Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 46, 18 November 1871 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Kuokoa Buke XI.

 

  E pau an aka helu hope o keia Buke X ma ka la 30 o Dekemaba, no ia mea, ke kaheaia aku nein a kanaka a pau i aie i kona uku pepa a olelo hoolaha paha, e hookaa koke mai a e loaa iaia ko ka Luna Hoopuka aloha.

E hoomaka an aka Buke XI

ma ka la 6 o Ianuari, a e hoomauia aku ana ia hoopuka a pau ka makahiki 1872. O ka poe lawe pepe a pau e uku e mai i ko lakou uku pepa no ka makahiki 1872, e ae ia lakou e kon pu mai iloko o ka AHAAINA MAKAHIKI a ke KUOKOA e haawiia ana i Feberuari, 1872. H. M. WINI.

 

Ka  Nupepa Kuokoa.

 

Published every Saturday--$2.00 a year,

 

HENRY M. WHITNEY,

Publisher and Editor.

(Luna Hoopuka.)

 

JOS. U. KAWAINUI.

Associate Editor.

(Luna Hooponopono.)

.

HONOLULU, NOVEMABA 18, 1871.

 

Ke Kau Koho Balota o ka 1872.

 

  He elua mahina mahope aku o keia pule, aiaila, e hiki aku kakou ma ke kahuna e koho ai i na waha olelo he iwakalua kumamawalu ma ko kakou aoao ko na makaainana, a e hoohui pu ia lakou me na alii maloko o ka Hale Ahaolelo e noonoo no ko kakou mau pono.

  O ko makou makemake a me ka iini o na naau, o ka hoomaopopo o kela a me keia kanaka i kupono i ke koho balota, no ke koho ana i na kanaka kupono, aloha lahui, hoopololei, hoopilimeaai ole ke kuaiia me ke dala.

  O ka balota, he pepa liilii ano waiwai ole ia ma ka manao o kekahi poe, a no ia mea, haawi wale lakou i na mana koho me ka noonoo nui ole aia malaila kona waiwai nui, kona ole a me kona make.

  Aia ma ka lima o ka poe a kakou e koho aku ana ko kakou pono a me ka hiki o ka kakou olelo, nolaila, i makemake ai e koho i na kanaka i makaukau i ka hana kanawai, i maamaalea i ke kamailio a maluna o ka pomaikai o ka lehulehu ko kakou paulele nui.

  Aia na keia poe i hui puia me na alii e noonoo i na hana hou o ko kakou aupuni, na hoolilo dala ana, ke kau ana i na dute maluna o na waiwai komo mai a me ke kau ana i na kanawai i kupono no ka lehulehu.

  O na hana hou, oia no na hana awa ku moku, na uapo, na alahaka, na alanui a me kekahi mau mea e ae i pili maluna o ka aina.

  O na hookaawale ana i na dala no kela a me keia apana hana, oia hana nui ia, no ka mea, ina e ae, o kalilo no ia.

  O ke kau ana i na kanawai maluna o ka lahui he hana nui kupono wale no ia i ka poe noonoo. O na kanawai o na lima hana, oia kekahi o na kanawai a oukou e noonoo ai, a e hoopomaikai like i ka haku a me ke kauwa. Ina ua lawa na ike i na kanawai o na haku a me na kauwa, iloko o na makahiki elima i hala aenei, ua popopo a he ino, alaila, o keaha ka pono?

  Ina, ua ikeia ke komo nui ana mai o kekahi mau waiwai mai waho mai, a ua lawe ae paha i ka pomaikai o ko loko nei poe paahana, pehea aole anei e kau hou ia I mau dute maluna iho o ia mau waiwai?

  O ko ke aupuni lawe ana ia Kilauea i moku holoholo malalo o koua lilo ponoi iho iloko o keia mau makahiki aenei, a ua ikeia ko o keia mau makahiki aenei, a ua ikeia paha ua kupono ke kuai aku i kekahi hui, a na ia hui e malama a hooholo, pehea e pono ai?

  O ko ke aupuni kukulu ana i Hale Hotele malalo o kona lilo a me ko kekahi poe e ae me ka ae ole o ka Ahaolelo ma ka hoolilo dala ana o na Kuhina, ua kupono a nei ia?

  O keia mau mea a me kekahi mau mea e ae paha ke laweia mai imua o ko na Luna Makaainana noonoo ana i keia Kau Ahaolelo ae, a ilaila e wae ponoia ai ka pono a me ka pololei.

