Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 33, 17 August 1872 — KA MOOLELO O KA AHAOLELO 1872. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA AHAOLELO 1872.

| (Keena mai keia. pule mai.) t ; O keia ano, o ka pia ana t ko kekahi ka> | naka k»no. ua hoomaopopoia e ko k»kou msu kanawsi. o make waie no ka pahu hopa ' o keia mau d»U ohi mo«. O keia hoop*aia | »na o ke kaoaki t oia ka mea i waiwai ai ke- : i* mao paUpala boo(Mi» • a a* hoike mai hoi ' i ka paahma. he kaowa ko*p«« * like me } ka mea i hoakakai« ina na kan%wai o &eri- ! lania. Ha ka olelo hoohoio » b»a»iia e ke* i kahi Luoakanawai Kiekie o Honokaooa. o ; Mr. Samoia kooa inoa, ro« ka IS7I. 1 ua olelo O'i oo ke ano o oa Hana palipaU f hoop«a aoa, peoei : M Ke haho ako nei au l ; e manaoio \ k« aoa o ka Vtc. 6 a \ eae 1 o ka C. 99, Paaku 2, e h«»k«hua iho, |a e nio'U, owai U\ na l£*oafcti e o!eioa nei

be ra»Q kiotrs kompa»,—o km poe mnei i hc<rHmalumi* no kft mjas«ra, ine k« bcom«epCH pc ole i» o ki loihi o kt kiimwi, do kt oU * no km m*o»w* pmb» he m»a a»kmhiVi, m 0 om kiomkm pftbft • pma i hoopmaim oo ke 1 kmowm i hcobiSri« ai no iHi we, » i m«« i ke ' ! -apaim he pmna (pmwo.) ft Bft kekmhi inom e ae p»b«—o Ukou toei ka i enmnaoi» he rnau kmowa kuapmm a i komo hoi m*!olo o k» pomi oka oihana kalepa k;no kanaka. * • • Peh« la hoi \ ike kokeia aefi«i k* ki!fpt oegero o Afertkft. i hanai» m» Al'enkm oo kekahi mau makmhiki he 20 » 2$ pmhi, ft haalele tom im «i, irt aole • heopaaii lakoa no km manmwm e oia ana." Ikmwm t ka haku e hoo*alevr»le ai i km paahanm me na da!a ohi mua, oa ske e »ku la no ka haku ao!e onm waiwai—a aole no hoi ia ma ke kulana e hiiinaiia aku ai. Ina aole he palapal» hoopaa, e hihnai aku no anei ua hiku hana !t no ia mau da!a ana i haawi mua aku ai. e loaa ma\ ana. a i ole. e manao aku ana onei la no kona waiwai io maloko o ka lole ? He mea pono anei e hoopaahaoia ke kanaka no ka aie, ina pe!m alaila. um kukuluia km puu* ku 1420 maluna ona kumu popopo. Mm nt ama naauao a pmu o ke ao nai, ua manao lakou o ka hoopamhaoia mom o ke ktn*k& no :ka aie, he hana no ia aka naaupo. Ke olelo enai nei ka Luna Hnnohano (Kalm H. Ka--1 uka) ma ko'u lima hema, o keia bila e hoopaapaaia nei, he hoopaahao no kekahi mals> ila. Ke pane aku nei au ma kana, mim waie !no nae i ka wa e hiki ole ai i ke kauwa ke a ke manaoio nei au, he pono i». O kahi mea wale no paha nana e kue mai i ke|ia, oia no ke kumo a na ona mahiko eonou imai nei, ina i ka wa e hoopau loa ia ae ai o Ikeia kanawai, e ulu mai auanei na haunae* Ile kuloko—a e pohtfka pomaikai hooulu ko. |Ke ae aku nei au i ka ikaika o a inanao a iua pili iki no hoi m»lmilm, Ke V>anooio nei , au, ke kue nei ko kakou kanawai a ku nei \ ika noho (naikai ana o ko kakou mau paaha* |na, a nolaila i oi ai ka maikai o ko na paaIhana makemake ana e hoopau loa i na kea- | kea a me na poho e hiki mai ana ; a i mea je hiki aku ai kakou ma ke kahua o ka pololei a me ka hoopono, he pono e nee aku kaj kou imua ma na degere. Ike kmmailio ana jno ka hoopaahaoia o ke kanaka no kt palapala hoopaa, ua hoike mai ia'u kekahi keonimana i holo mai i keia Pae Aina e mnkaikai ai, no ka aina