Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 49, 9 December 1871 — Page 2

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Rkkau
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

O oa lono mai Corsica mai, aia no lakou ke noho maluhia la.  O ke aumoku kaua moku hao keia i hoounaia ai ilaila, e kiai i ka manawa a Lui Nopoliona i holo ae ai ilaila, aia no ke kiai la.

Ke nokenoke mai mai nei na nupepa i ke kamailio no na mea e pili ana i ka haiolelo a Kuhina Pohakuhauoli o Beritania, i hai ai ma kekahi anaina nui, no na mea e pili ana mawaena o Beritania nui a me Amerika Hui, a ke hookokono mai ne i ka pono o ke aupuni, ke huli aku i hoa hui, oia o Rusia.

Ua pohala ae nei ko Gamabetta omaimai, a e makaikai koke ae ana oia ia Maseile, Liona a me Bodeau.

O ka nui o ka poe kipi o Parisa iho, i hoahewaia e ka Aha Hookolokolo koa, he 10,645.  He 78 wale no i hooahewaia ma na ano hoopaia e ae he nui.

O ke Keiki Alii Pierre Bonepati, ka mea i kaulana i ka hana maewaewa, oia ke kipa ana a make o Victoa Noir, kekahi o na Luna Hooponopono o ka nupepa “Maisela,” ua mare mai nei ma Barosella, i ka la 11 o Novemaba.

E hoolilo ana ka Pope iaia iho i Moe no Roma .

Parisa, Nov. 11-Inehinei, he anaina kai ae ia aku ia Keiki Alii de Chigi Albani, he Luna Kiekie no ka Pope, e kukakuka pu me ke Kuhina o ko na aina e o Farani, oia o Rumsata.  Ua hoolaha ae ka nupepa “Conslitutionel” o keia la ua kukakuka laua no ko ka Pope makaukau i ka wa e hiki mai ana e hoole, a i ka hiki iaia ke kukala ae, oia no ka Moi pololei o Roma, a me kona manao, e launa ole aku ma ke ano pili aupuni, me kekahi Luna aupuni o na aina e, e noho ana ma ke alo alii o Victoa Emanuela, a i kahi paha e kokoke aku ana i kona alo. [Oolea no ka hoi ka ilikina ae la i Moi i ka wa hemahema.  E hiki io ana no.-L.H.]

Ka Liuliu o Victoa Emanuela

Roma, Nov 12-Inehinei, ua ae ia aku o Due de Harcourt, ke Kuhina Noho o Fani ma ke alo alii o ka Pope, a hookipaia mai la.

No Sepania.

Ma ka la 11 o Novemaba, ua hooholo ka Ahaolelo o ke aupuni i manao, e hoapono a e hilinai ana i na hana a ke aupuni.

Ke hookomoia nei ka pono o ka Euanelio maloko o ka aina a na kupee o ka Hoomana Katolika Roma i hauhoa ai a paa.  Pela auanei e ikeai na mea a pau, o ka hoomana i hoohaiki i ka hoomalamalama Euanelio ana, e kuemi hope ana.

I ka makahiki mamua iho o keia, ua hoolilo aku ke aupuni i na miliona dala he kanaono a keu, no ka ulup ana i ka poe kipi kuloko ma Cuba.

Ma ka la 15 o Novemaba, maloko o ka Hale Ahaolelo, ua pioloke na hoa, no ka haiolelo mai a Senora Figuero, e kue ana i ka hoolilo ana aku a Sepania ia Sana Dominigo.

No Rusia.

Sana Peterobor, Nov. 15-Ma ka manao pepa o ka nupepa “Gazette,” o ke kulanakauhale o Moscow, ua ike ia iho kona paipai ana in Rusia, e noi aku i ko Denemaka ku ana i ka wa a me ka hoihoi ana aku ia Schleswig nona ponoi, oia wale no ke ano e houhau iho ai i ka Perusia ku ikaika loa ana ma ke Kai Balatica.

No Geremania.

Berelina, Novem. 15.-Ma ka nupepa “Provinzial Correspondenz,” o keia la, ua ike ia iho kekahi olelo penei: “O ka waiho ana mai o Couna Von Beust i ka Oihana o ko na aina e a me ka noho kuhikuhi puuone ana no ke aupuni o Auseturia, aole nae e lilo kona haalele ana i mea e makala ae ai i ko Perusia a me Auseturia noho aloha pu ana.

E pau ana ka hana a ka Ahaolelo o na makaainana, ma ka la 25 o Dekemaba, a e hoomaka ana ka Ahaolelo Alii, ma ka la 27 ae.

