Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 41, 12 October 1872 — Page 2

Page PDF (1.74 MB)

This text was transcribed by:  Annie Thomas
This work is dedicated to:  To Moses Ahuna

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NO KE AWA O HONOLULU

 

           LA         KAI Maloo              KAI Piha

 

                                                          @.M.                     @.M.

                                           Oct. 12    6 20 Kakahiaka     1 00 Auina la

                                           Oct. 13    7 40 Kakahiaka     2 00 Auina la

                                           Oct. 14    8 30 Kakahiaka     2 30 Auina la

                                           Oct. 15    8 40 Ahiahi          2 40 Kakahiaka

                                           Oct. 16    9 15 Ahiahi           8 00 Kakahiaka

                                           Oct. 17  10 00 Aumoe          8 45 Kakahiaka

                                           Oct. 18  10 50 Aumoe          4 45 Kakahiaka

                                           Oct. 19  11 40 Aumoe          5 50 Kakahiaka

                                            * Elua kai piha like i keia la

 

                                                                                                            C. J. LAIANA

 

Ka Nupepe Kuokoa

 

HONOLULU, OKATOBA 12, 1872

 

Ka Make ana o Mrs. F. C. Koana.

 

Ua loaa mai makou, he ekolu mau palapala mai Hilo mai, e hoike ana i ka make ana o Mrs. Fidelia C. Koana, wahine a Rev. T. Koana, aka, no ka loihi loa, nolaila, ke lawe hapa mai nei makou i na olelo, me ka awili pu  mai i kekahi mau ike e ae.

            Ma ka la 17 o Feberuari 1810 @na, Nu Ioka, hanau oia ; a ma ka la 29 o Sepatemaba, (he Sabati ia) make iho la oia, ma ko laua home ma Hilo, i ke kanaono kumamalua o kona mau Makahiki ma keia ao.

            Mahope o kona mare ana ia Rev. T. Koana, ua haalele aku laua i ka aina hanau, a ua holo mai i Hawaii nei, e paahana ai na ka Haku.  Ua hiki mai laua anei ma ka 1835, a mai ia manawa mai ko laua noho paa ana a hiki wale i ka hele ana aku la i ke aupuni uhane, koe wawale no ka makahiki hookahi a laua i noho aku nei i Amerika, ma ka laua  huakai aku nei i laila.

            Ua oleloia e na mea a pau i launa me ia, he oluolu, akahai a hookipa oia.  He nui loa o kela anaina o Hilo, mawaena o na wahine Hawaii i mahalo nona, a he makuahine hoi oia ao na kaikamahine i hanaiia e ia ma ka noho pu ana.

            Penei ka olelo a kekahi mea kakau: “O ke ano o kona noho ana a me kana ao ana, na kupono ia i na ouli o kela home Lani.  A ma kana hai pololei mai mamua o ka hiamoe ana, ua hiki aku no ia mau huaolelo i na naau o makou a pau.  E manaoio aku me ke kanalua ole, aia oia ma kela Kanaana Hou.”  Penei kekahi olelo mai ka waha mai o ka mea i make:  “Eia no o Iesu me a’u ; aole au makau i ka make.”

            He oiaio, “he mea manao nuiia imua o Iehova ka make ana o kona poe.”  Ua kuu kona luhi, a ua hala ae kana lawelawe ana ma keia ao.  Ke ku la oia imua o kona Haku, e hosana ana a e hauoli pu ana me ko ka lani puali.

 

NU HOU KULOKO.

Oahu.

 

Na Mokuahi.-Ma keia Poakolu ae paha, e ku mai ai ko Kaleponi mokuahi, a pela no hoi paha ka Nebaraka mai na panalaau mai ma ka hema aku nei o kakou.

 

            Ma ke ku ana mai o ke kuna Pauahi i ka Poalua iho nei, ua hoi mai ke Kuhina Kalaiaina mai kana huakai makaikai aku nei i ke panalaau o na mai hebera ma Kalawao.

 

I mea e poina ole ai i na Kahu Ekalesia na haiolelo a me na lala o ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui, ke hoike aku nei makou, e halawai ana lakou ma Molokai i ka la 27 o Novemaba.

 

            Ma ka Poalima aku nei i hala, ua laweia i mua o ka Aha Hoomalu, ka lima koko Andres no ka ninaninauia.  Ua waihoia aku nei kona hewa i mua o ka Kiure, a o kona mau loio, o Hairasi a me Aeto.

 

            I ka ehukai o Puaena aku nei ke Kiaaina o Oahu nei a me kana alii wahine i kela hebedoma aku nei, me kekahi mau hoaloha o laua, kahi i hooluolu ai i na ea oluolu o ke kuaaina.  Ma ka Poalua nei ka hoi ana mai o laua.

 

Ma ka Poaono aku nei i hala, ua puhi hou ka Poe Puhi Ohe, no ko lakou puhi ole ana i ke ahiahi Poaha aku, oiai ua keakeaia hoi ia ahiahi e ka huakai kumakena no kekahi makuahine i hala e aku i ka aoao mau o ka honua nei.