kanu ko mai no hoi ia. a : ua ike no hoi oia i ka loaa ana o na painpa- 1 !la hoopaa kino malaila. Eia kana : "0 ka hoopaahaoia ana o kekahi no ka hooko ole i | k.i palapala kepa pili kivila, ua kue oia i ke hou, a ina aole ia, ua kue no i ko ke au kahiko. oko nt haole Beritania mau manao no ke kuokoa ana, aia no ia ua hamama no na kumu e hiki ai ke pane. * 4 * No . ka mea, ma ko'u ano iho, so)e au e wikiwi,ki i ka hoopuka aku me km manao ikaika e kue ana i ka hoopaahaoia ana o na pake i ihoopaa palapalaia (eoohea) a iima hana e ae jpaha no ka hoeko ole i ka patapata hoopma

!he mea nae e hoomaopopo mai ai ia'u e like jme ka nui o ka'u ninaninau ana aku, a me ;ka manao ika hana hoopae lima hana. Ua ; tke no ttu, e oleio mai auanei ka poe pale i | keia Uanawai, aole he hoololi e ae no ka piahana e hanaia ai—he pono iaia e hooluhi i kona kino no ka hewa o kona uhane. oka hnku, ua hiki no iaia ke pulama ae me ke ;da!a a me na lole a me na »no« maikai a me |na kulana hanohano o ke anaina, aka. o ka ipnahana, me ka nele i ka waiwai.aina a dila oie paha a ko!eaq* ole paha, o kona kieo ;oloheiohe wale iho no kana e mohai a>. m* ;ka piha i nn īwi, na aa n me na aa olona, a like auanet paha oukou me kela ludaio t ku aku e pue i ka nie o kekahi a no k& loaa oie nmi, aiaila nonoi aku ai oia e uku mai u ai? i kekahi o kona io. E kokua mai ke Akua ia'u ma he hiki ia'u, aoie anei he ne> j wa o ka hana i paa maluna o kekahi waiwai ! o'u ! A i ka w§ a oukou e n«na malie aku ana i kona hapena, e ike auanei oukou, e hoohihia mai ana ia i ka mea e noonoo \* ana. Ina he kiuwa e hoopii ana i kona haku, nn ka uhai o knna haku i ka * paUpala feo<»paa, e ike ana ia, e uKu am no kona h»ku i kon* hoof*t ma ke d*U, »ka, o ke kaowa, ina e hoopaiia, e paa : ®na ia ma k*a hewa fdoni. O ka paaua, hoihoi ole, mak?mak« ole, i naau mokumokuahu* *, he ioauia pono a hewa p«ha ; ei», hookahi wale no Kanawai no ka poe waiwai, a he okoa ke Ka- | nawai no ka poe iishune—heaha h ke ! ano o ka hewa e puka ftiai an* mai'o-»»

i «■»« o la k»ntk« : He t>«n« ikaika «net, m«kemtke mtoJi : A i ole i«. o»« «oe< k« oei e !c«« msi «n« m oe m«i k«o keiki hoop«»kiki mai, m« e ku »0« ro« huipa hnehi iho ■ M« m «ioi nt«u«o « p»u m» ke «o nei, t; in« e k«k«u kek«ht kao«ka 1 boopa« no kon» kmi e han» *ka m»U!o 0 kekahi no ke mak«h<ki book«ht, roa 00 me n5 !o mtto ioa e haohiHaoe iata iho aole i > a fce mea e paa »i ko ka hako m«n« hCK>m«!u m«iuna o -ke kioo o ke k«Qfra a a»e kor<9 maoa hana."' Aole ti he mea oa kakou e hoohewahewa ai, no ka mea, oa huakakaia e ko kakou Kaoa»ai, a mfeopopo ks hoopat « ke milona o ke kau«ra, no ka manawa a me kona k.-no iho. MaUlo o na hooko ana a ke Kaoawai e noooooia nei ano, aoie loa e ikeia kel» mau hewa, ooiaila au e oielo oei, ua 01 ae keia Kanawai hou mamoa o ke Kanawai kahiko. 