Ma ka la 13 o Novemaba, he pau ahi  nui ma ke kulanakauhale o Geneva, mokuaina o Helevetia, a ua pau i ka aaia he elua mau kuea nui. Nui loa ka poino malaila.

No Məsiko.

Matamorasa, Nov 10-Inehinei, hiki mai la kekahi Elele mai ke kulanakauhale mai o Monterey, me na mea hou o ka la 4.  Ma ia la, ua hoouna aku ke aupuni, he 200 mau koa kaua lio mai Saltillo, ma ke ano e hele e hao wale  Ua hala wai koke aku lakou me puali o na kipi, a ua hakaka lakou a auhee mai. O ka hapalua o ia poe, ua pau aku i ka make.  He elua mahele o na koa aupuni i hiki ae la i Saltillo.    Ke hana papu ia la o Tarepena.  Ke paa la o Helose Muretas i ke alanui mawaena o Monterey a me Saltillo, e kali ana no ka hiki mai o na kokua.  Ke kani la na pu a ke liuliu nui la no ka hakaka.  Ua waiho aku nei ke aupuni i ka mana a pau o na koa ma Sana Lui, malalo o Generala Escobeds.  O kona mau koa lio, aia ma ka palena o Ekarina.  O na puali koa o ke aupuni ma Tamalipasa, malalo o ke alakai ana a Catina, ua hele ae imua a hoi hou i Monterey.  O Catina, aia oia ma Camalosa, ua hele aku oia a hala he 60 mile mai Monterey aku.  Ke oleloia mai nei, na Caravajala e alakai ana i ka poe kipi ma Tamalapiasa.

Kuokoa Buke XI

E pau ana ka helu hope o keia Buke X ma ka la 30 o Dekemaba, no ia mea, ke kaheaia aku _ein a kanaka a pau i aie i kona uku epa a olelo hoolaha paha, e hookaa koke mai a e loaa iaia ko ka Luna Hoopuka aloha.

E hoomaka ana k Buke XI

ma ka la 6 o Ianuari, a e hoomauia aku ana ko hoopuka a pau ka makahiki 1872.  O ka poe lawe pepa a pau e uku e mai i ko lakou uku pepa no ka makahiki 1872, e ae ia lakou e komo pu mai iloko o ka Ahaaina Makahiki a ke Kokoa e haawiia ana i Feberuari, 1872.                H.M.WINI

Ka Nupepa Kuokoa

Published every Saturday----$2.00 a year

Henry M. Whitney,

           Publisher and Editor

(Luna Hoopuka)

Jos. U. Kawainui,

                              Associate Editor.

                                                 (Luna Hooponopono)

HONOLULU , DEKEMABA 9 1871

 

Pehea e ike ai kanaka i ka noho ana maikai?

Aia no i kela a me keia kanaka kona ino, kona hoopunipuni a me kona mau manao ano e a pau.  Ua loaa ia kakou pakahi ka hihiia e keia mau keakea mai kekahi poe mai, mai kela hora mai a hiki i keia hora; a ina ua ukiuki kakou ia lakou a pau, alaila, aole e maikai keia ola ana.  Ina e loaa ana ia kakou ma kekahi ano huhu hikiwawe a me kekahi manao ino e hoehaeha mai ana i kela a me keia la, ma na kuamoo kahi a kakou e hehi aku ai, he pono ia kakou e noi aku e kalaia mai.  E noi aka in a wehewehe hoomoakaka ana, a i ole e ukiuki ma ka hoihoi ana mai, e pono auanei ke kamakamailio ana.  O ka mea nui wale no ma ka noho ana anaina, o ka hui ana iloko o ka noonoo ana akahai a kapaeia ka halawai pu ana me na huhu ikaika, ka mea imi ole mai e hooponopono a hoopau ae i na manao okalakala, aka, he uhi pu wale no me he mea la aohe i ikeia.  Pela hoi ka uhane Karistiano e hui aku ai i ke koloka maluna o keia mau mea.  Ua ikeia nae, i ka wa naauao he mea pono ole ke ike ia lakou.  O kela aniani hoonui ike kahi e ikeia ai na hewa a pau o ke kanaka, ka mea e hoino mau loa ia ana, makemake ole ia, hoohalahala pinepineia-e pau no lakou i ke auhee i kela mea nui o ka puu hoomaha o ke aloha. O ka mea keia i koe i ko kakou poe Karistiano, a o ka mea hoi ia i koe i kela a me keia a hiki i ka wa e hoomaka ai me kona naau iho.