 

  KE “KILAUEA” NO HAWAII.—Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, ua puka aku ko kakou Kilauea a holo aku ma na awa ku mau ma Maui a me ke kaapuni aku i ka mokupuni o Keawe.  E ku ana ma Kawaihae a holo i Hilo, Kaalaulu, Kona a hiki i Kawaihae i ka Poalima, ku ma Lahaina i ke ahiahi Poaono a hiki loa mai ma Honolulu nei ma ke kakahiaka Sabati.

  HE HAWAII I SEPANIA.—O ko kakou makamaka Hawaii, Rev. L. H. Kulika a Luna Hooponopono  mua o keia nupepa, ua hokohuia mai oia e ka Papa Amerika i Misionari e hele ai i Sepania, a e hoohuli mai i na makamaka i auwana mahope o k aka Pope ao ana, a i ka pa hipa ponoi o ka Haku. Ke kalokalo aenei makou i ko ka Lani, e hoopomaikaiia ka huakai imi uhane auwana a ke Keiki Hawaii, a e hoohuliia mai ka poe a pau ana e halawai aku ai i poe no ka ohana manaoio hookah I ka Euanelio a ka Haku.  Imua e ke keiki Hawaii i pau mai ia lahui i ka ike i ka Baibala.

 

NU HOU KULOKO.

Oahu.

 

            Ma keia awakea, e kuai kudalaia ana ke kialua Hawaii Kamehameha V o ka hui o D. Poka ma, e Mr. Adamu ma ka uapo o Kimo Pakaka.

            Ma ka la 9 o keia malama, ua halulu mai ma keia awa ke kuna Hawaii non aka inoa Kamaile, main a mokupuni mai e paahana la na kanaka i ka lepo manu.

            Ke lohelohea hou ia mai nei, e hooholo hou ae an aka hui o D. Poka ma i moku kuna hou mawaena o Honolulu nei a me Hilo, i pani no ke Kate Lee nani i nalo e aku.

            Ua minamina makou i ka hoike aku, ua pau loan a moku kuna Kate Lee a me Mary i ke poho. He mau wahi waiwai uuku ka i pakele ae, a i ka Poakolu, e kuai kudalaia ai kekahi mau waiwai i pakele mai o ke kuna Mary.

  HE AHAAINA HAU PAA.—1 kekahi la o keia hebedoma ae, e hoalaia ana he ahaainaa hau paa maloko o ka Hale Hoole Wai Ona o Buffama ma Alanui Hotele, e na wahine o ka ekalesia o Polelewa, no ka pomaikai o na hana hou o ia luakini.

  HUI I HOOKAHI.—O Samuela G. Waila Esq., o keia kulanakauhaie a agena hoi o Kilauea, ua komo aku oia malalo o ka hui huai Papa o Kimo Pelekane ma (Dowsett & Co.) Ke lana nei ko makou manao e hoo pomaikaiia ka laua hana.

 

  KE KAU KIURE O LAHAINA.—Ma ka lu 12 o Dekemaba e hiki mai ana, e weheia ana ke kau hookolokolo kiure kaapuni o Maui ma ke kulanakauhale maluna ae. Nolaila, ua kaheaia na mea a pau i pa aka inoa ma ka papa o ke kau kiure e hoomakaukau no lakou iho.

            Ua ike iho makou, ua hoopau o Mr. C. C. Beneti i kona noho ana malama kuai nupepa mea hou ma kona wahi ma Alanui Papu, a ua nee aku oia ma kahi mamao mai ke kulanakauhale aku. Ua paniia ma kona wahi, he hale hoohainu ki a kope hoi, e H. Bollmann.

            Ua koho ae ka Papa Hui Kalepa o keia kulanakauhale i Komite nona na lala ekolu, a na lakou i kahea i ka poe manawalea o keia enaina, e haawi makana aku no ka poe nele ma Kikako. O nana lala o ia Komite, o A. J. Cartwright, J. C. Pfluger a mo Godfrey Rhodes. Ia lakou na makana e waiho aku ai.

 

  NUPEPA KAKAU LIMA.—Ua ike iho makou i ko Mr. T. G. Thrum hoala ana ae i nupepa kakau lima nana, e like me ka H. M. Wini ma kona ipuka hale kuai.

 

  NA MEA HOOHIEHIE O KA WAHINE.—Eia maloko o ka Hale Kuai Buke o H. M. Wini, na llako hoohiehie o ka wahine. Ua weheia aenei no ke kuai, a ke kahe awai nein a wahine e kuai. E wiki mai oukou. Ma kana olelo hoolaha hou o keia la, e ike ai oukou I na mea a ka iini e kono ai.

