Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 48, 30 November 1872 — Page 2

Page PDF (1.84 MB)

This text was transcribed by:  Reanne Shinsato
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

No Ke Awa O Honolulu.

 

La.                   Kai Maloo.                  Kai Piha.

@. M.                          @.m.

                                    Nov. 30             9 00 Ahiahi              3 00 Kakahiaka

                                    Dke.  1           10 20 Aumoe              4 27 Kakahiaka

                                    Dek.  2           11 30 Aumoe              5 39 Kakahiaka

                                    Dek.  3           _ __                             7 82 Kakahiaka

                                    Dek.  4           1 00 Aumoe                8 35 Kakahiaka

                                    Dek.  5           2 00 Aumoe                9 26 Kakahiaka

                                    Dek.  6           2 45 Kakahiaka      10 02 Kakahiaka

                                    Dek.  7           8 30 Kakahiaka      10 26 Kakahiaka

                                                                                                   C. J. Lalana.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Honolulu, Novemba 30, 1872.

 

Haro no ke Kuokoa Hou!

 

Ke panee Hikiwawe nei keia makahiki e pau, a no ia mea ke Buliu nei @pakou no ka Buke hou o ke Kuokoa.  Ke hoomakaukau nei makou e haawi aku i na mea heluhelu a me na kaao i ike ole ia ma kekahi nupepa.

            1.—E hoomau aku ana no makou i ke pai i k@Kaao o Robiana Lo a hiki i kona pau ana ; a i ka wa I pau ni, e hoolwa aku no makou i kekahi kano e ae i makemake loa ia.

            2. —Ua @ nei ia makou @  maikai loa. i unuhiia mai ka Olelo Geremania i kakauia e kekahi kanuka kaulana i ke kakau kaao.  He mau kaao pokopoko keia, nka, e lealea ana no nae paba kakou a pau mai ka poe hapauea a ka ui.

            3. —Ke hoomakaukau nei makou he MAKANA nani loa no ka poe wale no i uku kuike mai i na Dala Elua i kinohi, n i ole ia, i ka poe a pau i hookaa i na dale elua mamua iho o ka la ’31 o lanuari 1873.  Aia keia makana maluna o kekahi apana pepa nui, kokoke e like me ka aoao hookah o keia pepa, a e paiia ana me na wai hooluu.  E komo pu awa hoi maloko elaila ka Alamanaka o ka makahiki 1873.  Mawaena konu olaila, e ku ai ke kii piha o Ke’Lii Ka Mea Kiekie Uilama C. Lunalilo.  Alaila, mawaho ae olaila, e hoopuniia ana e na lalani kii, e kekahi ko kakou alii wahine kaulana Keahumanu, a o kekahi e ko Wasinetona.  He makana keia na oukou a pau e haaheo a e makemake nui ni e loaa.

            Ke manaolana nei makou, e makaukau ana keia mau mea a pau mamua ae o ka la 1 o Ianuari, a e loaa hoi iloko o na lima o ko makou mau luna mai Hawaii a Niihau ia wa.  No ia mea, e liuliu e oukou i loaa ni hookah ma ka uku ana i ko oukou uku nupepa piha o ka makahiki mamua ae.

            He oi aku ka pono o ka hoolako e ana i na Luna me na makana mamua o ke kahea pinepine aku, “Mahea ke Dala ?”  He oi aku ka maikai o ke kuokoa ana a e hiki ai ke olelo i na mea a pau, aohe o’u aie no ka’u nupepa.

            E hoomanao i ka olelo nane kahiko : “aie pokole, makamaka loihi.”

 

Ka la Kuokoa o Hawaii nei.

 

            O ka la 28 o Novemaba i hala iho nei he la no ia i kulaia mau ia e kakou i kela a me kei makahiki.  No k mea, oia no ka la i loaa ai ia kakou ka ikeia an mai e na mana nui o Farani a me Beritania, iloko o ka makahiki 1843.

            Ma na makahiki a pau a kakou e hoomanao nei, ua kaena mau kakou ia Eoelani a me Farani, i ko laua ne ana mai ia kakou i lahui a i aupuni kuokoa, aka, ua poina kakou i ka haawi like n aku ia Amerika Huipuia ia mahalo hookahi ana, no ka mea oia aupuni ka mua o ka ae ana mai ia kakou e kuokoa.

            No ka mea, ma ka malama o Dekemab makahiki 1842, u @ hiki ku la o Haalilio a me Rikeke ma Wasinetona ma kea no he mau Elele e hele ana i Beritania a me Farani e kukakuka ai no ko kakou kuokoa ana.  I ko laua hiki ana nae i Wasinetona, ua ikei mai la laua e na poo aupuni.  Mahope o ke kamakamailio pu ana, ua hoouna aku la o Peresidena Tyler (ka Peresideoia wa) i kona haiolelo i ka Ahaolelo hui ma Wasinetona, ma ka la 31 o Dec. 1842, a maloko o ia haiolelo ana, ua hoakaka aku oia penei: “Oiai akabi no a boea ae mai ka noho ana naaupo, ua nawaliwali o Hawaii ; aka, o kona kulana me he mea la, he pono a e akea ne ana, a me he mea lake ake nuiia nei kona holomua ma ke kulana o kona lahui, mamuli o kona hookomo ia ana aku o ka hoonaauno, ke ao hoomaa me na kukulu anaina maikai ana ma na ano o ka naauao a me na hana a ka lahui malamalama.

