Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 4, 27 January 1872 — Ka Nupepa Kuokoa. HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU AKAHI O KA IKAIKA.

uuu/iūa mailoko mai o ka Buke Arabid mai ka oMo Beritania aka olelo Hawaii. ' * i lIELU 12. ! ——— KK Kuhiua Kalaiaina i komo akp me na Kamalei Alii, aia hoi ka rqini fu» o ka Hale Ahi, ua piha pu i no'Lii a le *a poe hanohano, e kuku likjj 'ana aua. no ka makaukau e inakana aloha lai ina malihini alii. la Uohiana Lo la n<te i noho iho ai ma ko laua mau nho. ia wa no i noho iho ai ke anaina. I ke anaina nae e hamumumu inalie n». l.u «e U o Wili.una iluna. a nonoi ♦ 1 * t ia ia Kohiana Lo.'i ka i ana ae, lt E ihai mai oe i ko oiua mooleio o ka liei aua, inai ko olua la oka hnalele ana io ia makou a hiki t lieia i& a kakou e m liou nei. Ua man&o no hoi makou, l mama make nn In olua, aka.i i ana mai hoi o ka moXty)eta, loaa mai 1 ka'u leta mai ka lim* mai o ke Kope- [, i ine mn m bu, aoirc Ku wiud i lnapē, a kela ahaiia ana e ka iioahio, nka, ma I ia mahope aku, ua hoomanawanui ia (»c na piiikia he nui a kou kaikuuana i irn )u ma keano hookae. Aku, ma kes hora oae, ke makemake nei au e ike Dii<> i ka oiaio o kana mau hana ino. n Ku koke ae la o Robiana Lo iluna, a lawi ae la i ka hoomaikai ia Wiliama, a (inaina hoi e akoakoa ana, a hahai i !a i ke ano o ko laua moolelo mai ka .

ma kekahi papu mnlala ih«» o ka auiana, a malaih ko iaua wahi i hookomuiu ai 1 ,ni l' ka palenn hope o ko laoa »ke ana i keia ao, ī Ika akr>akoa ana mni o na'lii ame na makaaiaana, hoopaaia iho la na kaula ma ! ko laua mau po-a-i. A pau ka pule ake Kahunapule, heielei iho la no wannaka o ;Nebti.. h*a i pane aku ni ke Kahuna, Ua male oe no kau hewa i hana'i, aka, e I halawai ana no oe iiie a'u ma kela ao, A j!iia ae la o Ntha ma, a le*va oe !u niawa* lena o ka lan» « me ka homia. A hala he inau pule mahope iho o ka i'liia ana o Neba ma," hoouni» ae la o RoI l>in(ia Lo in Ekemiiu,e hoi hou ike auipuni Uona, e hookuu i ua kua o nu pa 1 kau(\ hui ? a e hoi kela a ii|e kem koa i kona wahi iho, me ka uku inakahikiia, j la Lkemila i holo hī, ukali aku ia ma i

1 kana huakui lie kannhma (noku, e h'oo-1 |bon(ihano ona iata. Ia holo nr«o a hiki il !ke aupiini Liona, kalewa auo ka aumoku' |niawaho o ke awa. a kelo ae la ko k(j ku-1 llunakauhale. la lolie aria o Keoki,. pii ne! |la oia iluna o ka aleo, a | j5O wale no moku, lioi iho Ih oianlKo, a ; (kena ae la i ke alii koa nui o ka Mahele j j Ak»hi f ( kaua lin) -e i'io aku a kali mu ka i | uwapo, no ka hoohanohauo ana i ka wa ! | e hiai ei o Ekemila, no ka mea, oia ! | wale ktf i hoi mai nei. Me he mea I ;la i hoi mai nei palia e hookuu i na koa j o na pa kaua hui nei. j I k# puaū kuua lio e kali ana tii& ka uwopo, ho|o mai la o Ekemila maluna o kona waapa a me na wa&pa e ae hoi he a'i ka nana aku, nnni kela. 1 ko Ekeinlla lele ana. mai iuka, hoi |aku la na waapa, a lilo aku la ka hooha|nohano nnu i ka puali kaua lio, a hele | | hur»> huro aku la a komo iloko ona pa ( jkūua hui. Ia lakou nae e nanea ana, ha-1 ! hai aku la o Ekemila i na mea hou o Pe- 1 lekane uoa i ike ai a me ka liia ana hoi o Neb« mn. la wa no, kauoha ae la o Ekemila, Ej