 

  HE KIAHA KALA MAKANA.—Eia ma ka Hale Hana uwaki o Kini ma Alanui Kalepa, he kiaha kala makana i ka waapa holo o ka Ahahui Heihei waapa o Honolulu nei, no ka la 11 o Dekemaba. O ke kumukuai o ua kiaha la, aia mawaena o ke $40. a me $60.

 

  NA LOLE O NA LUINA POINO.—Ua hoolaha ae ke Kanikela Amerika ma keia awa, e papa ana i na luina haole i hoopaeia mai ma keia awa a e malamaia nei e ke Kanikela Amerika, ko lakou ola, aoie e kuai mai kekahi kanaka a mea e ue paha i ka lole e kalewaia aku ana e na luina, oiai, ua haawiia kela maul ole, e huna iho i ko lakou mau hune kappa, aole o ke kuai aku ia mau  lole, a lilo ma ka uhauha.

            Ma ke Sabati o ka la apopo, e lulu dala an aka ekalesia o Kawaiahao no ka pomaikai o ka poe pilikia ma Kikako i pau ai na waiwai a me a pau i komohia ke aloha i ko lakou hoa kanaka, a e hele ana ilaila, e paa pu ae me na hipuu a ke aloha. Ua kokoke paha e hiki aku i ka elua tausani na dala i hoalaia manawaena e na haole no keia hana aloha kanaka.

 

Maui.

 

  HOIKE KULA SABATI.—E hoike ana ke Kula Sabati o Lahaina, ma ka la mua o Ianuari M. H. 1872 e hiki mai ana, nolaila, e liuliu a e hoomakaukau e na hoa o keia Kula Sabati, mai ka poe kumu a me na haumana, e lawe like i na hana i hooholoia. O keia ka`u e paipai mua aku nei imua o na hoa Kula Sabati.

 

  AHAAINA A LULU DALA MA WAILIKU.—O ka la 20 o Novemaba e hiki mai ana, oia ka la i hookaawaleia e ku ekalesia o Waluku, i la ahaaina lulu dala no ke kukulu hou ana i Halepule hou. Nolaila, ke kaheaia aku nei oukou e na makamaka aloha Karistiano o na ekalesia o ka mokupuni o Kakuihewa, na wahi hoi a ke komite o makou i hele aku nei e launa me oukou, me ko makou hookipa aloha ana ia ia, a lilo ai hoi makou i mau kamaaina no ko oukou hiki malihini ana mai. E lele auna like mai oukou, me na leu Oliva a ke aloha pu mai no. Pela hoi e ko Maui o Kama, e uleu like mai oukou e na manu hulu like; e ko Lahaina, hui pu aku me ko Kauanahua o Kaanapali, e oli ae hele mai mai ma ka ihu o na lio, pela ko Honokohau, hui pu me ko Kahakuloa. Kupopou mai hoi ko ka makani Kilioopu o Waihee, me ka ua hoeha ili o Waiehu, ko kamalu Hekuawa o Wailuku, ko ka ua Ukiukiu hoi o Makawao, me ka ua Ulalena o Piiholo. Pela na makamaka aloha a pau o ka mokupuni o Kama, e hele nui mai oukou, mai hookananuha aku oukou, no ka mea, eia ka ahaaina ua makaukau, he poi, he puaa, he pipi momona o Waimea, he mau mea ai e ae a pela aku, e hele mai oukou. Ina he manao ko na mokupuni e ae e hele mai, e hele mai no, no ka mea, ua hamama ka puka no oukou. He ahaaina nui keia i hoomakaukauia no ka lehulehu. E hoomanao nae oukou i keia; e hele mai no me wahi hipuu a ke aloha no ke Aupuni o ko Kakou Haku o Iesu Karisto.

 

  HE WAHI AHAAINA—Aia ma ka la 4 o keia malama, ua kukulu ae o S. H. Koe a me Mrs. Hikaalani kana wahine ma ko laua home, aia ma Pukalani apna o Makawao, o keia wahi, he kula panoa nopunopu i ka la. Ua kukuluia kekahi lahui nui, me ke kahiko ia i na lau nahelehele o ka Waokele, hele kela a ohuohu i na lau awapuhi i owili pu ia me ka palapalai, pakuiia mai hoi me na lau ieie, hele wale kela a nolu pe i ka wai a ka naulu o ua wahi kula panoa nei. Ua hoomoeia kekahi mau papa loloa me ka uhi ia i kekahi pale keokeo, a he mau lau palapalai iho maluna, ua komo main a kanaka ma kela a ma keia aoao o ka papa aina elua me ka piha pono loa. Ua ku mai kekahi mai kaikamahine eha me ko lakou mau kahiko keokeo mailuna a lalo, a he mau kahili loloa keokeo ma ko lakou mau lima e kahili loloa keokeo ma ko lakou mau lima e kahili ana, a i ka wa i maikai ai ke anaina, ua ku mai o Mr. Keolanui e pule, a pau ka pule ana, hoomaka ke anaina e ai aku i na mea i hoolakoia. Ua ai iho ka poe makaikai a ko`u pono ka puu; a i ka pau ana o keia poe i ka maona, ua komo hou mai no kahi poe malihini a me na kamaaina pu mai, a he mau Ilipuakeu kekahi i komo pu maie paina pu me makou.             S. KAWAILIULA.