Pomaikai a me na manao o ke aupuni a me na makaainana o ka lahui o Amerike Hui, puia, he pono e mahalo aku keia anaina i kona mau pono a e ike aku me ka manao pono.  A pela no ka manao hoopomaikai oiaio o na aupuni kalepa e ae.  No koaa ku mamao loa ana mei na aupuni mai o Europa, nolaila, o kona pii ana a me kona holomua ma kea no aupuni kuokoa, e hiki ana paha ola me ke kulana kiekie a hoopono i na mea a pau, a malia o pahola mai ia i kona mau piepele an ianei, oiai he kokoke mai oai i keia aina puni ole a pela aku.

            Na keia mau olelo i kookumu ae e hoonohoia i Komisina ma ke alo alii o Hawaii nei.  A ma ka la 3 o Marki 1843, na hoo kohuia o Keoki Bara@ (George Brewa) ma ia oihana.

            Haalele o Haalilio ma ie Amerika a ka aku i Ladena i ka malama o Feb. 1843.  I ko laua hiki mua ana aku, sole no i holopono ka laua hana, aka ma ke kukakuka a noonoo loihi ana me ka hui aku me na poo aupuni o Beritania a me Farani, ua lona mai ia laua ma ka la 28 o Novemaba 1843 ka olelo kukala hui a Farani a me Beretania i kakauia ka olelo ae i ke kuokoa o Hawaii nei e wa Kuhina o ko na aina o Beretania a me Farani me ka mana i haawiia ia laua e ko laua mau Moi pakahi.

            Nola.la la, kuokoa ai kakou.

 

Nu Hou Kuloko.

 

Oahu.

 

            Bia ma ko kakou nei makeke i keia mau la, he elua mau moku waiwai, mai Europa a me Amerika mai.  Ua wae ia wale no na lole kupono no onei.

 

            Ua manao wale ia aku, ma kekahi mau lono mai Kapalakiko mai, e hooiliia mai no he eke leta malona mai o kekahi okohola e hoi mai ana i Honolulu nei.

 

            Ua Kapiliia iho nei o lalo o ke kuna Hawaii hou Mere Poka i ke keleawe, a o kona mau kia ua paa mua i ke ku iluna.  He mau la helu koe, a au aku oia i ke kai loa o @ moku ana, o @eo Uweke.

 

            O ka nui o na moku okohola o keia wa ma ke awa o Honolulu nei, he eono.  Eia na inoa o lakou : “ Artic, Rainbow, Active, R. W. Wood, Batholomew Gosnold a me Arnolda.”  Malia paha e ku mai ana na okohola i hoohokaia ai ma Kalefoni.

 

            Ma na la 2 a me 3 o Okatoba i hala, ua haalele kekahi mau moku okohola ia Nu Bepeki, a ua holo mai i ka Pakipika nei, me ka manao e hele i ke kahua pepehi kohola o ka Moana Pakipika Akau.  O ko laua mau inoa o @ava a me @ava Alua.

 

            He mea maopopo ole ka huli hoi ana mai o ke kiapa Hawaii “ Moiwahine Emma,” malia paha o unuhiia aku oia mai ka holoholo mau ana mawaena o keia mau awa elua, oia o Honolulu nei a me Kapalakiko.

 

            Ka La Hoalohaloha o Na Amerika. —Ma ka hora 11 @ ke awakea Poaha iho nei, ua malama ae na haole Amerika i la hoalohaloha i ke Akua, e like me ka hoolaha ana a ka Peresidena Kalani.  Na Rev. S. C. Damon D D., ka haiolelo o ia la.

 

            He Mau La Ahaaina Me Lahaina. —Ma na la 8 a me 9 o keia malama, ua malama ae ka Hui Mahiko o Kale ma laua me Hale ma Lahaina, i ahaaina no ko laua mau luina hana.  Malaila, ua hookipaia ka poe hele ku e makaikai.  Oia iho la no ka lono mai kekahi palapala mai o laila.

 

            Ma ke ahiahi o ka Poaha o ka hebedoma i hala, ua malamaia he Ahaaina Fea me ka keena malalo o Kaukeano, a o na pomaikai e loaa mai ana ma ia hana, e hoahula no ka hoonaauao ana i na kaikamahine Hawaii.  Ua nui ka poe o na haole i he ae ilaila e hookupu ai, a o ka pomaikai i loaa mai.  ua hiki aku no ia i ka $850.00.