lu:i a i kn iiope a me kona koīno kino nu lioko o na pilikin a kona kuikunann. i l wa. »o|»e waim;»ki» pnn o ke anninn, u j ko Kohinu Kalaiainn hoi, kn mukuaku-1 e luuiai hoi o uu o Ilohuina Lō, holo ae j \ o;n mnloki» o ka niniu o nn laau o ka | i o ka Hule Aiii, e hnonana i ke kau-j ihlki o kona manno ma ke ula o na puu j uh* ke kani hone ana a na mnnu, nohe J le i»e kanahai niai o kona mau manao iiia nloha keiki. i ko pau ano o na oleio a Robiana Lo, ) koke ne la o Wiiiama iluna, n pane ne "E kau kokeia no o Neha iluna o ka limna e m»ke ai, no ka men, un lohe «e t no knkou i kona mooleio ino ion. ,, Aej oko mni h no ke anuina ulii. | A luhe o Ilohiana Lo, ua hoohoio ia I a n>!)ke o ]S'eba malunn o kn nmnna, ia ! 'n oi» i ku hou oe ni iiuna, a nonoi ae io j i Wiiinum a me ke nnaina, i ka i ana ae, | ► k»u pu ia o N?ba me ko maua enemi. !e mai ia no o Wiliamn a me ke anain». j M i ke kaknhiaka ae o kekulii ia, hoo-j ihknnkati ia ka hanaia ana o ka amana | p im uien i oleloia. O *Ntb.i ma nae i keia manawa, aia no |Ui (iiuiuna o ka moku kaiii i hoo>«ia ai, a inalaila pu no hoi o £kemiia inie na'lu mut ke aupuni Lioni mai* la kena oe ia ke Kuhioa Kalaiaina i ka uku, e kii ia Neba ma, a e iawe iasi mt o kekohi kao iawe ukana. Kii 1« ka liamuku a lawe mai la. A o ilumoku ln noe a me Ekemile, kau la laua malu&s o kekahi waapa, a o i Uoi o kc aupuni Liona, kau iho la u maiuna o kekahi mau waapa ewaiioio aku la a }>oe iuka. O ka poe mkai hoi e kuku ana, haawi like ae kou i na huro ana no naMn o ke »u--i Lmna, a pamolo iho la hof o aohe «rahi hooinailw I hWJriia no iakaua aku la o Ekemila a me «alii ; aupum Liona i kekihi Hoiefe nui, ma boi t ' afa"kaiia aku la laua a