Ka Inu Wai Ona

He kumumanao keia i kamailio nui ia ma Honolulu nei i keia makahiki, a pakela aku hoi ma kekahi mau wahi e ae.  Ua haawiia ma i kela a me keia kanaka ka lunaikehala nana e hoopololei i ko ke kanaka kuamoo.

O ka makahiki e hele nei e pau, oia kekahi o na makahiki a ka ona i noho alii mai ai maluna o kekahi mau apana aina.  Ua lohe pinepineia na leo e hookani ana no keia mea ino, aka, ke nawe mai nei no nae ka hele malie ana. Ma na apana o Kona, Lahaina a me Hanalei ke keo, a ma Honolulu nei.

Ua kaukolo aku na lima aupuni e hopu, ua loaa iki no, a ua hoopaiia, a o ka nui, ua pakelo aku la.  Ma Hawaii nei, kahi akahi e pii ae nei e hoomaamaa aku i keia hana, ka hapa o ka make no keia mea ino he wai ona, aka, ma na aina nui ua ikeia he lehulehu a he mau huina nu o na ola kino kanaka a me na miliona o na waiwai i hooneoneoia.

Ma ka haiolelo a Haku Ioane Russella o Beritania Nui, imua o kekahi Anaina Hoole Wai Ona ma Enelani, ua hoike mai oia i ka nui o ka waiwai o ia lahui i uhauhaia ma keia mea; a penei kana olelo ponoi: “Iloko o na makahiki elima i pau i ka 1870, ua hoomaunauna aku na kanaka o Beritania no ka wai ona, he $2,574,211,725.  Ua oi pakolu aku keia puu dala i lilo mamua o na loaa makahiki o na Alanui Kaa Ahi o Beritania a pau; ua papalua aku hoi mamua o na dala mana Banako Malama Dala; ua oi aku hoi mamua o ka hapalua o ka loaa aupuni no ka makahiki; a ua pakanalima aku hoi mamua o na loaa o na aoao hoomana a me na Ahahui Akamai.”  O ka mea minamina loa nae ka ike ana iho, o ka poe i hoolilo nui i ka lakou mau dala, oia no ka poe paahana.

Ke hoike mai nei hoi kekahi Kauka akamai loa, o Kauka Edewada kona inoa no ka nui o ka poe make ma keia hana ino, a penei no ia: “Ina he 100,000 poe inu waiona e ola ana, mai ka 15 a hiki i ke 70 makahiki, ke hoohalikeia me ka poe inu wai ona ole o ia heluna a i like na makahiki, he 32 o ka poe ona e make ana, a he 10 wale no o ka poe inu ole.  Mailoko ae o 100,000 poe inu, e make ana he 15,907, mamua o ka hiki ana i ke 50 makahiki, a he 4,266 wale no o ka poe inu wai ona ole e make iloko o ia mau makahiki.  Mai ka 20 makahiki aku a i ke 60, he 6,419 o ka poe inu, a he 2254 o ka poe inu ole e make ana; a mai ke 60 makahiki a hiki i ke 70, e make ana he 55,175 poe inu ona, a he 33,280 poe inu ole e pau ana i ka make.

Ina ua hiki ole i ke kanaka, ka mea i haawiia mai he ike a he noonoo kona, i keia mau mea e waihoia aku la, he poino no ke ola kino a me ka waiwai, alaila, heaha aku ka mea i koe?  E hoohalike anei me na holoholona uhane make pu?  O ka lohe ko oukou a nalu iho, he mea nui ke ola, a ua kapaia hoi he waiwai makamae.  E hoopale ae kakou i ka ahailono a ka make, oia o wai ona ma.

Ka Haiolelo hooIe wai Ona

A E. Mikalami

E na Haku kanu o ka aina, na keonimana; a lede, a me na kanaka waiwai o ke Capitala hanohano o no Kamehameha, Aoha oukou:

Ua ili mai keia hana nui maluna o’u, o ka hoike aku i na hua ino o ka inu wai ona ana he mea e pomaikai ai ka lehulehu kanaka holookoa, ke apo io lakou.

Ma ko’u ano kanaka, ke puana aenei au, he kanaka au no Kula i Maui, he maukauka hoe waa ma ko’u kulana, aka, ma ko’u hanau ana; no keia kulanakauhale nei, a, ua kamaaina loa au, a malaila au i makaukau ai e hai aku imua o kakou i keia wa, ma ko’u ike maka ana i ka poe i hana mau ma keia hana, a ma na moolelo a’u i ike ai i mea e hoike ai no keia hana ino.  No ka inu liilii ana in a wai ona.  Ua aponoia e kekahi mau kaikuaana o’u, he mea e hoolana ai i ko lakou manao, aka, i ko’u manao i keia wa, aole pono ka inu liilii ana, no ka mea, he wehe ana no ia i ka puka, a komo mai ke kiaha nui ae, a hiki loa aku i ke kiaha a ka lokomaikai, wahi a ko’u kaikuaana Haku kanu o ka aina.