 

            Na Puukani Italia. —Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Nevada i kela hebedoma aku nei i hala, ua hiki mai maluna ona, o Madama A. States, kela wahine Italia puukani i hoohonehone e iho nei, i na malama mua o keia makahiki, me@ Orlandini oia puulu kani ana no.  Mai Nu Zilani laua i hoi mai nei.  I keia po, e haawi ana laua ma ka Hale Keaka o na Alii Hawaii, i Aha Mele mailoko mai o ka laua mau leo i wae ai.

 

            He Mele Hoohenehene. —U loaa mai ia makou kekahi pepa mele i kakauia me ka hoohenehene aku i ka Puali Koa Farani.  A no ko makou manao ua ike no kakou a pau i ka nawaliwali io o ia Puali Kaua i ke kaua i hala iho nei, nolaila, ua hooholo makou e kapae ae i ke pai ana i keia mele koohenehene i na Koa Farani.

 

            Ke Kiapa “Cometa.” —Ma ka Poakahi iho nei, ua puka aku keia kiapa maluna ae a huli hoi aku i Kapalakiko, ke awa ana e kuluma mau nei i ka halihali i ko kakou mau waiwai oloko nei.  O na waiwai Hawaii ana i lawe aku nei, oia no na maia, kope, ili bipi, pulu, laiki, ili hipa a kao, ko pa, paakai a me kekahi mau iwi kohola.  O ke kumukuai io o na waiwai i laweia aku la maluna ona, me he mea la, aole paha e emi-pokole malalo o $33,917.

 

            He Mai Hebera Io Anea ? —Mai kekahi leta mai Waiohinu, Kau mai, ua ikeia iho @  (p@pu hebera) he hoa launa o ka mai hebera ma Kau nei ma Keaiwa ma Makaka.  Maloko o ka hale o Alohikea ; o Hanare a me kona ohana ka i loaa i keia ano mai, he hoalauna no ka mai hebera.  Ua hai aku au i ka’u olelo hoomalu ia lakou.”  O keia leta, u kakauia ma ka la 18 o Novemaba nei ma Waiohinu Kau.  No ko makou kanalua i ka oi@io o keia hoike ana, nolaila, ke ake nei makou e lobe hou ma ka mokuahi o k@ mai i kakahiaka.

 

            Ma ka Poakahi iho nei, u holo aku o Prof. W. D. Alekanedero opio me kona mau kokua ana aina e ana i ka mokupuni o Hawaii.  E k@kulu ana oia i kana laina l@lo ma Waimea, a malia paha o holo ae i Maunakea.  He hana nui keia, a e mahalo ia ka mea e lawelawe nei ma ia hana nui, no @ mea, akahi no a ana ponoia ko kakou mau m@puni.  Ua ku iho nei kaua mau lepa ana ma Maui a me Oahu nei, a o Hawaii ko@ a me Kauai.

 

            Na Buke Hou A Wini. —Ua hiki hou mai nei  nui wale na buke haole o na ano a pau maloko o ka Hale Kuai Buke o Wini, a ua weheia @o ke kuai aku i ka lehulehu a pa@ e makemake ana i ai no ko lakou noon@o.  E like me na buke heluhelu, kaao, moolelo, @ a pela aku a pela aku.

 

            Kani Ka Pu Hanau He Keiki. —Ma ke awakea Poaha iho nei, Nov. 28, ma ka h@ra 12 ponoi, i ka wa i kani ai ka pu mua o Puowina no ka hoomanao i ka la Kuokoa, ha@u mai he keikikane kukue na Keaweamahi wahine.  Ua laweia mai ka wawae e hoopololei i ke Kauka, a ua pololei ae la.

 

            Na Mea Makana Karisamaka. —E loaa no ma ka Hale Kuai Buke o Wini na mea Makana Karisamaka a pau a me na mea paani a kamalii.  I lawa no ia oukou a komo mai, o ke ahu wale iho no.  E wae ka mea makemake hewa na maka i ka nui.  Oluo@ loa a kumukuai.

 

            Ka Eleu O Honolulu. —Ma ka Poaha iho i hala, u kauohaia ka Hui Han Hao@ Honolulu nei i puka awahi hou no ka makuahi Nevada.  Mai ia la aku, ua hoopapau ia p@ e hooko i ke kuoha, a ma ke @ Sabati iho nei, u @kiia ua puka u@ hou l a hookomoia ma kahi o ka apula i kiolaia ae.  Ma keia hoohikiwawe ana i @ia nele, ua mahaloia kela Ahahui ma ka eleu, a noaila, aole no i haule o Honolulu ma na hana o ia ano.

 

            No Nu Zilani. —Ma ka hora 4 ponoi o ke ahiahi Poakahi iho nei, ua huli hoi aku ka mokuahi Nevade no kela wahi maluna ae me na ukna, ohua a me na eke leta no Nu Zilani a me S@dane.  Ua lawe pu aku oia he mau wahi waiwai Hawaii e hoao ma na makeke o na Panalaau Hema, nona ka waiwai io i hiki aku i$8,521.94.  l@ e hahaiia e ka pomaikai, hoomau aku.

