Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 30, 27 July 1872 — Page 2

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Kanoe Bulusan
This work is dedicated to:  Kamehameha Schools Maui

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Papa Hoike a ke Kuhina Waiwai, ua ikeia he $198,000 ke koena ma ka Waihona o ke aupuni, no laila, ua kupono loa ke haawana aku i 100,000, mai loko ae o keia koeoa ma ka Waihona, mahope o ka hoopaapaa ia ana ua ku mai o Mr. Naihe a ninau mai ke Kohina Kalaiaina. E paa ana no anei ka Halealii i keia $100,000. Pane mai ke Kuhina Kalaiaiaina) E paa ana no ina pela alaila, ke kokua ka @  i 50,000 no ka Hale alii, i ka ninau ia ana o ka100,000 no ka Hale alii, he 17 ka noi o ka poe ma ka ae, a he 21 ma ka hole, nolaila ua hoolaia, ninauia ka @ $60,000 a hooleia, ninau ia ka @  $50,000 a ua Hooholoia. Eia ka Poe ma ka ae, Kaai, Konakee, Nawahi, @  Halemanu, Naihe, Aholo, Kaukau, Kuhelani, Nui, Kahananui, Nuluna, Kaiue, Mikalemi, Komoikeeheehu, Paikuli, Kekoa, Kale Kauka, Hapuniai, Kaukaha, @, he 21 ka Huina.

Eia ka poe hole, Martina, Hanaike, Lonoaea, Alapaki, Keo Kaeka, Poli, he 6 ka huina, nolaila, ua hooholoia.

Hoolawa ana i ka Hale aupuni hoe $50,000 ma ka noi ua Hooholoia.

            Hale papaa hou o ka oihana Duke $200,000.

            Noi mai o Mr. Kale Kauka e kapae loa i keia Haawina.

            Kamailio mai ke Kuhina Kalaiaina, no ka pilikia o ka waiwai kupono i ke Duke ia, no ka piha e o ka Hale waiho waiwai o na aina e mai, mahope o ka hoopaapaa ana ua nooholoia i 10,000.

            Hale hookolokolo ma Puna Hawaii $800.

Hooloii mai o Mr. Kupakee e hoemi iho i 600 no keia Haawina, i ka ninau ana na hooholoia $800.

Hoakea ana i ka Hale hoopaa ma Hilo Hawaii, $200. Hooholoia.

Noi mai o Mr. Halemanu e hookomo i $100 no ka Hale Hookoloko, ma Hamakua, Hawaii, Hoihoi hou ia.

Noi mai o Mr. Kaai e hookomoia ma keia wahi o ka Bila Haawina i $800 no ka hana i Hale Hookolokolo ma Kona Akua Hawaii, mahope iho o ka huawalaau wale ana, ua waihoia mahope o ka hooloia ana o keia Haawina malalo iho.

Hale Hookolokolo o Lahaina, $700 Hooholoia. Noi hou mai o Mr. Kaiua e hookomoia kaua noi ma keia wahi.

Noi mai ke Kuhina Hairasi e hoopaneeia ka noonoo ana no keia Haawina, a hiki i kekekahi la e noonoo hou ia ai ka Bila Haawina, a ua Hooholoia.

Nai mai o Mr Nui e hookomoia ma keia wahi i $300 no ka wahi hou ana i ka Rumi o ka Hale Hookolokolo o Makawao.

Kamailio mai ke Kuhina Kalaiaina, ua kupono no kela Hale Hookolokolo no kela apana o Makawao.

Hale Hookolokolo me ka Hale Hoopaa ma Waialua Oahu; $1,400. Hooholoia.

Hale Hookolokolo me ka Hale Hoopaa ma Ewa Oahu, $1,400. Hooholoia.

Noi mai o Kekoa e hookomoia i $500 no ka Hale Hookolokolo ma Koolauloa Oahu.

Noi mai o Mr. Kaukaha e hoopanee ka noono ana hiki i ka Poalima e hiki mai ana.

Noi mai ke Kuhina Kalaiaina, e hoopanee loa. Mahope iho o ka hoopaapaa ana ua hoopanee ke noi a Mr. Kaukaha.

Noi mai o Alapaki e hookomoia i $1,200 no ke kukulu au i hale hookolokolo no Wailuku, no ka aha kaapuni o ka apana Hookolokolo elua i ka malama o Iune.

Kamailio mai o Mr. Keo Kaaka, ua kue au i ka Bila e pili ana no ka hookaawale ana i Hale Hookolokolo ma Wailuku, a no ka olelo ana mai a na hoa o Wailuku ke kukuluia nei he Hale nui ma Wailuku a ua ae ia ka aha e noho maloko, nolaila ua koho kekahi poe.