0 ke kanaka e hana ana i paiapaU hoo* paa e hana aku na hai, oia kona hoolilo >na 1 kaoa haoa awke ano he waiwai kalepa, aole oae ko«ī kino ; a in» aole e Sawa k» hooko ana a ke kauwa no kona I paiapala hoopa», e pono e hoahewaia oia I ma ka waiuat, aoie ma ke kino. "O kona kmo, oia no ko ke Akua ano, ua iaa oih no na haoa pono a kona Mea nana i hana. e iike me ka ioihi o kona noho maluhra ana maiaio o ke Kanawai nana e hoopaa a me ka malame i kona oia kino a me kona waiwoi." Ua hiki no paha i na kanaka ke hoenū iho i na pono pili kino, aka. hoomahuahuaia nae ma ka pono Kivila. He u.ea pono loa no ka hnku a me ke kauwa, no ka pomaikai o keia aupum, ke hoopau !oa aku 1 na <idia olu mu« e ukuia ana. lie hiki anei 1 ke kaoaka ke kuai aku 1 kooa kuokoa ? Ke hoahewa mai nei o foaoe SturU Miia i kein hana. O ka poe naauao a pau 1 kakau i ko lakou man&o no ka hiki oie ke kuaiia ko ke kanaka kuokoa. ua like loa ko l;ikou manao no keia hevva nui, ka hooliloia ana o ko ke kanaka kuokoa. " Aohe kanaka nana e hoomalu e ue taia, o kona mokemake wole iho no, a he mea naw»liwQji a ole ioa, ina e hoomaluia mai «rna oia e kekahi kanaka e ae." Aohe pono o kekahi kan»ka e kuai i kona kino iho, oiai ka hanu e koe «na. ina hookahi h, no ona wahi pono iki e kuai! Eia ka olelo naau«o a ka Lunakannwai Kiekie o HonokBona. o Sahiole Kona inoa . " Ke no mai nei na Alakai Kanstiano ia kakou, na ke Akua 1 hana 1 ke kanaka ma kona a?iO ifo, a hookomo iho la i k« hanu ola i<«ko ont—oia niau loa. I'eln »0 hoi 1 mm» pono Kunstiaoo. oih no ke kananai .. Knelani. a o keia Panalaau ; n «» ka poe naauao o Kumpa o keia Au.nia ka likou oleio, ke a« mai nei no keia mea hookahi ī ko ke Kqnaka ponokanlike pili pi3 me ke kanaka ; aia waie 110 paha a har« kekeeia. alaila ano e. Ma ku'u ano he kanaka n he Lunakanawai, he pono no u e ku ma ke Kanawai o ka aina, a e P*ne aku 1 ka haina o ka ninau : He mea pono anei, e like me ke Kanawai o ka A. D. IS7I, e iilo ke kanaka i kauwa kuapaa. ma ma kona ae ponoi iho ? Ke «■!rio AKU r.ei au. he mea pono nle maloko O ke Kanawai, e like me ka Haku R. Phil!trpore oielo, m» kana buke mua, ao«o 310. he'lmhi loa, ōka, he pono' paha f la*e m«i nu i wahi mamaia oleio pene»: '.Nn keia oiaio nui, ua h.iia aku h ki-na kani i na «īna a pau, a o kona leo j i na paiena o ke ao nei.' Aoie i oi aku k» mana o ke kunaka i l»we i kona kuoko* »ho mamua o kona lawe ana i ke ola o hai." O keia olelo hoohoio. ka mea nana i hmi*uu iaoakiia aku i kekahi pake i hopuia no ka ltwe nm i ke ola o kekahi Kapeoa moku iawe |pake paaua, a o kona. hew«. he pepehi k.«nhka ma ke kai akea. U ua moku ia nona keia pake i alaai e* pep«h» i keia Kapena, ua kaawale aku no 1« m» ka moan«. Ua aia likeae U na pa- 1 ke a pepehi ihola 1 ke Kapena a me na iuina moku, a hoopae aku i» i ka moku ! ma kapakahakai, ta 1«. Aole no keia ht pepehi kaoaka ma ka mmna, «ka, un hoopaaia na pake maluna o keia moku ma keaoo k«uw« kuapaa, « he o»ana ko lakou e imi i lanakila no lakou ma ka moana ; « i me« e pakee iakou, ua hoihoi hou i« maē ko lakou | kookoa. a he pooo ia iakou e hakaka aku 1 me na mea ikaik«. a 1 «| e ia, « |awe ma--011 i ke ofe. E ninau tbo o«ikou 1« oukou, He«ha ke ola kioo me ke kuokoa oie ? iloko o ko'u maoao, he K»r»ima nui oou nn ka mea e hoowalewak ana i ke kauwa e kakao 1 kooa i*oa malalo 0 kek«hi palapala kepa » kakaoia miilaio o ka Paoku 1430, I r> ko kakou Kana wai Kmla, 00 ka mea, ; «a hooiiio aku la k i kooa kuokoa oo ka | nuinawa ; a o ke «00 o keia hooiiio ana i

