Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 34, 24 August 1872 — Aloha Makua-Ua keokoia. [ARTICLE]

Aloha Makua-Ua keokoia.

Ka IQpr4rlo q Hfr. L. Lawna, ni nVr/nr«i, h 16 o }tUat. !S?2. K I»a> rs i. A pao ka himwu »na. kn hua va 3Ukua. a wchew€he m&i : L"a noho au fna»nei be 40 n»»kahjfci. aole au j n»[>teo aku m* k»hi e, soi* au « aka i k» aioa h*Dao e ike t na makamaka <Jwau tgraie eio pafaa n»J?tcnarr Hawan i nobo i 40 makahiki ma k»ht hookahi. a m» | ka oihiioa kiha ekalēiia hooUhi. sla kino- ' hou. he oat ke ieihapai, Waienea, Ka«raīhae. | Hamaiioa. r.a Kohaii a pu. Nui ioa oa ka> | naka. Ue 17.000 paha. Aole iakou i naaupo i<>\, u« hapa naauao ao. Aole lakou e hele | ©iohelohe ioa »na, a» paa iki no »a kino i ke k«pa H»wan. Ca beSe n#e me ke kapa oie i kekahn m»navra ma kahi akea no, ua paa nae k& waena i ka oialo. Ka lole haole aako loa ia. He mau kuia do. ua ioaa kekahi . ike euku o kn heiuheiu [Aiapala. He poe huli ma ka poM, a he roau hoahaoaa ekaiesia kekahi, uuko ioa nae. >iui nae ka naaopo, ka hemahema, ka nele, ka pohoio ana ileko o ka pouii a me ka make. Nolaiia kuu h«ie ana mai a neho maanei i ke?a mau maI kahiki, e imi, e ao, e hoonaauao, e hoolako, e hookuonoono. e hoala mai, mailoko mai o ka pelapela a tne ka pooii, e hoohoii mai.a e alakai oku i na kanaka Hawaii i ke oia mau ioa. Ma ia hana ua lilo ko'u reau makahiki ikaska. a me ko'u mau makahiki nawaliwa!:. a e li!o ana hoi iiaiia ke koena o ko'u oia ana. Ina ua puka moi kekahi mau pono, a pomaikai no oukou, mailoko roai o ka'u mau hann, aole loa no'u ka nani ; no lehova no ; aoie a'o mea e kaena ai, aoie ioa. Ua hana oukou i ahaaina nioha na ka maku»—un hui po ma ia hana, na kanaka Hawaii, a me na baoh. na hoa aioha pu. I akaka ke kupono ana o ko oukou haawi aoa mai i keia ahaaina aloha, ke ku nei au imua o oukou e hai iki aku i kekahi mau hana a'u iloko o keia mau makahiki he 40. O ka'u oihana nui. he oihana mi3)ODari no ; aka, he nui na kokua e pili ana i keia oihana. Hookahi no kino, he nui nae na iala, a | nui hoi na oihana. Ma ka hai ana i ko'u mau ano, i ka'a mau hana, e kahea aku ana au i ka poe i ike maka e ku, a hooiaio mai ke hiki. 1 ho'u ano kanaka, a hoanoho. He kanaka no au, e like me oukou, ine na kanaka e oe. Aole au he akua, ina he akua au, ina ua sko kake i ka olelo Hawaii ; ino he Akua au, i!-a u.i ntau ka īkaika, aoie loaa ka mai, ka n.'i =va!i\va!i F aka, ua loohia pinepine ia nu [ : ka niiii, i ka inaka eha, i ka nawaliwali, a j ».» nak? ann hoi kuu kino e hke me ko oukou. i Ai>!e paha j hemolele ko'u ano kanaka. lia malaum no i nn kanawaio ka aiaa. Aole paha oukou i ike ia'u, ua hopuia, ua alakaiia imua o ka Aha Hookolokolo uo kekahi hewa, no U'kahi knraitna. Aole paha i loheia he kanuka lioopunipuni au, a hooko ole i ka'u m:iu oleio hoohiiki. Nui na koai a hoolimaiiina u*u me na haole, a kanaka maoli—aole iakou i noi nmi i palapala aelike a