Hoololi mai o Mr. Kale Kauka e hooholoia $32,000 no keia Hale, ina e hooholoia ana ia Bila.

Hale hookolokolo o Nawiliwili Kauai $600.

Kaupaku hou o ka Hale Hookolokolo ma Waimea Kauai, $250.

Kamailio mai o Mr. Hikikoki, no ke aha la ka mea i hookomo ole ia na Kuhina, i keia Puu dala, maloko o ka Haawina no ka “Hana hou ana i ka Hale aupuni” $10,000; nolaila, ke noi nei au e kapae loa, mahope o ka hoopaapaa ia ana, hoololi mai o Mr. Kapuniai i $300. I ka ninau ia ana, ua hooholoia ka $250.

Noi mai o Mr. Kaukaha e hookomo i $100 no na noho, Pakaukau no ka Hale Hookolokolo o Hanalei, a ninau aku i ka ae mai o ke Kuhina Kalaiaina e hookomoia iloko o ka Haawina no ka “Hana hou ana in a Hale aupuni” $10,000.

Noi mai o Mr. Alapaki e noonoo houia ka Haawina no ka Hale Hookolokolo o Wailuku.

Hapai hou ia ka Haawina no ka Hale Hookolokolo o Wailuku i noi ia mai e Mr. Alapaki, mahope o ka hoopaapaa hou ana, ua noi mai o Mr. Hikikoki i $1,250 no ka Hale Hookolokolo o Wailuke, lilo ka Hale i ka Hauwalaau wale ana, mahope iho o ka hoopaapaa ana, ua hoopauia ke Komile a noho i ka Poalima, aponoia ka hoike a ke Komile.Hoopauee ka hana.

La Hana 19 – Iune 27

Hoomakaia na hana e liko ma ka mau. Kamailio mai ke Kuhina Hairasi, no ka pono o ka waiho ana in a palapala e pili ana i ka hoihoi ana ma ii na luina Hawaii i loaa i pilikia main a aina e mai, e waihoia aku ma ka lima o kekahi Komile, a e kohoia na lala o ia mai Komaile mai na apana Kiaaina mai, e pakahi ana no ka apana hookahi. Hooholoia.

Koho ka noho ia Mr. Keo Kaaka, Bihopa, Kaukaha, Aholo a me Nawahi, na lala o ke Komile. Heluhelu mai o Mr. Hanaike, he olelo hooholo, aole e hoopaa wale ke Kakauolelo i ke dala a kekahi hoa, ua ke kauoha a kekahi Aha Hookolokolo.

Kamailio mai ke Kakauolelo. Ua kauohaia mai au e ka Lunakanawai Hoomalu, e hoopaa au i ke dala a ka Hon. Hanaike, no kona aie. Mahope o ka hoopaapaa ana, ua hooholoia ka olelo hooholo.

Hoike mai ke Kuiina Kalaiaina, i ka hoike e pili ana no ka hana ana i ke alanui mauna ma Haleakala, a e hana ana i mau ohe wai ina ke Kulaokamaomao, e olelo ana. Ina e hanaia i hana nui, aole e emi mai ua lilo malalo o $200,000 no keia hana. A ma e manao ana no ke ana wale ana no, a ikeia ka pono a pono ole paha alaila, he $2500 ka lilo ke ana ana; aole no noi e pau ke ana ana iloko o na mahina ekolu, nolaila, e hihi aku ana paha ka hoike i kela kau Ahaolelo e hiki mai ana, nolaila, he hana nui no keia, a aole paha e pono ke hanaia. Mahope o ka hoopaapaa ana, ua waihoia ka olelo hoike ma ka papa.

Noi mai o Mr. Raiki, e kohoia i Luna Hoomalu no ke Komile Wae, no ka noonoo ana i ka uku o na Luna Leia, mai Hawaii a hala i Kauai, ma kahi o Mr. Kipi ka Luna Hoomalu mua, i hele aku i Hawaii, Hooholoia. Koho ka noho iaMr. Kupakee.

Hapaiia na hana o ka la, oia ka noonoo ana i ka Bila Kanawai e hoaie ai i $116,000 no ka Holele hou, imua o ke Komile o ka hale. Lilo o Mr. Kale Kauka i Luna Hoomalu.

Kamamailio hou mai ke Kuhina Harasi, ma ke kokua i ka hoaie i $116,000 no ka Hoiele hou. Nahope o ka hala ana o ka hora hookah a oi, ua hoomaha ka hale i ka hora 12.

Mahope o ka hala ano o ka hapalua hora, ua halawai hou ke Komile o ka hale Noho o Mr. Kale Kauka ma ka noho Lunahoomalu o ke Komile.