kona kuokoa malilo o ke Kaoawai o Be- j nt»nia, he hoc»kauwa kuapaa eo ta, e iike j no me ka'u i hoike e ae nei maiuaa, ma! k« r.!*w» hooholo « ka Luoakaoawai Kie-S kte o Honokaona. ; I koiike ai hoi e Hke me ke Komuka-• ;oawai o keia «upuni «olenoei hoopaaia ke kauwa kuapaa, ke komoma-; loko o keia aopaot; aka, o ka hoomaopo- ; po aoa oae i ke aoo o ka noho'n* kuapaa! ' maanei. aohe i maopopo. ou ka mea, ao-: : ie no he Kanawai ehoakaka pololei ana 1 I ke ano o ke kauwa kunpaa. ] Ma ke Kanawai o Hentaoia. o ke sno j kepa kanaka aoa maanei rna ke kakau pa- \ . lapala aoa, oia no ka hookauwa kuapaa,; a ko manao nei au, o ia ike a me ia noo-1 : noo, he pono noe laweia mai e hoike ma! kekahi ano i ikeia ma ke aupuni Hawaii ' oei. O k& pono o ka waiwai kaiepa 1)0ko o ke kanaka, ua aeia e kokakou Aha Hookolokoio Kiekie, a ua kukuluia keia kumu, owai la ke aa e hoc?e mai 1 ka oie ia ana o keii mea, he kauwa Uuapaal ma Hnwaii nei ? £ ae mai oukou »a ? u, e nana mai i ke- ; kahi olelo hooiaha i puka ae maloko o kek ihi o na nupepa o keia kuianakauhaie ; a penei uo ia : Mamuli o ka mana i ae' iiamai e ke Aha Hookolokoio Kiekie oj ko Haweii Pae Aina. e kudalnia no ma ke 1 i akea, ma ka Poaono, ia 7 o Sepat. 1667, j i ma ke alo iho o ka Hale Houkolokoio ! ma Honolulu, i ka hora 12 awakea, kelai ;mau aina i ike nui ia. oia o Prmceviiie, ; i Emmaville. Kalihiwai, Kaiihikaia me Honaiei. O keia muu aina a pau. no ka maj hiko o Princevii(e, e waihu la ma ka Apa- ! na o Hanaiei, mokupuni o Knuai, a he| j.waiwai no Robert Cnchton Wyllie, mej ! na mea a pau o k« wili, na mekini, kaa,! ;bipi, iio, meu paahana, nu palapaia hoo-! paa kino o na kuuwu n ine na waiwai e ! |ae i pili ia waiwni. Ai« me keia innhiko,-j ; he hookahi tausani eka ko, a n\aiioko mai iolaila, he6so ekn aiua haahi;i,a kokokei 6,000 eka waiiie a ainn kula. Eia ke ku ! nei, he 450 ek« i paa i ke kanuia i ke ko. |0 ka nui o ke ko no ka maknhiki e hele ! nei, he 630 tona. Ke ku nei n» na j h«le noho, nu hale wili a me na mekini,! |me ka maikai a me ka paa pono. O ka ' inea nana e hookaa i na huiiu, iie mahu, iaka, he wili wai no kekahi no n;i mea e ;ae. Ua hiki i keia muhiko ke hoohun mai i 1,000 inau toni ko paa i ka mnkuhiki. »Ata ma keia mahiko. he 100 pake, nola-| ' kou na pril«p(<)H kepa e pau ana ilokooj Okatoba 1870; 0 ko fakou iiku/ho $4.'! ! no ka maiuma no ka p?ike hookahi. A o! !ka wniwai a pau ke huiia, oia nt» kekahi o na waiwai makemake nui ioa ia ma keia pae aina, a he pono e makaala ka poe dflla. Oiuo/u loa ke kuinukuai/' I Ma keia oleio hoolaha maiuna &e, ua )o-1 aa ia kakou na bipi. na iio a me na palapnla j hoopaa kino Lauaka no na pake paahana a j me ni tvanv«i e ae, e kuaiia ann. Ke hiii- j nai nei au, aole paha hnokahi o oukou, e j Kiakemake mai ana e tke pouoia na palapa. I la hoopaa kino a me pake paaua, no ka ! . rnea, k;n wai<j no 1 ke kanawai o na haku a ! : me na kauwa kohi pono e huli aku ai, oiai j ' ua hoopaaia ua poe pake ia a hiki i ka mala- 1 n?a 0 Okatoba 1970, niaiia hookuuia—a ua ■ piha hoi «a ni.inawa o-ko iakou palapala hoopaa kino. ! E k»ko« hou aku kikou imua, ma ka na-! na ana īloko o keia olelo