kakau i na moa ; no ke aha m ? no ka manao paha, o hn ko ana no ka mak.ua i kana olelo, e like rno kn mea maa ia io. Ka noho malie, a akahai, a oiuoiu, a aloha, a hookipa, me ka oie, o ku ka mea ike » hni akaka mai. Ku no kekahii. a hooiaio mai—ma ke ano kanaka. a hainoho, uaalakai pono kn makua i na knnaka. i na haole. iT* ~ Kuu ano Keristiano, ano haipuief ua akaki ia oukou, ka hapa a oukou i ike ai, om ko waho. Aole i hemoiele ioa ko'u ano haipuio, aoie hemolele Pauio—pehea hoiau? l*a ma.'ama no au i na kan»wai%ke Akua ( mawaho. ua malama i ka Sabati—Un kupaa ma ka «eao mua ; aoie i huli ma ka aoao Farani. a ma ka aoao .Moremona, a aoao ekalesia e ae. Aoie hoi i puhi haka, a nau baka, a inu rama, a waina, a bia, a pota, a awa ; aole hula, a hana pepa leaiea? a hele i ka heihei lio, i na nana ana i na leaiea iapuwaip, aole au i alakai hewa aku ia oukou ma ia roau mea. Ua papaia'ku ia mau mea a pau. £ ku houi kekahi e hoike mai i ko'u ano haipuie, he kumo kupono paha ia, o hoohaiike ai. Ua leu no kekahi a kokua. Hoonaha hou ka ma.ku», a himeni hou ka papa himani enn ka Hae Hoonani. M Kai a mau i ka nan»." A:c. A pau ka himeni ana. ku bou ka makua, a hai i kona ano--3 Ktrne vtart. He kane mare au. o ka wahioe mwa. ua hala kahiko ia i ka lani; a eia mai ka wahino hou, kooa pani. l*a akaka ko'o a©o kane marr ia oukou. Ua āiakii pooo paha au ia oukou, i na k«ne Haole, . i ōa k*ne Kawaii. nia ka maiama ana i ke kaoaw»» mare, k« maiama poooana i ka wa« hine, ka noho oiuoia a kuikahi ana, me ka hooiako pc*no. ke kokoa pono. Aka, ua haa:»ie pmepine ao i ka wahme no kekahi mau is. a wiaa hebedoma, a kau i na hana kaomaka he nui wrafe maluna ona, ia'u i heie ai e kaapooi ma ko'u kthapai, Hookiumaha au » īa no kuu a!oha ia oukoo—i hiki ke heie a iuun* pa, a ha\ %ku i k» ke Akua oieio m oukoo. L r a n»au nae ke aloha i ka wa!jine; a no kona aloha ia oukoo. oa ae oia e noho mehameha pinepine, a ioihū i h»ki ia u k<» hele a ike, a ao ia oukou. 4 Aiu ano pomk, o V i'Hii. Ht makuakane au, mau keiki peoo» ka'u, h# mau keiki haoai. l*a akaka loa kwa ano o*u ia oukou. U» ike i ke ai»o o kuu ao a malama, a »i»kai ana i na k«iki ponoi, me keano hoi o na ke:kt. Auhea ka'ui ®au keik» l,hf«b» ka !a- -■ kod * Ua malama poooia aoei ? Uā , hookue «tl!e i» anei e heie lalau waie roa nai

la noa ? ina na Sab«ti ? Ua ao anei au ia 'akoa t k» hcU v i ke pohi haka. i ka ino rama. ? Ke kue oei aneī Ukoo i na kaoaka Hawaii rae ke aioha oie. a ao ole ia iakwi ? Owai ka i aaa i ko eokou mlu kuieana, a anuhi i ka bake Heiu na na ku!a, a kokua nui ma na Kola Sabati ? Owai ka \ ao,i na Hawaii ma Waialua ? a e ao ana i na keiktfcane Hawaii ma ke Ko'a nui o Hi!o ? Owai hoi ke noho pu nei me na makua. e koku» mauana ma ke kula Haoie. a ma ke Ku!a Sabsti ? Nawai keia palapaia aloha makua. i hooilua mai e heluheluia imua o keia anaina hoa aioha, no ka hookapuia o ke kino, a hiki ole mai ? £ ku