Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 26, 29 June 1872 — Haiolelo a Hon. Keo Kaaka [ARTICLE]

Haiolelo a Hon. Keo Kaaka

— «e. JSj ka hoololi i ka Pauku 40 o ke Kumukanawai a e h'iokaawale i elua Hale Ahaoklo. lune 'S3, \ST2.

L KA PERKSiDt:NA.— Mnlalo o ke Kumukanuwai o 185li. ua noho kaawnle na alii a me na Lunamakaainana, a ua hoomauia mai pela a hiki i ka wn i kaheaia ai he Ahaelele ina ke kuahaua «lii e hoololi > ke Kumukannwai, ika 18(34. Ona kumu i hoakakaia uia ia Ahaelele, he mea pono nn hoololiann no ka hookaawale ana i ka lalani nlii e noho ulii, a me ku iu.\re «na o na ohana alii ; aka, aia uo nae iwaena o keknhi poe e noho ann iwaeua o keia unaina ka manaoio, he mau hoololi e ae no kekahi, a maloko o nn nupep<t o ia mau In, ua ikeia iho, o ka hoohui uni i na uliia me na mnkaninana no kekahi, kumu e hanaia ann. Ikn pane nna mai no kein kumn, ua ikeia kekahi mnnao i puka mnlalo o ka īnoa 4k C. C. H." e oleloann penei, ! M Aole nu i hoomanno, ua loheia kekahi olelo i hoopili kue h īka manao o ko ua alakai o ka Moi, inaluna o na Makaninuna, no ka hiki ole i ka Halehooknhi u elua paha ke kau Kannwai." ina i m&naoio au i keia, me be niea la m'u, ua hiki ia'u ke hoihila oe, aule io ia o ka manao o nu nlakai o ka Moi, o ka hoohui i na Hale Ahaolelo elua a lilo i hookahi, a no ia mea, o ke kumu la a'u e noi nei e hoololi, aole loa ia e hnlawai me ke kue paakiki. OUa moolelo ame na hana 0 na makahiki Kau Ahaoleio i hala ehn, oia auanei ka mea nana e houhuli mai i na mea a pau o keia Hale, ua laweia mai na elele a na makaainona maanei e kukulu ni i mea i inanaoia i hele mai e hana, q ka oiuio nae, aole. Ua oleloia mai nae, ua hiki ina looamakaainana ke uhi iho muluna o na alii, no ka mea, he iwakaina kuinamawalu na luna(naknainana a he umikumamaha wale no na aiii. Aka, heaha hna kumu ? Ua ikeia no k« hana a na Kuhina, oa hiki ia lakou ke hookokono i ke kohoioia ana o na iunama* kaainana a lakou i mkemake ai e lnwa no k« hooholo ana i ka ke aupuni mau hana~>a ke hoomalu i ka Hale Ahaolelo. Na na mea 1 ike mou ia i n» K*u Ahaoleioakū nei i h«la, o keia no paha kekahi. o na me«* & p*u a na makaainana i makeniake ai, he haule pu wale no aoie e hoio. no keia mana no e paa nei iioko oka aoao Kuhina. E kohoana no ka hapa nui o na lunamakaainana no kekahi mea e pono ai ka iehulehu, aka, e haule ana no, oiai, ua hoopiii aku lakou me oa Kuhioa.

Me he mea ia, o keia Ahaolelo he Kotnite kuhikuhi waie no iakou, a i kekahi oianawa manaoia mai ka lakou. a i kekahi hoole »a, alaiia, aohe oia ana. Ma na Ahaolelo Lunamakaainana naauao a pau, he mana ko na mekaainana ma ka hookaawaie i na haawini, me ke kuhikuhi aku i kahi # hooiiio au Ma Enelani, he akaka ka ikeia o na Kuhina i makemake ole ia e na makaaina-

