Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 38, 21 September 1872 — Ka Pele o Mokuaweoweo ma Mauna Loa Hawaii. [ARTICLE]

Ka Pele o Mokuaweoweo ma Mauna Loa Hawaii.

Ma keia puka a a hou ana mai nei o ika f.cie maiuna o Mauna Loa. ua iiio ia i mea ake nuiia, no ka mea, akahi waie no a puika ne nia ka piko poroi i ka \va e noho ana ina liaole ma keia maa mokupuni, a ua hoomau rnai ia a ana no ku malama hookahi a oi ae me kn nalowale ol>? iho. U na ahi malamalama i wena ae ma kona piko, ua ikeia aku j ia, aka, aole nae i ike kokeia aku ua nalo- ■ wale a ua pio, a i ole io, uaneemai la a nna- | laio iho ma na aoao o ki mauna, kahi a ka pele i kahe mua raai ai i na makohiki 1&")9 a me IS6B. Ma ka ia 2 o S<'patemaba, kau iho ia ke-! kuhi hunkaī ake e ike i ka Pele maluna o Mauna Loa, ma ke Kilauea, he umikumamalima ko iakou nui, ke hui pu ia hookahi ltde, me ka inanao e p»i iiuna o Mauna Loa, a e makaikai i keliah» o na peie kiekie ]oa ma ka ili honua ne». He wa maikai keia,| a ua iahilahi ka ea, o o na hiohiona o ku poe ; pii inauna, me he inea la, ua poloaiia, aka,i ua hoomaopopo e no kekahi poe, e halawai mai ana me na pilikia ma keia pii ana ma ke ala nahelehele a aa,a i manao wale ia, he mauna hiki ole ke hookokokeia, a i kakaika- | hi wale ka poe i pii mamua, e ka poe auwa-1 na hoopaakiki. He mea o)e no paha ka hai ana aku i ko i makou holo ana ma ke hilauea, ka mea na-! na e lawe nei i ko kakou holo ana mawaena j o ko kakou mau mokupuni iho. I ka hiki ana aku i Kawaihoe, ua hoomaikeikeia mai makou i ka ike mua ana aku i ka hiohiona 0 ka pele, he kanal ma paha mile ka mamao a ui aku, e ponaha ana ka nani o ka punohu j me he (eiome) hale bele la ma ka piko o Moi-1 una Loa, a hohola ae la me he alii nui la ; mai Mauna Kea nu ka hema n hiki i Mualalai ma ka akau. Maluna ae o l<eia halei bele, he mau ao uwahi e pii ae ana iluna, a j Ualalewa aku la ma ka nkau, me ka maln-l ! malnma aiai e hoolele aiia i kn malamalama | mai ka luo pele inui o lalo, a hoomnlamnla- ; ma ne la i ka mokupuni o Hawnii a me ka monna, he mau mile a puni. Aole i .keniakaia aku ke ahi mailaila aku, aka, h« lolani malamalama wale no ka i ikeia nku, me he mea ln, e hoopunipuni mai ona i ka noonoo e manao aku, he pouhana ahi maoii. I ke ku ana oku o ka mokuahi ma ka honi 1 nhiahi o ka }a 4, ma kahi awa kupilikii o Kaalualu, oia hoi, he wahi kuono uuku, ei kokoke loa aku ana i ka lae hema loa o Ha-I waii, hoopnein nku la makou ka poe makai-| kai-pele ; a ika ioua ana o na lio o kela a me keia, loaa koke iho la in makou ke kuamoo e hiki aku ni i kahi kauhale o Waiohinti, he ehiku mile ka mamno mai kahi ku inoku aku, a hiki aku la makou i ka nluna ahiahi inalaila. Ua haohao na knmanina i keia huakai nui i ikeia niai i e neeaku ana, me ka lohe ole ia mamua no lakou. O Waiohinu, he wahi kauhale uuku hoonohenohea no ia, e moe ona me he punanoi la uia kahi nwawa wuku ma ke kualapa heuv.