Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 49, 9 December 1871 — Ka Haiolelo hoole wai Ona a E. Mikalemi [ARTICLE]

Ka Haiolelo hoole wai Ona a E. Mikalemi

E na Haku kanu o ka aina, na keommana ; na lede, a me na kanaka waiwai o ke Capitaia hanohano o na Kamehameha, Aloha oukou : Ua ili mai keia hana nui maluna o'u, o ka hoike aku i na hua ino o ka inu wai ona ana, he mea e pomaikai ai ka lehulehu kanaka holookoa, ke apo io lakou. Ma ko'u ano knnaka, ke puana aenei au, he kanaka auno Kula i Maui, he maukauka hoe waa ma ko'u kulana, aka, ma ko'u hanau ana ; ao keia kulanakauhaie nei, a, ua kamaaina loa au, a malaila au i makaukau ai e hai aku imua o kakou i keia wa, ma ko'u īke maka ana i ka poe i hana mau m«i keia hana, a ina na moolelo a'u i ike ai i mea e hoike ai no keia hana ino. No ka inu liilii ana ina wai ona, Ua aponoia e kekahi mau kaikuaana o'u, he mea e hoolana ai i ko lakou manao, aka, i ko'u manao i keia wa, aole pono ka inu liilii ana, no ka mea, he wehe ana no ia i ka puka, a komo mai ke kiaha nui ae, a hiki loa aku i ke kiaha a ka lokomaikai, wahi a ko'u kaikuaana Haku kanu o ka aina. Ke hoakaka nei kekahi poe kaikuaana o'u, no ka inu liilii una ma ka ahaaina a ko kakou Haku, a me ka inu liilii no ka lapaau ana a ke Kauka no ka mai, aole o keia mau inu liilii ana, a me kekahi mau hana i ku i ka pono maoli io, ka mea i koiia mai ma keia Kumumanao i keia po. O na inu liilii ana no ka 'lealea, a me ka makemake, oia na mea i koiia mai ina keia Kumumanao, he mau mea ia e poino ai ke kanaka, A oia mau inu liilii ana, he Kanikela ia e alakai ana i ke kanaka, a mau kanaka paha i ke kiaha nui ae, i ka omole okoa, i ka huewai ie, i na dala i ka pahu, a me na waiwai makamae e ae. Aole he kumu nui e ae o ka hiki ana mai o na pomaikai nui, a me na poino nui loa, o keia kumu wale no, no ka hana liiiii ana, he une, e hapai ana i kp kanaka, a hoopii ia ia iluna i nui ai kona mau hoa inu, a i ole ia, he mau mea ia e hoemi ai i ke kanaka, a e kaoini ana ia ia ilalo loa, a noho ilihune, me ka nele, a like me na holoholona, a make I aku la. Aole au e koi aku ana ia oukou i keia wa, no ka haalele ona i ka inu ana i na wai ona no keia mau olelo hoakaka a'u mamua aenei, Oia hoi, no ka hooiliia ana mai o keia hana ia'u, a no na kaikuaana o'u, a me ko'u kulana, a me ka inu liilii ana, ke ole e loaa ia kakou kekahi mau hua ino no ka inu ana ī na wai ona, ma keia hope iho, a ina e koi aku ana au ia oukou ma keia mau hoakaka ana a'u e hoole me ka loaa ole o kekahi mau hua ino no keia hana, alaila, he hoole manawaino ia. Nolaila, elua o'u manao ma keia Kumumanao i keia.po. I. E nana mua kakou i kekahi mau hua ino no ka inu wai ona ana. 11. Heaha na pomaikai e loaa mai ana, ke hoole kakou i ka inu ana i na wai ona ? 1. E nana mua kakou i kekahi mau hua ino no ka inu wai ona ana. (a) He mea pepehi kanaka keia hana. Aole e loaa ka lua o keia kanaka, ina he kanaka kino ikaika,a kaulana hoi no ka ikaika, e nawaliwali ana oia, ke komo keia kanaka koa iloko ona, a e malule ana oia me he papai olu la, a he hiki loa i keia mea ke kaawe, a lumai, a hoopoholo iloko o ka wai, ke komo nui iloko o ke kanaka.