Kamailio hou mai ke Kuhina Harasi, i ka hoopau ana i kana haiolelo, iwaena o kona kamailio ana, ua noi mai o Kahananui, @ ka papa, a kokua mai la i ka ke Kuhina Hairaki, e haawi i $116,000, ma ka hoaie ana; pela no o Lonoaea, a me Poli, a olelo mai, He hana Kanawai olelo a na Kuhina.

Kamailio mai o Mr. Naihe ma ka aoao kokua i ka haawi ana i ka $116,000 no ka Holele hou; a pela no hoi o Simona Kaai.

Kamailio mai o Mr. Hanaike ma ka aoao koe loa, a olelo mai. Ua kauoha mai kou apana iaʻu, e hele mai a hole i keia haawina, e @ me ka mea i hoolahaia ma ka nupepa. Aka, ua olelo aku kuu hoa, Alaia maua e hole, a ike lea ia na kumu a kela aoao, ina paha he kupono, a ina paha aole.

Kamailio loihi mai o Mr. Alapaki ma ka aoao kue loa i ka bila.

Mahope o ka hoopaapaa ana, ua ninau ia ke kapae loa i keia haawina, a haule, me ke kakau ana in a ae a me na hoole. He 13 ma ka ae, a he 26 ma ka hoole.

Eia ka poe aloha makaainana, a aua i keia puu dala nui KeʻLii Lunalilo, @, Nawahi, Hanaike, Lonoaea, Kaiue, Alapaki, Keo Kaaka, Mikalemi, Poli, Paikuli, Kekoa a me Raiki; a o ke koena o na hoa, i hui pu ia me 15 ma ka aoao alii, ua ae lakou i ka haawi ana i keia puu dala nui no ka holele hou.

Hoopaneeia ka Hale.

La Hana 50 – Iune 28

            Hoomakaia na hana a e like me ka mau.

Heluhelu mai o Mr. Alapaki, i ka Hoike ake Komile o na aha Hookolokolo, e pili ana no ka Palapala hoopii, e pili ana in a Palapala ae kuai liili i ka wai ona, i aponoia i ka la 10 o Ianuari 1868, ua manao ke Komile, e hoopanee loa i keia Palapala Hoopii. Waihoia ma ka Papa, no ka nalowale.

Heluhelu mai o Mr. Kopakee i ka Hoiae a ke Komile wae i kohoia no ka Haawina o na Luna L___ mai Hawaii a Niihau, e hoomahuahua ae, a penei ka hoonohonoho ana.

No ka Mokupuni o Hawaii     $3,589.00

            “               Maui        1,075.00

            “               Molokai      320.00

            “               Lanai           100.00

            “               Oahu           988.00

            “               Kauai          400.00

            “               Niihau         100.00

                                                -----------------

                                                $6,566.00

Hooiaha mai o Mr. Alapaki. E lawe mai mai ana wai he Bila Kanawai e hoololi ai i Pauku 924 o ke Kanawai Kiwila.

Heluhelu mai o Mr. Kalakana he olelo hooholo e kauoha ana i ka Peresidena e kauoha aku in a hoa o ka aoao o na alii e hele mau ma ii ka hora 10 o kela la keia la o na la Ahaolelo. Hooholoia.

Hoolaha mai o Mr. Aholo e lawe mai ana wai he Bila e hoololi ana i ke kanawai e hooponopono ana i ka wai ma ka apana o Lahaina ma ka mokupuni o Maui.

Hoolaha mai o Mr. Mikalemi e lawe mai ana ai he bila e hoopau ai i ka Pauku 6 o ke kanawai e pili ana i ka Halemai Pupule.

Hapana na hana o ka Le. Oia ka bila Haawina imua o ke Komile o ka Hale Mr. Alapaki ma ka noho.

Heluhelu mai ke Kakauolelo he Haawina no ka mokuahi holopili aina $12,000.

Hoololi mai o Mr. Rice i 80,000 i hiki ke kuei hou i mokuahi hou i oi ae kona nui mamua o Kilauea, i hiki iaia ke kaapuni ia Hawaii a me Maui i ka pule hookah, a ku ma ii ka Poaono, aole i ka la Sabati e like me keia manawa.

Kamailio mai o Mr. Kale Kauka ma ka aoao e kue ana i ka hoololi a ka Luna o Lihue, a noi mai e kapae loa i keia Haawina o Kilauea, mahope o ka hoopaapaa ana, ua kamailio mai ka Mr. Kaukaha, ua oleloia iho nei e hoemi mai i ka uku ohua o Kilauea, ke olelo aku nei au, aole he kupono oia manao ana, no ka mea, aole e makau ana na ohua e kau ana maluna o Kilauea, ina e hoopiiia ae ka uku ohua, o ko lakou makemake no ia, (e nana mai e ko Hanalei) i ka ninauia ana o ka hoololi i $80,000 e like me ka hoololi a ka Luna o Koloa, ua hooholoia, he 21 ma ka ae, 12 ma ka hoole.

