Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 43, 26 October 1872 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

/ unuhiia mai&oko maio ka I>vke Arabimai ka olelo JJcritania aka oleh) Ilawaii.

i l MAHELE 11. j ĪIKLU <H. | INA eke dal£i e wailio nna imun o Lo | Waleiia, ia vva oia i ninau ae ui i ke-! knhi poe kumoainn e kuku inui ana a! puni keia, Aolie nae paha he mea pa-1 kiuikau loihi o eukou ? I'nne mai la ke- j k;ih», Ownu ksi mea papakaukau loihi, | he ehiku kapuai a oi ka toa. [ aku ia ke--1.1, E kii aku hoi ha oe a lawe mni, a e kam ia oia nei (ke kino inake o kuhi ka-1 imka nie nui) maluna olniln, a e uku no| nu ia oe. Kii aku la 110 hoi kn mea pnpakauknu a lawe mni la. Ia wa i pane l Q«? ai o Lo Walenn, O ka poe a pau a ia i ikm i oie aku ai, o lakou ka j>oe nnnn e j h:ipai ae a kau iluna o keia pnpakaukau. | L ilhu like iho hn ka poe nanu i hooma- j inoino, a hnpni ae la a kau iluna o kn pn-1 kauKnu, nlailn, kahea aku la oia i ke ka-! nnka Geremanin nana i lawe mai i na eke j «liiln, e knu ae maluna o ke pukaukau, a! ■ k»u ia nku la. Iloko o i.i mnnnwa.ua makemoke loa | 0 Lo W.ilona, e lona iaia keknhi paona, > 1 mea e nkaka ai ka nui o ke il īla e hoo- i hloia nnn i keln ome keia. A mnmulioj k;iti;i ninnu ann, ua kooia mni keknhi, he j nu'ii knupnonn kann, n ua kenn kokeia e| ku. Ikn luki ann mni okn pnona, ua j hh. mun kn ponmikni i na inakni nana ii kii na eke <lala, ma ka uku in ana, pa elinia hmeri i ka men hookahi, a me ia inau (1.i1.i i waiho aku ui laua i ka oihana o ke nupuni, no ka iiku emi, he hooknhi wale no <l«la i ka mahina, ua like me umi ku-1 mnmalua ilula no ka maknhiki. Mau no hoi kn nele. Me keia puu elala nui hoi i hum in laiia i kn %vn pokole, ka mea nann i hookiekie ne ia hiua a lilo i m;iu kn< nnkn koikoi a hnnohnno no ia nupuui, n un lioone(uieeiu aku Inun » lilo i nimi hoa o'e o no ka Moi, aka, ua kue ino loa r , ' oiai la na Kuhina, no ko laua hualele wah 1 aua i ka oihanau Mnmua ae nne o ko Lo Wnlena kaup.unm ann i ka mii o na ilaia, ua hiki ae

II mnhilu kn llamuku Nui o ke nupuni, nia ] II hoi ma ka polio o konu liina na in<m o ka y j>oe a ua wahi kanaka Aigii()it:i nei i aiei, i tiku ni, akn, aoie nae oia i hoike koke j I u):u iuiu iho. Akn> ma ka hooinaka ana j j I o Lo Walena o kuhea ma ka inoa mua i|j I hoapaain mti kun» palapala, 11 wa i imna I 1110 £ii ua L'amuku nei ma kana pnlapula, H n iiu liko 110, 0 pela aku a hiki i ke kana- j 1 ■ ko)u o na inoa, ke like wnle )a no a me j I ka nui o na elāla n kela a me keia. Aia | I n;ie ina ke 31 o na inoa, o Omaokamau j I )'), aia mnlaila ka hoikeana mai o ka lla-! ■ ■ muku iuia iho, ma ka i ana mai, Aole i B' koino ia inoa ma ka'u paiapala» he kana- ■ ka hoopunipuni ke-na, aole i aie ke ka» l | naka Aigupiu iain t a mai haawi aku oe i | ■ j Uookahi kenela iaia t momuli auanei oe e ] ■ poho, ke hoolohe uku oe niamuli o kana | ■I hoopunipuni. ! ■ A no ka makemake o Lo Walena, e Hj ike aku i ka mea nona kti leo, nolaila, H| ku qo la oia iiuna , a pane ae ta, O ka ■ mea nona ka leo a'u e lohe ne» % ke ma- ■ kemnke nei au iaia e ku mai iluna, a e ■ hai mai i ka oiaio a me ka ole, a me ke H kumm hoi o ka miiopopo ana iaia, aohe i aie keia kanaka AigujMU ia Omaokamaa. H Ia wii, ku ae la ka Maoiakm • p®o« R mai, He mea ma«i maanei ka wiiho e ia B ana mai ma ka pofcio o kmi liw m kibia H o na ano a pau mamua o ka fcoop»i #i»ft | aku imai o ka Alia : a Oia il *WO i IMO*