la'u i holo ai maluna o 44 Kilauea" no Kauai, kuhi inua au i keoneo Mahamoku, a me ka limu ka kanaka o Manuakepa, e ike ana i na ohia o Kupakoili, noho iki au mawaena o Hanalei, a me Waioli, huli ke alo e hele ana i Haena, ma ia hele ana, loaa ia'u ka muliwai o Lumuhai, Hoomanao au no Miele, he paniolo i make tna ia muliwai, a penei kona moolelo. I keia Mieie i hiki ai ma Haena, me kona kino ikaika, hoomaka ka inu liiliiana,a inu nui, a iho mai ko luna poe, hoi mai la oia a Wainiha, inu hou oia malaila, a inu nui, a hana mau, hana no hana mau, bui no hana io, pau ka paie o ka pono, no ka mea, ua keehi paa ke akua makukoae iluna o keia Miele, hoomaka oia e hoi mai a kau maluna o kona )io, lalau aku la oia elua omole rama, ua kapaia ia i keia wa, he pu, hookahi pu ma kahi aoao, a. hookahi ma kah) aoao, me ka manao he hoouka kaua hou ka na koa kaua lio Ulana Perusia ma kela kapa o ka muliwai o Heine. Ia ia e hoi ana me na pu ina kona pnkeke, me ke keehi paa no o keia akua makukoae maluna ona, a au ka lio i ka muliwai o Lumahai, a hala ka hapalua o keia muliwai, kaawe iho la keia akua kupuino o ka aina i ua Miele nei, a make aku la. Aole paha i pnu loa ko kakou hoomanao ana no ka moku Manuwa Ausetulia i kapaia ke 41 Donau " i ku iho nei ma na kapakai o kakou, nona kekahi alii moku, ia ia i hiki ai | me ke kino ikaika i ka hale o ka wai hoo* malule kino, a inu liilii oia, a inu nui, pau j ka pale o ka pono puka i ka po, keehi paa ke akua noho maluna ona, a nana i alakai ia ia a haule ma ka uwapo o Ainnhou, a make aku la, aloha ino, nolaila, ma keia inau hoakaka ana, ua maopopo lea, he mea pepehi kanaka io ka keia hana. He mau hoike e ae no kekahi e hooia mai ana, a na oukou ia e pakui nini i wali ai keia ai paa, no ka mea, ke mau nei no kona uaua ana. (e) He mea kuai hoopoho i na waiwai makamae. He Luna Kuda!a ikaika loa keia, ua loaa mai kona Pa!ap3la Hookohu, mai a Lealea mai, a makemake, i hiki ai ia i» ke kudala e like me kona manao, ī ka pii, a i ke emi, a he mea e hoemi ana i ka waiwai io maoli oia waiwai, no ke kumukuai kupono no ka wa inaikai. Ke ku kilakila nei oia, me kona mau kahiko nani, a o ka poe e koho ana ma kona kuai hoopoho ana, oia keia poe kanaka. O Ilihune, o Hakaka, o Lalauwale, o Hilahilaole, o Makilo, o Puehu, o Kukule, o moe ī ka j lepo, o hoonuu ī ka lepo, a nui wale aku, e helu kakou i ka nui o ka poe nana e koho j keia waiwai, aole e pau, no ka mea, he lehu- ! lehu lakou. Ke hoomanao nei au, la'u i ike ni i kekahi moolelo. Penei no ia : Aia kekahi kanaka opiopio i hoomau ma ka hana, a hiki i kona wa 00, me ka loaa ole o keia ano ia ia, a he mau pa konp, he mau hale hana, he mau hale kuai, a hala kekahi mau la, hiki mai la kekahi o kona mau hoalauna, a puka pu mai me ka nahesa punipuni, a nkamai wale i ka mali, a lilo aku la oia ma ka īnu hilii ana, a hiki i ka nui loa, pale «a pono, ua hele i ke au a ka hewahewa, ua kau ka waa i ke aki, a no kona lilo loa ma ia hana 0 ka ona, alaila, kakau iho la kona mau iioa inu i Palapala Kuai no na pa, a me na hale hana, a me na hale