 

            Ua loaa mai kekahi palapala mahalo a na makaainana o Kau, i ko lakou luna makaainana, no ka pololei o kana mau hana iloko o ka Ahaolelo, ma ka aoao o ka poe nana ia i koho mei.  Aole hoi e like me ko ka poe e panepaneia mai nei e ko lakou mau makaainana.  E hoike ana i ko na makainana hiliuni ole maluna o kekahi poe luna i hele mai ia nei e palaualelo ai.

 

            KE "KILAUEA."-No ka nui loa o ka hana i keia mokuahi i na hebedoma ekolu i hala ae nei, nolaila, ua nana ponoia kona mau hemahema a pau, a ua kukaiia aku malaila na hana maiau ana a pau e paa ai.  Nolaila, ina io he paa kupono keia e like me ka mea i ikeia aku ma ka hookoia ana, alaila, ua hiki iaia ke kaapuni ia Hawaii a hoi mai ia nei, iloko o elima la.  Ma ka Poalua nei kona holo ana aku, a e ku mai ana i ka auina la apopo.

 

            Ua lohe mai makou, ua hoopauia ke no hou ana aku i na keiki Kauka lapaau o Honolulu nei, a e ohi hou io ana i poe ike namunamu haole.  O ka poe mua. e hoi ana ma na kuaaioa e hoomahinu ai.

 

            Ke lohe mai nei makou, ke haalele nei kekahi poe kamalii i na kula hoonaauao, a ke pau nei i ke ao hula Hawaii.  He hana naaupo loa keia, ka hoowahawaha i ke ao ia mai ma ka ike.  Heaha ke ola ma ka hula, ke ike?

            HALE PAU AHI.-Ma ka Poaono iho nei, la 5 o keia malama, ua pau i ke ahi ka hale pili o Kanaheleaumoku ma Waimea i Koolauloa.  O ke kumu i pau ai, i loaa he ahikoe i ke keiki uuku, a me ia oia i koe ai a a ke ahi i ka hale.  O ka nui o kanaka, ua pau i ka lawaia, a he wahi luahine wale no ke kokoolua o ke keiki, ua hala aku nae i kekahi hale e.  Aohe waiwai lawe, a lilo wale no i lehu ai.  Ke ao mai nei nae ka hemahema, e makaala i na ahi koe waiho wale, o loaa auanei i na kamalii liilii a lilo i mea e poino ai.

 

            HE PAKE PEPEHIIA.-Ma ka la 1 paha o Sepatemaba i hala @ e Kaupakuea, ua  hele aku kekahi poe pake e nana i ka hakaka a ka poe borabora.  Ia hele ana aku nae, e lele mai ana kekahi borabora o Kale ka inoa maluna o kekahi pake a pepehi iho la, aole nae make ia la.  Ma ka la 25 iho nei, ua make loa ka pake.  Ua noho ka Aha Kiure Koronero, a ma ka niele ana i na hoike a me ke Kauka, ua hooholo lakou, ua make ka pake i ka pepehiia ana e ka borabora.  Ua hopuia ka pepehi kanaka, a ke kaliia nei no ke kau Kiure ma Waimea ma ka malama o Novemaba ae nei.

 

            KA HOOLAA HALE HOOLE WAI ONA O WAILUKU.-Ma na lono i loaa mai, ua haiia mai, ua holo pono no na hana o ka hoolaa ana a me ka lealea Europa i ka po.  Aka, aole  nae nui ka poe mai Honolulu aku i holo ilaila e ike, kakaikahi wale no.  Eia ka hana hilahila ole a ka poe aihue o Wailuku, oiai, e lealea ana na mea a pau maloko o ka hale i ka po, aia hoi, ua komo koloheia ae la na keena moe o kekahi mau keiki hoole wai ona mai Honolulu aku nei, a ua aihueia aku la na wahi lole iloko o na eke. a ua lilo pu ko Evarete noho lio me ke eke a he mau mea e ae kekahi.  Ina pela, he mea ia e hoinoino mai ai ia Wailuku, i ko lakou hookipa maikai ole i na wahi malihini.  He ilihune loa no paha no ia poe i aihue ai i kahi lole a limalima ai.

 

            HOOPANEEIA A POAONO.-Ma ka nupepa haole o ka Poaha iho nei, ua ike iho makou,  ua hooikaika aku la ke Kiaaina o Oahu nei, ma keia hope aku, e puhi ka Poe Puhi Ohe o ka Moi ma na ahiahi Poaono a pau, aole i na ahiahi Poaha.  E hoomaka ke puhi malolo o keia kuhikuhi hou, ma keia ahiahi Poaono, ma ka hora 5.  Eia malalo iho nei ka nui o ka lakou mau leo e puhi  ai:

Opening March.........................................................Tioglor

Choir and Quartette (new)  Opera-Nibelungen...............Dom

Fantasia.  Opera-Orpheus.......................................Offenbach

How Beautiful Thou Art-Song (new)............................Weidt

Parisian Life-Quardrille..........................................Offenbach

Libussa-Polka Mazurka...............................................Tieko@

E hooki ana ke puhi ohe me ke kaihele ana a puni ka pa o Emma Kuea.