Ke hoakaka nei kekahi poe kaikuaana o’u no ka inu liilii ana ma ka ahaaina a ko kakou Haku, a me ka inu liilii no ka lapaau ana e ke Kauka no ka mai, aole o keia mau inu liilii ana, a me kekahi mau hana i ku i ka pono maoli io, ka mea i koiia mai ma keia Kumumanao i keia po.  O na inu liilii ana no ka lealea, a me ka makemake, oia na mea i koiia mai ma keia Kumumanao, he mau mea ia e poino ai ke kanaka, A oia mau inu liilii ana, he Kanikela ia e alakai ana i ke kanaka, a mau kanaka paha i ke kiaha nui ae, i ka omole okoa, i ka huewai ie, i na dala i ka pahu, a me na waiwai makamae e ae.

Aole he kumu nui e ae o ka hiki ana mai o na pomaikai nui, a me na poino nui loa, o keia kumu wale no, no ka hana liilii ana, he une, e hapai ana i ke kanaka, a hoopii ia ia iluna i nui ai kona mau hoa inu, a i ole ia, he mau mea ia e hoemi ai i ke kanaka, a e kaomi ana ia ia ilalo loa, a noho ilihune, me ka nele, a like me na holoholona, a make aku la.

Aole au e koi aku ana ia oukou i keia wa, no ka haalele ana ika inu ana i na wai ona no keia mau olelo hoakaka a’u mamua aenei, Oia hoi, no ka hooiliia ana mai o keia hana ia’u, a no  na kaikuaana o’u, a me ko’u kulana, a me ka inu liilii ana, ke ole e loaa ia kakou kekahi mau hua ino no ka inu ana i na wai ona, ma keia hope iho, a ina e koi aku ana au ia oukou ma keia mau hoakaka ana a’u e hoole me ka loaa ole o kekahi mau hua ino no keia hana, alaila, he hoole manawaino ia.

Nolaila, elua o’u manao ma keia Kumumano i keia. po.

I.    E nana mua kakou i kekahi mau hua ino no ka inu wai ona ana.

II.  Heaha na pomaikai e loaa mai ana, ke hoole kakou i ka inu ana i na wai ona?

1.       E nana mua kakou i kekahi mau hua ino no ka inu wai ona ana.

(a)     He mea pepehi kanaka keia hana.

Aole e loaa ka lua o keia kanaka, ina he kanaka kino ikaika, a kaulana hoi no ka ikaika,  e nawaliwali ana oia, ke komo keia kanaka koa iloko ona, a e malule ana oia me he papkeia miele i kihi ai ma Haena, me kona kino ikaika, hoomaka ka inu liilii ana, a inu mui, a iho mai ko luna poe, hoi mai la oia a Wainiha, inu hou oia malaila,ai olu la, a he hiki loa i keia mea ke kaawe, a lumai, a hoopoholo iloko o ka wai, ke komo nui iloko o ke kanaka.

la’u i holo ai maluna o “Kilauea” no Kauai, kuhi mua au i ke one o Mahamoku, a me ka limu ka kanaka o Manuakepa, e ike ana i na ohia o Kupakoili, noho iki au mawaena o Hanalei, a me Waioli, huli ke alo e hele ana i Haena, ma ia hele ana, loaa ia’u ka muliwai o Lumahai, Hoomanao au no Miele, he paniolo i make ma ia muliwai, a penei kona moolelo.

I keia Miele i hiki ai ma Haena, me kona kino ikaika, hoomaka ka inu liilii ana, a inu nui, a iho mai ko luna poe, hoi mai la oia a Wainiha, inu hou oia malaila, a inu nui, a hana mau, hana no hana mau, hui no hana io, pau ka pale o ka pono, no ka mea, ua keehi paa ke akua makukoae iluna o keia Miele, hoomaka oia e hoi mai a kau maluna o kona lio, lalau aku la oia elua omole rama, ua kapaia ia i keia wa, he pu, hookahi pu ma kahi aoao, a hookahi ma kahi aoao, me ka manao he hoouka kaua hou ka na koa kaua lio Ulana Perusia ma kela kapa o ka muliwai o Reine.