kuai, a laweia aku la imua ona, i kona wa e waiho ana i ka ona a ka rama, heluheluia mai la keia palnpala imua ona, a kakau inoa mai la oia, me na ikemaka, a mahope iho o ka pau ana o kona ona, laweia aku la kela palupala kuai imua ona, a ike oia o kona inoa, aole nae i ike i kahi i kakau ai, a lilo aku la, ku ae Ia oia a hele aku la me ke kaumwha, a nie ka mainoj ino, oia a me- kana wahine, a me na keiki, nolaila, no keia kanaka īnu wai ona keia i 'hoikeia mamua. 44 Ua hnla kn puulena aia 1 Hilo, ua imi aku la ia a loaa aku la ka laau a Kekuaokalani o Hoolehelehekii." Oia kekahi mea i lilo ai na aina, a me na pa hale o kekahi poe, mai ka paa oluna a ka paa o lalo, mai ka hookui a ka halawai, a nele ko lakou mau hooilina i na waiwai paa a me na waiwai lewa, nolaila hoi, o ka poe e lele ana i keia kawa, auau, o lakou kekahi poe nana e hooia mai i keia, ke huli aku a nana i na wa i hala. (i) He mea hoopau i ka hanohano o ke kanaka. I ba wa a ke Akua i hana'i i na mea a pau, a hana iho la oia i ke kanaka,a hoonoho i alii maluna o na mea a pau, a ua noho hanohano oia, aka, imi no ke kanaka i inea e hoopau ai i kona hanohano. Pela no. lna he kanaka ua loaa ia ia kekahi hana e hanohano ai, a e kaulana ai hoi, aka, aole he mu e ae nana e pao a hina ia kumuhinu, o keia enemi ikaika wale no, oia hoi ka inu ana i na wai ona. Ke hoomanao nei au i kekahi kanaka a'u i ike ai, he keiki Hawaii, ua ao nui ia, a ua makaukau ma na olelo kaulana, oia no kekahi koo, a pohuku hoi o keia aupuni i na ia i kunewa aenei, a ma ia mau la, ua mau kona hanohano, e like me ka mauna i kau mau ia e ka bau. Aole he kumu e ae nana i hoopau i kona hanohano, a me kona kauiana, o keia huhu pao laau wale no, a ke imi nei oia i hana, me ka manao e loaa mai ona pono no keia noho ana, a ke uwalu aku nei oia e loaa ona mau pomaikai, aole nae e hiki. Penei ka mea i hoikeia nona. 44 E uwalu aku ana i ka hope o Neki, aole e hiki, ua kaa mahope," nolaila hoi, ua 44 Ikapoka " ua hala ka nani ma ia ia aku, ka maea, ka pe-

lapela, ka hoopilimea ai, a me ka hoowahawahaia. Ahe mau hoike eae no kekahi hooia ana mai, aka, ke hooki nei au, no ka mea, ke holo nei ka manawa. (o) He mea hoonoho i ke kanaka e like me na holoholona. No keia kumu wale no ka moe i ka lepo, e eku ai e like ine ka puaa e haluku ana iloko oke kio iepo. Ake hoomanao nei no au. la'u e noho ana me ko'u makuahine i kekahi ahiahi, hele mai la kekahi kanaka ua ona loa, a hina iho la oia ilalo ma ka lepo, e hoonuu ana i ka lepo lio, i ko maua ike ana, komohia iloko o ko'u makuahine ka menemene. Pela no'hoi, i kekahi ia ae no, ua haule kekahi kanaka iloko o ka loi, mai ke ahiahi mai ka waiho ana a hiki i ka hora Ba. m. o kekahi la ae kona waiho ana iloko o ka loi, hapaiia ae la oia a hiki i kuauna, e waiho a make ana me he pauku laau ]a, o ka hanu wale no ke nape ana. A nolaila, ma keia hoike ana, ua akaka lea, ua noho ke kanaka e iike me na hoioholona. (u) He mea hilahila ole keia hana. O na elemakule a me kekahi poe naauao e ae, a inu a ooa, o ka hula no ia, kani ke oli, e kuhi