Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 34, 24 August 1872 — KA MOOLELO o KA AHAOLELO 1872. [ARTICLE]

KA MOOLELO o KA AHAOLELO 1872.

(Koena mai kda mau pule mai.) \ Ke manao paa nei au, ua hoike iho ia au ; "i ka hiki i ke kanaka ke hoohlo aku i kooa ipono p)li psa i kekahi mea e, maiaio o na kanawai e ku nei: a he waiwai kalepa kanaka, a ua hookaawaleia he hookauwa ano like aku mahope o ke kauwn ' me ka hana oW i ke ksftfifTK»: « o keia mau mea a pao, ke tcuē waie nei oo i ke kumu- ' kanawai. He pono e hoopauia keia kao*wai,' aoie waie no na kumu i boik#ia maluoa. | • ain», oo na kumu kekahi i ho<?k'*man» oieia mai e ka Loio Kuhina t ke kau o 1870 e; kue ana i ka paoku o ke kumukanawai. O na hiohiooa o keia hana. i na lima haoa a meka io o kona hopeoa. oa hoohewa iike no ia i ka haku a me ka kacrcra. He mea e aooninoni ai ke kaoaka. i ka wa o ke kaua kuto«o iho nei ma Amertka Hai, oa hoahu ae kekah» poe o keia aopuoi mokopun» i fcc dala mooli, malakeke a ene ke kopaa ma kekahi waihona maoawalea i na koa eba mamuli o ka hooikaika aoa e hoop«u t k* hook#awa kuapaa, a hoouua ako la, o oa maiakeke a me na kopaa, o iakou oo oae hoa a ka hookaowa kuapaa. Ria hoo, i ko kekahi nupepa komo aoa mai e hoopaapaa oo keia ro«a, ua kahan he ma« lai&a mawaen» s ( ke»a «naina. a ua lilo i me« wmlania mawaejna o na aoao elua, • like me na mea i ikeia 'ma na moknaina hema o Amenka Hui* i ka wa mama« iho o ke kaua huiiamahi o la.

Alipaiii. K* 1 };-■> 1; **' t % cu> ki'ka.i p«uahi uu>. raa.ur.s «. k»•».;u. 1 h-.k*> tv,a Maui, ui kapai* r > • 1 aua i ke ahj. e ns on* mahiko. < »> v ho.ksna a ka ottpep#>fce kumu t pi*i &i > ke sht. I ka he'eana a kekahi luna aupun. e uuka: k?\i li inahiko. ua howk? nui .i j ao • o ka nupepa kf kua»j i pau as. ak.i. ka r : ioa o na dala ohi inua ; haawuA 1 kj ; .u na a rae kt hca:o walo ana aku a : c . -e ioihs waie ai 1 ki nian3vva haaa e k- kauian a ua niokumokuahua k& 110 :,\ pa* ,oa.;. W - kumu m 2 pii« :Li aku, aka. ae 1 nae ua haole mahiko, a hoohoia ;ho ix i:.* oko 0 kekahī h*itwai e pepe!;: ; k.i mp^p. Pehen ia kn iike 0 keui h»U4 ra* liawa.i nei, me ka hana 1 ikeia ma na nu>kaa;;u h«--ma 0 Amenka Hui man»ua tho o ka wn kaua kuloko. Hoohoio iho in ke»a ro*u iiao;e mahiko 1 na OUMO hooho>o, e hoopi e r,m . ko Ukou iauna ana me km nupep«. a hoi \ piepiele maj me oa h®c!c kaiopa e hooiaha nun i ko lakou mau oieio hooiah» miioko 0 la nupepa, a hoounau m»t e pine hoolaha akea. Ke ae aku oei au 1 km u<u ana ae o kanaauao 1 loko 0 kekahi oihana 0 ke aupuni, a noiaiia. ua mau oieio heehoio ia i hoounnia mai ai ppai, ua hoihoi hou :a'k : 1 Maoi rne ka neie 1 ka hookoia. I ka wa hoi o kela pau ahi m* Maui t haiia ao >»et. ua manaoia e hoouna mai 1 Honoiuiu tu>i ; kekahi poe 1 hamoia na maka a eleeie. a o ka lakou hana, o puht I n« haie o ka l.uni Hooponopono 0 keia nupepa a e hoike aki no au i kekahi