pita ia Omaokamau, noiniia, eia mai ka i papa inoa oioio a ke kAiiaka Aigupit« i aie aku a», a u>n kei;i j>oe inoa wole »0 j oe e hookaa ai. Hopn koke oku la nee ; ;o Lo Walena 1 ka pnpa inoa mai ka IlamuUu mai, a ma ka nana unu ilio, aole io 110 i komo kā inoa 0 ua wahi kanaka nei ' ma ia f>alnpula. | Ano ka lona ana ia Lo Walena he ho- | ikeoiaio inowaeiia ona a ine Omaoka- ! rnaii, nolaila, nanao iho la kona lima ilo- ! |ko c:i kona pakeke, a unuhi ae la i ke ku- j ! rnu oka f>al»i wakawaka, a owiliwili ae j ha, oili mai la ka pahi li«»lookoa, a kuku- ! |iu iho ia oia i ke kumu iluna o ka mea i . •make, a pane aku ia i ua wahi kanaka | |hoopunipuni nei, i ka i ana aku, Ona inea a pau e lioao mai ana 1 ka hana ino limua o'u e like me oe, e make 110 ia Ria 1 I ka mana o kuu «ahi pokii pnhi nei a me | ka mana o kuu mau limaj ke ole oe e ini- ' |hi koke inai imuu o'u, a e honi i na ka- J ipuai wawae o ka mea i make, i hookahi nae kauna honi ma ke kapuai hookahi, ■ alaila, e kaia koke nku no wau i kau he.wa i hoao mni nei ia'u, me kou manaolana e hoopoino mai ia'u, a e ioaa ia oe lie pomaikai iii wale ntai, a me ia puu <lala nui, e lioopauia'i kou noho ilihune |ana ma keia aina. ! Ama keia mau olelo aLo Walena, ua 111 iho ia ka makaii nui maluna o Oniao|kamau, 11 mihi aku la imua o Lo Waiena, j i ka i ana aku, Imua ou, a imua no hoi o keia «naina, ke hoahewa nei au ia'u iho, |a e iioni 110 au i nu kapuai o ka mea inai ke, a honi iho ia, a huii aku ia me ka mainao e hoi, aka, pune aku la o Lo Wale!na, Ehiku au honi ana i koe, 110 ka mea, liookahi kauna honi ma ke knpuai hookahi, ua like ia me ewalu honi ana ma na kapuui elua, aka, ia oe nne, hookahi wale no honi ana, noiaila, ke ike nei au, ua I hoowahawaha mai oe ia'u a me ka mana o kuu wahi pokii pahi nei. Pane mai o Omaokamau, ke aiii opiopio, mamuii o ka mana o kau palii a me ka ikaika hoi 0 kou mau iima, ua ue maoli aku nei au 1 kuu hewa imua nu a me keia anaina, a noioiiEi, ke nonoi s>ku nei au i kou iokomaikai, un iiooko uo au i kou manao, ua lawa kau olelo ma in iioni hookaiū nna < |o'»j, noiailn, aohe ou koiuu ikoe ii»iia,u o ! ! ka mea waie no i koe, o kou kula ona mai ) iiu'u ke oiuolu ia i Ikou manao, i lioi mei ' ai kuu oia e iike u e mamua. Pane aku i oLo Waleua, K hoi oe, mai haua hewa | i»ou aku. iloi aku la ua wuiu kanaka ; nei me na wuimnka iieielei, 11.e ka inihi ; ana uo hoi no kana hewa i hana 01. |

A maho|>e iho o keia mau hnna a Lo ! I Walena, haawi nku la oia i kekaki hapa 0 ke koena (l ila a me ke gula ma kn )i--ina o ka mea akamoi i ka hooheehee ana, 1 nwili pu ia ke ti i 1 me ke g«ila, a lilo i : pahu kupupau. Ma ke okamai o ka mea jhuna pahu, ua maikai ti " Nani kela, Ilulali ka hao," ji ka mea loea niaoh o ka hana nna, a io Ika Helu hoi ia o na ano pahu ku{papau i hanaia ma iia aupuni, a ua hilahi|lu loa na Moi ma ia hana ana, no ka mea, 0 !ke ilala 11 me ke gula, he akua ia no lakou, a pehi no hoi la kakou i keia wa. O na lun kupapau i ike ia malaila, mai ka meai uia ka noho al i a hīki i ka poe haahaa, he mao luu eii waie no ilalo, e |iike me ka hapanui o ko kakou nei, aka, kuai aku hi o Lo Waiena i kekahi kahua Ipalahalaha mawaho o ke kuianakauhale, | i Ilina kupapau no ua wahi kaoaka aie 1 nui nei, a kauoha aa la oia i ka mea akamiii i ka hana hale nstaibko mai o na pohaku nw»biiia, » bami kioohinohna mo na . momi kumukuai nui, a >aa kukeiuia keka- ( hi kia hoomaaao, «me e* hua palapala i , kakauin, u Kanaki Aiia a malak» iho ka inon 0 L0 Waleaa. A mamiia ae o kn la e lioolewa ai, he* t loiiko īla o Lo Wahma ma iona ano alti t 1 m ku aua imoa o ka M«i, a haawi aka la i i kona aloha, me kii i nitfk aku v Ma koa . Moi, ke nonoi aku aei iu U oe, Eōai