 

            AHAAINA A NA KAHUNA HAWAII.-Ma ka Poalima la 27 o Sepatemaba i hala, ua lohe mai makou, ua malamaia he ahaaina na "na akua," o ka pololei loa paha na na Kahuna Hawaii, ma Mauna Kiekie, Honolulu.  Ma ia ahaaina, ua konoia na kahuna lapaau  Hawaii o kela a me keia ano, a he poe nui okoa lakou i ikeia ma ia la.  Mahope o ko lakou maona ana i ka ai a "na akua," ua weheia he mau aha hula, a o ka mea e hula aku ana i ka inoa o kekahi akua e noho ana i luna o kekahi kane a wahine paha, o ka wa ia e wi mai ai ka leo a hele mai e hookupu dala.  He oiaio paha keia lohe, aole paha, aka, ua mamina no makou i ka hiki kino ole ana aku e ike ia hana lapuwale.  Ua oleloia, ua aneane paha e pau loa ka poe i lawelawe i ka oihana kahuna lapaau e noho ana ma Oahu nei, i ka hele i keia ahaaina.

           

            KUPANAHA KEIA MAKAHIKI-I keia makahiki e hele nei e pau, ua hapaiia mai ko makou mau hoomanao ana no kekahi mea kupaianaha i hoikeikeia mai e na ikemaka i hanaia i mua o ko kakou mau maka ponoi.  O ka mua loa paha, ka a ana o ka Pele ma Mokuaweoweo, ka make ana o kekahi lunamakaainana Ahaolelo, ka pupule ana o kekahi luna Ahaolelo, ka lele ana o kekahi luna  Ahaolelo iloko o ke kai, ka mokumoku ana o kekahi mau kuhina a me na pepehi kanaka eha.  O keia mau mea a pau, ua hana wale ia no iloko o keia makahiki.  Aole anei e hiki ia kakou ke ike ae, ke hahau mai nei na lima o ka mea Mana Loa?  Aole anei hoi e ui iho i ka ninau.  O na hoopai anei keia o ka aina e hoi hou nei i ka hoomanamana a me na hulahula hoomana ia Laka?  Aole i ikeia mahope iho o ko kakou kau ana ae maluna o ka malamalama Karistiano, ka lilo nui ana o na kane a me na wahine i mau kahuna hoomanamana, e like me keia au kupanaha loa iwaena o keia au ka ike ana aku i kekahi poe opiopio e lawelawe ana i ka oihana lapaau Hawaii.  A iloko o ke keakea a ke kanawai a me ka hoomakakiu nui ana e hoopaiia, ke laha nui mai nei no keia hana mawaena o na kanaka kupa ponoi o ka aina.  Pehea la e kinaiia ai keia hewa nui?

            "POHOLO AKU LA PAHA.-Ma ke ku ana mai a ke kuna Naonaoulaula i ka Poakolu iho nei, mai Kauai mai, ua lohe mai makou, he hora mahope iho o ka haalele ana o ka moku i ke awa o Hanalei, o kekahi o na ohua luna o ka moku, o Hon. D. Kaukaha. he hoa no ka Ahaolelo i hookuuia iho nei, ua nalowale koke iho la, a ua manaoia, ua lele paha iloko o ke kai e au hou iuka o ka honua, a i oleia, ua haule iho ia a ua poholo.   O kona mau kamaa buti a me kona papale, ua loaa no maluna o ka oneki.  Ua kukai pu ia mai no hoi, ua olalau oia i ka ona a ka rama i kona manawa i kau mai ai iluna o ka moku."

            O keia mau olelo maluna ae, mailoko mai no ia o ka nupepa haole P.C.A., puka hapalua pule o Honolulu nei.  I ko makou lohe ana i keia, ua palamimo koke aku makou i ka moku nana i lawe mai i keia lono.  I ka ninaninau ana, ua oiaio wale no na mea i hoikeia, a he wahi mea hou kekahi i pakuiia mai, oia hoi keia, no ka nui paha o ke kapalili o kona houpo i kana hanau mua.  O ka mea maopopo ole, o kona pae, aku iuka o ka aina, a o ke poholo paha a make iloko o ke kai.  Ke kau hou mai ka hoomanao ana, no na hana ano e i hoikeia i keia kau Ahaolelo.  Heaha la auanei ke hoo@a? Aole anei e pololei ka olelo ae pela @ ka hoomaunauna i ko hai kono?