\na«ra e hooko ol? »* as La n* Kuī minao af. aia>;a. o k* haaīeie k» aie i*, o ke kipi Aoie o kakoo aiaUio o ket« Kumukaaa- * la oele sn«, «ia no ia jickoo ke.a r 'i- i e wāaao nei e bo«!o!i. 'J . i, e aenei au mamui ika mana ona r. naiuna o na Kau koho bdicta. he r.t one i ike akeaia. K»# wale no ka \\»4.okekakau ako i ka Lunakana- > a Hoomalu paha. e bana baiota la- , t »*e koho io ia ao la o kela O ka to aoa he mau Luna aupuni lakou ao. « e neho ani he ptre nu; nia »■ hi a bkou e noho ana, he iwana ko .oi aku ai i na kanaka a kohoio ia. .> *i»io no keia kumu, ua hiki inai i >-s k-.'ia Ahaoieio, oka mea, no na koho kekahi poe, ao!e no ia i puka kupoina imua o ka Haie Ahaoielo boowahi mea «uku wale no ia, aka, ina 1 u Hale Ahaoielo o na Luaamakaai- . e. e 00, ka poe nona ka mana e hoof ai, aole e hiki pinepiue mai na hoo- % hoonoaia ana oka noho ana o keūv, u Lunamaka&in«i;tt. ; \umu iUaika wale no ma ia aoao o m Kuhina i ka manawa i noho ai ka Ahaeleie hooleii Kumukaoawai, oia ka inakemakeia ana e ioaa ka hooponopono ikaika ae. Nuliiia, e heluhelu no uo mahlo iho i kekahi haioielo mai ka aoao Kuhiun mai. i ke* ia w* liooioli Kumukanawai: " Alalnio o ke Kumukanaiwai o 1852, ua pii ue ka hana b\lepj» a u» hoiouiua na hana wahui : aka, o na iKimaikai ano uui, aole uo ia mea īua koia uo.. Mai ke BU.OUO o ka heluoa o na kauaka o iiawaii nei, ua erai ilio i ke GO,tH)O, a i kela a uie keia !a, ke awiwiia nei ka l\hui Hawuii e alako i ka iua kupapau. l> na mai uiake, aia no ia uialaio ae o ka hookuuiu o ka iahui, a o ka liaiemui Moivrabine nei, ke kia hoomanao o ka ka Moiwahine a me ka Moi i inake hana aloha, ke uaku nei no ka nele i na waihona ole, a aole iua e hiki ke hoo- i iuoiu pono i ka hapalua o ka poe i hookonoia inai 0 la|«aau. Ma ke ano he ln>a no ka Paj»a iloonaauao, ua ioaa iaia iioko o kona liiua i »a pule aenei i hala, he hoike, uole e hiki i kekahi poe keiki nona na makahiki i hiki aku i ka 11, ke hele 1 na knla )n, no ka niea, ua loohia iakou i na uiai kolohe ! l T a ikaika ke kau ana oko ke Akua lima īnaluna oka lahui. 0 keia mau ino anei ka hopena oke Kumukanawai o 1852? Aole. Aka ina aule ko Kumukanawai e hana i ke ino. aoie no e hiki ke hookaawale i huiu lapnuu. He nui na makahiki i hala, i hoike pinepineia ai e na Kuhinu keia uiau mea, aka, ua hooliaiikeia nmi keia niau hoike me he pepa la mana puuopala." Aole no e hiki ia'u ke kanaiua i ka n.iauao o keia mau oielo malunn ae, aka no ko na Kuhinn lawe nni mai o ke kumu ikaika ka la i hooloiiia ai ke Kumukanawai, nolaiIn, e huli aku ana au e pane ia lakou. Oka makemake o na Kuhina, i aupuni ikaika—ua loaa ia lakou ia, oia ka hooholoana i na mea e pakele ni ka lahui, ka aua aku i na mai ino; a ke ninau aku nei au,aole anei ke hoomay mni tiei k<v>£ lima kuumaha oka ;u s ,n ao <<e hoi.iff n .tnai nei ka nupepa o keia la i ka inoolelo o na luku ana aka mai maluna ona kamaiii. Oka hann nui a keia Ahnoleio oia no ka malama : ke ola oka lehuUhu. A nolaila, ke oleio aku wi au mn keia kumu, ua h.iule ke Kumukannwni i mannoia mnlaila e ola nna ka lahni.