[& CW, a fko« mau Ukali, ni Kuhinu, ka poe hanohano o keia aupuni, na koa hoi a pau a rne ua niakaainnna u pau e noho maioko o na palena o keia kulana- | kauhaie, e liele i ka hooiewa o kuu wah» kaikain», nnnnun oe o ka hora 2 o keia , la, a e uku no au ia oe i $30,000. Pane | mai ka Moi, ile ae no aij i kau, ke oiaio | nae, e hiki nna ia oe ke hookaa mai i keiia puu elala nui. Hooia ak»i la no oLo : Walena, nie ka i aku, O keia puu ilala ia'u e iiaawi nei ia oe, ua iike ia me ka | ole imua o na dala e waiho ana ma ko'u ; waihono. la wa koke no i hanaia ai ka I palapala aelike, a kuniia iho la me ke SiI ia Nui o ke aupuni. | A mamuii oka Olelo Uooiaha Aiii, ua akoakoa mai la na mea a pau e hiki ana i ka hele, a koe aku ka poe hiki ole ke hele, no ko lakou hapauea a oopa lioi. i I ka hora I*2 ponoi, ua lioonohonohoia | | ka huakai, a penei ka hoonohonoho ana : |0 ka poe iiookani i na mea kani mamua | loa o ka huakoi, o ka mea hana paliu a ime ka mea liana hale mahope iho, a komo pu ma ia wahi ko laua mau ohana, a o ke kaa kupapau iho, o na kaikamahine j puukani lie 50 ina ke meieana ma na ao|ao o ua kaa nei, a mawaho mai o lakou, na ukali o ka Moi, o iakou ka pōe iiapai pahu, o ko Lo Waiena kaa iho mahope |okapahu, a o kahi kanaka Geremania | ko luna o ia kaa ; o ko ka Moi kaa iho a |me kona ohana, o na Kuhina mai, o na Luna Nui o na aupuni e iho, o ka noe hanohano mai, o na makaainana mai, o na Kahunapuie iho o na ano hoomana a pau o ke aupuni hoiookoa o Kanaana, o na makai iho, a o na laina koa mawaho o ka huakai, a o Lo Waiena hoi a me ka Hooilinn Moi o ke aupuni o Kanaana, o laua na Luna nana e hoomalu i ka huakai, a e holo poai mau ana laua mawaho oka hunkai. O keia hoolewa iiuliamahi hanohano i hanoia e Lo Wnlena, aoleno ia i ike ia ma ke aupuni o Kanaana, mai ka wa kahiko mai a hiki i ua la nei a Lo Waiena i hoohanohano ai i kahi kanaka aie nui a kakou i oleio ae nei. I ka hiki ana ma ka hale i hoomakaukauia nona, ua hauwi ae ia o Lo Walena 1 ka puie ana i na Kahunapule o na ano ■ hoinnana a pau, a pule kela a ine keia e \ like me ke ano o kana hoomana, he eli|mn waie no nue minute i iiookanwuieia ;no lakou a pau. A pau ka pule aua, ua ; wailioiu aku ia ke kino o ka mea make | maloko o ka haie nani a iianoiiano hoi i hoomaknukauiu nona, ka mea i hanaia e na limn ioea o ke akamai, a oi keiakela ae mai»>uH o ko na Moi o ia aupuni. A lioi aku ia na mea a pau, ku ae ia o Lo Waiena 'iiuna, a pane ae ia, Ona mea a pau a'u i wuiiiouku ai i na biia ma ko iakou iima, mai ka mea e noho ana ma ka noho Moi a hiki i ka mea haahaa