 

            Ke Kii O Hon.  W. H. Suwada. —A keia hebenoma ae, e hoopuka aku no makou i ke kii o Hon. Williama H. Suwa@, ke Kuhina o Ko na Aina e o Aberahama Linekona i kona wa I noho Peresidena ana no Amerika Hui, a i make mai nei ma Nu loka, me kona moolelo i haku ia e Rev. A. Bihipa.  He hoa kula o Suwada no Bihopa makua a ma ke keena hookah laua e moe ai.  Nolaila, o ka moolelo i kakauia nona e kekahi o kona hoa kula i ikemakaia e kakou, e lilo an ia, i inea na kakou e makemake ai.

 

            Ua hiki main a lono mai Kamoiliili mai, ke paau nei kekahi poe olaila i ka hana hilahila ole he imi loaa ma kea o hula Hawaii ana.  Ke paipai aku nei makou i ka p@ noonoo o ia wahi, aole ia he hana e loaa mai ka poinaikai no keia ola ana.  Ina, e loaa mai ana kekahi wahi palaueka, aole no ia no ka maemae, aka, no ka pelapela ma@ ia.  “ O ka waiwai i loaa hewa mai, @ he mea e pomaikai ai.”

 

            No Na Pepa Helu Kanaka. —Eia maloko o kela a me keia ope nupepa o na apana mawaho aku o Honolulu, e loaa ai na pepa pai hakahaka i hoomakaukauia no ka helu kanaka ana.  Nolaila, me kaia mau pepa, e hoomaamaa iho oukou ma ka heluhelu ana, a e ao hoi no oukou iho, a i ka wa e hiki aku ai na luna apana ma ko oukou mau ipuka hale, me he me la, e maopopo ana oukou i ke kakau a hoopiha ana i na mea i hooakakaia maloko o ia pepa pai hakahaka ke hiki aku i ka po o ka la 27 Dekemaba ae nei.

 

            Make Emoole. —Ma ka Poakahi iho nei, e laweia ana kekahi kanaka onawaliwali e kekahi kahuna lapaau Hawaii me ka manao e hoauau iaia (kanaka mai) ma ka wai o Kawehewehe ma Waikiki-kai, i mea ka e wehewehe ia ai nah ala o ka mea mai.  I ke kaa ana @ae o ka mai mawaho iho o Pahukaina, hina iho la ke kanaka mai a lele loa kona hanu ola.  Aole i hiki i kahi a ke kahuna Hawaii i hoopunipuni ai ilaila e pau ai na pilikia.  O na kahuna kanaka o keia ano he kupono loa e hopuia a hoopoiia lakou i mea e pohala ole aku ai ka lakou epa, a nui wale ka poe puni ma ka lakou kukahekahe.

 

            Kahuli Ka Waapa. —Ua hiki mai kekahi lono mai Molokai mai, e hai ana, i kekahi la o ka hebedoma i hala, ua haalele kekahi waapa me ekolu kanaka o luna ia Lahaina, a huli hoi aku la i Molokai.  A hiki mai i kei la, aole no i lo@e ia mai ko lakou pae ola ana ma kekahi wahi o Molokai.  Ma kekahi lo@o, ua ike ia aku no ka ke kahuli ana o ka waapa a o ka hope loa ia o ka ike na @ Molokai a me Lanai e malama i ka make ana o kakahi o ko lakou ola kino i kela a me keia makahiki, ma ka obauba wale ana e make iloko o ka moana, mawaena oil mau kai, alaila he mea pono e hooholoia i wa@i moku uuku kupono no ku lawe ukana a ohua ana mawaena ibo o lakou.

 

            Ka Huluhulu Awa. —Ma ka leta mai a Nahalea mai o Waianu, Koolau, Maui, i ike iho ai makou, ma ka po o ka la 5 iho nei, ua au nui aku he eha mau kanaka i ka upena kou.  Ia lakou @ae e lawaia ana, hol@pu ‘na he mano a koaka mai la, me ka nahu ae me he puhi la.  Nalo iki aku a hoea hou mai me kona @ino nui.  Eia ka mea kupanaha, no ke nahu ole ana o ua maoo nei ia Kap@pui, manao oia o ke keiki no ka ana, ua ike i ka nui o ka manao, hele e mai e hoaka.  Eia iho ka hupo loe.  Ia hoi ana a kula, @onoi ua Kapuipui nei i huluhulu awa e lawe ai e hoolau i ka mano.  Ua kohu kanaka ka ia i keia hupo ka lawe ia aku o ka awa e hooinu i ua ia nui la.

 

            Na Anoano Pulupulu. —No ka nele i ka anoano pulupulu Si Ailana ole wale i keia maoawa, ke manao nei au e kuai aku a loaa main a anoano, i $1.50 no ke eke, oia ke eke 25 paona.  Iaia na lilo a p@u a hiki i kahi o ka mea nana ke kauoha.