polapnla i kakaum roai ia'u e kekahi haole, 1 na ka au malaiia 1 ka wa 1 pau ai na hale i ke ahi, 1 na. U ua kipuia au. a i oie ia f e lūa'u rrn ka amana. i na aoip la e ki pu a e li pu, ia \va hokaht" l'a mokumokuahua ioa aku la paha kela haol«» i kona wa i noho ai ilalo me ke koko oluoiu, a mai i kona hoa kanaka pepehi A m* h* mea !a nopaha, ua mokumokuihua pu aku ia no kekahi poe e ae oia poe, i hui ai iakou e lawe i ke kanawai iioko 0 ko iakou i'mi, oia hoi i ke kanawni powa kanaka. Ua :ike ioa keia. ine ka hana a na hao!e haku hani 0 na mokuoma hema 0 Amenka Hui. Ke paa nei ko'u manoo. o ke kanawai no ka hookauwa ana ma kein aupuni, kr ku nei me ka pane o!e la 0 keia mau hana hoohaonaele. 1 ka wa a oukoo eofe!oaknai i keia poe mahiko i ka hewa 0 ka imi ana 1 ka iimi hana, e oleio mai ka inkoa, ua r t Aha Hookoiokeio e hoopai mni i n* paahnn no ka hewa, Heaha ia ko kakou Aha li - kolokolo? Owai la ko kakou mau Lanakanawai? E nana mua ne kakou i na Lunakanawai Hoomalu a apanh paha, kah< a ke kauna e hiki mua mai ōj, ua komo hohonu % komo ole paha i ka mahiko, a ke paa n<»i p,\tn hookahi a oi ae kauwa maia'o 0 na pa'apa 1 kep». O ko kakou Aha Kiekie, he eiua o likou mau ona mahiko, a ua komo nui ioa iloko 0 ka hooulu ko. O ki hope !oa, o ko kakoo Moi, he ona mahiko no 01». H" ka kaikihi waie no na paahana hiki ke uka 1 ko iakou kuamooe hikiakuei i ka Aha Ki^kie Ua like loa no ko kakou paahana kepi;a e iike me ko na kaowa kuapaa imoa o ko Loustana Aha Hooko!oko!o. Ca hewa i.?* ko kakou kanawai. Aole paha e pono aoa na hewa. l-na he manawa ko'u e heie ai e 1 makaikai i na apaoa e iko o keia mau moku, aole au e ne!e ana i na moolelo hewa he lehulehu & waih* mai imua 0 keia Ahaoieio. Ke manaoio nei au, u e iawe kokeia mat ana ka poe hookaumaha, i na he kanaka hookahi a lahui paha e a j.«o- --; pai aku'\ Ke makemake ne» ka Luna o j Hana, o ka lahui hea ke hoopaiia. E h<*:e j ot« 1 Amenka Hui a e ninau aku ra»;s :a | pehea la i hoopai ai ke Akua m iakou. ;;<■» ko !*kou hookaowa lm«pa« ana i ko iawoa : poe hoakanaki. K helohelo i ka mooleio a e hana ae. K« manaoio oei no hoi au e hoopai» mai aoa ookakoo, aoie «u 1 mamo e ponMikai ana kakou ma ke aoo he Uhui. aole loa. He lahui lakou e hoiomua ana ke niaiama iakou i keia aoo hopaaoa. I ke kamaiho ana aka no Porto Rtco, oa oieio ae kekahi mea kakmu nialoko o kekah» oupepa 0 Na lokm peneu a oiai, 0 ka hoooui a o»« ka hoomauoauoa i na hua 0 ka iepo o kfia mokupooi. oi* aomoe» ke kahoa o ka paahana e hoopaam ma a me ka bop*oa o ke aopan: ino e hoohoio moa oif ai i ka pomaikat 1 keia moa ako, 1 o« aoleiakoo e hoopau ana i oa haoa i ikeia ka hewa Eia 00 he poe lehuiehu e manaoio n««, o oa kamma, ua kae s ka ooho aoaioa aoa, 1 oa he iahui a he kanaU hookahi paha, a hahana mai aoa 00 e na hoopai kopooo ota aoo. Ke makemake nei paha kekahi poe oloko o ke»* Ahaolelo e