Hoopauia ke Komile a noho hou i ka hora 121/2. Hoomaka ka Hale i ka hora 12.

Halawai ke Komile o ka Hale i ka hora 121/2 mahope iho o ka hala ana o ka hapalua hora.

Oihana Waiwai

Uku o ke Kuhina $10,000. Hooholoia.

Malama Buke Hale aupuni $4,000. Hooholoia.

Luna dute nui $6,000. Hooholoia.

Hope luna dute nui $3,600. Hooholoia.

Kiai Oihana dute $2,400.

Kiai Hale papaa dute $2,400.

Kakau buke helu oihana dute $2,400, ua hooholoia.

Kokua kiai oihana dute (Honolulu a me na awa e ae) $1,8000. Hooholoia.

Kela me keia lilo oihana dute $1,500.

Noi mai o Mr. Keo Kaaka e hoemi iho i $1,000 no keia Haawina.

Kamailio mai ke Kuhina Waiwai ma ka Bila Haawina. Kokua mai o Mr. Kale Kauka, i ka ninauia ana ua hooholoia $1,500.

Luna dute a me Luna awa ma Kawaihae Hawaii $400. Hooholoia.

Luna dute a me Luna awa ma Kealakekua $200. Hooholoia.

Waapa hale dute $800. Hooholoia.

(Aole i pau)

Ka Nupepa Kuokoa

 

Honolulu, Iulai 27, 1872

 

Hoololiloli ana in a Auhau Dute

 

            I ka hebedoma i hala, ua hoolaha mai ke Kuhina Waiwai e lawe mai ana ia he bila, e hoololi in a uku o na waiwai o na Aina e i hookomoia mai maloko o ka Hale Dute Aupuni. Aole nae i heluhelu mai ua bila la, a nolaila ua ike ole makou in a hoololi ana i makemake ai i oi ae i ko ke kanawai e ku nei. I keia wa, me he mea la, ua kokoke e umi keneta ke dute maluna o na dala pakahi o ka waiwai i laweia mai iloko nei o kakou. O keia auhau dute, ke ukuia nei iloko o ka Waihona Aupuni, a o ka loaa nolaila mai, aia ma kahi kokoke i ka $200,000 loaa makahiki.

O kela dute he umi keneta maluna o kela a me keia dala o ka waiwai i hookomoia mai ai ia nei, na ke kanaka no e makemake ana e kuai aku i lole, e uku, ana n aka haole kalepa nae i uku mua ma ka Aina e a laweia mai ai ia nei na lilo. E like paha me keia, ina e kuai i papale nou nona ke kuniukuai he elua dala i Enelani, e uku pakeu mai auanei kela i 20 keneta no ke dute ana i uku mua ai ma ka hale dute a me 30 keneta i wahi puka no kona luhi. Ano, ina e papahua iho ana ke dute maluna o na waiwai komo mai, alaila n aka mea makemake e kuai aku i lole nona, e hoihoi aku ia mau keneta, oia hoi, e uku ana oe i 40 keneta ma kahi o ka 20 20 keneta.

Ma Amerika a me Enelani, he kiekie loa ko lakou mau uku dute, me he mea la, e auhauia ana na uku dute a oi ae mamua o ke kumukuai mua o ka waiwai e like paha me keia, ina he 100 keneta ke dute o ka papale, oiai elua dala kona kumukuai, alaila e hooukuia aku auanei ka mea nana e kuai mai nona iho i elua dala pakeu mamua ae o ka pomaikai e loaa ana i ka haole kalepa. A nolaila, o ka lilo no ia papal aka lilo mai ia oe, he $4.50. O keia ka mea i ukiuki loa ia a nui na hoohalahala ma ia meu aina.

O ke dute maluna o na waiwai o na Aina e mai, ke hoohalikelike aku me ko lakou, ua oi ae ka maikai o ko kakou, oiai, aole i hoopilikia loa ia ka poe ilihone, aka ua kaumaha no oae no ka malama ana i ke ola o ka poe paahana, e makemake ana ia ana waiwaiwai e like me ka na kalepa i hookomo mai ai.

Ke makemake oe i makou, e hoonioni ole ia ke dute e paa nei, aia wale no a noonoo akahele loa ia, me ka hoapono o na mea a pau. O ka lawe ana mai ia ano kanawai ma ka huelo loa o ka wa e noho an aka Ahaolelo, oiai hoi, e ake ana na luna e hoi aku i ko lakou nau home, aole ia he hana n aka luna aupuni Akamai. A ke hui pu aku nei makou me ka olelo a ka Mo ii hoopuka ai. “Ina aole e lawe mai kou mau Kuhina i na, bila ano nu ii ka wa mua o ka noho ana o ka Ahaolelo, mai noho lakou a lawe iki mai.”