 

            Ma Ke Awakea Poaha iho nei. ua kai huakai ae na Kula Haole Kuokoa o Honolulu nei mai Kawaiahao mai a komo iloko o Kaumakapili.  Malaila, ua malamaia kekahi Ah@ Mele.  Haiolelo a H@pule @ ka la i Kuokoa ai Hawaii nei.  Na Rev. P. W. Kaawa i haiolelo mai i mua o na kamalii i na olelo kupono no ka la a lakou e kulaia ana, me ka maikai a me ka @haloia e ka anain@.  Ma ko makou hoolohe ana, o ka m@kamua ao paha ia o na haiolelo i kupono loa no ka la Kuokoa, i haiia mai e kekahi o na welo Hawaii ponoi.  No ka piha e o ka pepa o keia pule, ua waiho makou a keia hebedoma ae, ho@ka aku ia haiolelo.

 

            Keiki Kupanaha. —Ma ka la 20 o Novemaba nei hora 12 ½ awakea, ua hanau mai la kakahi wahine ma Wailuku i ke keiki kupanaha.  Eia kea no, o ke kino a me ke poo. @like me ko ka oopu oluheluhe.  O kona wawae, ua like loa me na awewe o ka mu@ee.  Me he mea la ua wahawaha ka puhaka nana ia mea hou i ka malama, i koikeia mai ai keai mau olelo : “ Eia kahi mea akaaka, o ka lawe ana o kekahi wahi kanaka noni ka inoa Beniamina i wahi keiki akua anana.  I ka wa i olelo ia ai e ka@u a e kiola huhu ua wahi kanaka nei ; miki mai ana ke owau no ka hemahema lilo i ua wahi kanaka @nei ka wahi i kahi kappa me kahi huluhulu awa.  O kahi moopuna paha keia a Waawaaikikanaaupo, kainalei a Kuluipo, hii alo a Ponahe.”  O keia leta maluna ae, mai ka peni mai no ia a K. H. Kaleohano o Wailuku, Maui.

            Ka Hihia Pepehi Kanaka o Lakoba Wilkerson, oia kela haole khi umiumi i no@o iho nei m Honolulu nei, a pepehi hoomainoino ai i kekahi ipo Hawaii an ma Lahiana.  lawe ia mai i Honolulu nei e hoopa a mahuka malu I mai Kawa aku.  Ua hiki oia I Kapalakiko, mai kona mahuka na aku mai keia pilikia, aka, aole nae i kena kona lima koko i ka pepehi.  I ka malama o Aperila i hla, ua pepehi oia a make loa i kekahi wahine nona ka inoa Mrs. Harriet E. Burkhardt ma Kapalakiko.  Ua hookolokoloia mai nei oia a ua hoahewai ma ke degera alua o ka pepehi kanaka, e hoahewa na iai@ i 45 makahiki e noho paahao ai.  Ua like no ia me ka hoopaahao a pau ke ola.  Malia no pahu, e make e an oia mamua o ka pau ana o ia. hoopai, no ka mea, ua ano aoo oia.

 

            Ka Apa A Ke Kolohe. —I ke ahiahi molehulehu o ka Poaono aku nei i hala, ua loheia ae ia i ke poo oihana o na kaiko, he kanaka @ waiho a ike ole ana mawaho ae o Kawaiahao.  I holo ia aku ka hana e nana, loaa aku, he kanaka ua pauhia loa i ka ona a ka ra@, a e moe ana iluna iho o kona lio.  E paa ana no kona mau @ i na keehi, a o ka lio, e ku malie an iwaena alanui.  Ua naauao loa ka holoholona mamua ae o ka mea uhane ola, nona ke kii i hana@a mai @ kea no o ka Mea nana ia i hana.  Iaa i holo ka lio, i nap aha, ua mainoino oia.  Ua kai ia ka lio me ka mikai i ka hale hoopaa, a o ke kanaka no hoi, ua hoopaaia aku ma ka papa oolea.  I ke o ana paha ike iho la ke kanka, aia oia @loao o kahi kipoho a diabolo.

 

Ka inu Uala Ma Paualu Koolau Maui.

 

E Ka Nupepa Kuokoa E Aloha oe: —

            E oluolu oe a me kou L. H, e hookomo iho i ‘keia wahi puolu ma kahi kaawale o kou waihona, a nau hoi ia e puunaue like ne iwaena o na kini o kaua.

            Ua konoia ma i ko’u lunaikehala e kela hua e kau kehakeha ae la maluna.

            Eia ma keia apana ua nui ka poe inu uala, ua makaukau no ka lakou hana ino, a ma ka noonoo ana o na kanaka, i hele mai ai lakou me ke kono ole ia aku.

            Ua hoonaloia ka inu uala ana, a he Hui Laulima i keia wa, o ke ano o keia, ma kahi e hana ai ka uala ua akoakoa main a kahaka o ka Hui Laulima, a malaila lakou e hoikeike ai i na kino puipui o lakou, o na wahine pu no kekahi e anapau ana, e like me Punana, e hoike ana i ko lakou mau kae niho, me he niho halahala la, a peia no hoi keia mau hua olelo a lakou i kapa iho ai : "Nani kela, Hulali ka hao,” no ka mea, @ana i hana kela inoa i na e ona ka uala, alaila, hulali ka hao a mea a ina e ona ole, penei e olelo ai, piha welu ka hao a mea, a pela aku.