 

            Oia hoi keia, ma ke kakahiaka nui o ka la Sabati o ka la 5 o Novemaba nei, kii mai la ka mea Mana Loa i ka ukana nui o ka uhane, a lawe kohana aku la mai ka poli aku o Miss. Luka Akanaliilii, a haalele mai la koa waa i koa kanaka, a eia kona mau makua e paiauma ana i ka lakou aloha, oiai he opio oia no ka ua Ukiukiu nei. Ua hoonaauaoia oia malalo o ka malu hale o Maunaolu, i ka wa ia Rev. J. P. Green a me kona hanau kuahine Miss. Mary Green, a ma ka pau ana o ia home nani i kea hi, ua hoihoi ia aku oia e noho malalo o kona Papa, Mr. Kapihe, a malalo o ka malu makua oia i noho pumehana ai, a hiki i ka wa I loaa ai o kana akamu, a hoopaaia i ke Kaula Gula Hemolele o ka mare, ma ka malama o Sepatemaba o ka la 27 o A. D. 1870, ua hoopaa na laua i ka perita o ka mare, me kahi ukulia o Kina, me Mr. Akanaliilii, a me kana akamu oia i noho hooluolu ai, a hiki wale no i ka wa a ka Haku i lawe aku ai i kana ukana nui o ka uhane, oiai ua hoohuaia mai mai ko laua puhaka mai he wahi Pepe liilii, ua hanauia oia ma ka la 1 o Augate o keia makahiki, oiai he akolu wale no malama, me na la keo o kahi Pepe, a haalele mai la kona Mama ia ia. O ka nui o kona mau makahiki noho ai ma keia ao a kuu aku la kona luhi, he 18 makahiki a me na mahina elua, me alima la, nolaila e hoomanao kakou i ka olelo a ka Haku. He mahu ke ola o ke kanaka ipua ae a nalo iho.  Me ka mahalo.

                                                                                                                        E. KAPIHE.

  HOIKE KULA O MAKAWAO.—Aia ma ka la 8 o Novemaba nei, ua hoike liiliiia na kula aupuni o keia apana, ua ike ke Kahukula nui i ka makaukau o kekahi mau hale kula, o kekahi mau hale kula hoi, ua ahuwale na puniu i ka la, me ka hoohoka nuiia e ke Kahukula. Aole nae hoi au i ike i ka hoohoka nuiia o kekahi mau kula. Aia no hoi ma Makahehu elua kumu, o J. Nakookoo a me Mr. Kuewa. Ua hoomakaia ka hana ma ka hora 2 auwina la, o ka mua o ka hoomaka ana o ka hoike, o Mr. Kuewa, ninauia na mea i aoia`i i na keiki; hai mai ke kumu,

Heluhelu buke, Huinahelu. Hoomakaia ka heluhelu, i ka heluhelu ana mai o kekahi haumana, ua like me ka lio kuku, o kekahi hoi ua holo kiki wale aku no imua a haalele i ka rula, oia hoi na koma, a pela wale no a pau na mea i haiia`e la maluna. Mahope iho o ka J. N., heluhelu buke, ma ka nana aku ua mikioi no ka heluheli ana, o ka hapa uuku nae o ka heluhelu ana he hookuikui, no ka liilii loa o kekahi mau haumana. Huinahelu, ma ka nana aku, Ki-ke Kaala uwe ka Mamane ka ua mea he koekoele o ka papa, o ke nui a me ka liilii keia e paani nei iluna o ka papa eleele. Pau ia, haimeni, ua holo pono no ka himeni ana pela a hiki i ka haumana.    D. H. MAKAIKAI.

                                                             

HAWAII.