Haiolelo a Hon. Keo Kaaka.

 

No ka Olelo Hooholo e hoohewa ono i ke Kuhina Waiwai, no ka hoopula ana in a Bona Aupuni, Iulai 12, 1872.

E ka Peresidena: i ke kainailio ana ma keia olelo hooholo e hoahewa aku ana, ke manao o keia mau bona a me ke poo o ka palapala hookup dala i hele ia ai e noi na @ o ka poe makemake e hookup dala no ka Hale Hotele. O ka mua, he pono paha iaʻu ke ninau aku i kela aoao, e makemake ana anei lakou e hoopaapaa no na bona i hoopukaia – a i ole ia, e makemake ana anei lakou e ike i ka oiaio o ia kumu? (Pane mai ke Kuhina Waiwai, Ke manao nei au o oe no paha ka i makemake e hoopaapaa). E like me ka oukou i olelo mua aenei, aohe au i ike e he manao ko oukou ma keia mea. Aohe i ike e ka Ahaolelo ua hoopuka e ia na bona, aka nae, ua hoikeike maopopo loa ia iho nei lakou. Owai la ka mea nana i haawi i ka mana no ka hoopuka ana i keia mau bona? E loaa anei ia oukou he mana no ka hoopuka ana in a bona iloko o na kanawai o ka 1870? Aole e hiki ia oukou. Owai la ka mea nui nana e haawai i ka mana e hoopuka in a bona o keia ano, koe na pilikia o ke kaua ia mai, kaua, mai ahulau, a pilikia e ae paha? He hoike anei kekahi i waihoia mai, o ka nele i ka Hale Hotele, oia kekahi i manaoia ua like me ka manao no na pilikia malalo o ka hooko ana a ke Kumuhanawai? Ke manao nei, aole; a ina pela, aole he huikala e pono ai ke waihoia mai. O ke poo o ka palapala makilo dala no ka Hotele a ke Kuhina waiwai i komo hele ai e noi, e heluheluia no penei: “O makou, o ka poe nona na inoa malalo iho, ke aelike nei e uku i ko ka Moi Hawaii Kuhina Waiwai, e waiho aku iloko o ka Waihona Aupuni Hawaii, i ka huina o na dala i kakauia ma o ae o ko makou mau inoa, a oia mau dala, e ukuia ma na kikoo e like me ka makemake o keia Kuhina Waiwai; A ma keia ke aelike nei ke Kuhina Waiwai, o na dala i waihoia mai iloko o ka Waihona Aupuni, e hooliloia no ke kukulu ana i Hale Hotele a e hoomakaukauia i Hale no ka noho ana.

“A ke aelike hou nei ke Kuhina Waiwai, i ka wa e loaa aku ai na dala mai ka poe i kakau inoa aku, e haawi (hoopuka) mai oia i mau bona i ka poe e uku aku ana o ia ano, he bona mana o ke Aupuni Hawaii, e kapaia kona inoa, “He Bona Hotele,” a e hoihoi ia mai iloko o na Makahiki Elima, ine ka hoomaopopo, o na loaa mai ka uku hoolimalima mai, e mahele ia he waiwai ma kea no he uku pane.”