            Hookano maoli no keia mau olelo, aole no hoi i kupono kela inoa no ke kanaka, e olelo me ke kupono i ka inoa ponoi o ke keonimana aohe make olelo ina olelo a an holoholona.  A ma keia mau hana lapuwa@ e hooikaika nein a kane a me @ wahine, pau pu me na opio, aloha ino na opio.

            Ma keia hana o ka inu uala, i ulu mai ai leia mau hua olelo, aole i kanamai ko’u hilahila, penei no ia, kuke (good) a pane mai hoi kekahi, ieka, aole he malama pono ia o na hua kani, he ohiohi wale no, aia a @, alaila, ike aku oe, hiolo lua i ka namu, mea kupanaha no ia ma ko’u lobe ana, no ka mea, aole au i ike ua ao ia kekahi @ i ka olelo haole, a i ka ona ana, ua hiki no ka.

            Ke hukiia nei kekahi mau ho@hauau, a me kekahi o na loaa, ma keia hana, e hoopio ana i ka pono o ka Haku.  E na hoahanau o ka pono, e haalele oukou i na hana o ka pouli, a e hahai ma na kapuai o Iesu.

P. K. Kap@kaua.                   

            Paualu Koolau Maui, Pov. 20 1872.

 

No ka Hooulu Lahui.

 

(Koena mai kela hebedoma mai.)

 

            Aole keia he pakike i kou lima kakau e “ Ke Au Okoa ” aka, he ike aku keia ; me he mea la @ae, ua komo ae na alakai malalo o kekahi kumu okoa, a he mea hoolealea wale mai no ma ko kakou aoao malalo o na kumu e hiki ni ke apo in aku, me he mea la, e ko ana, a me ka nana mua ole aku hoi i na alalai e haule pu ai ia mau manao ana.

            Ua aneane nele loa ihe la paha oukou i ka nana iho iloko o kakou ponoi iho e hoolilo ai ia kakou iho i mau kihapai i hoopulu momona ia. a ilaila e hooluaiia ai na anoano maikai i mea kanu no na kihapai mai o a o o ka aina, a e lilo lakou i mau pulapula hoolaha.

            Malia paha, na lilo oukou i poe hoomaloka, a aia paha i na alakai ana a kahi poe e ae i hooia ai, he mea no e ulu ai iloko o kakou iho, a ina e lilo ko kakou hooikaika na iloko ponoi o kakou iho, ma ka hoomalu maikai ana, hoonaauao pono ana i ko kakou mau anoano opiopio, e hiki no.

            E ao ia na makua, na makamaka, na kahu hanai o na keiki, e alakai pono, e kuhikahi, e hoomalu, e hoonaauao pono ia ma na wahi kupono, he pono ia.

            O ke aupuni hoi kekahi e kokua nui mai i na Hale hoonaauao kula ohana o keia aupuni, me ka hoolawa pono, ma kekahi mau mea hemahema i pili i na kula, a me ka nana pono ana o na lime bana o ka oihana hoonaauao i ke ano o ka malama ia ana.

            Ua kuhi ia mai paha au he mea pakike aku i kona mau manao pepa e “ Ke Au Okoa,” he aneane like no pela ; ake, o ka ike ole ia aku o kahie loaa mai ai o ka mea hoopulapula—a e loaa auanei ia kakou kekahi mau mea e ninau ai no keia Kumumanao.

1.       1.   Ma kea no hea la e kii ia aku ai ko wah@ poe i poe hooulu i ko kakou lahui ?  O ke

@ aku paha i na kaikamahine a ko waho poe i mau wahine hoao na ko kakou mau keiki, ke ike nei au, he alanui pilikia no ia, aole paha lakou la i hoowahawaha i ka lakou mau keiki e kiola mai ai ma ko kakou hemahema ; a ma kea no hea la auanei hoi kakou e kii aku ai a lawe mai ia lakou ?  Ma kea no kuai aku anei, a ma ke ano @hue kanaka paha ?  Ina aole e loaa mai ia kakou ka lakou poe kaikamahine ma ke noi, a ma kekahi ano maikai e ae ; alaila, e loaa auanei lakou ia kakou malalo o na Kumuhana pelapela, a ke ao holookoa e hoopailua ai.  O ka ulu ana o ka Lahui ma na kumu ino, e lilo auanei lakou i poe inoa ino mahope aku ; a he hooulu Lhui anei ia e pono ke hili@ ia ?