I iWe 1 lekahi n»ati pauini kupono e laweia oaikAo m3i o ka Doke hemo?e'i<», » n* r*i* e \*\r* rr.&( m a*j i ka Paala okio peiH 1 !: I. ra llika. p haawi aku o« na tao« t ka r t "i pono. a ka ewiewi ©te; o* ik? euk' j. hr Haku kooukoema ka l»ni" a pela n :q; k*wnr ; ; o.f oele m» kekeki *rafts eae o» ' ;k? f e !e,'o rns? nei: "Ke hana niai nei 0J» vj , i,a pc:oiei. i rf«e ka hoopono no ka a hov/lohiJ»" Ke mauaoio nej au, i- ;ihi r."; kak-)j » ko kakou poe iima Sani. a na peia. « J honpema rnai ana kakou. rv.3j nei au. M henehe»eia ina» ana au i.u » - r.ar.-n3 r ri»€;i ae la.e Uke ene a'u • ka '.va i aka. ua hana su ma ka ;nf-2 an i loanau-o a. o ko'u pono ia. He ► anako.u u;i nsakau;ki o ka hoeueu ana ma Amer;k"». a hoopaiiia a* ne: ko l»i : a hookauwa kuaj>a3. a e hke paha auanei peia ka loii>: mamua oke kaaw.ife ana aku o ke»a iioo!uhi ne»i:a tnai keia mao mokupuni aku ; a no 'J .':.o. e hana no iu, a e kali me ka rna. :.30 e h.i»; >o mai kona hopena. Uah*ieinai kakouena Lunamakaainani e imahma i La pono o ka poe nana 1 koho nini n»a na pono a ke Akua i haaui ma; a . n naiaila ;iu e noi aka nei, e kokua Uakou i ke;a bi!a. e hke me kona kulana e k j ?ies, me ka manaoio, na oi ae keia mamua o k'* Kanawii mu-i. i r.a w.i e hiki mai ana, oka poe i koho taa LI ii. h'" mau kumu ko lakou e oiiv.. I*; Ma k" iii.i. ui t;aheaia na ae a me na hoo.e. a penei kv kulana : Ma ka aoao e ho. apotiO ana i ke Kanawai hookauwa hoopna, Kupskee, Kipi, Hikikoki, Halemano, Naihe,. Kaihelam. Nui, Kahananui, Kale Kauka,| Kapumai, Knukahi, Kaiki, hui me 12 alii, i'-.ke 2-1. M& ka aoao o kn Bila, Mr Nawahi, Matina, Kaai. Aholo, Kaukau, Nuiuna, Kaiue, Lonoa'a. AJapaki, Keo Kaaka. Mikaiemi.

Poii. Komoikehuehiu, Paikul», Kekoa. Ma ke noi ua kapaeia na rula, a ua waiho ia mai e Mr. Aiapaki he oJelo hooholo, e he-iuhi-iu aiua la na biia e waiho ana ma ke pkaukau o ke kakauolelo, ma na poo, a na hua ♦.» kamaiiio mii, i na he biia hoopaapaa. Hoolioloia. Heiuheiuia nioi na Bila malalo iho: 1 £ hooioli 01 i ke kanawai kiure. 2 £ haole ana i L;i mana o kekahi Lunakatvai Hoomnlu a apana nia kekahi mau hihia: 3 E papa ana i ka hoowalewale e haalele hana ika poe i hoopaa palapalaia. 4 £ papa ai i ka hoopaa ' nm i kekahi maialo o kekahi palapala hoopaa i hauaia maialo o ka pauku 1417 o ke kiv>:n: 5 £ hooloh ai i ka pauku 1423 o ke k» ua: £ hooioii ai īka pauku 516 o ke kmia, a pakui hou i pauku e mai: 7 £ hookomo mai ui ī kekahi mau mea ine ke dute oir: S £ hoopnu ai » ka pauku 7 mokuna 13 o ke karaima: 9 E hookuu i na makua keiki : iehuiehn, mai ka auhau kuin aku: !0 E hoololi ui i ke kanawan i hoaponoia i ka ia 23 o lune ISOS. 11 E hooliio ana ika aha apana o Waiiuku i Aha Hoomalu. 12 E piii! ana i k:\ hooholo mokunhi piii aina. 13 E heoloii ai i ke kanawai e hooponopono ai i ka maheie wai o k*a apana o Lnhama. J4 E « ho<'ioi: ika waiho ana i kekahi inau puu ; t iain iloko oka waihona oke aupuni i aponoja j ko Ja 30 o liiine, IS01?