Ua lawe hele ia keia papa inoa o ka poe hookup dala no ka Hotele, e ke Kuhina Waiwai, a owau pu kekahi i konoia mai e kakau inoa aku, aka, ua hoole au. Ma keia poo o ka papa inoa ohi dala, he mea akaka loa, ua uku oi kela poe inoa i ko lakou mau dala iloko o ka Waihona Aupuni, i dala e kukulu ai i Hotele, a ua ae pu aku ke Kuhina Waiwai e haawi in a bona o ke aupuni no ke dala i ukuia mai. Aole o Kauka J. Mon, Kamika ka i aelike iaia e ukuia mai ai ke dala a e haawi aku i kona mau bona ponoi, aka, o ke Kuhina Waiwai. Aole keia he hana n aka poe imi dala no lakou iho, aka he hana no ke aupuni e eemoke aku ana. O keia hooia ana, oia, e hoopukaia aku ana in a bona mana o ke aupuni. He mau bona mana io anei keia? Ina he oiaio, alaila, he mau bona mana lakou no ke aupuni. Ano, ina io ua hoopuka ke Kuhina Waiwai i keia mau bona, me ka manao paa he mau bona oiaio lakou, alaila, ua hewa io oia malalo o keia olelo hooholo. Ina aole oia i manao aohe mau bona oiaio kela, alaila, ua hele oia me kela palapala e noi dala me ka hoopunipuni, a ua loaa iaia na dala malalo o ka imi loaa ma ka hoopunipuni. Ua hiki no i ke Kuhina ke koho i kana mea e makemake ai no na kiwi pipi. He nui loa na mea i oleloia mai nei e kela aoao, ua kupono no na bona no ka Hotele. E loaa anei ia oukou kekahi mea iloko o ia mau bona e hoike mai ana pela? Aohe i manaoio keia anaina oia mau bona, no ka Hotele wale no, aka, ua loahia ke aupuni no na dala i hookaaia mai iaia. Ua pioloko kekahi poe i kakau inoa mahope iho, a ua kamakamailio ia no ka hoole akku in a kikoo ana i koe ke kikoo ia mai. A no ia mea, ua ikeia kekahi manao maloko o ka nupepa haole aupuni e hooweliweli ana i ka poe kakau inoa me ke koikoi aku e uku mai lakou. E manao wale aku anei kakou e haawi wale ia aku na kolamu Nupepa Haole Aupuni, i kahua no Kamika e hooweliweli ai i kona poe aie? Ua kahea kokeia he halawai no keia poe, a ma ia halawai i kappa moakaka lea loa ia ai, he hana na ke aupuni keia kukulu Hotele ana. Eia ka Mr. Halewai mau olelo; “Aole makou he poe ana iloko o keia Hotele, a no ia mean, e ae aku ana au ma kekahi ano e ae – oia hoi, e uku aku i kaʻu mau dala me ka ninau ole aku.” O ka nui paha o ka hale ka mea nana i hoohuli mai iaia, aia kekahi he elepani keokeo ma ko lakou mau lima. Eia hou kekahi olelo a ua Keonimana la; “I hookupu aku au i kaʻu mau dala me ka manaoio i ko ke Aupuni mau Luna hooko, a me ka hoomaopopo e loaa mai ana iaʻu ka’u mau bona e like no me aʻu e kanalua ole nei e loaa mai ana.” Ua hoao mai nei ke Kuhina o Ko na Aina e e paani maluna o ka huaolelo “na Luna Hooko o ke aupuni” me ka hookaawale ana mai ka mana Kau Kanawai a me ka mana hookolokolo (hooko) aka i kona manao ana e hookakaawale pela in a lala o ke aupuni, ua lahilahi loa a ua ike pu ia aku maloko o ia nahenahe. Ke aa nei a @ e ninau aku i kela aoao e hoike ma ii hookah wahi huaolelo e hoomana ana i keia uhauhaia o na Waihona o ke Aupuni

Ua kamailioia aenei, no ko Kauka J. M. Kainika aie maole ana i keia dala no ka Hotele. Ina pela, no ke aha la oia i haawi ole aku ai i @ana palapala ae aie ma kona inoa ponoi? Ina ia ua aie i ke dala, no ke aha la kona mea i haawi ai i bona, a i ole ia, i palapala hookaa paha i kakauia e ke Kuhina Waiwai a i aeia mai hoi e ka Malama Buke aupuni? I waena iho nei nae o keia hoopaapaa ana, ua onou mai nei lakou la i ka inoa o ka Moi. No ke kumu hea? No ka mea, ua ikeia kekahi poe o oukou lunamakaaioana ke manaoio nei no i kela olelo kahiko i ikeia maloko o ka buke a Uilama Hoonaueueihe, “ua kaupaleia ka Moi e ka Auka.” Ke hoole nei au i ka pono ole o ka laweia ana mai o ka inoa o ka Moi i kaupale no keia poe Kuhina, a e owili pu ai iaia iho. Ma ka Pauku 31 o ke Kumukanawai, ua ikeia ua malu ke kino o ka Moi, a maluna o kona mau Kuhina ka hewa. O ka laweia ana mai o ka inoa o ka Moi e kela aoao, ua hele pu mai ia me ke ino. He mea keia e hoohaahaa ana i ka hanohano o ka Noho Alii. Ke manao nei au, o ka lawe hele ia ana mai o ko ka Moi inoa, aole ia he mea e kaili aku ai i ko oukou koho ana. I ka wa i wehe mua ia ai keia Ahaolelo, me he mea la, ua ano pahemahema oukou i ko oukou mau kulana, aka, i ka maamaa ana iho i ka oukou mau hana, e pono e makaala oukou. O ka oukou ninau e noonoo mua ai iloko o oukou iho, eia wale no. “Ua loaa mea anei ka mana i ke Kuhina Waiwai e hoopuka i na bona, aole paha? Ina he mana kona e uhauha ai, no ke aha hoi ia i nei mai nei e hooholo aku i haawina no ka Hotele. Ua olelo ia mai nei nae aole ka he kanawai e kua ana i ka hoopuka ana i na bona. E ninau aku hoi au ia oukou, No ke aha la ke Kuhina i hoolaha mai ai, e lawe mai ana ia i Bila e haawi aku ai iaia i mana e aie aku ai i dala, ina he hiki iaia ke imi i puu dala me ka mana ole mai ka Ahaolelo aku a uhauha aku? Ua lawa au no na ike imua oʻu, ua ike e no ke Kuhina i kana mea e hana ai, a ua ike e no e hoahewa aku ana keia Hale. Ua kaupaona oia iloko o kona manao, helu i na lilo a ua manao oia, o ka haawi ana aku i na oihana luna helu a auhau, nolaila, hooholo ai oia e ho aku imua keia hana, a ua kani iki ka ia la aka. O keia mana, ka hookohu ana aku, ua ikeia no ma na aina a pau i kukulu aupuni ia. Ua manao ole ke Kuhina i ke kanawai o ka aina a me ka mana Kau Kanawai. Ke kapa aku nei makou i keia hana pono ole a ke Kuhina, he mea e hoohaahaa ai i ko kakou inoa maikai.