kekahi a heluheio ia palapala—He pala f 3!a aloha keia na C. J. L*?ana, i ka makuakane, a » ke anaina raa imioia. A o na ktiki Manai, be poe kaikamahine Hawaii ka oui. Ma ka makahiki )S3S ka hoomaka ana e lawe i na kaikamahine lioko o ko maoa ohaoa, e ao. e hoooaauao, e faoomakaukau la iakou no na oihana wahioe. a makuwahioe mahnpe. Ma ka hoomaka ana, okoa īki no ka noho a ai ana : a mahope, ua like pu no ka noho, ka ai pu ana, ka hanai ana, me na keiki peuoi no. He mau keiki Hawaii ka nui, a he mau keiki hapa haoie kekahi; eiua i kekahi manawa, 5. 7, 8, i kekahi manawa iioko o ka ohana ; ua iilo kekahi i mau wahine na na kumu, a Kahukula, a ioio, a iunakanawai, ua make kekahi, ke noho maikai la kekahi ma kahi e ; a, eia no ke noho pu nei memaua, elima kaikamahine hanai. Ke aoia nei ma ka oieio Haoie, &c. ' E ku iluna, oukou eiima me na hoa kula haolē e ae, a e ineie mai ia makou ma ka oilwiiaoiu. " Murching on, Marching on, Glad as birds on iht wing, &c." 5 Ko'u ano kanmana. He hauniana ka oe! kainoa, he kujnu on i heie mai nei e ao mai ia makou ! Ae, he kumu no, ]>ehea la uae e hiki at ia'u, ke ao ia oukou, ke loaa ole ka oukou oleio ? He hana nui ia, ka ioaa ana o ka olelo Hawaii. He oielo paakiki loa paha keia, aia keia haoie, Olohana (John Voung) he wahine Hawaii hoi kana, ua noho he 40 makahiki maanei, aole nae i looa ka olelo Hawaii. F J ehea la wau ? e ake no e loaa koke, i hiki ke kamaiiio, a no, a pule, a haioWo, a kaknu lima, kakau buke, ma ka oieio Hawaii. E loaa paha, aoie paha ; ua loaa nae i na misionnri mua, a i kuu hoa nei, Baluwina, e hoao paha. Ka hoao iho la no ia, a imi me ka ikaika i loaa koke. Paa na hua, A, E, i, a hiki i \V, i ka hora hookahi, ma ka hora elua, ua loaa ka houkui, a po ka la, ua ike i ka heluhelu. Ka ak<taka mai la no ia o ke anaina i ka hikiwawe o faa ioaa o ka olelo Hawnii i ka makua. Aole pela ka* malii Hawaii. Na kumua'u, Biluwina, Manae, Hueu, Dans,) na kanaka a pau. xMa ke aoia, ma ke kamailio pu, ma ka ni. nau, ina ka lohe, ma ka heluheiu, ma ke kakau K loaa iki no, a ma ka pule elima, ku ka makua imua o ke anaina ma ka luakini, a hai i ka olelo a ke Akua ma kaoleio Hawaii. iMe ka hemahema no nae—aka, ua ahonui ; kanaka, aole akaaka mai i kuu hemahema. Maiaiia mai kuu hooikKika ana i makaukau eao, rhai, e haku mele, &:c., ma ka olelo Ilawaii, he olelo maikai np, he olelo ano mele, he olelo hope ole hoi. I kekahi mau makahiki, haalele au i ka'u olelo ponoi, uuku loa ka nana ana, iilo kuu ; mgpawa ma na kakahika nui, mo na ao, ma na po aumoe ma ka huli ana i loaa oono ka oukou oieio. A k« mau nei no ka huli nna. A, pehea ? Ua loaa anei ? Ka ae like no i& o ke anaina, ae, ae, ae. Ae, ua loaa iki no m ia'u, oole nae i poloiei ioa, aole pau ka heinahema, nui hoi na oielo i koe, aole i ioaa ia'u. Aole ma kaolelo Hawaii waie no ka'u ao haomana ana, ena na buke haole kekahl, ma na buke hoonaauao, na huke