- 15 E hooponopoao ai a e hooioli i ka pauku lSa me ka mahele 1.2,3. 4, oia pauku hookahi mokun» 29 n ke knnima. Ho,>pnnee ka Haie. Lu hana (Ui—lulai IS. Hoomakaia na hana e like me ka inau. iioikeia mai, uu kakau poepoeia ka biia v hooponopono ai i nn hora hana o ka la, a ma ke noi, ua waihoin apopo iieluhelu akoiu. Hoike mai ke Komile Wae i kohoia'i e noonoo no ka Lūia e lioomalu ana i ka po<* e hana ana i na paiappla aeiike i hanaia malalo o ka pauku 1417 o ke l\ivihi. ii3 knpae iakou i kekahi. a uu pani hou ;.i ni'ii iio l)ila iiou. \Vaihoia ka hoihe nin ka papi, a ua ae ia kalnla hou e waiih» maiaio o na rula. H ipana iiia iiHiaa o.ka ia, oia ka heluheiu aimi aua i ka btla e hooiiio ai i ka Lunakanawai Apana o Wailuku. i Hooinsiu, a hoopanee ioa ia. Heiuheiu aiuaia a hooholoia me ka liooiolī i ka b;la e ptli ōna i ka helu a nje ka ohi ana i na auhau, i aponoia i luiai 30, IS6U. | lleluhelu alua ia ka bila e hoole ana i; k« biU aie «Va mea i make, a waihoia J ma ka papa. i Heluhelu aluain ka bila e hoololi ana i ka pauku 924 o ke Kanawai Kivila, a ua hoohoioia. j Heiuhelu aluaia a hooholoia ka biia e hoololi ai i ka pauku 18, «nokuoa 29 o ke Kanawai Karaima, a ka mahele 1,*2, 3 a me 4 o ia pauku. Heluhelu aiua ia ka bila e hoole ana ī ka mana ole o kekahi Lunakanawai Apana a iioomaiu paha, e hoowolokoio i kekahi hihia ke pili i ka Lunakanawai. Mahope o ka hioopaapaa ana a me ka hoi ana maii mai ka hoomaha awakea ana nm.i hooholoia iiiamuii o ka hoopili ana •ku o 141S mahope o 1417. Aka, ua' hoopanee loa ia ma ia hope iho. l*«e ae i ka mana o kekahi mau Lunakanawai; Kaai, Kupakee, Aholo, Kuiheiim, X«i. Kahaoanui, Kale Kauka, Kapum*i a me Kaukaha, a huiia me 10 ali» i lik? 19. i

I*«>e : Katakatta. Nawahi, Haiemanu. Natiie. Kiukau. Lor.ogea. Nulun*. Kaiue. Aiapaki* Keo Kaaka. Mikaiemi. Poh, Kmtimkehitehti f Paikuli, Kekoa a n»e Ratfci. like 15. ' Mehihelu a!itz «a ka bifa e hooloii ai i ka pauku 11 Jio ke KtVila, a ma ke noi, ua waīhoia ma ka pap«. Heiuheiu aiui ui k& hUa e papa ai i ka iioopaa ana ī kekahi nialalo o ka paiapa. !a hoopaa i aeia maialoo ka pauku 1417, oke Kmlo, mahope oka pau aoa o ka manma i oleioia tnak)ko o ta (>aiapala kepa, a ua waihoia i ke Komile Wae, nona na lala : Keo Kaaka, Alapaki, Halemanu, N r ui ame Bi!iopa. Heiulieiu «'i!u-j ia ka hila e papa ana i ka hoowalewale, e haaieie ai ka poe i ke- r paia maialo o ka pauku 1417 o ke Ki\iia, a ua waihoia no ke kope poepoe. Ma ke kapaeia ana o na nila, ua ho; ike inm ke Komile Pai no kekahi mau biia i pau i kp paiia. Heluhelu alua »a ka hilaepiii ana i na Jore, a hooho'oia. Heluhehi aiua m fea hila e hooioii ai i ka pauku 316 o ke kiviia, a iioopnnee ioa ia. flor»f>arieeia ka Haie. Ln hana 07—lnlai 19. Hoomakaia na iionae like/ne ka /nau. Hoike mai ke Komile Pai no kekalii biia i paiia. ' Hoike mai ke Komiie no 11:1 iiana hou, e hoopanee loa i ka hoopii a Kwa, » mo-; uo no Ewo. No ka iioopii i alanui hou i no Kok;iako, ua waihoia i ke Kuiuna Ka-1 laiaina. | Hoike mai ke Kakauolelo no na bilā |

