir, ua haaleieia ka moku e holo w.ile ana 110 aohe kaoaka, aole no ho> he kaoaka i ikeia aku. Ua luia ; ka pea heke nui, a be hale lole ke keokeo mai ana i ka laau o lunn, he hoailona me he mea la, ua ooho kaoaka ia keia wahi e na loina. Ma na mea n pau i ikeia aku, e holo ana ke kai mai mua a puka i hope, a ua pi- : ha ka moku i ke kai, a ua npoia ae la kona ! mae kanaka e kekahi inoku i maalo ae. E hamama mai ana kona hope, o na palekai o ! na aoao elua, ua pulumiia mai la e ke kai, a : o kena mau pea, e kilepalepa ana ike koaniani makani, ua hele a nahaehae." I ka hiki ana aku i ka moku poino, hoo- | paa iho la ka hoila i ke kope ana, a hoouna aku la ke kapena i kekahi waapa, e huli i kekahi mea e pili ana iaia. £ aleaie ana ka moana, e luli ana ka moku io a ianei. Me ke apuepue me ka pilikia i hiki aku ai ka waapa. [ka pii ana aku oke ko!ometi me na iuina, huii ia luna aohe kanaku, iho aku la mamua, e inoe ana he kanaka ua hele a newaiiwali, a o kana huaoielo mua i ka i!;e ! ana mai i& lakou nei: •• Eke Akua Mana Loa ! Ua ola anei au." Hapaiia ae la ia, a laweia aku la i ka waapa a hiki aku i ka mokunhi. O kahi mea waleno i lawe pu ia wai ai me ia, he wahi eke lole manoanoa, me ka -Alemanaka holomoku, a he oniole j hooia i ka apana pepa e hoike ana i ka la o ka popilikia ana o ka moku a me na inoa o na kanaka o ka moku a me na ohua. O ka moku kialua Amerika he : 213 na lona, no Kapalakiko, e holo ana i Kalio me ka ukana, he laau hale. Oka mea i \ ola, o Kapena Ludera Hapakini, (Hopkins) • ka hope loa ona kanaka he 12 o luna o ia : moku. Ua loaa ka moku ika makani ino, : ma ka po o ka la 3 o lulai, ka po ia o ka inahina pouli. Ika wa i ioaa ai, naha aku i la o hope o ka moku i ka ale a komo mai la ka iiu. I inea e pale uku ai i kf|poino koke ; ana, ookiia ae ia kona kia hope a lanu iki ae la o hope. Aohe i loaa he manawa no lakou, ; e ialau ai i ai a i wahi aahu, no ka mea, ua hikiwawe loa ka pilikia. Fuu aku la na kanaka i ka pinana iluna o ke kia mua, i pake- , ie ai i na poino a ka uulu e hoio papa ana maiuna o ka oneki. ! Oka mua oka mea i make o lakou, oia ka maiamamoku, o loanekana, he eono wale no la enahope iho o ka loaa ana i ka makani ino. Ona wahi mea i loaa ia lakou, he elua I hapa pahu kamano, he hapa pahu alelo a he i wahi pahu pia pake, aka, o ka wai e inu, ua awaawa ike kai, Poinaikai nae ika haule ana mai o na kuaua a malama lakou iloko o ka pea. Oka lakou mau wahi mea ai, he kamano, alelo, pia a he mau wahi ia i ku ae 1 i ka lakou mau makau ma ka iakou nono la-

