Ka Nupepa Kuokoa, Volume X, Number 50, 16 December 1871 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka haiolelo a P.W. Kaawa

IMUA O KA AHAHUI OPIOPIO

O KAALAEA, PLNTATION MA KAPA

kahakai o Kaalaea Koolaupoko

No ka la Kuokoa o Hawaii nei ma

Novemaba 23, 1871.

 

            E na Keonimana a me na Lede: - Ua loaa mai ia’u ka hanohano ma ke kono ana a ka Luna nui o keia Ahahui Opiopio, e lawe i ka haiolelo o ka la Kuokoa o ke Aupuni Hawaii imua o oukou, a e hoike aku hoi i keia anaina nui i ke Kahua maoli i kukuluia’i keia ahaaina.

            E na Keonimana maikai: - Ua hiani oukou me ka makemake nui e malama ae i ka la Kuokoa o ko kakou nei Pae Aina, ka la hoi i malama makamae loa ia’i e ko kakou mau Moi, a me na makua o kakou.

            Mai ka hookumuia ana e malama i ka la 28 o Novemaba, A.D. 1843, a hiki i keia la 28 o Novemaba, A.D. 1871, a kakou e hauoli nei, he iwakaluakumamawalu makahiki o ko kakou Kuokoa ana, i ke kolu hoi o na Moi e noho nei ma ka Noho alii.

            I ka malama o Feberuari, A.D. 1843, laweia aku la ke ola o keia Aupuni e Lord George Paulett, pau iho la ka hanu, a make iho la ka aina hanau o kakou; ma ia mau la pilikia, uwe iho la Ka Moi, na Lii, a me na makaainana, no ka mea,

Ua haule ka Hae Hawaii ilalo,

Ua kumakena na Pae Moku,

Pilikua waha ka opeope,

Uwe aloha i ka nahele;

Ua haakulou na lehua o na Malokama,

Ua kupilikii na hono o Piilani,

Ua nae iki Oahu o Kakuihewa,

Ua kupinai ka leo o Kauaimanokalanipo,

Aloha wale-ko Aina e-

E Kalanikauikeouli-e

     Aloha-

            A hala na malama eono mahope mai, aiahoi, hoihona mai la ke Ea o ka aina e Adimalala Toma (Thomas) ma ka la 31 o Iulai, 1843, ua hanu hou ae oe e Hawaii i ke Ea oluolu, ua kau hou ka Hae kalaunu.

            O ka Hae Hawaii hoi,

            Ua kowelo i ka ili o ke kai,

            Ua kapalili lai malie,

            Ua noho hou ia ka Noho alii,

            Ua palekana, ua ono ka ai,

            Aole nae i holo pono ke koko a me ke ola i ka puuwai o Hawaii Nei ia mau la, a hala ae 3 malama me 28 la, alaila ae ia mai la ke Kuokoa o Hawaii a ma ka lima o na Elele Imi Kuokoa o Hawaii nei, oia hoi o Haalilio a me Wm. Rikeke; a oia ke kumu i Kuokoa ai ke Aupuni ma ke ae ana o na Aupuni nui, Beritania a me Farani, a ua Kuokoa kakou.

            Ua kani hauoli na pu o Puowina, ua hauoli na lii, a me na makaainana, ua ola ka aina mai o a o, a hiki i keia la au e Hawaii opio e lawe nei a oki pau.

            Heaha ka waiwai nui i loaa ia kakou ma ka malama ana, a hoomanao mau ana i keia la Kuokoa?

            Ua loaa mai na Kuikahi, ua loaa ia kakou he Kumukanawai maikai, a me na kanawai, ua Noho alii oe maluna o kou aina Alodio; ua hoomana oe i ke Akua e like me kou makemake me ke keakea ole ia, ua holopono ka Hoomana Euanelio.

            Ke ani peahi mai nei ka la Kuokoa, nana ka i kukulu i na Kula nui, na Kula liilii, na Kula pualu a me na Kula Kaikamahine, a he mau pouhana lakou no ke Aupuni Hawaii.  Ke Aupuni hoi a Kamehameha III i olelo ai “He Aupuni Palapala ko’u Aupuni.”  Ke kuhikuhi mai nei ke Kuokoa i ka holopono o na mea Pai Palapala, a me na palapala hoolaha ike a pau, na ke “Kuokoa” i hooholo pono i na oihana kalepa kuwaho, a kalepa kuloko, na Laina Holo Mokuahi holo pili aina a holo laina o waho.

            Ke kauoha aku nei ke “Kuokoa” i na moku Manuwa a pau o na Aupuni nui, e malama a e kiai mai i keia Aupuni, a me ka Noho alii me he pa pua rose la iwaena o ka moana Pakipika, na keia la Kuokoa i hoowaiwai i na kanaka o ka pali Koolau me na wahi mahi-ko, a mailoko mai o kekahi mahi-ko na lala nana e kukulu nei i ahaaina Kuokoa.  O na oihana mahiai a me na oihana hanai holoholona, ua kokuaia e ka noho Kuokoa ana.