nole ;m i /nnnaoio, n ka nialumn i ke ol«i o kn Inhui ke kuinu nui i mauaoin ai e hoo'oli ike Kumuknnnwai o !So2. O ke leiko woenu o ko lakou manao mwhepe o ko'u nanu nkahele nun iloko o na makahiki ewalu i hala, —oia nu ka alunu anu mai i ka ma* na iloko o na lnna o ka Moi a me na Kuhina, —a hanlele iho ina makuainnnn, ka poe nana e luhi na lona, e nolio inann ole. O keia hoololi ann nenei, u» hoopiho uiaoli no ia ika leo ona maknainana. M.i ko'u heluhelu inau ann i na inoolelo, ua ike ou, o nn aupuni holomua, na annina naiuao, oia 110 na lahui i loaa ka !eo iloko o nn kukaku* ka ana ake aupuni. Ke umnaoio nei au, " o kn leo o na makuainana, oia no ka leo o ke Akua," a i k« wa e hehiin ui ku leo o na makaainona, nlaila, o ke pnniiu ana ia o ko ke Akua leo iloko o ko oukou mau Aha Ku« knkuka. Ke kokun mai nei na moolelo a pau i ko'u aoao i keia la. A )nwe inai kakou i na mooielo o Rorna n me Helene, a i ole ia, i na hana mni ia mau la mai a hiki i ko keia au—oia hoike hookahi nol»e hnnau mai. Aole inalaio o ka rula ana o na Makua o|ii i pii ai o Koma ; aka malnlo no o na rula a ka P°e elele o ka lahui i ulu ai ka holomua ana o ka naauao, ke kuokoa a me kn malamalama. He«»ha la ka hoike ana Luna nupuni nuj o keia au ? Kae mni oukou ia'u e heluhelu aku i ka olelo a ke Kuhina i\ui o Enelani, I)israe)i, mn ManchestT, Enelani, iloko o Aperila i halu aku la, a penei nu la :

Kna Keonimana, aole e hiki ia'u ke hooki, i aku i wahi manawa uukn e haawi aku ai i mau ' hoike no ka pomaikai o ke ku kaawale ana o na j Hale Ahuoleio elua ; a no ia mea, ua noonoo nti» I ia keia kumu no ke ku kaawale aua o na Hale Ahaoleio elua iloko o ke Keneturia, nmi ka hoo-! maka ana mai o ke kukuln aupnni ana ma Ame-1 rika Huipuia, a o na mana nui e ae, —e like Amen'ka, Ctereiaania, Farani, ltalia.—ua hui pu lakou ma keia kuinu, he mea hiki ole I kekahi * aupani ke hooholo i kana mau hana, ke ku kaawaie ole na Uale Ahaolek» elua, ko na makaainaa me ko na AJii. A ma keia hope m&i nei, ua' kukulu paaia ka manao o ka poe haku manao! kauUna maiuna o ke kumii, o ka mea i haunaele i \ a hauie pu wale ai ka hooponopono Aupuni Ri- : pulelika ana ma Farani, no ka hookaawale ole ! la o na hale eloa» • ♦ * E na Keonimana, o i ka mana nui a ka liale Ahaolelo o na Makaaina- ] na, oia no kū ana mo ka puka e kaana ai i | ka waihona aupnni a me kona hooponopono | ana ma ka hooko ana aku i na li!o.* r j Ma keii. ua olelo mai ua Kuhina Di*raeii |nei. aole i ioaa īki »a EoeUni kekahi kipU j kuioko maialo o ke Kumukanawii e ku nei.' loiaie ku kaawale ana oa haie Ahaoleloeioaj \ | no na haneii makahiki eloa ; «ka, ma Fai*. j | ni, e kipikipi mau » 0 ,, ta hooikaikaia ma : | keU aupuni o Far*»i e iiio i aupuni | lika, aka, ua hooki wale ia ma ka panio«« o i ke kaua kuioko, a o ke kumu no ke ku kaaj wale oie o na Hale Ahaolelo elua. Mai ma-!