           

            NA PALAUALELO O KA POAKAHI.-Ma ka Poakahi iho nei, ua kai huakai ae o Waahia (w) hoomanamana, i loko o ka pa o ka Hale Hookolokolo, me na wahine he lehulehu i hiki paha i ka iwakalua, i kahiko ia lakou iho me na lole silika kumukuai nui, no ka hoohalahala a ua Waahia nei, i mua o ka Aha Banako no ka hooholo a na Kiure i hoahewa ai iaia mamua.  No ka hiki ole paha ia Waahia, ke hele mai oia wale no, nolaila, ua kai nuu mai oia me na wahine palaualelo e hahai hewa ana me ka puni i kana mau olelo.  Ma ia la, ua noho ka Aha, a ua hoolohe i ka hoopaapaa kanawai a kona kokua.  Ma ka Poalua iho nei, ua haiia ka olelo hooholo a ka Aha, e ahewa ana ia Waahia (w) a e hoapono ana i ka olelo hooholo a ke Kiure.  Nolaila, ua miko iho la no o Waahia, he $100.00 ka hoopai me ke koina, a pela no hoi kona hoku hele o ka wahine mare a P. Kaaiahua, Luna Pa Aupuni o Pauoa, ka mea i oleloia mai, ua haalele oia i kona inoa hoahanau no ka manaoio i ka hoomana  a Waahia.  Kupanaha ka puni wale ana o Kaaiahua ma.  Ma ka auina la Poalua, ua laweia o Waahia ma i Kawa e hoopaahaoia ʻ i, aka, o kana  wanana pupule, "e noha ana ka hale paahao o Kawa, ke komo kona poo," ua hoka loa, e like no me ka makou i manaoio ole ai.

 

            HE WANANA HOOPUNIPUNI.-Ona olelo wanana, oia no ka hoike e ana mamua i na mea e hik mai ana mahope.  Aia ma ka apana o Nehe i Wailuku, Mokupuni o Maui, kekahi kanaka o Kapua kane, a me Hoohanini wahine, ua wanana ae laua imua o ko laua ma@ ohana, he ua nui e hiki mai ana ma Wailuku nei, aole ua i ikeia mamua e like me keia.  E hoomaka ana ka ua ma keia Sapati ae, Sept. 22 o keia makahiki no, ae ua ana i hookahi pule, nolaila, e kahu oukou i ka ai a nui, i ai e lawa ai no ka pule hookahi, a e hoomakaukau pu no hoi i ia kekahi, aole no hoi e puka iwaho, a pau ka ua.  Hoomkaukauia na mea a pau i hoikeia maluna, ua puni ka poe naaupo.  Ia pono a ao ae, he wahi ao eleele ko luna o ka lani, a manao iho la ka lehulehu he ua io no, a awakea ae aole no i ua iki mai.  oi kali aku makou a aohe ua mai, ekolu la o ka ua ole ana, he keu no hoi o ka hoopunipuni.  E ka mea e heluhelu ana, ka inoa ua hala o Waawaaikinaaupo, eia no ka, E! aloha ino ko laua kuhihewa. J.O. LOHEPOPO.

 

Pane ia Paakiki lalau ma.

 

            I ke Kuokoa a me kou hookele ke aloha.  Ua kaalo mai ma ko makou alo na olelo lalau pili ole a Kalauhaihai o hea lu, nona ke poo.  "Paakiki kupono."  A no ko makou makemake e ike mai no ka lehulehu i ka oiaio keia mau hoopuka olelo ana, a e lilo na oukou e nana mai i ka aoao i paakiki pono, a me ka aoao i paakiki lalau, nolaila no makou i hauoli ae nei, e hoike aku i ka oiaio piha, me ka makemake no hoi e hoakaka pu aku i na olelo hoino kumu ole a kela aoao ia makou.

He oiaio, he paakiki lalau io no lakou nei ae, a ua hui pu ia paakiki me ka naaupo, a oia no ke kumu o ka hoonou ana aku i mau anaaina hou, me ka manao e ko io ana; eia nae, ua halahu, aole i ko na iini ana, a me na kuaki ana o na ku-i, ua poholo pu iloko o ua paakiki lalau lu.  Aloha wale!

            O kahi a lakou i paakiki ai, me ka olelo ana, "no lakou ia wahi i lilo ia Kaiapa," "oia na loi elua, a me ka pauku auwai, a me hapa kula."  Oia na wahi a lakou nei i noke ai i ka hoopaakiki, i pau ai ko makou ino ia lakou la i ka huea mai i waho, a kuamuamu ino mai ai me na waha i piha i ka lepo.

            Aka, i ke kii ana ia Kelia laua o Pahia, a hiki mai laua, ana iho nei, a puni pono ua aina la, o ka hele no ia a puni pono ana e like me ka  Naii pono mua, alaila, hoopuka ae laua i ka laua olelo.  "Ua pono a pololei ke ana mua ana."  Lehulehu loa na pepeiao i lohe i keia olelo a laua, oia no ka poe e uhai hele ana e nana i ka laua hana: oia ka la mua o ka laua ana ana.

            Ia manawa iho la i ike ia aku ai ua aoao paakiki nei, e homa wale ana no, no ka mea, aole i komo mai la ua mau wahi nei a lakou i paakiki ai, oia na loi elua, a me ka pauku auwai, a me ka hapa kula, ua haule no mawaho, aia no iloko o ko Kaiapa mau palena, aole hoi i ko lakou nei, e like me ka lakou nei olelo liki mua.