            Na ka la Kuokoa au e haaheo nei, i huki mai i na lima o na’Lii Aupuni, a me na malihini o na aina e, a e lulu lima pu me oe e Hawaii, ma ke ano hoolaulea, ua noho ia kou mau kapakahakai a me na koalono, he puu oioina oe no na malihini hele, he ipuka hoi oe no na moku kalepa, a he Hotele hoi no na aina e, a he alanui holo moana no na Mokuahi Lawe Leta.

            Na ke Kuokoa i hapai ia oe i ke kulana naauao a noho pu me na’Lii.  A ke ku nei na kapuai o ka Noho alii ma ke alanui o ke Kuokoa.

            Na keia la Kuokoa i hoowela i ko oukou mau puuwai opiopio e ko Kaalaea, a ke kukulu nei i kia hoomanao no na hanauna opio o keia mau Koolau.

            Na ke Kuokoa i hoouna aku i na Kanikela, na Elele Aupuni, a me na kahunapule ma na aina e.

            E na Keonimana maikai, a me na Lede, o ka hoomanao ana i keia la a oukou e hiipoi nei, ua kau like oukou me na Lahui naauao a pau o ka honua nei, a ma keia hana e ikeia ai oukou he poe koa aloha aina iooukou no ka Moi Kamehameha V.

                        “E ola ka Moi i ke Akua,

                       E mau ke Ea o ka aina i ka pono.”

            Ua loaa ia Amerika kona Kuokoa ma ka ikaika i ke kaua; ua loaa ia Farani kona Kuikahi me Perusia ma na biliona hapaha farani; ua loaa i na makaainana o Beritania Nui ko lakou mau pono no ka naauao o na Lunamakaainana.

            A o kou Kuokoa e Hawaii i loaa mai, aole ia ma ke kaua, aole hoi ma na miliona hapaha farani, aole hoi ma ka oi loa aku o kou naauao; aka, ua loaa keia la Kuokoa ia oe mai ke aloha wale mai o ka Mea Mana Loa, nolaila, e haaheo oe nou iho, e hoohanohano oe i kou la Kuokoa i ae ia mai e na Mana nui o na Aupuni naauao.

            A ke noi aku nei au ia oukou e haawi aku i ko’u mahalo i ka mea hanohano.  I Bickerton, a me John Crowder ka Luna nui o ka Ahahui opiopio a me ka poe hanohano o ka aina i akoakoa mai e lawe i ka lokomaikai o na Keonimana nana i hoomakaukau i keia Ahahui nui.

            A i mea e mahuahua ai keia Ahahui opiopio, mai ka lae o Kaalaea a ka lae o Kualoa, e hana kakou me ka hoalohaloha aku i ke Akua, oia ke kumu i loaa mai ai ko kakou pono Kuokoa, a e kokua ae hoi i ka luakini o Waikane, ka papu ikaika, kahi e ao ia’i ia oukou ma ke aloha aina, aloha alii, a me ke aloha i ke Akua.

No ka Buke XI o ke Kuokoa.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:-

            No ka ulumahiehie ana mai o ko’u manao e hoolauna aku ia oe a me o’u hoa puni nupepa, mai ka aina nona ke kawa lepo lele o Kaumaea i Kau, ma ka Hikina Hema, a hiki aku hoi i ka uhi pahee o Niihau @a ke Komohana Akau o keia mau pae moku o na Kamehameha.

            He mau la uuku koe, a moe aku ka Buke X i ka moe lana ole mai; e hala ana ia makamaka aloha o kakou, a hiki mai ka Makahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahiku Kumamalua, alaila, hiki pu mai me ka Buke XI o ko kakou Nupepa.  Nolaila, ia oukou e na Iwa hapauaika o ke Kaona a me na opuu pua rose ili lelo i ka liula, me he ili no ka hala pia la ka lelo a ka pua.  E makaala pu ae kakou, ke hiki i kona la e hiki mai ai, oia hoi ka la 6 o Ianuari 1872, e heahea aku iaia.  E no O’u lae oo o ka wao, e hookipa aku i ka Buke XI o ka kakou Nupepa Kuokoa.  E na hapauea hoi o na aina kula, e ike mai oukou iaia; e ka poe lawaia aho loa hoi o na Kaha, maiu oho a nana maka mai oukou; e ka poe lawaia paeaea, e kui lima pu mai oukou ma ia la; i ka poe kapili manu hoi o ka uka i Olaa, e pulua mai na lima iaia nei; e na wahine kau lei apiki o ke Kaona, a me ka poe pakaukau i-a o Ulakoheo, e hoomakamaka pu mai iaia, i loaa ai ona hoa hoinainau o na la hana ole; e ka poe hei e noho hoop@e mai nei i na kai kua Koolau a me ka poe hoi ma ke kuaaina, e apo lima mai oukou iaia.