ana na lima io ianei, e hina ana lakou imua, a i hope me he kamalii la, namu ka olelo, me ka ike no, aole i ao īa nja ia olelo. A pela ka mea dala ole, e hele pa una, e uhai loloa ana mahope i loaa mai ona wahi kiaha rama, loaa pu mai ona da!a, a i ole ia, ina he dala ka ka mea ona iloko o kona pakeke, e puehu ana ia, a hoi nele aku oia i kona haie e ike i kona ohana, i ka wahine, a me na keiki, aohe dala e hiki ai ke kuai i na mea e oluolu ai ka noho ana, ili iho la keia mai nui maluna ona, he hilahila, no ka mea, aohe wahi e loaa mai ai ka ai nona, a me kona ohana. Ua kupono kakou ke hoo» le i ka inu ana i na wai ona, no ka mea, ua akaka lea aenei ia kakou kekahi mau hua ino oia hana. A ina pela, Eia ka manao elua. 11. Heaha na ponmikai ke hoole kakou i ka inu ana i na wai ona ? (a) (Ja noho kuonoono ke kanaka. 0 na pomaikai a ke kanaka e imi ai, no na mea ai e pono ai kona ohana, aole lilo nui ike kuulalu, a nnho lako. Ke hoomanao nei au i ka ke 44 Kuokoa " hoike ana no kekahi kanaka i haalele i na wai ona, a mai kona la i haalele ai a hiki i ka wa i weheia'i ka pahu, ua hiki aku kona nui i ka ka Pelehu kamailio, Pokeokeo, nona ka heluna $403.00 ke kuhihewa ole au, a he rula maikai keia ke apo 10 kakou. Aole he kumu nui eaeoko 41 Ka Hui | maikai " kukulu ana i keia hana, " Ka Hui Hoole Wai Ona Helu 1," a me ka Helu 2, o keia kumu wale no, ī mea e pomaikai ai oia, ame kona ohana, a noho kuonoono. A he lala au no ka Helu 2, i ka makahiki i hala aku, a o ka hana, a me ka io a ia Hui, oia no keia kumu i hoikeia maluna, a o na lala 0 ia Hui, he poe palupalu, aka, ma ka hua io, ua loaa kekahi, he mau haole i ike nui ia, aia iloko o ia ahi, ua hokiia mai, he kupa pahu kaulana oia, a me ia la ae, ua haalele i ka inu ana i na wai ona, a e alualu no na kuonoono, a me na ulakolako i ka poe haalele i ka inu ana i na wai ona. (e) He mea e maluhia ai ka aina. Aole he makani huhu e ae nana e kukaehu i ka lepo o ka aina, o keia wale no, ina lokahi like kakou, alaila, e maiuhia ka aina, pii ke kaulana, a me ka hanohano, a ulu na hana e alakai ana tna ka pololei, oia no ke kumu nui o ka maiamaia ana o keia halawai, 1 kela pule hope keia pule hope o ka malama. [Ja hiki ke hooholo pono na hana, ine he makani maikai la mahope e hoopae ana i ka aine lani, O na kuonoono ma keia ao a me ka maluhia» e loaa no ia wahi i ka poe e haalele io ana i keia kupuino nui o ka aina. E na makamaka, ua loaa ia kakou kekahi mau hua ino no ka inu ana i na waī ona, A, ua loaa pu hoi ia kakou kekahi mau pomaikai ke haalele kakou i ka inu ana i na wai ona. Mahea oukou e koho ai ena makamaka e, ma ko ka iani pomaikai anei ? a ma ko ka po poino paha ? 1 keia wa, e hoomaopopo koke ae, no ka mea, e hele aku ana no, ka wa maikai keia ekohoai. Nolaila, e na hoa, ua loihi loa ka'u haiolelo ana, a ua hala loa paha ko kakou manawa, a ke uluhua mai nei paha oukou, nolaila, ke hooki nei au i ka'u kamailio ana i keia wa, ke nonoi aku nei au i ko oukou lokomaikai, e hookuu mai ia'u, no ka mea, " Ke hoi nei ko Ewa keiki, ua kau ka la i na pali."