            Alaila, mahea iho ia ke kupono oia paakiki ana au e Kalauhaihai i olelo mai ai.  "He paakiki kupono?"  Halahu ka noonoo ana.  O ke kupono iho la ka ia oia paakiki, aole i ko kahi i moe ole ai o ka po, i ake ahu ai e loaa mai.  A me ia ike pono ihono ou la, aole i ko ka lakou nei paa i kii ia ku ai olua, o ko olua olelo mai nei no nae ia, "he paakiki pono."  A oia iho la ke poo o kau hoopuka manao pili ole ana mai nei, i ka mea i hoopuka mua ia e makou.  Okoa ke poo o kau kukulu manao, okoa hoi na mea i kamailio ia e oe malalo iho; auhea ka pili ana ina pela?  He hoike ia o kou hawawa i ke kalaiolelo ana.  Nolaila, ke hooia nei makou me ka olelo ana no ka lakou olele.  "He paakiki lalau io no ko ka aoao o Kamoiliili."  Aole ia he olelo hoino wale aku, aka he olelo oiaio, a pololei hoi.

            I ka pau ana e ke ana ana a na mea ana aioa ma ka la mua, ua hoi kela a me keia o ka poe nana i ka laua hana, me ka ike a lohe pono hoi i na mea i hanaia, ua holo pono ; aohe olelo hou a ua mau anaaina nei e "apopo ana hou," he oie loa no.  Aka, hoopuka laua i ka laua olelo imua o ka lehulehu e nana ana, "ua pono ke ana ana, ua pololei."  Ma ia la mua nae o ke ani ana a laua, ua hele pu o Naili a me ke kahunapule o keia wahi, a laua la i kuamuamu mai nei, e kiu i ka laua mau hana; oia ke kumu o ko laua hele ana e nana pu, no ka mea o ka lehulehu o ka poe e hele hahai ana, he poe aole hiki ke hoomaopopo i kekahi mea o ke ana aina, a o ka nana ana o ke panana, a me na moe ana.

            I kekahi la ae, ma ke kakahiaka nui, ike hou ia aku la ua mau anaaina nei, e ana hou mai ana i ua aina nei.  Haohao no makou i ke kumu o keia ana hou ana, no ka mea, ua ikeia, a ua loheia no hoi ka laua olelo i ka la mua, ua pono, ua pololei hoi.  Aka ke ana hou mai nei no nae.  Ma ko makou noonoo wale iho no i ke kumu i ana hou ai, na ua  aoao paakiki no paha i koikoi hou e ana.  Aka, kakali makou e ike i ka hope; a manao iho la no hoi makou, e komo mai ana la ua mau wahi nei a lakou i koi ai ma keia aha ana.  Eia nae, aole no i komo a hiki i keia la;  aole no e ko ana a hiki i ka la hope o ka honua nei; ina no e hele hou mai ana na anaaina hou a lakou nei ae e kii hou aku ai, aole no e ko ana ia paakiki lalau.  Ina no he haneri mea anaaina e hele hou mai e ana i ua wahi nei la, oia mau no ka nele, o ke dala ke puehu ma o, aole no e ko ka paakiki a kahi moopuna.

            Malaila he olelo oia o ka makou i hoopuka aku ai mamua iho nei no lakou, oia hoi "O ka paakiki ialau i hui pu ia me ka naaupo, oia ke kumu o ka hoopaapaa palena aina mawaena o Kaiapa a me Kamoiliili i hoopukaia ma ke Kuokoa o ka la 7 o Sept.

            O na olelo kuamuamu a kela aoao a me ka Kalauhaihai ma, no makou, aole o makou pilikia ilaila, ke olu wale nei no makou ia mau lepo a oukou i paki mai nei, no ka mea, o ka pono o kahi a kakou i aumeume iho uei me ka paio ikaika ana eia ma ko makou poli kahi i hoopumehanaia ai.

            Nolaila ina no oukou e noke mai i ka olelo mo a ku kahaolelo, e amo maile wale aku no ka makou hana.  O ka wahine manuwahi a oukou ma na la mamua ae nei, ua mareia iho nei e makoa, a pehea auanei e lilo hou aku ai no oukou?  Aole.

            No kau mau olelo e Kalauhaihai.  E nana i ko hawawa i ke kalaiolelo pili ana, a me ko hawawa no hoi i oale pono i ka mea i kapili ia 'ku i ka aoao o Kamoiliili, a me na olelo koaki o ko naau kanaka' pili ole i ke poo o ke kukulu manao.

            1. Olelo oe, "He paakiki kupono."  Eia mai ka oiaio a me ka pololei o na pololei, Aole he paakiki kupono, he paakiki lalau maoli no; no ka mea, aole e ko e kupono ai, ua hoka, ua nele. ua halahu; auhea ke kupono?  Ina ua ko iho nei ua paakiki la a oukou, ina ua ae aku makou, he paakiki kukupeno io, aka, aole i ko, nolaila, he paakiki lalau.

            A oia iho la no ke kumu o ko makou pale ana i ka Leleano mau olelo kuaki ukiuki o ka la 7 o Sept., ua lalau ia no ua paakuku la.  Aka olelo mai nei oe, ua kupono.  Ke hoole ae nei na loi elua, a me ka oauku auwai' a me ka hapa kula, ke i ae nei lakou nei e moe malie nei, "Kupono ka uanei, ole loa."