loa, e hele pu ine a'u ma ko'u wahi, no ka hookaa ana aku i ko'u oie ia lakou, e pau loa ana paha i ka hookaaia aole paha, aka, e heie no nae kukou i pau kuhihewa i ke Keiki Alii o Pelekane, ka mea i hoounaia mai e kona mau makua,e hele aku me ka puu doia nui, a e haawi manawalea aku i ka poe i loohia i na pilikia o keia lao. Ua pololei anei keia olelo ena a Lo Waleoa pela"? Aole, he kaeoa wale ana no ia no kona aupuni. Iko lakou nei hele ana a hiki i kahi i kau ai ka waapa K pane ae la oia, Oka poe no lakou ua bila kiekie, oia na bila e waiho tnua mai, a mahope mai na bi)a e ae. Waiho mua mai la ka ka Moi i kana bila, a hookaaia aku !a, he $35 t 000 ma ke gula, a he #25,000 ma ke dala keokeo; oka bila iho aka mea nana i hana ka pahu, he 025,000; oka bib ifco aka nei eana i hami ka btlt, bo 190,000 ; • o ke koena ibo o na bila, oa hookaa lolei no kei* «pu pono,« koe okoa iha no ka hapanoi o ke dala. Hot «ko Ul ka noi o na kaoaU,» |oc iho' I* ka M<m«m* kooa bu« kt oea, at aihoe tka la ka oaaa o«i Moi neii » Lo Waleiia, oo ki o«i loa « ke data iai»; aia hoi, ke kaikamahioe o

_ JgSl.ll. ■ , ' — a nani hoi ka ua Moi ia, e noho hnuniia oie ana maiaioo kona malu, haawi ae ia oia i wahine nn Lo Waiena, a e moreia ; iaua maiiope iho o ka haia ana o na puie elua. A no ka piha ole oko Lo Walena : ! uiau makahiki i kupono no ka m3re ana, uahooleaku oia, aka, aoie nae oia ke | kuinu, o kona hoohiki ** ale ana 110, e hoo- ! māu oia i ka heie ana imun a hiki ika | loaa ana o Debo!o % A ike ka Moi, ua hooko ole ia kona j makemake, hoi aku ia oia me ka mumu- ; ie, a noho iho ia no hoi o Lo Waiena ina, ' me ka hoomakaukau ana no kolakou pa-. | ina ahiahi. A pau ko lakou paēna ana, | manao iho la o Lo Walena, e hooluolu iki iho lakou, a hina iho keliau o ke aumoe, alaila hoio ; eia hoi, o ka hora 5 no; ia oke ahiahi. Eia nae, ika pau ana ae! no o ke paina ana, ike aku la oia i ka hio! 0 kona mau wahi hoa, a iie ano mahuka | ma ka ianei ike aku, oibi ua hoohihi ka | manao o kekaiii o iaua no ka maikai o ka : aina o Kanaana, a ua noi mai hoi oia ei hookaa aku i ka laua mau dala. Pane! aku o Lo Waleno, He ne no ou e hookao | aku i kuu aie ia olua, ke hiki nae i kuu ; wahi i makemake ai. ! Ia wa i kauoha koke ae ai keia e hoo-j makaukau no ka hoio ana, a iioio aku In.' Elua po eiua ao i hala, uluhua ioa iho la j ka manao o kekaiii wahi kanaka, no ke ; kau koke mai no o ke aupuni n Kanaana . mahope, kahi ana i makemake nui ai. A j 1 ka po ona iho, ua ano maiuhiluhi ioa o Lo Waiena, oiai aole i loaa iaia kekahi | wa e hooluolu ai iaia iho, nolaila, pane [

ae !•?- oia i kona mau hoa, Ua ike no nae paha oiua ika hookeie waopa ana ? Ua ike no maua, o ko haawi oie mai ka hewa ia maua. Lilo ae la ka hookeie ana oka waapa ! i na wahi kanaka, a hauie aku la hoi keia ika hiamoe naaupo. A ike ka mea iaia ka hoe, ua nui loa ko Lo Waiena hiamoe, pane aku oia i kona hoa, Aohe pono i koe ia kaua e hana aku ai ia ianei i keia wa, eia wale no, e kioia kaua iaia iloko o ke kai, ua pomaikai iho la no kaua i keia koena daia nui, a ei ae no hoi o Kanaana ke kau koke mai nei mahope o kakou, aohe e oo keia po, pne kaua iuka, oiai he hooiho wale no. Eia no lioi, ina k uia e hooia iaia, a pae aku i kekahi aina, uhauha hou aku no keio, o ka pau loa 110 ia o keia dtiia, a o ko kaua poiio ; no ia. A holo ia manao ia laua, hooholo ae laua i ka waapa ma ka hooiho ana. I A ike Inua ua nui soa ka holo o ka waapa, | | ialuu iho laua ia Lo Walena, « kiola aku | ! la iloko o ke kai. (Aolei pau.)