 

  MAI HAMAKUA MAI.—Aia ma kekahi kolamu o ka aoao eha o ko kakou nupepa o keia pule iho nei, ma kahi i hoike ia ka haule ana o ka uhane. Nolaila, e maopopo io ia kakou alaila, he nunau uae i waena o na Ekalesia. Aia la ma hea kekahi ala a huli mai i ka pono? Ke pane ia aku nei, eia ma Waipio nei, ma Okatoba 22, ua hoi hou mai kekahi kanaka i komo iloko o ka hoomana Moremona iloko o na makahiki loihi o Moa (k.) ma Novemaba 5, ua hoi hou mai o Kikau (k) mai ka hoomana Katolita mai, no ke kokua mahina o Novemaba nei, ua hooholo ia umi dala, I ka lulu ana umikumamaono $16.75. Ua aloha nui mai na makua me na keiki ma ke kokua ana i na mea i nele i na hale ole. Ka hoala nei hoi ka Hui Opiopio i ka paipai a hoeueu. E ala! E ala! No na Moremona, ke liki nei lakou e holo i Laie, ua hala aku nei elua kumu ma Hilo me Puna e loa ana no nae ka laua, o ka paeleku no hoi ko Hilo o huihui niu no hoi ko Puna he mau loaa ia, hoi ana i Laie. E ao ae e Hilo me Puna o alakai hewa ia e ka aea haukae.  Me ka Mahalo.        W. A. Mio.

Waipio, H., Hawaii, Novemaba 7, 1871.

 

  PAKELE I KE AHI.—Ma ka auina la Sabati iho nei, 2 o ke ahiahi, o ka 28 o Okatoba, ua pakele i kea hi ka hale o Kaulailihau, ma Waimea, Hawaii, a no ka nui o ka poe kokua, ua pakele ke ola amen a wahi pono kino, a ua pio ka enemi, (ahi,) a penei. He wahi keiki no ka ua Kaulailihau nei, nona na makahiki i aneane e hiki i ke elima a ua loaa iaia kekahi ahi-koe, a ua hele oia a ma ka aoao komohana o ka hale, a koe i kea hi a kuni ma ke kihi hema, a ua hao ae la ke ahi i kona mana; a o ka makuahine ua hiamoe, a o ka makuakane i ke Kula Sabati; a na kekahi mea e aku i ike mai i ka punohu o ka uwahi, i holo mai ka hana e pii ana kea hi i kaupoku; a na ia poe i kokua, a me na haumana Kula Sabati, a pela iho la i lanakila ole ai kea hi maluna o kona mea i manao ai. Nolaila i o`u mau kini, mai ka la kiei o Kumukahi, a ke ko eli o Halalii, Niihau, ke noi aku nei au ia oukou e malama loa i ko oukou mau ahikoe, mai waiho hoohemhema o loaa au anei i ka oukou mau keiki, e like me keia mau makua; ka hopu i ka laau a Kekuaokalani. Me ke Aloha.  L. B. NAINOA

  Waimea, Hawaii, Novemaba 1, 1871.

 

Ua kupono anei i na Kahunapule ke

LILO I LUNAMAKAAINANA INA

oia ka mea i kohia e na kanaka?

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha kaua:a me kou Hookele, a me na keiki o ka Hale pai e ulele hua kepau ana:

  O ka ninau i ninauia ae la maluna, he nianau nui no; Aka, o ka haina ka mea i makemakeia e hai aku, nolaila, eia na haina:

  AKAHI. Aole oia (Kahunapule) e pono e lilo a e hele i Lunamakaainana. No ke aha hoi? Eia:

  (I) O ka Oihana Kahunapule, he oihana laa loa, a oiaio no hoi; o ka ekalesia oia no ko ke Akua pa hipa, o ke kahunapule oia ke kiai o ua pa hipa nei; ua hoonohoia oe e malama, e kiai, a e hanai i ka berena o ke Ola iwaena o lakou (ekalesia). Aka, lilo nae oe i lunamakaainana, a hele oe i Honolulu iloko o ka malama o Aperila, a hoomaka ka Ahaolelo iloko oia mahina, a iloko o Mei a me Iune; Eia ka ninau, owai ke kahu o na hipa? A, owai hoi ka mea nana e hai aku i ka olelo o ke Ola? Ke i mai nei paha oe, noho no lakou pela ahoi mai au. Alaila, oia ka`u e olelo nei, aohe pono iki. Eia ka Iesu ia Simona, “E Simona Nainoa! Ke aloha mai nei anei oe ia`u?” “Ae”, wahi a Simona. Eia ka Iesu; “E malama oe i ka`u poe Hipa,” a pela aku. A ina ua olelo o Iesu pela, alaila, pono anei e hele a haalele ke kahuhipa i na hipa i ka pa me ka ai ole i ka ai? A i ole, ua hookuu ia paha mawaho o ka pa me ka malama ole ia, he pono anei ia? Ke i nei au aole pono, no ka mea, o ka Iesu i olelo ai, “E malama oe i na hipa.” He malama anei ia? Aole? aole!! aole no!!!