hoolaha, a e loaa ) auanei ia kakou. aia maluna o ua mahiko la.i he 100 pake paahana» a o ka waiwai a pau ke huiia, oia 00 kekahi 0 na icaiirai 1 mak.e» 'make nuiia ma keia pae aina. Ma keia, ua loan ia kakou ka paahana he waiwai. A e olelo inai paha auanei oukou, ,4 He poe pake wale no iakou." A pehea,| ■ ina he biki ke kuaiia ka pake o Kina mala.; 1 io 0 ko kakou Kanawai pela, heaba auanei ka mea e neie ai ko ke kanaka Hawaii knai ia, ka mea i hoopaaia maialo o ia ano hoohookahi ? Ke manao nei au, ua kukuiu «u he kahoa maopopo 0 ka hookauwa kuapaa, e h'ke me ke kuhikuhi o na Kaoawai 0 £erit*nia a me ka haoholo «na a ko kakou Aha Kīekie, he \ waiwai ke kioo o ke kanaka. i Ua kaawale iki no ka kakou hookauwa I koapaa mai ko Amerika Huipuia mai.no lra mea, 0 ka lakou hookauwa kuapaa ana, he pau no ke oia ; a o ka kakou roa Ha vraii n«i, he kookauwa kuapaa wale no 00 kekahi m»u makahiki. A malia no nae paha, ua hoakakaia no ka maoawa e pau »i, « hookuuia ka paahioa, aka, i kek»hi wa, aole i hookuuia ka paahana e iiwe me ia. i kekahi Kau Ahaolelo aku ne», oa waiho ia »ai imua o keia hate kekah! palapaia hoopū mai kekahi po« paahaoa mai 0 Hiio, e hoohalahat« ana, ua kepaia iakou no ka makahiki hookahi, aka, 0« hooluhiia aku iakou a ha]a ehma mau makahiki. La hoike mai 0 Hon. Wahine. ka Luna no Hiio mai 0 i* k«u, ua ike paka oia i ke- \ kahi poe kan« a trabine i kepaie mai keia | kulinakaohiie aku, a 0« pau nae k» m«oaI wa ro«l«lo 0 ka palapala kepa, aka t »oie o«e ■ i hookuoia mai lakou. ! E «eia m«t p»ba au maanei, e kamailio aku; ua haiia mai ja'o ka 1000, mai kekahi poe m»i 0 Hilo, e ooho oihana aupuni aoa. \ u« oi »ku ke ioo a me ka he«ra o ka Apaoa

o Hiio txra keia me«, manioa o <m *pin» e ae o k?i» pae moka. No ī» mea. u* pofcīb?b: ike eoo oka two*auw» keapna, He bsn» Kaimto» «nei hool« »mt o ke* kabt, ao(e e»e io* olelo a ka paUpaU hoopM KinL» ? Aole ma i ou»aia» toa e fcoapeapA» K«M«mi »ka ms kem mea. e l'.ke la me ko'u kokooiii», »ka, ioa e huli »e t»koc» • oin» i kek»b(i mao» oui, e ioa» oo kei* olelo peaei: oas eailu m tae n» ehaeh» pili K;Tib, be ra*u roea nuiu i« no ka. po«o Kīrtb e pUi ao« tka k:no: »on® ; bewa »ke», oit ke Kmim i & inettekahi ano e »e, he uh»i aaa ii i ka pono o ka lehole* bu a me oa pono p-ls i k» noho'na «nainn. Ua iike pahaia ene keia; io» paha eia ia'u kekabi aina kabi i p«a ai, no kekahi kanaka rn»t. a i loaa iaia enalalo o ke Kanaw&i la pono. he htxhūtha Kinla is. io!c ee Kar?i»i roa ; aka, o ke kipi, pepehi kaaaka a me ka aihue, u» kapa poooia iakou, he karaima." Aole aoei o ke kahua mahiai ma kekahi «oaoao. a o ka lubi o ke kanaka ma kekabi.be maa waiwai, a ua pili ia i ke kino wale no ? o.*a aoei kao i heiuheia at ; ina au e paa i ka luhi o kekahi kanaka mai kekahi kanaka ; e mai a ke kanawai i haawi ai i pono nona,. he kariima ia, a aole be hewa kinfa, a aole e • hoo|Niiia ma ke ano karaima. £ koiia enai | ana paha, o k» ohaiia ana o ka olelo aehke, j be mea ia e hoaui ae »i i ko ke nn«ina manao poiolei oie, a e hoike mai keia koina e hoopaapa.nia ano, e iike me na poino poioiei ole e hoopaapaaia mai nei ma kekahi wnhi' eaeo ka honua nei. {Jiole i pju.) ;