            Ina he pololi kona, e hanai iaia i ka ai, a ina e makewai ia, e hoohainu iaia i ka wai, a ina he anu kona, e hoaahu i ke kapa; e hoomanao pu no hoi i kahi o o ka hele ana, oiai o keia makamaka o kakou, he iike i ka poe ike aku iaia, he kipa pinepine mai me ke aloha.  A hookipa mai oukou iaia, ina iho iloko o kona wahi ba@ti, he mau waiwai makamae, oia hoi keia:  Na Nu Hou Kuloko a Kuwaho, na Hunahuna Huikau, na Olelo Hoonaauao, na Olelo Paipai, ka Papa Hoike Kokua Mahinahou o na Ekalesia, e waiho lahalaha mai nei ma keia mau pae moku, na Haawina Kula Sabati a me ka Moolelo Kaao lealea hoonanea o Robiana Lo, i noelo maiau ia mai nei.

            E na Luna Lawe Pepa hoi o na Apana a pau e waiho mai nei, mai Hawaii moku o Keawe, a hiki loa aku i Kauai moku o Manokalanipo, a pili mai hoi o Niihau a ke kikii, e ala like ae oukou, a hoolanalana aku i ka poe hoaai o ka nupepa, e mikiala pu mai i ka lawe ana i ka nupepa o ka makahiki 1872, Buke XI.  E ka poe lawe ole i na pepa o na Buke i hala, e ala a e lawe i ka nupepa Kuokoa o ka makahiki e hiki mai ana.

            E ka poe opiopio maka ikaika, a waha kakahele hoi ma ka heluhelu ana, e lawe ka pono i ka nupepa Kuokoa, o puni a@a-nei na oukou ka ninau hookano i ka poe i lawe i ka nupepa, “Heaha ka mea hou o ka nupepa?”  Eia hoi auanei ka’u haina malaila, I na hua kepau e haukawewe ana i ka Hale Pai Nupepa, i hea oe?  “Ma Huha ma Hoka wau.”  O ka hana ana pela, ua like no ia me ka hana a ke kanaka palaualelo o Kona, i ninauia ai i ke kuaua, oiai ka moa ana ae o ka umu uwala kahukahu o kinohi, o ka hooikaika ana me ka luhi a me ka inea o na la pololi, neenee aku la ua kanaka palaualelo ma ke kae o ka imu, a hookamailio ae la i ke nui o ka uwala, a i ka mea no hoi a me ka mea, a lalau iho la i ka uwala, me ka manao e hoopiha mua i ka pololi o kona opu, palea ae la ka lima, a ninau ia mai la, “Ua ka ka ua i Puuokaloa, i hea oe?”  Pane aku ua kanaka nei, “I Kohala au i Kapaakai.”

            Pela no oe e ka mea lawe ole i ka nupepa, e aho ka lawe i ka nupepa Kuokoa, o poha auanei ka auwae, i ka laau kui palu a ke keiki o Kukio, nana ka lokomaikai i na $2.00 no ka makahiki okoa, a i ke $1.00 hoi no na malama eono.

J.B. MIOMIOI.

            Kawaihae-kai, Dek 1, 1871.

Kuokoa Buke XI.

 

            E pau ana ka helu hope o keia Buke X ma ka la 30 o Dekemaba, no ia mea, ke kaheaia aku nei na kanaka a pau i aie i kona uku pepa a olelo hoolaha paha, e hookaa koke mai a e loaa iaia ko ka Luna Hoopuka aloha.

 

E hoomaka ana ka Buke XI

 

ma ka la 6 o Ianuari, a e hoomauia aku ana ka hoopuka a pau ka makahiki 1872.  O ka poe lawe pepa a pau e uku e mai i ko lakou uku pepa no ka makahiki 1872, e ae ia lakou e komo pu mai iloko o ka AHAAINA MAKAHIKI a ke KUOKOA e haawiia ana i Feberuari, 1872. 

H.M. WINI.

 

Ka Nupepa Kuokoa

Published Every Saturday -$2.00 a year,

 

HENRY M. WHITNEY,

Publisher and Editor.

(Luna Hoopuka.)

 

JOS. U. KAWAINUI,

Associate Editor.

(Luna Hooponopono.)

 

HONOLULU, DEKEMABA 16, 1871.

 

Pehea e malamaia ai na la Kulaia?