Ina aole e hoa hewaia aku ana keia hana, he pilikia paha auanei ke ukali mai ana. Eia no iloko o koʻu hoomanao ana iaʻu e noho ana he kakau moolelo nupepa ma kela pakaukau, a e hoopaapaa ia aua hoi he puu dala i uhauha wale ia e na Luna aupuni me ka mana ole mai ka Ahaolelo aku. Ua ki koke ae he Alii no keia Hale a kue ikaika aku la i ka hana a ka Aha Kuhina, a ua hoolaha mai i kona manao, e akaliele loa ke aupuni no ia ano ma ia mua mai, aka, ua aeia nae kela uhauha kanawai ole e hooholo. Ma keia olelo a kela Alii, ke manao nei au, ua hiki aku la no paha i ka Aha Kuhina ua Alii la e hoahewa ana io la a he mana ko kakou me o ka hale holookoa la e ahewaia ai. Ina kakou e hoahewa ae i keia hana, alaila, aole keia he mea no keia wa koke wale iho no la, aka, ua pau pu ko lakou mau hope ma ka oihana. He wahi hoopai lahilahi a mama moa. Hookahi o ko makou poe i hele mai iaʻu me ka pupuahulu me ka ninau mai, “Manao anei oe ina e hooholoia keia olelo hooholo alaila waiho main a Kuhina i ka lakou mau oihana?” Aole au i ike, he poe Kuhina keia i ka hilahila e haalele io ai. Ua lonoia ma na pipa alanui “aole ke Kuhina he kanaka no kea no hilahila e haalele ai.” Ke olelo mai nei kekahi poe ua koho iho nei lakou no ka Hotele, aole ka e koho no keia olelo hooholo. Aole pela keia; no ka mea, ua kanalua kekahi poe o oukou no ka maikai o ka Hale Hotele, a ua pono ka paa ana, a eia nae, malia aole oukou i hoapono i ka imi ana i na wahi i loaa mai ai ke dala. Ua ae paha oukou i ke Kuhina no ka hoolilo ana, a ua hoahewa no ka hoopuka ana i na bona. E pono ana paha i na @ ke hoolawa aku i na ninau a ko oukou poe nana i koho no ka Hotele, aka, he akaka loa hoi ka hai ana aku no ko oukou hoahewa i ko ke Kuhina kue Kumukanawai ana.

Elima Haneri Kino Kanaka i make

Mainoino.

Na kekahi nupepa haole o na Aina e @ i loaa iho ai ia makou, ka moolelo @ o ka make ana o Elima Haneria @ na o kekahi moku pau ahi a penei ka moolelo;