malalo iho. i pau i ke kukau poepoe ia: ] Ile Bila e liooioli ana i ka pauku 921 o ' ke Kwila—lle Bila e hoololi ai i ka pauku 18 u nie na mahele I, 2, 3 a me 4 o ia paūku, moknna '29 o ke Ktiruima—He Bila e hooioli ana i ke Kanawni i pili i ka ohiann i na auheu. Hoolahaia mai e ke Kuhina Waiwai,! e iawe mai ana ke Kuhina Kalainina, he \ Biln e lioemi ni i ka laha ann o ke kao-i koo Hoolaha mai ke Kuhina Waiwai, he! Bila e hoololi ai i keknhi mau dute. ; Waiho mai o Mr Paikuli he olelo hoohooholo, e waiho i ka Bila Haawina a pau na Bila e ae i ke kakau poepoeia. Ka- ; paeia. ; Kapneia na nila, a heluhelu mai o Mr.; Paikuli, iie hoopii no Ewa ame Waianae.! i $250. nn ke kno n Puuloa. Waihoia i ma ka papa. i Hapaiia na hana o ka la, oia ka helu.; helu akolu ana i ka Bila llaawina, a hooholoia ma ke noi a Kipi. Heiuhehi akoiuia ka Bila a Keo Kaaj ka, e hoemi ana i na hora hana o ka la i eiwa. Heluhelu alna ia kn Bila e knu ole aku ana i na <lute muluna o na waiwai ekale-. ,sia, ke hookom6ia mai, a hooholoia me : ka hoololi, Ho»ke mai ke Kakauoleh», ua kakau poepoeia ka bila e pili ana i na Kiure. ; Waihoia apof>o iieluhehi okolu. Heluhelu alua ni ka bila e hoopnu ai i ka pauku 7, mokuna 13 o ke Kamima, a hoopanee loa ia. Heiuhelu alua ia ka bila e hoohui ai a pai i hookahi buke o ke Kanawai Kivihi, j ma ka oieio haoie a Hawaii, a ua kauoha | ia e kope poepue. i Hoopaneeia ka llale, | La haua 68—lulai 20. Hoomakaia na hana e like me ka mau. Hoike mai ke Kakauoleio, ua puu i ke kakau poepoeia na bila e ae aku ana i na waiwai Ekalesia e komo inai a me ka bi- | ; la e hoohui ai i hookahi buke no ke K»vila. Waihoia a Poakahi heluhelu akolu. Heluhelu mua mai ke Kuhina Kalaiaina i kana bila, e hoemi ai i ka laha anu , 0 ke kaokoa, a waihoia mulalo o na rula. I Heluhelu mua inai o Mr. Kaai i kana | Bila no ke pai ana i ka Buke Iluia o na i Ahaoielo, a waihoia malalo o na rula. ī ! Hoolaha mai o Mr. Kuihelani elawei | mai ana ia he Bila e hooioli ai i ka moku-; na 13 o ke Karaima. } Hapaiia na hana o ka la, oia ka Bila e hooloii ai i ka Pauku 18 a me na mahele I, 2, 3 a me 4 o ia pauku, o ka mo-. kuna £9, o ke Kaniima, ma kona heiuhe-« ; lu akolu, a hooholoia. ! lleluhelu akolu ia ka bi!a e hooloii ana • 1 ka pauku 924 o ke Kmla, a hooholoia. Heluhelu akolu la ka biU e ptii ana i. ka auhau holoholonn. i aponoia i ka 1860. < a hooholoia. Heluheiu nkoluia ka btia e pili ana i na kiure» a hoohoioia, i Heluheiu «koluin ka btl* e papa ana i! ka hoowalewaieia © kekahi paahana i paa ' , maiaio t> ka pauku 1417 o ke kiviia, a hooholoia me ka hoololi. e hoopiiiia aku ! ka pauku 1419 mahope o keia pauku Heluhelu aloaia ka bi!a a Mr Kekoa, e hookuu ana i na makua mea keiki ie-!