 

            Ua manao kekahi poe, he hewa na lealea heihei a me na mea ano like, oiai ke kananka e hooko ana ia mau mea i kanawa e mekemake ai.  Ua waihoia mai ia kakou he Lunakanawai, nana e hookolokolo ia kakou, oia ko ke kanaka lunaikehala.  Ua hiki ia kakou ke ike i ka ino a me ka pono, a ke hookaawale i na mea kupono ole mai ko kakou iini aku.  Ke hai aku nei makou, he mea maikai na lealea, ke kau palena ia nae, e like me ka maikai, aole hoi o ka hele loa aku i ke kuaaka.

            Ma kekahi mau la lealea a kulaia aupuni, ua ulu ae na lealea a nui wale, oiai e hookaokoaia ana ia la no ia mea he lealea-Na holo lio, na holo kaa, na lelepa, no hoehoe waapa a me na lealea ano like e hoonana ana i kahi e kono ai i ko ke kanaka iini, aole ia i ku i ka hewa, no ka mea, aole e hiki i ke kanaka ke kanaka ke ola me ka lealea ole.

            Eia wale no ka hewa, mailoko ae o ko kanaka manao.  Aole no he hewa o na lealea i hoikeikeia, ke ole e kukaiia me na pili waiwai, a ke ole hoi e hoohala wale ia na la hana a pau a ka hebedoma, e like me ko Eawa poe e hana mau nei, a ke ole hoi e kauo aku i na hoinoino manao ana e kuee ai a hookoo ai na pili pumehana pu ana.

            Ina aole kakou e konoia e na ake ana e hoopomaikai mai ma ka pili waiwai a ma kekahi ano e ae, e hoonele aku ai i ka ohana i ka wa e puehu aku ai i kekahi aoao, alaila, ua maikai no ia lealea ana.  Aka, o ko kakou hoopapau ana ma ia mau lealea, ma ke keehina e hiki aku ai i ka uhauha ana i ka luhi o na la hana paaua me ka ehaeha, iloko o ka manawa pokole a me ka hoonele ana ma ia hana, oia lealea kai kue loa ia ma ke Kanawai o ke kanaka a me ka noho ana ohana.  Ua ike kakou a pau, o ka hopena o ka pili waiwai, he hopena awahia kona.

            O na heihei waapa a me na heihei lio i ka la kulaia iho nei, aole makou i konoia mai e hoahewa aku, no ka mea, aole kela he heihei piliwaiwai, e like me ko Ewa.  Aka, ina ua pili wale ae kekahi poe mawaho, me ka ike ole ia aku, alaila, aia malaila ka hewa.  O na makana a me na puu dala  hookaawaleia no na lio holo a me na waapa  holo ma ka la 11 iho nei, aole, ia he piliwaiwai, aka, na hai ia mau makana i hoana e no ko lakou lealea iho, a ua hookoioia me ka pili ole i hoikeia mai i ke akea o na waapa a me na lio.

            Pehea kakou e malama ai ia kakou mai ke komo ana aku i ka piliwaiwai!  Eia, e hookaawale mai ke komo ana aku me ka poe o ia ano, a e pale aku me ka ikaika i ka wa e konoia mai ana oe, no ka mea, ina e pili oe i hookah dime, alaila, o ka hele aku no ia ma ia kuamoo, he puehu no ka hulu ka huli hou mai i hope, a hoi mai hokahoka.  E makaala, o puni auanei i keia kumu ino, a pahee loa aku.

            O na lealea heihei waapa ma kahi kokoke mai, me he mea la, he mau lealea maikai ia mamua o na heihei lio, no ka mea, ina e haule iho ke kanaka mai ka lio, he make loa, a i ole, he pakele mahunehune.  Ua ikeia ka maikai oi o ka heihei waapa mamua o ka heihei lio ma ka la hanau iho nei o ka Moi, mamuli o ka ulia i ili iho maluna o kekahi mea holo heihei lio lelelepa.

            O ka oi loa aku no hoi, ina e malama ana kela a me keia ohana i ko lakou lealea ma ko lakou mau wahi iho, me ka maluhia a me ka maikai, mamua o ka holoke ana i o a ianei, a i ole ai hoi e huikau a hookui me ka poe e holo ana i o a ianei.

            Ua hauoli hoi makou i ka ike ana iho aohe nui o na lawehala i hopuia ma ia la, a ina pela e malamaia ai ka nui o na la kulaia, ka hapa mai o na lawehala, alaila, e maikai kakou.  He eh@ku wale no lawehala i hoopaaia mai ka Peaono ahiki i ka po o ka po Poakahi.