lapaau, na bū|qj£ wehewehe Baibala, &c., &c. f i hiki ia'u lie hoonaauao ia oukou. He haumana hoi au ma ke ao ana i ko Hawaii nei ano, ke ano o kanaka, na hano, na ouli, na mea mau, Lalau pmepine au mamua, a hoonaukiuki ia oukou no ka ike ole i ko oukou mau ano a pau—na mea pili kahiko u pili mau i kanaka Hawaii, Ua huliau ikooukou ano a pau, he 40 makahiki me ka loaa paha 0 kekahi. me ka ioaa ole paha o kekahi. Ke huii nei no, no ke aloha i hiki ke hoonu. auno, a hooia. Maanei ku ka papa himeni a meie. '• liamau, e na hea, iee o nti Ao pv, &e. H Himeni 343, a kokua pu na pahu. me na ohe. 6 Kuu ano kumu. Ka'u hana mua ia. o ke ao kumu ana. Ma ka noa ana o ka Saboti mua, kuu hoomaka ana e ao i na kanaka Hawaii. me o'o mau hoa pu. Na elemakuie »ke oie ka*u <nau haumana mua» ma ka A a hookoi ke ao ana. Ua loaa ka A, a me ka hookui ia'u a h>ki ke ao maiaiia. £i» ka maloko nt« kekahi haumana kahiko ma ka A, a ke man nei oia malaiia. Aioha ino ! He kanaka pono nae. A, mahope, ao no au j 1 na kaoaka makua me na kamaiii ma na! kuia. a na eaea hoooaauao he oui «raie ke ! ano. Eia kekahi mao kuia a'u i ad ai. ! 1 Kula no na makoa a me na kamalii; | ma ka o!elo Hawaiu a ma ka oielo kaoie i ] | kekahi manawa. I 2 Kula Sahti oo na makua a kamalii, i na hoīia na haomana Kula Sabati a'o i ao j • ai iloko o na makahiki he 40, oa hiki paha i 1 . la 4,000 a oi. A ke mau nei no lea'u ao ana iiaiia. 3 AVa Hmem no na makoa a kamaiii. ; He kumu alaleai himeoi au f a hiki i ka *a , ioaa'i na kaoaka Hawaii i makaokau m

ki oiham himem. AUi'.a hemo aa. E hke m« oa kub 1«, kola b Dotaa loea ca kuma Hanrsit i oaauao» alnla b«no aa ililo 55 oihana m lakao. a i ka'a wahine hoi. Nai ka'u oiau kuia htmeoi, p«kabi. paiua. pakoiu ena ka hebedotsa hookahi. i uka, i k&i, » waeaa. io. ia nei. 1 ka bai ana ma na bti< kuia, co ke a!oha. ī iasa n« leo mefe i kanaka, j kamalū. U* poloke nae ka leo i keia wa, a bikt oie ke hapei ia eihana. Ke kokua oei 00 nae ao ma!ai{a ma ka taea hiki. 4 Kula Kiemu a tene. Mai ka b9oaJfefci aoa, a hiki ia oei oa kola kamu. Kīa p«ha tok&hi maa kama 1 ao ia e a'u m% fijp kuia kuiuu tnoa. ina pela eka ae oukoa i iuns. k"u 00 kekahi a aeeoai. owau, a owail,. a owao hoi. Ae, ke raau nei ko ke A»ini iokoaiaikai a hiki ke olioli pu kakou i keia la. He kula makahiki keia, he kula ma kela a keia makahiki, uuku ioa oa makahiki i hauie. He ku!a loihi kekahi. he mau m3ia-< nia, he mau fc£bed iMna qo kekahi, he mai ia ko kekahi. Mainua, akoakoa tuai ua kumu o Haeaakua, a o Kohala rua Waimea, he ha* r>eri a 01 ioa, akuy a na lakou no e malama la lakou ibo roa haie a na kamaaioa i hookipa aloha'i. Ama Hamakua kekahi mau kula kumu. Ma Waimea oae ka oui Owai na haumana o keta mau kuia ? aa kuniu no e ao ana ; ka poe 1 puka mai rrai!oko mai o ke Kula Hnnai o.Hilo, O ke Kula nui o Lahainaluna, ka poe hoi i hele ole ia mau ku!a, a me ka poe e makemake ann e hele ,ia mau kula, a e lilo hoi i mau kumu. Nui ! na kumu i hoomakaukauia mn kaoihana ku- : mu ra;i keia raau kula kumu. Na na hau- ; mana i malama ia lakou iho mamua—ia la- ■ kou ka ai, ka ia, &c. Ama na makahiki | mahope iho nei, na ka Papa Hoonaauao i ; .