Ia ia e hoi ana me nap u ma kona pakeke, me ke keehi paa no  o keia aku makukoae maluna ona, a au ka lio i ka muliwai o Lumahai, a hala ka hapalua o keia muliwai, kaawe iho la keia akua kupuino o ka aina i ua Miele nei, a make aku la.

Aole paha i pau loa ko kakou hoomanao ana no ka moku Manuwa Ausetulia a kapaia ke “Donau” i ku iho nei ma na kapakai o kakou, nona kekahi alii moku, ia ia i hiki ai me ke kino ikaika i ka hale o ka wai hoomalule kino, a inu liilii oia, a inu nui, pau ka pale o ka pono puka i ka po, keehi paa ke akua noho maluna ona, a nana i alakai ia ia a haule ma ka uwapo a Ainahou, a make aku la aloha ino, nolaila, ma keia mau hoakaka ana, ua maopopo lea, he mea pepehi kanaka io ka keia hana.

He mau hoike e ae no kekahi e hooia mai ana, a na oukou ia e pkui mai i wali ai keia ai paa, no ka mea, ke mau nei no kona uauau ana.

(e) He mea kuai hoopoho in a waiwai makamae.

He Luna Kudala ikaika loa keia, ua loaa mai kona Palapala Hookohu, mai a Lealea mai, a makemake, i hiki ai ia ia ke kudala e like me kona manao, i ka pii, a i ke emi, a he mea e hoemi ana i ka waiwai io maoli oia waiwai, no ke kumukuai kupono no ka wa maikai.

Ke ku kilakila nei oia, me kona mau kahiko nani, a o ka poe e koho ana ma kona kuai hoopoho ana, oia keia poe kanaka.  O Ilihune, o Hakaka, o Lalauwale, o Hilahilaole, o Makilo, o Puehu, o Kukule, o moe i ka lepo, o hoonuu i ka lepo, a nui wale aku, e helu kakou i ka nui o ka poe nana e koho keia waiwai, aole e pau, no ka mea, he lehulehu lakou.

Ke hoomanao nei au, Ia’u i ike ai i kekahi moolelo.  Penei no ia: Aia kekahi kanaka opiopio i hoomau ma ka hana, a hiki i kona wa oo, me ka loaa ole o keia ano ia ia, a he mau pa kona, he mau hale hana, he mau hale kuai, a hala kekahi mau la, hiki mai la kekahi o kona mau hoalauna, a puka pu mai me ka nahesa punipuni, a akamai wale i ka mali, a lilo aku la oia ma ka inu hilii ana, a hiki i ka nui loa, pale ka pono, ua hele i ke au a ka hewahewa, ua kau ka waa i ke aki, a no kona lilo loa ma ia hana o ka ona, alaila, kakau iho la kona mau hoa inu i Palapala Kuai no na pa, a me na hale hana, a me na hale kuai, a laweia aku la imua ona, i kona wa e waiho ana i ka ona a ka rama, heluheluia mai la keia palapala imua ona, a kakau inoa mai la oia, me na ikemaka, a mahope iho o ka pau ana o kona ona, laweia aku la kela palapala kuai imua ona, a ike oia o kona inoa, aole nae i ike i kahi i kakau ai, a lilo aku la, ku ae la oia a hele aku la me ke kaumaha, a me ka mainoino, oia a me kana wahine, a me na keiki, nolaila, no keia kanaka inu wai ona keia i hoikeia mamua.  “ Ua hala ka puulena aia i Hilo, ua imi aku la ia Papalauahi, a loaa aku la ka laau a Kekuaokalani o Hoolehelehekii.”

Oia kekahi mea i lilo ai na aina, a me na pa hale o kekahi poe, mai ka paa oluna a ka paa o lalo, mai ka hookui a ka halawai, a mele ko lakou mau hooilina i na waiwai paa a me na waiwai lewa nolaila hoi, o ka poe e lele ana i keia kawa, auau, o lakou kekahi poe nana e hooia mai i keia, ke huli aku a nana i na wa i hala.

(i)   He mea hoopau i ka hanohano o ke kanaka.

I ka wa a ke Akua i hana’i i na mea a pau, a hana iho la oia i ke kanaka, a hoonoho i alii maluna o na mea a pau, a ua noho hanohano oia, aka, imi no ke kanaka i mea e hoopau ai i kona hanohano.  Pela no.  Ina he kanaka ua loaa ia ia kekahi hana e hanohano ai, a e kaulana ai hoi, aka, aole he mu e ae nana e pao a hina ia kumuhinu, o keia enemi ikaika wale no, oia hoi ka inu ana in a wai ona.