 

            KA LA HANAU O KA MOI.-Ua wehe mai ke alaula o ke kakahiaka o ka la hanau o ka lani Kapuaiwa me ka maikai, a ua hoohikileleia ka poe i okuu ole ae mai ko lakou mau moe, e ke kani ana o na pu kuniahi he 21 mai ka puu mai o Puowina.  Ka kakani mai la na mea hoopahupahu, a holoke mai la ka poe e kula@a ana ia la.  Ma ka hora 8 ae, ua kahiko mai la ua pahu hae a me na moku i ko lakou mau kahakahana waihooluu ano e.  Ma ka hora 10 a mahope iho, ua weheia na lealea o ka la e ka poe heihei waapa pea imua o ke alo ponoi o Ka Mea Hanohano J.O. Dominis, ke Kiaaina o keia mokupuni, ma ka pahu holo aku mai ka moku Vitoa.  O ka makana mua, he kiaha kala, nona ke kumukuai he $60.  O ka lua o ka makana, he kiaha kala, he $30.  He elima waapa i komo i ka heihei, a ua eo ka makana mua ia “Thistle;” a o ka lua, ia “Kulamanu.”  Heihei alua elua hoe, he $20.  makana, ua eo ia “Amerika opio.”  Heihei akolu, he $20.  makana, eo i ka waa o “Holokahana.”  Heihei aha he 6 hoe, he $60.  makana, aohe mea i eo ai, ua hoopaapaa.  Heihei alima, he $20.  makana, eo i ka waapa hae olenalena nona ka inoa “Wainabarani.”  Heihei aono waapa huelo boti, he $50.  makana mua, a he $-makana alua, eo ka mua ia “Hulipahu,” a o ka lua, ia “Sweet Maggie.”  Heihei ahiku, oia ka heihei tabu, he $10.  makana, eo ia “Pakaka.”  Heihei awalu, he $10.  makana, eo i ka waapa kiki.  Ma ka hora 12 awakea, ki hou ia he 21 pu.  Ma Kula o Kahua, ua weheia ka heihei lio, no ke pa nona ke kumukuai, he $50. a ua lilo i ka lio o Keoni Kamaki o Waimanalo; heihei alua, no ke pa o ka la pa@au o ka Moi, $100.  makana, eo no i ke keiki o Waimanao; heihei akolu, he hoolele pa, eo no i ke keiki lalawai la o Waimanalo, he $25.  makana; heihei pualu hope loa, he $25.  makana, eo no ia Keoni Kamaki.

 

NU HOU KULOKO.

Oahu.

 

            He $1400.  ka nui o na dala i  lilo aku mai na lima aku o kekahi aoao o ka poe heihei lio ma Ewa i kekahi pule aku nei i hala.

 

            I keia la, e huli hoi ana ka Mahimahi (C.M. Ward) o na aina lepo manu me na lako no na paahana malaila.  Ua mahaloia oia no kona holo, a o ka hoomau aku ka pono i ka inoa maikai.

 

            OHUOHU “KILAUEA.”-Ma ka huakai a ke Kilauea i ka Poalua iho nei, ua ike iho makou i ka nui o na ohua o mua a me hope i kau aku maluna ona a holo aku ma kona mau awa ku mau.  Apopo ku mai oia.

 

            KE “KILAUEA” NO KAUAI.-I keia pule ae, e noho ana o K@lauea e h@loi iaia iho mai ka Poakahi a hiki i ka Poakolu; a ma ka Poaha ae, e holo ana oia i Kauai, e like me ka hoolaha.  O ka poe makemake e holo mokuahi, he wa pono keia.

 

            Ua loheia mai mauka o Kunawai, ma keia apana, ua pepehiia iho la kekahi kanaka iwaenakonu o ka po, a mamoa o ka loaa ana o na kokua, ua ku aku la na maka a upehupehu i ka waiwai a ka puupuu i hookokonia e ka wai ona.  Ua hoahewaia oia ma ia hana ana.

 

            Aole i nui wale ka ona a me na holo nui i hopuia ma ka la kulaia iho nei.  He ehiku wale no ka nue o na lawehala i hop ia mai ka Poaono mai a hiki i ka napoo ana o ka la nui hoomanao o ka Ihikapu Aka aole no nae i hooneleia ka ike ana a na ma’ka i ka poe i hoomaluleia e ka wai ona.

 

            MAI NA AINA LEPO MANU MAI.-Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai na aina lepo manu mai, e hoohalahala ana no ka hookanaia a napoo ka la o na paahana.  No ke ano pili aupuni o keia, ke waiho aku ne@ makou na oukou no e hoopii ae ma o ko kakou aupuni la.

 

            Ua awiwi aku nei ka Lunakanawai Hatawela maluna o ke kuna Moi Keiki e ake e hiki i Lahaina no ka malama ana i ke kau kiure o Lahaina.  Ua hoouna e ia no ke kolu o na Lunakanawai mamua, a no ka hopohopo ia paha o hiki pono ole iaia, nolaila, ua hoouna loa ia no e holo keia L.K. I Kaua aku nei oia, a i ka Poakolu no ke ku ana mai.