  (II) I kou lilo ana i Lunamakaainana, a hele oe no na mahina elua a ekolu, pau na hipa i na iliohae, a auwana hoi.

  O ka mea nui keia iwaena o ka poe hanai holoholona, e like me ka hipa, kao, bipi, puaa, moa, pelehu, &c., eia ka lakou, ina he mau tausani i hoailona, ina he oki ma ka pepeiao, a ma ka huelo paha, alaila, ua maopopo, o kona oki ana i ka pepeiao a huelo, o kona malama ana no ia i kona mea ponoi; pela no ka bipi a me ia mea aku ia mea aku, a ma i hiki ole iaia ke malama, hoonoho aku oia i poe kiai; a ua ike nuiia no keia mea ma ka Baibala, E nana ia Aberahama a me ka moolelo o Davida, a e ikeia ka oiaio.

  Aka, i ole e kau ka hoailona a malama ole oe i kou mau holohololona; e pau ana i ka aihueia, e pau ana hoi i na ilio a e hoka oe. Nolaila keia olelo a ka poe kahiko i olelo ai la, “Miki ke o-wau no ka waiho hemahema o ke kahu!” Nolaila, aole he pono iki o ka lunamakaainana i na he kahunapula ia. Hele oe i o, pau au hipa, kao, bipi, i ke kuni aihueia; a pau hoi I na oliohae a Diabolo, alia oe e hoka ana. Eia ka lua o na manao:

  (II) Pono no ke kahunapule ke hele i lunamakaainana i na ua koho pono ua ekalesia la, i na kanaka ma ka paipai aku o ua kahunapule la, alaila, ua pono.

  Ke i mai nei paha ouko, i mai nei hoi oe, aohe pono a pau. Ke i hou mai nei, he pono no, mai pela mai; e nana mai oukou i na mea a`u i manao ai he pono.

  (I) O ka nele o ua wahi ia i ke kanaka kupono ole, e hele e hana i ka pono kaulike. Makie paha, ma ua wahi la aole he loaa iki o ka mea kupono e hana i ka pono kaulike, aka, o ke kahunapule oia wale no ka mea kupono, he aloha hoi i kona lahui a me ke aupuni; a ua ike na kanaka e hooko ana oia i ko lakou mau makemake, a e noho ana hoi oia me ka makaala i kela la keia la, aole e hoohalike aku me kekahi mau lunamakaainana ka inu a ona moe i ka hale, hoopili aku paha malalo o na kuhina, kei ia mai i Lunamakaainana oe no mea, a i Luna Auhua oe no mea, a i Luna Helu oe no mea, a pela aku; aka, ma ke kuokoa loa no. A ina peia, alaila, ua pono io no ka.

  (II) O ke koho ana o na kanaka me ko lakou makemake iho, aole me ka paipai aku o ua kahunapule la.

  Ina ua koho ia ke kahunapule e na kanaka ma ko lakou manao iho, aole me ka hele aku o keia kahuanapule, a paipai aku. E! e koho mai oukou ia`u, i pau na pilikia, ka mea a mea ka niu, e like me na lunamakaainana e hana nei; ina wao e hele ana, (e ahu an aka pala) o ke kanawai o na haku a me na kauwa, o ka`u ia e hooikaika ai e hoopau, a ina ua koho ka ekalesia a me na kanaka a pau e ua wahi la, oia ka`u e olelo nei, Ua pono! ua pono!! a ua pono loa no. Aohe i ahewa ia kona hele ana i lunamakaainana, ua ae mai no ke Akua ia ia e hele.

  O ke koho ana o ka ekalesia a me na kanaka a pau o ua wahi la, ua ae mai no ke Akua e lilo oia i lunamakaainana. Oiai, o ka manao i puka mai mailoko mai o ke kanaka a ma;u kanaka, aole ia no lakou, aka, np ke Akua mai no; no ka mea, na ke Akua no i hana na mea a pau; a ina pela, alaila, ua pono io no ia hele ana. Aole nae oia hele ana, mamuli o ka makemake o ua kahunapule la, aole hoi i hele aku a paipai, me ka hooikaika e lilo oia i lunamakaainana. He oki loa no, nolaila, oia ka`u e olelo ae nei, o keia hele ana o ke kahunapule i lunamakaainana, ua ae mai no ke Akua e hele.

  Auhea oukou e o`u hoa ili ulaula, he pono ole na kahunapule ke hele i lunamakaainana e like me na manao mua. He pono hoi ke kuhunapule ke hele i lunakaainana, ke like me ka manao kope. Ua pau me ke aloha.  Owau no o S. P. K. Nawaa.