| waia wale iho no. O fca moolelo a Kapena Hapakini i hai | mai ai no kona mau kanaka a me na ohua f| ' he mea e ehaeha ai ka naau. Alahope iho j | o ka make ana o ka malamamoku, ma ka ia | I 6 o lulai, aoie he inea make hou iho o lnkou | a hiki ika la 6 o Sepatemaba, ka wa ia o ; lakou i heie ai a nawaliwali no ka pololi a ; me ka inakewai. Leie nku la kekahi poe o lakou iloko o ke kai no ka hehena a make . īho la. Puka mai la na maihehe a me na j mai e ee, mamuli o ka pololi a me ka make> | wai, a oia ke kumu o ka ikiiki a lele aku la ! e make. ' He 9a 10 paha la mamua oka loaa ana : *ku la " Mose Tela," ua ikeiuaku he kiapa ] e hoio pololei mai ann i kahi o ka moku poi ino, aka, hoopai wale mai la no i kekahi mau : mioute, a holo aku la mc ka hoouna ole mai | i kekahi waapa e hoola i ka poe ewalu e ola . ana ia wa. Ua holo mai ka nioku a kokoke I loa, a ikeia aku kanaka i ka holoholo mai ] <ua ka oneki. No ka nnwaliwaii loa o ka j poe o lakou, anle e hiki ke ku ae u peahi aku, ■ noiaiia, kukuli wale ae la no a kiani mai la ! ina kahaknhana keokeo. Iko lakou ike | ana aku i kela moku, e kuea ana na i-a a j holo aku, pau ae la ko lakou manaolana no | ke ola. Haule iho la iakou ilalo a make a 1 lele aku la mawaho o ka moku a make loa.

' I ka poino ana, na Kapena Hapakini, i I hookuea ae i ka pea heke nui a me ka pea ! ihu, a hikii iho la i ka hoeuli i ke kaula, me ! ka manao e hooholoia ka moku e kela mau pea elua. Oa hanaia keia mamuli o ka hikiikii ana i nā kaula ma na aoao elua o ke I kuau o ka hoe, a iaweia na piko a ka ma-ke o ke kia mua, kahi a lakou e noho ana, a me ia mau kaula e hukiai i ka hoe ma kahi a ka pea e poho pono ai. Ma keia hana ana. ua hoopoloieiia ka ihu i keia pae aina (Hawaii) me ke panana a me ka palapala aina ole. O kahi i pomoni o ka inoku, aia ma ka latitu akau 16 degerea lonigu Komo* hana 117 degere, oia hoi, he 520 paha mile, raa ka hikina hema o Lae Luea. Ua loaa mai nae i ka Mose Tda, i ka latitu akau 26°40\ a lonigu Komohana 148°52', oia hoi, he 400 miie paha ma ka hikina akau aku o Hawaii—me he mea la,ua holo lakou, | he 2,000 mile iloko o 109 la. Ma ka la 22 o Lune, haalele ke kialua ia Kapalakiko a holo mai rae 210,000 kapuai laau hale. O ka piha papa o iuoa o ka oneki, ua lilo i ke kai i ka piha ana i ke kai, a o na laau iloko o ka moku ua puka liiiii ma ka naha o hope. O ke koena papa paha i koe, aohe waiwai. Uq paheinohemo ke kia mua, a e hioa ana i ka makani ikaika mua e i» ana. £ mahaloia o Kapena 14. T. Benntt o ka Mose Tela a nui ioa, oo kona hooaoa ana i kekahi waapa e huli i ka moku i ikeia aka , he ano ua haaleleia e na kanaka, a maiia pa*

ha, mailoko ae o na kapena moku he umi,j he eiwa o lakou e olelo ana, he hoopau manawa ka huli wale aku no ia moku i haaleleia. Aka. ma kana ala i hana ai, ua ola he hookahi kino uhane ola, ka mea nona ka eehia aohe huaolelo nana e hoike ae. lna i lo> ihi keia holoana mai a ka mokuahi mamuli 0 ka makani pakuikui, a konoia oia e haa- j lele i kona ihu inau, he mea maopopo ke ike iho, ua Alakai ka Mea Kiekie Loa i na ma-' kani a me ka hope ma ke ala e hoopakele ai 1 kekahi kino kanaka hookahi, i kaa maluna o ka papa no na la he 109 me ka ai a me ka wai kupono ole, a hoomanawanui i na ehaeha, ka mea i hiki i ka poe kakaikahi loa ke hoomanawanui. Mainuli o keia haao ana, he haawina ia e ao mai ana i na moku holo moana a pau, mailioopale i ka hookokoke ana aku i na moku poino. I ka hoopau ana, ua makemake o Kapena Hapakini ia'u e haawi aku i kona mau aloha ana a nui ia Kapena Beneti, Dr. Woodbridge a me Mr. Beals ka mea nana i inalama nloha in ia, a i na ohua a pau o ka moku Mose Tela i inakana dala manawalea aku iaia i ka wa o kona nele. Henerb M. Wim, Ohua—moku.