            2. Olelo mai nei oe, pohaku kihi makou nuinui pololei hona makou.  Eia mai ka oiaio paumi i ike oe.  Aole no ka pohaku ka hoopaapaa, a me ka paakiki o Kamoiliili, Kealo, Nuhi, Punee, Makaope, a me ko lakou poe a pau, aole loa nolaila; aka, no na loi elua, a me ka pauku auwai, a me ka hapa kula, nolaila ka hoopaapaa, aole no ka pohaku kihi.  Nolaila, ua halahu oe, aohe pili pono o kau poheo kihi i ka mea i hoopaapaaia e Kaiapa a me Kamoiliili.

            Aka, ina e hoopaa mai oe i ka oiaio o ko pohaku kihi, he mea ka makou e olelo ai malaila.  A penei no ia : He pohaku kihi hoopunipuni, he apuka.  Penei e akaka ai : Olelo mai o Kealo ma ka nupepa Kuokoa o ka la 7 o Sept., no ua pohaku la oukou, "ua kakauia ka inoa o ka mea nona ka aina i ka wa kahiko ma ua pohaku kini la."  Ma kau olelo hoi i puka ae nei ma ke Kuoka, o ka la 5 o Oct., "ua kaha pea ia-, ʻ   Alaila, e nana mai oe, a me ka lehulehu i ka like o keia mau olelo a Kealo laua o Kalaukaihai.  O ka wai o olua ka oiaio?  Olelo mai o Kealo, He inoa ka hoailona i kakauia ma ka pohaku.  Olelo hoi o Kalauhaihai, He kahapea ka hoailona.  Ke like ole nei keia mau hoike a olua.

            (Aole i pau.)

 

Mahalo ia W.T. Martin, ke General o ka Ahaolelo o ka M. II. 1872.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E Aloha oe.-

Eia mai ka pane a na makaainana o Kau i akoakoa ma ka luakini o Kauahaao, no ka hoolohe ana i na olelo a ko makou L.M., i na mea i hanaia ma ka Ahaolelo  o keia makahiki, a ma o ua komite la, ua loaa na pane malalo iho nei.

            Eia ka na makaainana.  E ka makou kauwa oiaio i hilinai ai, a haawi hoi i na pono a me na pomaikai iloko o kou mau lima, ka mea hoi nona ke koko i hookaheia imua o ka Pahu Balota, i ka la o ko makou imi ana i Ceneral oiaio,  a nana e hookele i kahi e lanakila ai, a me ke kuapapanui o keia noho ana, i ke au o na Kamehameha, oiai hoi oia e noho ana ma ke Kalaunu o--

            "Maemae i ke kai ka pua o ka hala--a,

            Ua maewa wale i ka pali o Kahiwa--a,

            Ke hiwahiwa lipolipo o Papalauahi--a

            Ka nani hemolele a kuu mea aloha--a,"

ke haawi, a ke hooili nei makou i ko makou mahalo a me na hoomaikai ana nou, no na kumu i hoikeia malalo nei :

  1. No ko makou lohe ole i kou inu rama, a me kou ona, oiai oe ma ke kahua kaua a makou i hoouna ʻ i, nolaila makou i olelo haaheo ae ai, He koa lala ole oe ma ia mea,

            "Ua luloa e ka ua a oki kanahele,

            He laau milolii ia no ka naele,"

  2. O kou kupaa ana ma ka aoao hoemi i ka uku o na Kuhina a me ka Moi, e like me ka makou kauoha ia oe a me kou like ole no hoi me na wahi kamalii anee kapuahi, na lakou ka olelo, "ma-o ma-o ka uahi, he makole mai koonei," he pukonakonu oe ma ia wahi.

  3. O kou ae ole e haawi i ke dala o ke aupuni no ka Hotele hou, e like me ka makou palapala hoopii i ka Ahaolelo, he Pahu kepau oe ma ia mea.

  4. O kou huipu ana me ka poe hooikaika, e hoololi a hoopau i ke kanawai o na Haku a me na kauwa, a ua loaa kau wahi pono ma ia kanawai paakiki, he niuhi ai humuhumu oe malaila.

  5. O kou ae ole ana e haawai i ke Kuhina Waiwai i ka mana e hoaie i ka inoa o ke aupuni, he ilio hae kupuino ia no ka la ua, he laau kekee hoi ma ke alanui ma ia hana.

            A no na mea i koe au i hookele ai, iloko oia kau, ke hooili a hookuu aku nei makou i ka papale alii o ka hanohano o na mahalo kuhohonu ana maluna ou, me ka lana o ka manao, aole oe e hoi nele ana mai ka Pahu Balota mai o kou apana nei, ke hiki aku i ke kau o ka imi hou ana i mau General no ua kahua kaua la, a he mea makehewa ka manao ana o kekahi poe naau pahemo wale e hana balota iloko o kou apana nei, ke ole oe e haalele mai.  O makou na Komite.

                        L. AHI, W.J. KAULIA,

                        D.W. KAAEMOKU.

            Waiohinu, Sept 30, 1872.

 

Ka Moolelo o ka Ahahui Kumukula

O Kaiuaha, Molokai, Sept. 26, 1872.

 

            Sept. 26--La kula 1, hora 9 A.M.

            O Z.P. Poli ma ka noho, oia ke Kahu o ke kula ao kumu.