hnomnknukauia kekahi ahauina nui i ike; ole in ma ke aupuni Liona nei i na wa mnmua ae, a e lakn na mea a pau i hoo(i)<tkaiikauia iloko o na la ekolu. a i ka i hora 10 o ka ehn o ka I;i f e hoomaka ka ! ai nnn, a in wa hoi au e hai nku ai i kuu j manao, e like me ke knuoha a na Moi o ke nupuni Liona nei. | lloko no o iu mau la, ua knuohaia naj (iiea a pau o ke aupuni Liona, mai ka j poe kiekie a i ka mea haahaa lon, a hoo-j kahi wale no kulaoa o na mea a puu ma j ia la. Ua knuoha pu ia 110 hoi me na | ! Ilale Pui o ke aupuni, e pai a nui i ke-1 !kahi mau palnpala hoailona oke uupuni ] ; Liona nei. ] l ka hiki ana aku i ka hora 10 o ka la j i oleloiu, ua akoakoa mai ia na mea a pau ie like me ke kauoha, a inaluila pu no lioi ko Lionawahioe knhi i makaikai ai. Ilnko o ka wa e ni nna ke inaina holookon pii ae la o Ekemila iluna o keka|hi mau anuu i hookaawnieia, n hai ae la ; i na olelo knunha a Robiana Lo, iAa i j*fMi ue, Ma ke kauoha a kuu haku t a |nn hoi au e ku nei i keia la, a nolaila, ke |hai ia uku nei k& iohe i na koa a p»u o <na pa kaoa hui, e hoi kela a me keia i kona aupuni iho, a e looa no ia ookou na uku maknhiki, a o ka poe nt> hoi e makemake ana e noho no i ke a\ipuni Li61 na nei, he pono no ke nohoe like no me |kona makemake. : Iks p&u ana ae ona oielo a Ekemila, haawi ae ia ke anaiua hoiookoa be mau hiiro. Ika hooUi aaa iho ona leo huro, hoio poai ae la ka Lion&wahme m puni ka Unai ahaaina, ā hook&ni iho ia i : kona huelo. a ua iike ke kani me na pu ' he haneri i kiu» i ka minule hoo- ' kahi, Wke kumu o ka Lionawahine i ; biki mai ai ia la, muonili no ia o ka olelo hoolaha iuahaua a Ekeniila, e heie na <nea & P»«- ! A h%la h« miu ia ma ia hope iho, ho» hou aku (a « Ek*mil* i Pelekane, a ukali pu aku ia ka aumoku mala hoakai.

: A h*ia eha «ko . noho ani rn« Peiekane, j iho li ka hoī o lukou tiei i ke aupu*' { oha, a hoi aku hi. Ekolu no kumu v keia hr»j koke f * Ok» mua—O ka lawa ponoole o n*r i. ;. - piai K'e .. ... r , , , a«, < . «piha ai ika opu oni kanaka 1 maluna o kela mau nmku he IGI. A ol I ka lua—O ka hoiiioi oJe no o Robiana I Lo e noho loihi loa n»k Pefekane r »no 'ie ano omaimai kekaht. ( Oke kotu---jf : O ka hoeu ana o kahi Bukn oiai oin -i j i kekahi la maloko oka rumi moe, ae| | kau ana no hoi ua wahi buke nei mafuf)|ki i o kona wahi mau, a he lohe ana aku klai • ia nei i ke pahu, i alawa nku Huanej kil* [ hana, o kahi buke ana ; kīi aku la keia, M

} a hoihoi ae la iluna o ke pakaakau j*a ia | Robiana Lo e nanea nua no kekahi rnea, : ; pahu hou ana no, a i nana aku ka | o ua walii buke nei no, a kii aku !a kciaj | a kau hou ae la.no iluna'o ke pakaukau.! 1 Huohao iho ia oia i ke kumu o kuia hana I ; ano fjela, aka, no kona munao wale ihol j nae, ua uluhua loa la na kokua ona i ■ paa mau iloko o ka buke, nolaila, wehel I ae la oia i ke kui omau i hoopaaia ai .ko | ka lio wahi, aohe nae he pujsa aku o ka i )io, a pela no hoi i ko ka iii, ko ka iiona; a me ke koiiola, a popoiae ia keia. A noi ka peu o!e fooi o kona kanplua no ka hana a ua wahi buke oei, i wale iho !a no oia, E hoi kakoii ilie aupuni o ka wahi-i ne a kakou ea ? Huiahula ae !a ua wahi ( buke nei rne ka oiioli. $inaq hou iho«!a| no o Robiana Lo, Ua pilikia tre aupuni?|! Aohe oni ae. Ninau hou iho no J£o-!