O kekahi moku, o Dona @ e holo ana malalo o ka Hae me ka ae @ Aupuni Pukiki, ua haalele ino @ ma ka la 4 o Mei aku ne ii hala a @ la me na pake i hana paaia maluna o @ moku. Ua aihieia a ua kepaia keia poe @ malalo o ka hana hilahila lua ole. Ua @ keia lehulehu kino kanaka maia @ moku me he hale paahao ia – ua @ oneki a paa loa me ekolu pani hae nana e pani iho i ka puka nui o waena, a ke @ wale no pake i aeia i kela a me keia manawa, e pii ae iluna o ka oneki. I ka @ la mai ka aina aku, wae ae la ke @ 20 pake a hoopaa iho la me ka hao @ inoino, e like no me ka hanaia ana e @ poe mua. I ke kolu o ka la, he hakaka @ i ala ae ma ka laweia ana o ka ai @ na keia poe. Huhu iho la ka maheleo e o @ hahau aku la me kona kookoo i ka @ hoohalahala mai ana, a ia wa i uluku ma ai ua poe paka la, a lele mai la maluna o @ haole. Pakiia iho la ke pani maluna o lakou a i ka wa a lakou i @ ae ai ma ka @ nui e ake ana e loaa ona wahi ea, @ iho la lakou me na poka. No ia mea, @ iho la na pake, a na kekahi poe @ puhi ae i ke Keena waiho ai me ke ahi, @ ka manao la, e wehe hamama ae ana @ ina i na pani puka. Hoao iho la @ e pauma pololei iho i ka wai maluna o @ a ke ahi e a ana, aka, ua pale ae la na @ i ka ili-wai ma kahi e a waiwai ole iho @. Nui loa ae la ke ahi a hiki ole ke kinai aku . Komo ae la ka uwahi i ka oneki o waena i puukiuki ae la na pake ma kekahi kini. O na olelo ulaula keia o ke ahi lalama ae @ o a ianei, a uneune ino wale ae la no na @ ma na pani hao me ka manao e loaa ona wahi hoomaha. Nui loa mai la na @ a ka make, a aohe wahi e pakele ai. Iloko o na hora elua, he mau kanaono aku la paha o na pake i lele e kea ho a i koalaia ko @ kino maluna o ke ahi – aka, aole nae i wehe aku na luina i puka no lakou e maha ai. Hookuu iho la ke kapena i ekolu o kona mau waapa, a imi aku la i kona pakele me kona mau kanaka luina, aka, o ka @ pake a waiwai hoi ana i lawe aku ai me ka mana e hoopukapuka, ua waiho makaewaewa ihi la maluna o ka moku me ka paa o nap au puka. Hou pono wale aku la no na pake, ka moku, a owaka iki he puka, aka, ua @ e aku la he lehulehu i ka make. He hanei wale no paha ka nu ii puka ae iluna a pake le – hopu lakou i na laau a maluna @ la kou i lanai ho ai a hiki i ka wa i loaa @ ai lakou i kou auwaa lawaia. Ua @ kahi poe o lakou i pokele e na waliwali loa i ka wa i loaa ai. Me keia mau pilikia a me ka make mainoino i ikeia i kela a me ke a makahiki o na pake inai Kina mai e @ iho ka Hale Ahaolelo Hawaii, a hoopau @ i ka hanaia ana o na palapala kepa i hana @ ma na aina e a me ke kii ana aku i na pake e lawe mai ma ia ano ma Hawaiia nei. @ mea maupopo loa, ua laweia mai kekahi @ pake ma Hawaii nei me na palapala @ ko lakou mau inoa pono. I ka wa hea la e ike ai na Kuhina i ka ino o keia @. Aia paha a lawe kino ia mai e ka @ pau ka moku lawe pake mawaho o @.

Kula Kahunapula.

I ka halawai ana o ka Ahanui @ iloko o lune i hala iho nei, ua hooholo aku e hookumu i Kula Kahunapule ma Honolulu, a ua koho ia o Rev. J. D. Parisa. L. Kamaka, B. W. Pareka a me H. H. Pareka @ kumu.

Mamuli o keia olelo hooholo, ke @ aku nei ka Papa Hawaii i ka poe kanaka ma Hawaii nei i makemake e komo i ke Kula Kahunapule e hele mai lakou i Honolulu nei, no ka mea, e hoomaka ana keia @ ka la mua o Okaioba e kokoke mai ana. E kuka pu oukou me Rev. J. D. Parisa a me Rev. J. F. Pogue paha, a i ole ia, e @ mai i kekahi o laua, i maopopo na mea a pau.

E like me mamua, i ke komo ana i ke Kula Kahunapula ma Wailuku, pela hoi i ke a wa ma Honolulu nei, he pono na haumana e makemake ana e komo, ka @ kekahi o ne Ahahui Euanelio mokupuni.

Ka malama ana i ka maemae.

Ke makemake nei makou e @ i ko makou poe heluhelu i kea no o ka malama ana i ka maemae o ke kapa aahu a me ka noho ana. E holoi pinepine ke kino @ ka anau ana; o ka lole hoi, ma ka holoi ana a pela hoi na hale e nohoia ana. O ka @ e noho ana ma na wahi maemae a i komo i na aahu kupono o lakou no ke ola kupono ana mamua ae o ka poe e komo a e @ ana e like me na puaa.

Heuha ka hewa ina he hale laau a @ pili; o ka maemae wale no mamuli o ka holoi pinepine ana i na wahi lepo. Ma keia hana ana e kipakuia aku ai na mea kolu alaila moe pono.

Ma kahi a oukou e ike aku ai he @ maemae, malaila e loaa ai he ohana oluolu. Aka, ina he paumaele a he lepo, e loaa @ nei he mau hana haahaa. No ia mea kakou e pii ae ana i kela a me keia maki…