            Ioa aole loaa ia kakou na kaikamahine, alaila, ma na keikikane paha kakou e kii aku ai, a e lilo mai lakou i mau hunona kane na oukou e Hawaii ; aka, o ka hiki ana ke lawe ia mai, aia no ia ma no kumu i olelo mua ia.  He nui ka hooma@u o na lahuikanaka nona ka poe i lawe aihue ia ma ka maalea, a ma kahi ano e ae—oia ke kumu inaina nui ai o kahi poe lahui i na lahui e ae o waho, a hoohui puia ai ka pepehiia o kekahi mau luina Hawaii ma kekahi pae aina o Maikonisia.  Oia alanui, o ka Hooulu Lahui, he keu ia o ke ino loa.

            Ma ke no hea hou ae hoi kkou e k@ aku ai ?  Ma ke alanui mua no paha i kamaaina ia kakou, oia hoi o ka hookomo mai ma ke ano hoopaa kauwa hana.  Ma ia han kakou i hn iho nei, aohe wahi hua iki o ia han iloko o ka laha na, aole no hoi paha i hoohua mai ia i na pomaikai e ae, i pili i ka lahui, aka, i na mahik@ iho la no, a pau ka manawa, a o ka hoi aku la no ia.  Ua waiwai ole kakou mamua no na mea e kamail@o ia nei ; a pehea la kakou e hoomau aku ai i ka mea aole i ikeia he pono mamua ?

            Ina paha e hiki mai ana na hoopulapula a kakou ma na kumu mua i olelo@a aku nei, a ma kea no hea e hoohuiia ai ?  Ina he wahawaha kamaaina i ka malihini, a o ka malihini paha i kamaaina ; a heaha kea no e hoohuiia ai laua ma kea no hoao o keia au ?  E onoo@ouia anei ?  E hoopilikia ia anei laua ke hole ?  Makehewa ka noonoo ana aku, aia ka iloko oia hoohui ana aku me ko waho ka mea e ulu ai ka Lahui—A malia paha, na “ Ke Au Okoa ” no e kokua mai ia kakou, i ke kii ana e loaa mai ai kanaka a me ka wahine o waho, e komo mai ai me ka oluolu ia e ko waho poe, a me ka lawe ana mai hoi i ke ano o na kanaka a me na wahine e makemake in aku ana e ko kakou poe—Ana a hoakaka hou ia mai kakou, alaila, Akaka ka hooulu ana.

1.       2.   Iwaen o ka lahui hea a kii ia aku ai ka poe e hoohui mai ia kakou ?  He elua no ano o

Na lahui mawaho o kakou, he poe naaupo loa a me owaowaka iki ae, a he poe maa@ao—O ka poe hea la auanei ke kii ia ?  O ka poe anei i pihi pegana, a i ike ole i ka malama ana ia lakou iho, a me ka ohana ?  O ka poe nei e hele wale la aohe kappa, a i maa ia ano ?  O ka poe anei i hou ia na pepeiao a nunui na puka i maikai ia lakou, a he ino hoi ia kakou ?  O ka poe anei e noho ana ma ka aoao o na kupapau i paapu i na helehelena o ka make ?  O ka poe anei i hookauwa i ka lakou poe wahine,  hoopalaualelo na kane ?  O ka poe anei e lawe mai i mau ano hupo ho@.  a e hookomo mai ?  Ioa iloko o na lahui i kulike ko lakou mau helehelena me ko kakou, ka poe e kii ia, o keia ae l ko lakou ano.

            E Hawaii, aole keia he laau e hoolaia’i oe.  He mea akaka keia, e kapalua nui auanei kakou a pau, aole no paha oukou e hana naaupo ana, a e hoi hou oukou i hope ma ka hoohui ana ia oukou i ka poe i haahaa loa ko lakou k@lana i ko oukou.

            Heaha ia auanei na pomaikai pili lahui e loaa ana ia oukou mai ia lakou mai.  Lawe ia mai he naaup@, hanau ae i ke aha ?  Heaha hoi na hana ho@pomaikai i ka lahui e loaa ana mai ia kakou mai ?  Aole kahi pomaikai hana, aole kahi mea hoonaauao, aole he mau alakai keikei e alakai aku ai ia kakou i ka noho kuon@no ana.

            He mea pono ke imiia keia Kumumanao me ka nana ana i na hua a lakou e kanu iho ai iluna o ka lahui.  O ka noho ana eleu makaukau ka pono i keia wa, aole i k lomaloma.  A pehea ia auanei hoi e pono ai ia kakou ke koho aku.  Iloko o ka oi aku o ka naaupo ilaila aku la ko kakou mau hoa kanaka, @e ike ole i ka malama kino, a he @ele i na hana naauao.

            O ka poe o keia ano, e nui auanei na hookae aku, ma ko kakou aoao paha, i ka poe o keia ano ka lawe ia mai i poe hoohui mai me kakou—a ina e make make ana kahi poe o kakou i keia mau ano kanaka, a i keia mau ano wahine paha, a ma ke ano hea e loaa mai ai ?  E hoounaia anei lakou e hele i ua mau pae aina la, e koho ke kane i kana, a o ka wahine i kana, alaila, lawe ai mai ?  He like pu ka pilikia o keia hana, me ka pilikia i olelo mua ia, a hookah no olelo ana, ua lawe aihueia, a kuai ia mai paha, a@he pono e hana kakou ma ka ino.