nula ae la ua\vab| K btike nei. ~Ninnu ifou < iho la no o Robiana Lo, E hele a»ei kn-| ko» e kokuo } Hulohula ae la no ua wa-l hi buke nei. A no keia mao kuinu, i la-j na ai ka manao o Robiana Lo. e hoi i kej aupuui Lionn. Aka, i ka hai ana o Ro-( biana Lo i ke Aliiwahine, kanalua iho In kona manao no ka hoi, a nonoi ae la hoi i kana Alukane, e hoolawa a piha pono ka makahiki i Pelekane nei. Aole nae pela ko Robiana Lo manao. J 1 ka makaukau ana nne o Robiana Lo ma e hoi i ke aupuni Liona, hai ae la oj Wiliama imua o kona Aha Kukamalu, ai lilo iho la ia i mea na ka Aha e noonoo nui ai, nolaila, hooholo iho lakou, e hoo-j una pu aku i 200 moku, i hoohanohano; ia ai ka huakoi a ke keiki o Pelekane; a; 0 ka Pelekane hana mau no in, o ka hoo-! kelakela iaia iho, aka, ua lilo mua na ka omaka mun o ka hanohano i ke kaiknuiahine o ke nupuni Liona. ! ka haalele ana iho o ka aumoku nui o Robiana Lo ma i ke avva o Pelekane, a hoopuka aku la iwaho, nana aku, kauluwela lua ka moana, i ka ka mea o ka nui launa ole o na moku. ' I ka aumoku i holo ar a hiki i ke au<j puni Liona, he mea hou no ia i ka ikd aoa mai a ko ukn poe. O ka Lionawa-I hine nae, aia oia ma ka Hale Alii kahi i knli ai no na la elua. I ioa no a hehi nal ! wawae o Rob'mna Lo n>a ia uka, o ka| i hoomaka iho la no io o īīa liona {»« | hookani i kona liuolo, a o ke kani n £ j ! ia a po ua fe nei. He mea makaika, .»ui ; iho la ia na ka poe mai. ; A hala na pule elua o ko lakoo nohe | aoa iho, hiki mai la hoi ka palapala a kf| I Aliiwah»ne o Farani, e kauoha mai am' | »a Robiana Lo, e holo akii e uwao t k«, 1 kaua mawaena o ke aupuni a me na kt*l { pij qo ka mea, ua kui aku ke kaulana e I Kohiana Lo no ka ikaika, mai ka akeoi : a m koa Falani i hookmuia ai e Ekemila! I I ka ike ana nae o Robiana Lo i ot i i ! palapala nei, olelo aku oia ia : £ aho paha o oe o kaua ke holo e awa<n | i ke kaui enawaena o ke'aupuni a me n» I kipi. Olelo mai la o Ekemila, E holon* | au, ke haawi mai nae oe i kahi buke t ) kaua ta*a. Pane akuo RobianaLo, Ao . Ie e pono ia'u ke haawi aku i kahi buke | a kaua it oe, nO ka inea, aoie oe i ikei I na hemahema o keia buke. Pane iioa ; : o Ekemil», Ina hoi ha pela, he meal j makehewa ia'u ke hele, no ka mea, 01!

1« i»o oe iJia b«fce. I.ia e bete i»na 'pin mai i keia aoao, aole no owau ke ana, o oe no, no ka mea, i»u ou * \*auoha ia inai ui, eia hoi, ke hou-! If .ei oe ia'u, e hele au Dinmu)i oka , i o kuu /n;iu livua. He oiaīo ut) in, 1 ,-.ke ia'u he mau hanen kaiia- ; hope (.le nae. aohei e Pela no, ma k» kaua mau; nui ana a pon, ua ike no. p?, aole kaua i Unakila ma ka wa-j * iho o na hma o kaua, aka, wa- | \ »7 oke kokoa ana a na h>ko oj eia Inike au e aua mai nei.* *O ke kuj e ia no ia o Ekemila, h puka aku la ma-' Niho.o ka ruini, mo ke ano huhu. | ya Ekemila i puka aku ai mawuho o ka \

,|mi, alru la o Rublana L<), E he-; : lam» ka hoi oe i hea ? puka lua «ku j | kela iwaho. K*na ee !a o RobiaJ | la Roe, E kii qe oe e iioomalimali' f ko kane, a e hoihoi mai hoi iloko' ae ni"maua i ka meae! 1 P on teVj ka ftna. !