hukhu, mai k* auhau kuia »ku. imua ° ke Komile o Ka Uaie. ua hoopaoee loa ia. Heluheiu alua ti ka bila e hooponopono nni i ki waī no Lahama. a hoohoiora. Hoopanee k* Hale. La hana 69 !«bi2L 1572. Hoomikaia ka hana e iike me ka mea mm. Hoike tna; kekakauoieio,ua kakaapoepoe* ia ka Biia e hoop«nopono aoa t ka wat o Lahama. a ua waihoa a heluheiu akoiu ia j ke»a la. ' Waiho mai o Mr Kipt he oleio hooholo e noi ana e hookuu ina ehua o na mokopuni eae e hoi. Hoihoi bou la. Not mai o Mr. Kuiheiani, e heiuheiu i kana tu!a i hooiaha mat ai, a hooleia. (Hoikeia mai na bua. na oieio hoohoio, na hoopii. na hoike i hooiaha mua ia ako a>)Hapaiia na hana oka ia. oia ka heiuhelu akoiu ana i ka Btia e hookuu ai i oa dutē maiuna o kekahi waiwai e hookomoia *mai a», a hoohoioia. * Heiuheiu akoiuia ka Biia e hoohui si i ke kiviia rna ka oieio Hawaii a me £neiabi ma ka Buke hookahi, a hoohoioia. Heluheiu akoluia ka Bila e hooponopono ai i ka maheie wai no Lahaina. a hoohoioia. Heiuheiu aiuaia ka bila e pani an? ijna haie inu-ti ma na ahiahi S.ibati, a hoo^ioia Heiuhelu aioaia bi!a e hoololiana i ke Kanawai no ke kuai laau make, a ua hooholoia me ka hooioii inahope o ka hoi ana mai inii ka hoomaha mai.

Heluheiu aluaia ka piia e hooloii*ana i ke Kanawai no ka waiho ana i ke ilala i ka waihona aupuni, a hoopanee loa ia. Heluheiu aluaia ka B»la e pani ana i na hale inu ki manaahiahi Sabati a hooholoiaHeiuhelu aiuaia ka Bila e hoololi ana i ke kanawai no ke kuai iaau niake, a ua hoohoioia me ka hoololi niahope o ka hoi ana /nai mai ka hoojuaha inai. Heluheiu aiuaia ka Biia e hooloii nna i ke kanawai no ka waiho ana i ke Uaia 1 ka waiiiona aupuni a hoopanee ioa ia. Heiuheiu aiuaia ka Biia e hooholo ai i na mokuahi nui ho.'ohoio piii aina ae, a ua hooholoia. Ma ke noi a \lr Kaai, ua hapai hou ia ka noonoo no ka Biia i hoololi ai i ke kanawai no ka waiho ana i ke da|a i waihona aupuni. Mahope o ka hoopaapaa ana, ua hoohoioia ka Biia. Heiuhelu aiuaia ka Biia e hooioii ai i na pauku IS4 a me 185 o ke kivila a hoohoioia ma ka noonoo pakahi ana i na pauku. īMa ke kapae ana o na ruia, ua hoike mai ke komite wae no ka noouoo ana i ka hoopaa waleia ana aku o t.a paahana i hoopaaia malalo o ka pauku 1417 o ke kiviia, ua hana hou iakou i Biia knnawai, a ua kapae ika Bila i la«sabia mai ai. Aponoia. Ma ke noi, ua heluheln mua ia ka Bila a ua waihoia inalnio o na ruia. Hoopanee ka Hale.