            Hoomakaia na hana o ka la mua, ma ka weheia ana me ka pule a Kailua.

            Kaheaia na kula; e hoomaka ana ma ke kula o Halawa a hiki i ke kula o Pelekunu.  Ua pau pono loa mai no.  Kohoia no ke kakauolelo mau o ka ahahui kumu, e noho no oia i kakauolelo no ka aha.  Hoole mai oia me ke kue ana no kekahi mau kumu kupono, oia hoi keia.  Aole oia e noho hou ma ia oihana, ke ole e hoolako mua mai na hoa kumu i na lako no ka oihana a ke kakauolelo, oiai, na ke kakauolelo no e hoolako nei no kahi mau hemahema no keia oihana, a he mea poho wale paha ia o ke kakauolelo me ka lilo o kana dala ponoi, a me ka nui o ka luhi ma ia oihana, aka; ua hoololi mai ke Kahu o ke Kula ao kumu, oia o Z.P. Poli, ke oluolu oia nana e kokua a hoolako i makaukau no ka oihana a ke kakauolelo, ao keia manawa wale no nae.  Ua hooholoia ma ka hoololi a Z.P. Poli; e hoomau aku ke kakauolelo i kana oihana e like me mamua.  Hooholoia.

Hoomakaia na haawina kula.  No ke Ao heluhelu ka mua, ma ka Haawina 32.  Aoao 95.  E hoomaka ana ma ke kula o Kaluaaha, pela no a pau na kula; ma ka heluhelu pakahi ana o kela kumu keia kumu, kaahele a pualu no hoi.

            Ua wehewehe moakaka loa mai ke kahu o ke kula ao kumu i ke ano o ka heluhelu ana, me ka hoopili pono ana i ka Rula 1, 2, 3, 4, o ka Aoao 24; pela no hoi na Rula o ka Aoao 25.

            Ua noi mai ke kahu o ke kula ao kumu i na kope o na ninau i kauohaia iloko o ka nupepa, a ua waihoia aku no imua ona.

            Ua hoomaka hou mai no ke kahu o ke kula ao kumu i ke kula ana ma na ninau Arimatika, a me ka Helunaau, i kakauia iloko o ka nupepa.  Ua maikai no, a o ka ninau 140 o ka Helunaau: ua nui ka hoopaapaa o na kumu no keia ninau; no ke ano hemahema o ka ninau: ua hoike mai na kumu i ka lakou lakou loaa.  O kekahi loaa, ina e hooponopono hou ia ka ninau, alaila, eia ka loaa $21.36 ½.  Ina o ka ninau no ia, alaila, o ka loaa, he $6.67 ½, a i ole, he $64.08; oia na haiolelo, a nolaila, i mea e pololei loa'i.  E hooponopono pono loa ia ka ninau.

            Ua ninau mai o Z.P. Poli i ka pilikia o na kumu; a ua hoike mai ke kakauolelo i ka pilikia, he pilikia na kumu o kahi loihi, ao ka loihi o kahi o ka noho ana o ka puuku kula, a me ka Lunakula o keia apana: E pono e noonoo ka Papa Hoonaauao; a e hoonoho iwaena ponoi o ka apana, e like me ka noonoo ana i kahi e ku nei ke kula ao kumu.  Ua hooholoia ma ke kokua ana a Z.P. Poli a kauohaia ʻ ku ia ia e hoopuka aku i na pilikia o na kumu i ka Papa Hoonaauao. Hookuuia na hana o ka la me ka himeni a Kapiioho o ke Ao heluhelu. Aoao 247, Haawina 93.

Sept. 27- La kula 2, hora 9 A.M.

            Mr. O Z. P. Poli ma ka noho.

            Hoomakaia na hana o ka la elua, ma ka weheia ana me ka pule a Z. P. Poli. Kahea ia na kula a pau: ua pau pono loa mai no.

            Hoomakaia ua haawina heluhelu ma ka Aoao 26, o ke Ao heluhelu , a pela aku, a pau ia. Heluheluia ka Haawina 99 Aoao 268 o ka Buke Ao heluhelu: e hoomaka ana me ke kumu o Halawa a pela aku, a ma ka pauku 5 o ia Haawina: na ke kumu o Pelekunu i heluhelu me ka hoopili pono ana i ka Rula 1 o ka Aoao 27.

            Ua kue ikaika loa mai ke kumu o Halawa ma ka heluhelu ana; a kue mai no hoi i ka rula i heluheluia: wahi an, aole rula ma ia pauku, a, aole no hoi he haina ae a me ka hoole malaila: wahi ana. E hooiho i ka leo mahope o ka ninau, Nolaila; ua hooponoponoia ke kumu o Halawa e Mr. Z. P. Poli, a, aole no paha i mohola pono ae kana makau no ia pauku: a pau ia.

            Ua hoomaka hou e heluhelu ma ka Haawina " Hoolohiloli ana i ka leo ma ka heluhelu ana."  Aoao 26. Hoakaka 1,2,3,4. Ua wehewehe pono mai o Mr. Z. P. Poli i ke ano ola mau hoakaka; a, ua ku no i ka iini a ka puuwai: pau ia.