Ke hoomanao nei au i kekahi kanaka a’u i ike ai, he keiki Hawaii, ua ao nui ia, a ua makaukau ma na olelo kaulana, oia no kekahi koo, a pohuku hoi o keia aupuni i na la i kunewa aenei, a ma ia mau la, ua mau kona hanohano, e like me ka mauna i kau mau ia e ka hau.  Aole he kumu e ae nana i hoopau i kona hanohano, a me kona kaulana, o keia huhu pao laau wale no, a ke imi nei oia i hana, me ka manao e loaa mai ona pono no keia noho ana, a ke uwalu aku nei oia e loaa ona mau pomaikai, aole nae e hiki.  Penei ka mea i hoikeia nona.  “E uwalu aku ana i ka hope Neki, aole e hiki, ua kaa mahope,” nolaila hoi, ua “Ikapoka” ua hala ka nani ma ia ia aku, ka maea, ka pe lapela, ka hoopilimea ai, a me ka hoowahawahaia.  A he mau hoike e ae no kekahi hooia ana mai, aka, ke hooki nei au, no ka mea, ke holo nei ka manwa.

(o)  He mea hoonoho i ke kanaka e like me na holoholona.

No keia kumu wale no ka mmoe i ka lepo, e eku ai e like me ka puaa e haluku ana  iloko o ke kio lepo.  A ke hoomanao nei no au.  Ia’u e noho ana me ko’u makuahine i kekahi ahiahi, hele mai la kekahi kanaka ua ona loa, a hina iho la oia ilalo ma ka lepo, e hoonuu ana i ka lepo lio, i ko maua ike ana, komohia iloko o ko’u makuahine ka menemene.

Pela no hoi, i kekahi la ae no, ua haule kekahi kanaka iloko o ka loi, mai ke ahiahi mai ka waiho ana a hiki i ka hora 8 a. n. o. kekahi la ae kona waiho ana iloko o ka loi, hapaiia ae la oia a hiki i kuauna, e waiho a make ana me he pauku laau la, o ka hanu wale no ke nape ana.  A nolaila, ma keia hoike ana, ua akaka lea, ua noho ke kanaka e like me na holoholona.

(u)  He mea hilahila ole keia hana.

O na elemakule a me kekahi poe naauao e ae, a inu a ona, o ka hula no ia, kani ke oli, e kuhi ana na lima io ianei, e hina ana lakou imua, a i hope me he kamalii la, namu ka olelo, me ka ike no, aole i ao ia ma ia olelo.  A pela ka mea dala ole, e hele pa ana, e uhai loloa ana mahope i loaa mai ona wahi kiaha rama, loaa pu mai ona dala, a i ole ia, ina he dala ka ka mea ona iloko o kona pakeke, e puehu ana ia, a hoi nele aku oia i kona hale e ike i kona ohana, i ka wahine, a me na keiki, aohe dala e hiki ai ke kuai i na mea e oluolu ai ka noho ana, ili iho la keia mai nui maluna ona, he hilahila, no ka mea, aohe wahi e loaa mai ai ka ai nona, a me kona ohana.  Ua kupono kakou ke hoole i ka inu ana i  na wai ona, no ka mea, ua akaka lea aenei ia kakou kekahi mau hua ino o ia hana.  A ina pela, Eia ka manao elua.

II.  Heaha na pomaikai ke hole kakou i ka inu ana in a wai ona?

(a)  Ua noho kuonoono ke kanaka.

O na poikai a ke kanaka e imi ai, no na mea ai e pono ai kona ohana, aole lilo nu i ke kuulala, a noho lako.  Ke hoomanao nei au i ka ke “Kuokoa” hoike ana no kekahi kanaka i haalele i na wai ona, a mai kona la i haalele ai a hiki i ka wa i weheia’i ka pahu, ua hiki aku kona nui i ka ka Pelehu kamailio, Pokeokeo, nona ka heluna $403.000 ke kuhihewa ole au, a he rula maikai keia ke apo io kakou.

Aole he kumu nui e ae o ko “Ka Hui maikai” kukulu ana i keia hana, “Ka Hui Hoole Wai Ona Helu 1,” a me ka Helu 2, o keia kumu wale no, i mea e pomaikai ai oia, a me kona ohana, a noho kuonoono.  A he lala au no ka Helu 2, i ka makahiki i hala aku, a o ka hana, a me ka io a ia Hui, oia no keia kumu i hoikeia maluna, a o na lala o ia Hui, he poe palupalu, aka, ma ka hua io, ua loaa kekahi, he mau haole i ike nui ia, aia iloko o ia ahi, ua hukiia mai, he kupa pahu kaulana oia, a me ia la ae, ua haalele i ka inu ana in a wai ona, a e alualu no na kuonoono, a me na ulakolako i ka poe haalele i ka inu ana in a wai ona.