  Halaula, Wailuku, Nov. 9, A. D. 1871.

 

No ka Apana o Makawao.

 

MR. LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:--

  Ma kou ahonui a lokomaikai, e hiki ai ke hookau iho i na wahi mea hou o ka ua Ukiukiu a me na helehelena o ka ua peepee puhala o Hamakaa, malua iho o ka nupepa nana i hele I ka loa a me ka laula o keia apana, i ike mai ai na kupa o ua apana iwaiwa nei, e noho mai la mai kela kihi a keia pea o Hawaii nei, anoai o hu ae ka manao, e hoi mai e honi i na ea oluolu o ka aina, I hoopuluia e ka ua Ulalena.

NO NA KULA HOONAAUAO.

 

  He 9 kula aupuni ma keia apana, malalo o ka malama ana a ka mea kaulana, P. Nui, ka Lunakula o keia apana. He 2 Kulahanai ma keia apana. He 1 kula keikiane, malalo o ka malama ana a J. P. Gerina; oia hoi ke kula o Haleakala, ke hamama mai la ka puka, e kahea ana i na haumana e komo aku, oiai aole i piha na keena, aole no hoi he pilikia i ka ai a me ka i-a

; a pela no hoi ke kula o Maunaolu no a kaikamahine Hawaii, ke malamaia nei e C. B. Anaru; ke makemake nei oia, e komo nui main a kaikamahine; a in aka e hakalia na kaikamahine Hawaii, e kahe koke ia no na kaikamahine haole, e hoopiha ia kula. Ea! auhea kakou Hawaii, e hookomo nui mai i na keiki a kakou, iloko o na kula I haiia ae la; ina he keikikane a he kaikamahine.

 

NO NA WILIKO.

 

  O ka apana no paha keia i nui na wiliko, oiai ua hiki aku ka heluna i ka eha. A ke oleloia nei, hookah wiliko hou ma keia hope aku, na J. Makee. A ke lohe ia nei no hoi, e mahiko an aka Lunakanawai Kiekie E. H. Alani, ma kona aina ma Opana; a me he mea la, aole no e nele ke ku o kana wiliko. Ina e huiia ana keia mau wili me na wili kahiko, e hiki an aka huina i ka eono. Ma keia nui ana o na wiliko maanei, e nui an aka hana e loaa mai ai ke dala a ka poe makemake hana; a o kahi no hoi ia e hoohulihuli ai ka poe makemake koho balota, i na haku mahiko, I huli mai lakou.

 

HAUWAWA LUNAMAKAAINANA.

  Ke okuku mai nein a lohe i keia mau la, no ka poe makemake e loaa keia mau hua, Hon. & Esq., a o ka io, ua kapaeia ma Huha—eia ko lakou mau inoa: Kepoikai, Ukumea, Koii a me Kapule, oia ka poe owah mai; a eia ka poe o ka apana ponoi iho: Puoina, M Kapihe W. T. Cooper (Bila Kupa) a me Kalama. Oia iho la na Lunamakaainana o makou nei, a owai la o lakou e puka ana? Haina—O ka mea makaukau i ka upena nae. Aka nae, ma ka manao o ka mea kakau mea hou, i ka lohe ana i ka puana mau ia ma ka waha o ka lehulehu o ka apana, o W. S. Kailipehu ke puka ana.

 

NO NA HOOMANA.

  O ka mea nui a`u e ike nei iwaena o na kanaka ma keia apana, o ka makemake ole e hele i ka pule i ka la Sabati; he kakaikahi wale no e maalo ae i ka halepule , a o ka hapanui, hele wale no I kauhale, a hele i ke kula i ka imi lio, a pela aku.

  Ua ulu ae no hoi iwaena o keia apana, kekahi hoomana eepa, mamuli o ka hoala ana a Puhikole w, no o Oahu mai, a o Hiiaka ka inoa o kona akua. Ua kapapa iho keia kaula e like me Kaona ma Hawaii; aohe i kana mai ka hoopunipuni a me ka wahahee; ua huli nui na kanaka, pau ka waiwai i ka haawi waleia aku e like me ka ua kaula la mea e noi aku ai. E kaapuni ana oia i kela a me keia hale, me na kanaka e uhai ana mahope—ua like me na`lii i ka wa kahiko, ke kalua wale ia mai o na puaa me na moa, me ka haawi wale aku o na kanaka i na kappa kuiki, ke kappa i loaa me ka luhi o ka hanaia ana, he mea ole nae ia i ke kaula o ka mokupuni o Kamalalawalu me Kakuhihewa.