 

            KA HANA ONA.-O kekahi o na Hale Kuai Rama Kukaa o keia kulanakauhale, oia ka hale o William Humphreys, ua paniia aenei, a ua hooneleia i ka laikini ole.

            -O kekahi o na haole o keia kulanakauhale, o Bila Holo kona inoa ua hoopiiia i mua o ka Aha Hoomalu no ke kuai wai ona, a ua hoopaiia i na dala $100.

            PALAKANA O NAPOOPOO.-Ua noiia mai makou e Rev. J.A. Kahookaumaha, ke kahu o ka ekalesia o Napoopoo e hai aku, ua pau loa ka aie o ia ekalesia i ka ukuia, he $117.25.

           

            I ke ahiahi o ka Poaha iho nei, ua holo aku ka Moiwahine Emma Kaleleonalani i Kauai maluna o ke kuna Kini.

 

            HAULE A MAI MAKE.-Ma ka heihei lio hoolele pa ma Kulaokahua i ka auina la Poakahi iho nei, ua haulehia kekahi o na hoa hooheihei, a ua pakele kona ola, aka, ua loaa iaia ka eha.  O keia kekahi o na hua awaawa loa o ka heihei lio.

 

            ILI A PAKELE.-I ka hookomo ana mai o ke kiapa kalepa Atlanta mai Sidane mai ma ka nuku o Mamala i ke ahiahi Poaha iho nei, ua ili oia ma ka aoao ma Ewa.  Ua hana na kanaka hana i ka po a ao hemo no hoi.  Pakele ke ola o ka moku Kalepa.

 

            Eia ma keia kulanakauhale kekahi kanaka mai kona puhaka aku, he @wakaluakumamahiku keiki, a ua moe kekahi hapa, a na kekahi hapa e ola nei he mau moopuna.  Ina pela kekahi hapa o na kanaka, paoa ka olelo hooiloilo e kaulana nei.  “E @alo ana keia lahuikanaka.”

 

            LUNA KUENE NO KA HALEMAI MOIWAHINE.  No ka make ana o Kinikake ke Kuene nui o ka Halemai Moiwahine, nolaila, ua kahea mai ke Kakauolelo o na Kahu malama o ia Hale, ua makemakeia e loaa ona kanaka hou malaila.

 

            KAU KIULE O LAHAINA.-Ma ka Poalua iho nei, ua holo aku ka Lunakanawai Widemann o ka Aha Kiekie a me ka Loio Kuhina Pilipo, e malama i ke Kau Hookolokolo Kiure o ka apana alua.  Ma ka Poalua iho nei o keia hebedoma, e noho ai ka Aha ma Lahaina.

 

            “MAI PAU PEAPEA I KE AHI.-Ua kui mai ka lono pakele ka Hale Kula kaikamahine o Waialua mai motioia e ke ahi, mamuli o ka hemameha o ke koe ana o kekahi kaikamahine i ke ahikoe a hooleiia iloko o kekahi wahi waiho kappa a hoopaia ka puka mahope.  Ua lapalapa ae ke ahi, aka, no ka loaa koke ana aku, i ka wa uuku, nolaila, ua kinai kokeia, a pakele mai lilo i mea ole.

 

            HAKAKA NA PUPULE.-Ma ke ahiahi Poalua iho nei, ma ke alanui Maunakea, ua loheia ke kani ana o ka pu panapana.  I ka holo ia ana aku e nana, he pu na Okamu, kekahi o na kamaaina o na kuahiwi ma ka huli punana meli, i ki me ka manao e m@ke ka haole kahi umiumi paioa Joe Moore e noho la ma Alanui Maunakea.  I pakele wale no ua haole kahi umiumi la i ke ku ana o ka poka i ke kumu laau.  O ke kumu o keia, hoopaapaa ikaika laua i ka auina la no keua kahi mea i maopopo ole, a no ia inaina loa o Okamu, ua hoi oia i kauhale, a hele mai la me ka pu e ki.  Ua hopuia o Okamu, a ua laweia imua o ka lunakanawai hoomalu.

 

            HE MAU LA KULAIA AUPUNI HOU.-No ka makahehi loa paha o ko kakou poe lawelawe aupuni i ke kaa ana aku i na la hope o ka makahiki e nui ka lealea, ua ike iho makou ma ka nupepa aupuni o keia Poakolu iho nei, ua hoolaha pili aupuni ia ae, he mau la kulaia aupuni, ka la 25 o Dekemaba a me ka la mua o Ianuari.  Eia kakou ma ka paepae o na ipuka o ke alakai ana a ka poe e hookomo aku ana e lilo i Katolika.  O ka kakou paha auanei e olelo aku ai ma keia hope, ke hahai aku nei kakou mahope o ke alakai ana a na aoao hopepe e ulu omimi mai nei.