            Hoomaka hou mahope oia mau minute ma na haawina o ke aiakai kumu.

            E hoomaka ana ma ka Aoao 16 a hiki i ka Aoao 37. Ua kakau mai o Mr. Z. P. Poli, i na hua haole ma ka Papa eleele: akahi no a hooko pono  ia  kela Hoakaka 2 Aoao I8 o ke Alakai Kumu: aole pela mamua aku nei. Elua no kumu i kula  ia ma ia mau hua palapala; ke kumu o Waialu: ua holopono iki no, a mahope paha e holopono loa ʻ i, ke hoomauia ke ao malai ʻ a; oiai, o ka hoopuka pololei loa ana i kona ano, oia wale no ka mea nui no na hua haole B. aka, aole nae i ku ia kekahi o laua, mahope iho, pualu like mai na kumu a pau loa, a ua hookuuia na hana o ka elua.

Sept. 28- La kula 3, hora 9 A. M.

            O Mr. Z. P. Poli ma ka noho.

            Hoomakaia na hana o ka la ekolu, ma Pukoo keia la kula. me keena o S. G. Dwight. Kaheaia na kula  a haawina ka pule ia Kaailua. Kauohaia ke kakauolelo e heluhelu hou mai i ka moolelo o ka elua. Hooholoia a hoaponoia.

            Hoomaka na haawina heluhelu ma ke Ao Heluhelu. Rula 1, Aoao 31. E hoomaka ana i ke kumu o Kawela, a pela aku, ua holopono no. Hoomaka e heluhelu ma ka Haawina 106 Aoao 287 o ke Ao Heluhelu, pau ia.

            Hoomaka ma ke Alakai Kumu, no ke ano o ka hoomalu ana a me ke ao ana i na haawina, Ua wehewehe pono loa ia mai ke ano o keia mau Buke elua, o ke Ao Heluhelu a me ke Alakai Kumu, a ua lilo paha ia i mau kumu hoomoakaka pono loa i na keiki, a e ao pono ia ʻ i na kula Hawaii. Hoomaha ke kula i ka hora 10 1/2 he 5 minute.

            Hoomaka hou ke kula mahope o na minute he 15. E heluhelu i na kumumanao i kauaia e na kumu. E hoomaka ana i ke kumu o Halawa.  Eia  kona kumumanao. Ua pomaikai anei ke aupuni i na kula kaikamahine, aole paha? Ua hoike mai oia, aole pomaikai, no keia kumu wahi ana. No ka hele ka i na Aina pegana a pela aku. Ua hooponopono pololei mai o Mr. Z. P. Poli a ke ano o na kumu e pomaikai ai ke aupuni;  a ua hooholoia me ka hoapono ana i ka wehewehe.

            Kumu o Honouliwai. Kumumanao. Pehea la e hoalaia ʻ i na kula o Molokai nei, i lilo ai lakou i mea e mahaloia ʻ i iwaena o na kula o Hawaii nei?

            Kumu o Waialua. Mumumanao. Owai la ka mea oi, o ke dala paha, o ka naauao paha?

            Kumu o Honomuni. Kumumanao. Heaha la na kumu i emi ai keia lahui? Heaha la na kumu e ulu hou ai keia lahui?

            Kumu o Kaluaaha. Kumumanao. Heaha la ka waiwai o ke kanaka ma ka imi ana i ka naauaao?

            Kumu o Kaunakakai. Kumumanao. Heaha la na kumu e holo ai ka naauao i na kula o kakou?

            Kumu o Pelekunu. Kumumano. Heaha la na kumu e pau ai ka make noi ana o keia lahui?

            Kumu o Kamalo. Kumumanao. Heaha la na pomaikai e loaa mai ana ma ka hui ana o na Kumukula ma ke kula Ao Kumu.

            Kumu o Kalae. Kumumanao. Ka mana o ka naauao.

            Kumu o Kalaupapa. Kumumanao. He pono anei e kula pu ia na keikikane a me na kaikamahine ma ka hale kula hookai?

            Kumu o Kawela. Kumumanao. Ka malama ana o ke kanaka i na olelo ao kupono he mea ia e loaa ʻ i na pomaikai.

            A pau na kumumanao i ka heluheluia. Ua noi mai o Mr. Z. P. Poli, e waiho aku i na kope o na kumumanao. A e lawe pu ana oia i Honolulu. A mahope iho: ua heluheluia mai na kikoo o na kumu no keia mau la kuia kumu; a ua haohao makou i ka uku ia ana o na la hele o ke kumu  o Kalae a me Kalaupapa, a me Pelekunu. Aole pela i na hapaha i hala aku nei , akahi wale no a hooko pono ia kela Rula 1, Aoao 49 o ke Alakai Kumu. He malihini keia i na kumu o Molokai.

            Kauohaia ke kakauolelo e heluhelu mai i ka moolelo o ia la ekolu. Hooholoia a hoaponoia, a kauohaia e hookomo i na Nupepa elua. Hookauia ka halawai , hora 2 P. M.

                                    J.W.M. POOHEA ,

                                                Kakauolelo.