(e)  He mea e maluhia ai ka aina.

Aole he makani huhu e ae nana e kukaehu i ka lepo o ka aina, o keia wale no, ina lokahi like kakou, alaila, e maluhia ka aina, pii ke kaulana, a me ka hanohano, a ulu na hana e alakai ana ma ka pololei, oia no ke kumu nui o ka malamaia ana o keia halawai, i kela pule hope keia pule hope o ka malama.  Ua hiki ke hooholo pono na hana, me he makani maikai la mahope e hoopae ana i ka aina lani, O na kuonoono ma keia ao a me ka maluhia, e loaa no ia wahi i ka poe e haalele io ana i keia kupuino nui o ka aina.

E na makamaka, ua loaa ia kakou kekahi mau hua ino no ka inu ana i na wai ona, A, ua loaa pu hoi ia kakou kekahi mau pomaikai ke haalele kakou i ka inu ana i na wai ona.  Mahea oukou e koho ai e na makamaka e, ma ko ka lani pomaikai anei? a ma ko ka po poino paha?

I keia wa, e hoomaopopo koke ae, no ka mea, e hele aku ana no, ka wa maikai keia e koho ai.

Nolaila, e na hoa, ua loihi loa ka’u haiolelo ana, a ua hala loa paha ko kakou manawa, a ke uluhua mai nei paha oukou, nolaila, ke hooki nei au i ka’u kamailio ana i keia wa, ke nonoi aku nei au i ko oukou lokomaikai, e hookuu mai ia’u, no ka mae, „Ke hoi nei ko Ewa keiki, ua kau ka la i na pali.“

Nui ka inu uala ma Makaalae a

ME WAIOHONU.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :--

O Makaalae a me Waiohonu, he mau ahupuaa laua i loko o ka apana o Hana, malaila kahi e hana mau ne i ka inu uala in a wa a pau.  O na generala nana e alakai i keia mau hana pala ole, o Kaianui a me Keauhee.  Penei na olelo a ua mau alalkai la e hoepa ai, o ka uala i hana ia a awaawa, ua kapaia ia he (hanau keiki.)  I ka wa e awaawa ai ka uala, alaila, olelo ka poe i kamaaina i ka lakou mau hana, "o ka la hanau keia o Kaianui a me Keauhee," o ke ano oia; he la ia e inu ai ka uala.

Ua lilo nui na kamaaina oia mau wahi i ka inu uala a me ka lealea, na elemakule, ua luahine i hele a kaeole, pau pu lakon me na keiki e hele ai ma ia mau hana pala ole o ka pouli.  Ma ia mau waki i hana mau ia ai ia mau hana lapuwale, ua hua mai ka hula, ke oli, ka honi wale ana i ka hai kane a wahine, ka hakaka, ka moekolohe a me na hana lapuwle a pau.

Ua lohe au, he kanaka naauao kekahi e hele pu nei ma keia mau hana  e lawelawe ai, a ua hoonaauao ia ma Lahainaluna, pela anei e pono ai ka hana a ka poe i ao ia ma kahi naauao, e hele hou iloko o ka poeleele a hana i na hana hua ole o ka pouli. Ma ka la 11 o keia malama, ma ia la i nui ai ka ona a me ka hakaka, he mau mea noho manuahi laua, e ole e kokuaia e kekahi poe, i na ua waawaa na lae, "kau hana."

Ma na wahi e ae o Hana, ua maluhia n ka noho ana, aole no i lohe ia na hana lapuwle e like me na wahi i olelo ia maluna.  Aole no ho he mau maki o keia apana, ua hoopauia a koe no elua, aole no e malu keia apana nei.

No ka noho manuahi, oia no kekahi mea nui ma keia apana e noho nei; I ko'u manao ma ka hoomaopop ana, e ane hiki ana ma ke kanaha a keu poe ma ia ano e noho nei, nolaila, he mau la ino keia, ke kokoke mai nei ka hooilo.  Ua pau me ka Mahalo.

                                                                                             IOELA ONIULA

Hana, Maui, Okotoba 14, 1871.

 

NU HOU KULOKO.

Oahu.

 

O KE KU KOE.--- Ua manaoia, he mau la ku wale mai no keia no ke kialua Misionari Amerika Hokuao mai kana huakai mai i holo aku nei Maikonisia.