n4O nse oukou v>a ake noi au e kipi kulokO| ke?a #opom ; .io!e lot p*U. Aohe ou in«-i kau no la mea. M»ialooke Kumukanawa» { e ka net, mai ka 1564 m»i. ke m«n »oio oei| au ua pakeie au niJ» ka olelo ana ae. ua ikeia ka popopo. aole nae pahi ma na piioa po* ; maikii. e like me ke kuiana o ka lahoi. He m?a maipi po. o ka uiu nui aoa mai o oa mai a me kn ulupa ana a ka make i keia iahu», | aol* no i p.*ii*—a no keia kumu hoi i kukuluia ai i aupuni ikaika. O ko*u manaoio, malalo o ke Kumuknnawai o 1552, ua uiu aa man»o kupono no na pono KlTiU;ak« , mahope īho o ka hoaou an« o kem Kumukanawai no na makahiki ewalu, a roe ka Uwe ana mai i keia Ahao eio \ ike kumaka, no'u, ke hai aku nei au, aoie i hoomaopopom I na pono Kiviia. Maialooke Kumukanawn 0 1552, ua hoomaopopo poooia na pono o ke kanaka, a ua pii mai ka lahui i ka ike anai ia men. U.t haiia roai, aoie ka i ike oa ka-, naka Hawaii i ka manao no ke kuokoa a me t na pono piii kioo. Da hoaeia kahoanaauaoana i kekahi \vn, a ina i hoomauia ina ua hoio pono na hana. He hewa nui keia hanaia i aku i keia iahui ma ka hakoko ana ī ke Kumukanawai o 1552 mai o iakou tn«i a hauie, l.iweia inai ai e pani keia Kumuknnawai hou. 1 na i hoole keia luhui i ka hanwi ana aku i, na haav»ina, hooholo a«a i na kanawai ino, a i oie ia, hoi hope paha ma ke kokua ana f aku i ka Ohana Alii, ahiln pnha kalaia mai paha keknhi rnnu hewa i hanaia, aka, aole i nae pela keia. j I ka wa i hooholoia ai ke Kumukanawai,: eia ka olelo a ka Moi, īna e makemake na | kanaka e hoofo{i hou i keia Kumukanawai^' alailn, e oluolu no au e halawai me lakou no' in mea. 1 kekahi innnawa, ua mauao au,; he pono io paha pela e hnna ni. Ke manao-l io nei au e hoihoi kokeia kakou ma na hana ! o na mea o kn \va kahiko, e pono auanei na ī kannka, a o na men a'u e manao nei he mau kumu kupono, e uuku loa ana paha ke kuej ia. Aole nne au i innnno oia mnu hoao ana i e hanaia me he mau mea ole la ; nka, aole J nae keia he hoao. Ua lohe kakou mai kn haiolelo mai ana Kuhina o ka Aha Eieie,' ua pii ko kakou kalepa a me na hnna inahi*! ai mnlaloo ke Kumukanawai knhiko. Oke pani nnn nku i ka Inha nna mai o na mai,ou ke kumu i koikoiia mai ai e hnnn hou i Kumukanawui, n ua ikeia nne mn ka hoike! n ka Papa Ola, ua haule loa ma ka inalamn I nna i ke ul.i. | Ke noi nku nei oii in oukou nn lunnmakn- ; ninnna e hanwi mni i ko oukou o hmn no ke-1 in huoioli Kumuknnnwni.