  Eia kekahi hana a ua kaula nei; o ka mea makemake i akua nona, alaila, ua hiki loa i ua wahine nei ke hoonoho mai i akua nona, e like me ke noi. Ma ia hana a ua kaula nei, aole poe i uhai mahope ona i nele i ke akua; aole paha e pau i ka umi kanaha ka poe i uhai mahope ona, o umi kanaha akua no ia e noho nei ma ka ua peepee puhala o Hamakua nei. Penei nae ka hoonoho ana i ke `kua iluna o ka mea makemake: He moa lawa he puaahiwa, he awa a me na mea e ae e lawa ai ka poe makaikai, alaila, o ka hana mau a ua kaula nei, o ke oli i no Hiiaka—hamama ae la ka waha o ka mea e poaiia ana, okalakala mai la, alaila, la weia aku la ka apu-awa, me ka pule no a ua kaula nei penei: “ Hemo ke ole wawae! Hemo ke ole wawae!! I ka poe eepa a pau, noho iho I ka hoka.” A pau ae la ia, lawe ia aku la ka apu-awa i ka mea e kohu nei, kau aku la I ka waha, o aku la me ka leo nui, i hiki ke loheia i kahi mamao loa. I ka hoi ana aku nei o ua kaula nei, he mau lio kai kaumaha i ke kappa me ka upena; no Kaalaa ka I Oahu ua wahi kaula la, pela ka loheia mai, a he kane manuahi no.

 

NO C. F. MELILA.

 

 O keia haole, ua ike paha ko Waiawa i Oahu iaia, oiai ua noho kumu kula haole oia malaila, a pela ma Lihue, Kauai, a mai laila mai oia a Kahoolawe i ka hanai hipa; a ia wa I kappa aku ai kanaka iaia, o “Melila hauna,” a o kona inoa mau ia e kaheaia nei. A eia nae oia ken oho hale kuai nei ma Halawa, Hamakua nei i keia wa.

  Eia ka mea a`u e hai aku no keia haole; he mau makahiki ae nei i hala, ko makou ike ana iaia, aohe I mare wahine, a oia wale no ia e noho nei i kona aina kuai, he 500 eka ka nui, me kona hale kuai no hoi. O ka haole kaulana keia I ke pi, e olelo mau ia nei ma ka waha o na kanaka. He oiaio, ua hiki iaia ke ai i ke kuawa me kahi malakele, a me kahi kalo i kahi wa, a pela aku. O ka haole kaulana no hoi keia i ka waiwai, pela ka olelo a na haole; pela hoi e ike ia ai maloko o na Buke Helu, i ka nui o kona waiwai. Aole haole hole i ka waiwa o keia haole. O kona wahi e moe ai, he ahona ko kanaka Hawaii; o ke eke ie, oia kona kapa moe. Aohe no hoi e kuai mai i kau mea ke kuai aku, he poho ka! Ninau—Nawai la keia waiwai ana e imi nei? Haina—Na koua ohana paha, a i ole, e manao ana no paha oia e hele pu me ia waiwai ma kela ao. Kupanaha no hoi ka poe hoomakaulii waiwai o Amerika.

 

AHAAINA HOOLEWA.

 

  Ma ka la 28 o Okatoba, ua hoala ae o R. K. Puoina, ka Luna Alanui o Makawao nei, he hoolewa nui no kana, wahine i make mamua, a ua hele nui mai na kane a me na wahine, me na lole eleele mai luna a lalo; aole no hoi i kana mai ka nui o na kanaka ma ia la. Hookahi nae a`u mea i mahalo loa ai, o ka lolewawae o na wahine, me he pekeu honu la ka upaipai ma na papakole. Malaila pu no hoi kekahi poe kaulana o ka aian, i naue ae e ike I na hana hoohanohano a ke keiki lalawai o Huelo.

  I ke kupono ana ae o ka Manawa I ka piko, ua kai ae ka huakai mai na hale ae o ua keiki lalawai la; o ka pahu hae mamua, o ka poe puhi ohe iho, a o ka huakai aku no hoi, a komo aku la i ka halepule. Ia wa, i ku mai ai o R. K. Puoia, a kukala mai la i kona kaumaha, me na opae ula o Huelo. Pule a pau, huli hoi i ka lua, ilaila i laweia mai ai na pahu kupapau ekolu, a komo pi iloko o ka huakai, a laweia aku la a waiho i ka lua. Hoi mai la ka huakai ma ka lanai i hoomakaukauia i na mea ai, a hoonuu iho la i na kohi kelekele a ka Puukolu—ua ai a lawa, hoonuu a lihaliha. Ina no paha e ai ia puulu makaikai a hala na hebedoma, aole no e pau ka ai a me ka i-a i