\ loa o Mauna Loa, i po\i puniia e na puu, a i uhi paapuia ho» e nn kula uliuli, a ufl; huna loa ia hoi iloko o nn ululaau kukui, 1 ohia, piku a me ke kuara, a o ka malihini mua ke hikiaku oiiii ilaila mai kahakai mai, e luanii e ana oia mamua o kona ike e ana aku i ka hale miia. Me he mea la pata, he elua haneri na ka» tmka e noho ana maloko o Waiohinu, a oia no hoi ke kiko waena o ka hnna pulu, īii-kao a me ka ili-pipi. Ei a maloko o keia wahi, he eono hale kuai, hookahi wili-ko a me na hale pnahana e ae he lehulehu. Aole paha, he mea maalahi Wa imi ana aku, a loaa kekahi wahi e Hke me keia iloko o ko kakou nei mau moku, kahi i ikea ka pomaikaia me ka oluolu, e like me keia leihi maikūi © Hawaii nei, oia hoi kahi kokoke loa aku i ka lua Pele. He oiaio no paha, ina ka e iike i me keia, ua hiki ke hoolako pono ia na ma« kemake a pau o ka maiihini hele. O na lio hooholo ka mea i makemake nui ia rna keia huakai, he lehulehu wale, a u« akahele loa ke koht>ia ana o n* holoholona nkaiko a i ka< piliia me na kapuai hao. no ka huakai 'maluh.iuhi a paakiki e like ka mea » manao e la mnmua. Mahope o ka hooholo ana a me ka holo aaa o n;i aeiike me 'na kanmka, kau ae ia kela a me keia uualihini hele mnluna o na lio e like me kana lio i koho ai. Ua pii loa na uku hoolinialima lio, ma ka $15. no ka lio hook«bi no ka pii ana a hoi mai i Waiohmu, a he $6.00 hou iho no ke ||)00, )na e holo i Hilo, a haaieieia ilai'a ka iio„ O nn kekake iawe ai a rae tmi liono na kauwa, ua pau pu no ia iloko o ia uku hookahi. Ma ka hora 9 paha o k<»kakahiaka Poaha. Sept. 5, haaiele iho la ua poe pii inauna nei ! ia Waiohmu, a heio aku la i Keaiwa, he i iwakalue ko hfcou uui, ke hui pu ia me na kauwa. Pj, kekahi poe nmi ke alanui kuaiia-

p«, a hoio hoi kekahi poe ma ke aianui makai, e piii ana i kahikai. ika *.va uei, ua oi aku ka maikai o ke alaoui makai ; aka. i ka wa miilie, he niaikai a olaoiu ke aianui mauka. a he hapa mai hoi ka maluhiiohi. i ka makaikai ana ma ke aianui mauaa, he maikai a ui hoohoihoi mai ia ina heleheHena Maluna ae ou, e kau ana o Mauma Loa, e pii an.i he kualapa ma ke kualapa. a hiki i ka wa e nalowale ai oe iloko o na uo, oiai he mau tausani kapuai ka baabaa malalo iho ou,a e f«hoia mai ana imua ou ke ku!a e'e* ele i uhiia e ka pahoehoe pele. a h;»Ia waie i kahakai ; a o na kuaau hoi. e keokeo mai ana ma o na naiu hai ia, ma na wahi a ka maka e ike akii ni ma na aoao a pau. Napoei ka la hiki ka huakai i Kapapala, nahoio aku ia kuhi poe lioko o ka haie o ka lunakaniiwai Fere S. Laimana, e imi wahi , moe ai, aka. ke noho ia la ia wahi e aiua ka- ; na ka v?aie no ; aka, o ka nui o ka huakai, | ua kaupe loa aku i kahi o Mr. Kale £. Kiki- ; kini, (Kicbard.son) ka mea i apo aloha mai i ! keia poe maiihins i upu ole ia inamua, a paj hola mai la i na mea a pau i hoolawaia e ko|na makaukau. Oka mamao mai Waiohinu a h i i Kapapiia, he 24 mile, a ma ke ala- ; Qiu maikai hoi. j Maanei i halawai oi me ka huakai keano- : ninoni o ka maiiao—aole mea alakai e kii ae ni., a o ka hoi koke ana mai ilo ia o kekahi kanaka pii mauna rnai ka piko inni, a hoonuinui n;ai la ma kana kamailio ana, no ka nui ona pilikia ke nii aku. Hookahi wale no kanaka i ike i ko ala e pii ai, o Kawaha ka inop, a e noiio ana hoi ia mnhilo o Mr, Kikikini. Ua ikeia oia, he nhikai akamai, i a o ka mea nana i kono i koua manao e hooj le, aole e pii, o kona hoi ana mni no ia mai I ka piko mni o ka mnuna, me ka mai a me |ka maluhiluhi. Aole oia i puni n>af ika hoikeikeia aku oke dala eka huakai. Malalo o keia kumu kuemi hoj>e i kui£t mai, ua haalele mai la he eluu o ka makou huakai a holo aku la laua i Hilo. I O kahi manno kapekepeke wale no i koe e hookanaho ana, o