*nah\ma ina haumana. Ke mau oei no ke ; kula kumu, me ka hoomahuahuaia 0 na ma- ; nawa kula, eha ka, manawa kula tna ka ma« ! kahiki : a ke tnau nei no ko'u kokua ana ma ! ke ao ma na kula kuinu, no ka mau ana no : 0 ke aloha. "> Kula Kahima. He Kula Kahona ka , kau ! Ka i noa ma Wailuku wale no ke Kui la Kahuna, i aoia e Rev. W. P. AlekanedeI ro kou hoa ! Aole malaila wale no ke Kula • Kahuna. Nui na kula kahuna hilii ma kela I ama keia wahi. Eia keia kahunapule ma ka awai nei me a'u ; ea, ma Wailuku anei oe iaooi i ka oihana kahuna ? Aole ; ma- * hea hoi ? ma ke kula kahuna a ka makua, ma V\ r aimea. He kahunapule anei oe i keia |wa ? Ae—He kahu ekalesia anei oe mamua ? | Ae—A ke kokua nei anei oe ma ia oihana i | keia wa ? Ae—Ooe wale no anei ka 1 aoia j ma ke kula kafruna a ka inakua, a lilo i kn- | huna, a i kahu eka)esia ? Aole—Aia ma i Hamakua kekahi, aia kekahi. Ua j ike maka anei oe i ka make emoole ana 0 ! kekahi haumana 0 ia kula i ka wa e kula ana kakou ? Ae, ua ike au. (Ja vv«hewehe | iki ia ke ano oia make ana. Mai ka makaj hiki 1836 kuu ao ana m®?na mea e makaukauai kekuhi poe kupono ma ka oihana kahuna, b ma ka haiolelo ana ma na halawai, ; 0, ma ka malama a hanai ana i na eka!esia. j Nui na haumana, ua hanen, a haneri, a haneri hou paha. Ua lona no ka makaukau iki ia lakou ma keia oihana. Aole paha lakou a pau i poniia e ka Ahahui kahuna. Ua j poniia nae e ka Uhane Hemolele, a ua lilo i ■ poe haiolelo ma na halawai nui, a uuku hoi, mai Hawaii a Kauai. Mui no ka poe i ma- ; ke 0 lukou ; a, aia no ke noho ia kekahi poe j ma Hamakua.n Hilo, a Kau, a Honolulu, a | ma na wahi e ae ; a,eia no kekahi poe ke i noho pu nei me ka makua, e kokuaana ia ia ! ma ka haio'elo ana i na Stibati a pao. [ A, maanei, ninau ka makua i kekahi hooj ie ano Haiolelo ma ka aoao Medotaika WeI sele, no ke ano like o ko lakou poe haiolelo, I keia poe haiolelo 0 ka'u kula kahuna. ! Ae mai oia, aa iike no. ; Aole ma kahi hookahi keia kula kahunn a'u—ma na apana, na ekalesia he 14, 15, | o'u ; ia'u i kaapuni ai e ike i naekalesia, ma | ku pau ana 0 na halawai nui, ma na po, a ! aumoe loa ka'u kula pu ana me na luna, na ; mea ui hoi e kupono ana i ka haioielo, &c. 6 Kula Kanawai aupuni. I ka hoopuka ; mua ia ana mai 0 na kanawai hou, i hooho* loia ma ka Ahaolelo Aupuni, ma na nupepa | a buke paha, nui na me=i hou, na kanawai j hou 3cc., nui ka pohihihi. Alohn makun au ; iaoukou ; hoolako au ia'u iho i na nupepa, ; a buke kanawai. (Eia hoi ua mau buke rei, ; hoike ka makua) a kula pu kakou i ike i na ; kanawai hou ; 0 noho a loohiaia i ka hihia, a hoopaiia no ka īke ole ina kanowai. Nui kau manawa i lilo i ka oihaaa kumu ? (Me i pau.)