 

            HE HILAHILA OLE.-Ua hilahila loa makou ma keia aoao, i ka lohe ana mai, oiai ka manawa i pau ai o ka malamaia ana o ka heihei lio ma Kula o Kahua, ua ulu ae la @e hakaka mawaena o kekahi keiki ilikeokeo Hawaii i hoohanohanoia e ke aupuni a me kekahi haole e malama ana i ka oiana makai.  Aole makou i manao e ulu mai ana he hakaka mawaena o ia mau kanaka i hoopomaikaiia e ke aupuni ma ka la o laua e kulaia ana no ka la hanau o ko laua Moi.  Ua olelo pu ia mai, ua komohia kekahi o laua e ka wai ona, a na ia mea ino paha i hapai ikaika mai i na manao huhu a hailiili.

 

 

NA KAUMAKAPILI IA KIKAKO.-Ma kekahi Sabati i hala, ua lulu dala na keiki Kula Sabati o ka Ekalesia o Kaumakapili no ka poe poino o ke kulanakauhale pau ahi o Kikako, a ua loaa ia lakou he mau dala.  Ma ke Sabati iho nei hoi i hala, ua lulu ka ekalesia holookoa, a loaa he $79.00.  Ina e hui ia na dala a na makua me ko na keiki, alaila, ua hiki aku ka nui i ka $104.00.  E aho ia hoo@hi@a ka pepeiao o kekahi poe.

 

            PANE IA NAMIKIELUA.-Aia ma ke Au Okoa o ka Poaha iho nei, Dekemaba 14, Aoao ekolu, ua ikeia ko Namikielua kukulu manao ana, no ka la hanau o Iesu Kristo.  Aia ma ke kolamu ekolu o kona kukulu manao ana, ma kahi e kamailio ana no ka la Sabati.  O keia la Sabati ka a kakou e malama pei, oia hoi ka la ekahi o ka hebedoma, he la Sabati ia no E@elani, a i hookumuia i ka 1650, na ka poe Puritano o Pelekane, a oia ka ko kakou Sabati e malama ia nei.  Ua kuhi anei oe he naaupo loa ka lahui Hawaii, i ka ike ana i ka wa i hookumu ia ai keia Sabati, au e kauo nei i keia lahui i ka naaupo.  E hai no makou i ka wa i hookumuia ai keia Sabati, aia ma ka wa i ala hou mai ai o Kristo mai ka make mai, oia ka Era Kristiano mai ia manawa mai a hiki i keia makahiki, oia hoi ka 1871; a aole he 221 makahiki wale no i hookumuia mai ai ke Sabati e like me kau olelo i ka 1650 ka hookumu ana; a ke akaaka nei makou na kamalii Hawaii no keia mea au i hoopuka ai ma ka nupepa Au Okoa.  NA KAMALII.

 

            NO KA PAPA HIMENI O KAUMAKAPILI.-E hoomanaoia, o kekahi o ka poe malama i ka la hanau o ka Moi oia no ka papa himeni maluna ae.  Ua malama lakou i ahaaina i@uki ma Kaumakapili, a ua olioli lakou me ka wai huihui o uka lilo i lawea mai e ka piula moe honua.  Iwaena o ko lakou luana ana, ua inuia me ka wai huihui ke ola o ka Moi.  Ua mahalo makou i ka lakou malama ana, aole e like me kekahi poe ka hookomo pu ia mai o na wai ikaika i papaia e ke kanawai.  Pela ke ano o ka poe i makemake io e malama ia la kuakoko ehaeha, aole me ka hauwalaau a na leo @ama a me ke kani koele a na ipu hula a me ka nehe a na puili.

 

            HE POWA ANEI KAHI MAWAENA O KAKOU?  wanaao Sabati iho nei, ua komo malu ae la Mawaena o ka hora eha a me ka hapa o ka kekahi kanaka (haole) wawahi hale maloko o ke keena moe o Keoni Baraki (Jno. Brash) ma Alanui Emma, a aihue aku la he puu dala nui.  Ua pauhia loa ia o Keoni e ka hiamoe i ka wa a ua kolohe nei e huli hele ana, a eia wale no ka mea i puoho ai, i hahaia mai malalo o ka uluna.  Puoho ae la oia a paa aku la i ka mea kolohe, a kahea ae la e kokua mai kekahi.  Aole nae mea i hiki koke mai, nolaila, i ka wa a laua e aumeume ana, hou mai la ke kolohe i ka pahi a ku o Keoni.  Ia hookuu ana, ua holo aku la oia, a aohe o@a i loaa a hiki mai i keia la.  He $95.00 i lilo aku i ka aihue.

 

Maui.