J]' aku la o Roea puka iw&ho, a i | *"« h*Da, ao|e o J?kemila, nolaiku k oia (oa kiai e holo. h| nna, A«a K e ahi i iieie «ku ne! kela mala pua kaa ia o Roo, a loaa •K" '* a p«a »na, i aku la, **/ ' na ' ie kou le e kui, a o hoi i ku halo, i n 1 ke nlii iu oe e hoi nk o f f> an aia.la o Ekemila a hiki Q £ j bta f/a Lo, Ku pa nu&a* 1 K 'ke iho' oei no L e/ i r,o» k,ivh& tM-iu

o2 ma o'ii wuie la no, a aua hoi oe i ka iuke i mea aha ? A heaha hoi ka wuivai a ifl bake ke waiho iho ia oe ? Iko nakemake no nae paha i ka lio i me:i iooho|o nou ea ? I miii o Robiana Lo, Aole o'u manao : h&na pela, akn, he makemake au e ku<a pu kaua ma ka mea kupouo ; eia nae, kuu hoopuka ana aku nei no i ka'u mea | manao mua ole ai, o kou nukunuku loa j mai nei 110 ia ine kuu pane hou ole aku,| a o kou holo aku nei no ia. Nolaila, ua . noonoo iho nei au, a ua kupono no ia kaua ke holo nu. Ae koke aku la no hoi .0 Ekemila. L A hala elua la mahope iho, oka hooImakaukau iho la no ia no ka holo. Hooliliia iho la 5,000 koa a me 500 aiii koa, kau iho la o Robiana Lo ma, a o ka hoio I iho la no ia. j I ka holo ana a hala na inahina eiua i; ka moiina, hiki aku la lakou neii Farani,| a kalewa ana ka moku mawaho o ke awa, • a oa Robiana Lo no i pailata i ka moku! a komo iioko. Ia lakou nae i puko aku ni, ua kokoke! e lanakila na kipi maluna o ke aupuni, 0 ua (awe pio ia ehiku pa kaua o ke aupu-i ni i lilo i na kipi a me 50,000*alii koa ; a ona pa kaua hoi ehiku oke aupuni, ua hoopihaia me na koa "700,000. 1 ka moku o Robiana Lo ma e ku ana > ma ke awa, pulelo ae la kona hae i ka Unakani, ike mai la ke Aiiiwahine i ka | ! Uae alii e kau ana, hoomanao ae la oia i: ■ kana mea i kauoha ai, nolaila, kena ae ia ! oia i kon* Kohina Nui, E holo oe e na- ; oa i ke alii o keia moku, a ina hoi o ka T u I mea i kauohe aku nei, e iiookipa hano- ! Haho aku noau ma ko'u Hale Alii, oia a 1 me ka poe a pau ma kana huakai. | Ika hola ana oua Kuhina nei a hiki ! iluua 0 ka moko, ninau aku la oia i ke ! <Capena, Auhea ke'Lii nooa keia hae e : kau nei ? Pane mai ke Kapena, Aia no , ma ka rumi alii 0 keia moku, Pane hou \ akii.no ke Kuhina, Aole aneiau e pono I ke launa me la ? I mai ke Kapena, E j kaii iki oe naanei. a e heie ae au e hai : aku iaia oou, Ika lohe ana o Robiana I Lo, keoa ae la no oia i ke Kapena, Nau ; ūq e kii akua lawe mai. ) A hiki mai la ua Kuhioa oei imua o ( Robtaaa Lo, a kukailio la hoi no kekahi 1 fMQ noinuie pokole, a koke iho { )a no i* iuka, a mahope aku o Ekemila j me na alii koa a me na koa po. ( (AUk i pau.)