ka hoouna aku e kii i kekahi keiki hopa haole o Hanare (iamlall kona inoa, a e niho ana ma kahi he eha iniie ka mamao akn, a koi aku iaia e pailata ae i ka huakai a hiki i ka piko o Mauna Loa, Hookaliii w»le no ana pii ana inamua, a ua maopopo ole, e ae mai ana pnhn ia e pii, aole paha. ike no oia i kekahi niau mile i o kn maunn mamuli o kona hele huli pulu jana, a na ke kanalima dala i hoikeikeia aku j aku iain, i hooholo i kona mnnao e alakai. | He keiki papa oin no Hawaii nei, a he panij 010 hahai pipi, a ua maa oia i na kikekee i alanui ma ke kua|apn hio hemn !on o Mnunn Loa, a ma ke kiekiena hoi kahi a na pipi nhiu i hele ai. Mamu.li o k« hnalele nna m;ii o kt la mau mea elua o makou, ua hoemim iho la ka hnakni i 12 ponoi poe pii mauoa, hookahi alakai a me elima poe lawelawe,—lB pau ioa, a un hooiakeia pon» ia no hoi na ai a me na mea eae i lona mannei ama o. Haalele makou ia Kapapala ma ka horu 3 auina In o ka la 6. O ko makou aianui no na mile mua ehiku o ka pii ana, he nemei, a e hele aria io a ianei nnaiioko ona kaei ulunahele. Me he wahi kuamoo punuku la, e alakai ana i',vae« na o ke o-i waiwai ole, ka mea nnna i pepehi iho i no. mnuu a me na iaunahele liiiii ulu, a hooiiio ae i ka ainn nui e palahahhn ana, ī aina waiwni ole e manaoia aku ai. Ma ka liora 6 nhiahi, hoea aku la makou i kahi o Knpena Eiiki, (Capt. Eilis) he wahi ia he 7 mile mai Kapapula aku. He hale papaaia, a he puu oioina no nn pipi, e ku ana maiuna o keoneanea mauu, inalalo pono iho o ke kakai ulunahele, ma kahi paa inau i ka ohu, a mnlia paha oia no kahi kuianahale kiekie loa ma Kau. Ua ano pohaohno a puiwa ke kapena i ka ike ana mai i keia

huakai tio nui, nka, i kona hoomaopopo lea ana moi, aohe a iakou lako kauu, akahi no a kuu iho kona manao. aole ka he poe powa, a henhea koke mai la ku leo o kaniaaina i na nnalihini, me ka nnau oiaioo ka luina holomoku, a kaana ae la i ka hoomakaukau ana i kona wahi pupupu hale mauo no ka moe ana oia po. Ua pi-o kokeia ae la no hoi ka pea a niakou i lawe pu nku ai, a moe aku la kahi poe o makou iloko olaila, oiai knhi poe e hiolnni ana iloko o ka hale. Ma koi hcra 6 o ka Poaono. tnahope o ka pau ana o ka paina kakahiaka pomponi, i mikoiia n>e ka waiu bata huihui ono i hui pu ia m<! ka wai hau, hooiako iho la makou me ona mau omoie wai pakahi. alake ae la maluna ona hoioholona. o Mokuaweoweo ka ihu. Uko makou alanui, mai anei aku,, ua aiakaiia iloko o ka ulunahele—aole hoi nie na kipulm malaelae ae la hoi. aka, ilokoo na kwi a ine na ulu-ohia, a he maaiahi nae ka pii aria ; aka, rne ke akahele loa nae, me ka manao i maiuhiluhi oie na hoioholona ma keia heakai i heie mua oie ia e iakou. Ekoiu hora tf®iii»peau ana aku o makoo, hiki ana i ke oioina, e kokoke ana ma kahi hb mai'Una oke kakai kaei ulunaheie—he 9 miie ka ioihi eaai kahi mai o Kapena Eliki, ahe I*s inai Kapapala { 0 a mai. Oke kiekieo keia waihi, he 7.000 kapuai maiuna ae o ka ilikai, a oia ka hapalua o ka imaun». He wahi h&omaha oiuoiu keia, aka, aoie aae he haie. i nohe hoi he maiumaiu e a<* e ma»i iu ai. Maanei i heoioahaai niakou ina ho-i iohoiona, ho-a thi. btiia wai, a hoomoa i mea ? ai paina liihi tcc«'ko« n>e ke boia ki. Ua iho ibo kahi poe o makou i na inoa o iakou i kahakaiiaia tna na kuenu iaau, i m«u mea hoomanao no keia p:i* ana. i (.iole i | ■