 

            NO KA NUPEPA KUOKOA.-I ka poe lawe i ka nupepa Kuokoa o ka apana o Makawao; ALOHA OUKOU:  Ke kauoha aku nei au ia oukau e hookaa e mai oukou i ka oukou mau dala $2.00 i owili ia mai ka pepa ma kou inoa ponoi, he mau la wale no koe pau keia makahiki hoomaka ka makahiki hou 1872.  E wiki oukou, i hoouna aku au i na inoa i ka Lunahooponopono.  E hoolohe oukou i keia aole o’u makemake e oi aku mamua o ka la (23) o Dekemaba, o ka poe a pau i loaa ke dala ma kuu llima, oia mau inoa wale no ka’u e hoouna aku ai.  Mai poina e kuu mau hoa o ka “Uaukiukiu,” o nele auanei.                        

W.T. COOPER,

                                                                                                                                    Luna Pepa.

            Makawao, Maui, Dekemaba 1, 1871.

 

            MAKE EMOOLE.-Ma ke ahiahi Poakolu nei, oia hoi ka la 6 o Dekemaba nei, ua make emoole loa iho la kahi keiki uuku nona na pule elima o kona ola ana ma keia honua.  Na Mr. Fred Scholtz a me kana Eva, oia o Mrs. Eunice Scholtz ua wahi keiki nei.  Ua nui loa ko laua minamina no ka laua wahi keiki hanau mua o ko laua puhaka.  Ua manao wale ia, o ke kumu i make hikiwawe ai,-no ke awiliwili kauka Hawaii a me kauka Haole, ina paha hookahi kahuna nana e hana, alaila, maopopo nana no i hanai i kana laau make i make ai ua keiki nei, aole auanei, elua pu kahuna nana i hana, o Hawaii a me Haole, nolaila, maopopo ole,-i make ua keiki nei ia laua ‘la.  Aka, he nune nui ana keia e hana nei,-ua kuhi aku kuhi mai; aka, o ko’u manao maoli no, he make mai maoli no ke kumu i make ai ua keiki nei.

D. MANU.

            Makawao, Maui, Dekemaba 7, 1871.

 

            KE KULANA NEI I KA ONA.-Ua lono lauahea aku nei no paha oukou i ka ona o ke Kula nei poe.  Ke hai aku nei au me ka hookamani ole, pela no.  Aole no nae paha ma kau wahe e aku, he lahilahila no, aka ma Kula nei kuu wahi e ike nei i ka hana uko ole o ka inu ona.  Ua kappa aku lakou i ka poe inu ona, he poe Pahua, a i ka poe inu ona ole, he poe Papalenui.  Hookahi no nae mea hana nui ia o ka panini (pa-pipi).  I ka nana’ku he ula okoa no, aole e loaa ke kolu.  Eia kekahi, o na Luna Aupuni o keia apana, aole no i ikaika lea ko lakou hoomalu ana i na inu ona o keia apana.  O na makai, me he mea la i ka nana’ku ia lakou, ua malama hapalua i ka hana i haawiia ia lakou, a nolaila no paha kekahi kumu hoolana loa o na kanaka.  Nolaila, he hiki pono ia’u ke ku iluna a olelo iho me ke kanalua ole, o Kula ka father o ka ona ma Maui Hikina nei i neia mau la.

M. NAAIEONO.

            Kamehame, Kula, Dekemaba 1, 1871.

 

Kauai.

 

            I HOOKAHI PUUWAI.  Ma ka la 4 o Novemaba i hala @ho nei, ua hoopaaia ihe la ma ka berita hemolele o ka mare, e ka Rev. J. Waiamau Kahu Ekalesia o Lihue, ko makou makamaka opiopio S.H. Haaheo kumu o ke kula Beritania o Anahola, me Miss. Charlotte Lameka Ilalaole, kekahi o na pua o ua aina nei, a he haumana no ua kula Beritania nei.  He maikai ka mare no na mea a pau, aole hoi e hoopaumaele ia kahi moe.  O ka ke Akua mea i hoopili ai a paa mai noho ke kanaka a wehe ae. 

D.W. KILIOE.

Anahola, Kauai, Dekemaba 1, 1871.

 

            Aia ma ka la 30 o Dekemaba-he Ahaaina Kula Sabati ko ka “Ua loku o Hanalei” nei-e kukulu ia ana e ka Puali Koa Kula Sabati o ua limu pehu nei-a ke kono ia aku nei ka poe a pau i apoia e ke apo gula o ke aloha Karistiano-e naue ae ma ua la ‘la, e ike i na mea e hana ia ana e na keiki o ka aina i  kaulana i ka ua, nona ke mele “Haluku i ka hala ka wai o Hanalei-Kapekupeku i ke poo o ka Hinalo.”  E lawa ana lakou i na mea hooluolu pepeiao-E hoomakaukau ia ana no he papaaina e hoo-