 

HOOMAHA O NA KULA O KONA NEI.--- E hoomaha ana na kula la o ka Apana o Kona nei, mai ka la 22 aku o keia malama, a hoomaka hou ma ka la 8 o Ianuary.

 

A keia Poalua ae, e holo hou ana ke Kilauea i Maui a me Kona, a i kela Poaha aku, e holo ana oia i Kauai e like me ka hoolaha a kona agena nana e hooholo nei.

 

KA LUNAKANAWAI WILIMANA.---Ma ke ku ana mai o ke kiapa Hawaii Moiwahine Emma i ke kakahiaka Sabati iho nei, ua hoi mai ka Lunakanawai Widemann o ka Aha Kiekie me kana mau kaikamahine elua.

HE KEAKA LIO.--- Ua hiki mai kekahi lohe e haalee ana kekahi moku kialua ia Kapalakiko ma ka la 20 o Novemaba, a e holo mai ana i Hawaii nei.  Aia maluna ona, he poe Keaka lio e manao ana  e noho ma Honolulu nei.

 

KA "MOSE TELA."---Malia paha ua ku aku la keia moku i Kapalakiko ma ka la Sabati iho nei, a haalele hou ia awa ma ka Poakolu iho  nei, me ka manao e ku mai ianei i ka Poaono o hiki mai, a i ole i ke Sabati iho paha.

 

NA KUNA HOLOHOLO PILI AINA.---Ma keia hebedoma makou i ikeia iho ai, i ka hooholoia ana aku o ke kuna Mere Ellena i Kohala, o Haleakala i Hilo a me Annie i Kawaihae.  No keia hebedoma wale no anei, e mau aku ana paha?

 

O ka auina la Poalua iho nei, ku mai la ke kuna C. M.  Ward mai na Aina lepo manu mai me na lima hana he kanaha kumamakahi a me ka Luna nui Kapena Kano. He iwakalua kumamaha ka nui o na la o ka holo ana mai nei.

 

KA MOKUAHI "NEBRASKA."--- Ma keia Paoalima ae paha e ku mai ai  ka mokuahi e kau ae la ka inoa maluna i keia awa, mai na awa mai o Nu Holani a me Nu Kilani.  Ua hoolahaia o ka Poaono, la 16 o keia malama, oia ka wa e haalele ai i keia awa, a huli hoi aku i kona mau awa i holo mai ai.

 

KA HAU PAA HAWAII----Mamuli o ka hoomanawanui ana i ka hana a me ka paipai ia ana e hana aku ka Haole hana hau i kana hana, ua ikeia, ua paa ka hau a ke kuai ia nei i kela a me keia mea e makemake aku ana e kuai, no ka elima keueta o ka paona hookahi.  Eloaa no ma Ainahou.

 

HE MOKU LAWE LUINA.---Ua hiki mai ka lono, e haalele ana ka mokuahi Amerika Hui Pensacola ia Kapalakiko ma ka la 20 o Novemaba, a e holo mai ana i Hawaii nei.  E kii mai ana o ia i na luina moku, i hoopaeia mai ma ko kakou mau kapakai mamuli o ka ili ana mai o ka poino i na moku okohola ma ka Akau.

 

KE KIAPA "MOIWAHINE EMMA."---Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua kauia ka laau hoailona moku o Kaimuki no kekahi kiapa.  Mahope e ka nana ponoia ana, ua ikeia, o ka moku nona ka inoa maluna ae me na mea hou no keia awa mai Kapalakiko mai. E loaa na mea hou maluna mai ona ma kekahi mau kolamu kaokoa.

 

HE MAKAMAKA UA HALA.---O ka makamaka i noho loihi ma ka Halemai Moiwahine. a Hope Kauka hoi o ia hale pale pilikia, oia o Kinikake, (J. R. Langherne Desha) ua hala aku la ia ma kela aoao oka lua kupapau, ma ka hora 2 o ka wanaao Sabati iho nei, ma kona wahi oihana, iloko o ke 51 o kona mau makahiki o ke ola ana ma keia ao.

KA LA KARISIMAKA.---Ua lohe mai makou, e malama ana na Keiki Kula Sabati o Kawaiahao i ka la 25 o keia malama, ma ka hoakoakoa ana ia lakou iho maloko o ka malumalu hale o Kawaiahao, a hoike i kekahi mau mele a me kekahi mau paipai manao.  He keehina mua keia o ko kakou komo pa ana aku me na Katolika e malama puni ia la.  Aka, ke nee nei ke ao a pela paha keia.