            Malia paha i ka lahui naaueo e kii ia ai na poe hoohui mai ia kakou.  He n@ maikai ia.  I Amerika paha, a i Beritania paha, a ina wahi e ae paha i ano like me lakou e k@ aku ai i ko kakou mau mea hoopulapula ?  O ke kii ana aku a me ka lawe mai i ka lakou mau keiki e hoohui me ka kakou poe keiki, ma ke ano hea e kii ia aku ai, a e lawe mai ai ia lakou ?  He oi aku ka paakiki o ke kii ana o keia poe imua o ka poe naaupo, e like me ka nui o ko lakou ike, a me ke ano okoa o ko lakou mau helehelena i ko kakou ; pela no e ko pono ole ai ko kakou mau makemake ana.

            I ka aoao he auanei ka hookae mai, a me ka hookae a@u o ko lakou a me ko kakou, malia paha, ma ka aoao o ka malihini, he oiaio paha.  He hapa o ka poe o keia ano i hoohuiia mai me kakou, a o ka nui, ua @re no lakou ma ka mea like me lakou iho ; a ma na luana ana, ohumuhumu ana, aneane no e oluolu pono ole ; a koe wale no paha ko kakou mau wahine hanohano i mare aku me lakou.  Aka, pinepine ko kakou kuamuainu ia, he nika, a oi aku i ko ka nika.  He hua kupono anei keia e hoohui ai kakou ia kakou iho me ka poe n@na kakou i kuamuamu mai me na mea hilahila he @uiwale ?  I ku@ manao, he kumu e noonoo ai oukou m keia hoohui ana aku.  Owai o kou e Hawaii ke oluolu i keia mau hailiili ino ia ?

1.       3.   Aia paha a hooiaio lea ia keia manao o “ Ke Au Okoa ” e ke aupuni no ke kii ana i ko

waho poe, me ke dala wale no e hiki a@.  He puka elua keia o ke kala e hookaheia@ no ke kokua @ i ka hoopae limehana.  He lilo nui, a he lilo i hoomaunaunaia ia waho ; a he lilo nui no hoi e hoopaho wale ai.  He oi aku ka pono, ina e lilo ana ke dala e lilo ma ka @ ana e hooulu iloko o kakou iho, he oi aku ia o ka pomaikai.

            Ua maikai pono ka malama ia ana o na Kula Ohana Kaikamhine, ma Kawaiahao, Waialua, Makawao.  Ina e lilo ko kakou dala e hookupaa ia mau kula, e malama i ke ola pono ana, o na kumu a me na haumana, he oi ia o ka maikai, a e lilo auanei ko kakou mau kaikamahine opio i mau kihipai maikai no ka lahui e ulu ai.  Ina e hoohoihoi aku ke aupuni a e mak@la pono ia ka lakou hana, alaila, e mau ana ke kula.  Aia ke Kula Ohana o Makawao, o ke Kahu o ia Kula, o Rev. C. B. A@aru, aole one wahi uku ; a mai hea mai la ka uku o na kumu maoli—O ka uku kula o ke kaikamahine, me he mea la, ua pau loa no kana ai, a pehea la ka l@hi o ke @ o ana, malama ana.  He pono ke lilo ke dala ma ka malama ana anoano opio Hawaii o keia mau kula i mau mea hooulu no kakou.

            Pela hoi. ua pono ke malamaia i mau Kula Ohana Keikikane, e ao ia i na kumu mua o ka pomaikai, aole o ke ao i ka hoa pipi, i ka uwi waiu, he mau mea liilii kela.  E ao ia i na kumu nui o ka naauao e pono ai i kela hana keia hana a ke kanaka e apo ai a kukulu i kona wa e kaawale ai mai ka noho haumana ana.  Iloko o ka maluhia na kaikamahine, a pela na keikikane, a ina e koho lakou ia lakou iho, alaila, e lilo auanei laua i mau laau hua nui.

            O ko kakou pilikia, o ka malama pono ole ia o ko kakou poe opio.  Ina e kokua ke aupuni, ma ka malama ana, i ka poe @ keia ano alaila, e ulu kakou ma o kakou iho.

            Honolulu.                   

 

Ua ana ae nei ka’u maka peni !

 

E Ke Kuokoa ; Aloha oe :

            Eia mai ka ua kipe pua hala o Upeloa, a me ka makani lulu lehua o Haili, ke laweia aku nei imua o kou alo, a imu hoi o kou Luna Hooponopono. ina ia he mea hiki ke hai hou ia ma ke akea, e like me ia i hoike ia maluna, e i ana, “Ua ana e nei ka’u maka peni.”

            Ae, ua ana, ua kena, ua lihaliha, ua hoopailua i ka inu ana i ke koko o ka poe a oukou i koho ai, no lakou na inoa i hoomoeia hoi ma ka papa helu o ka poe maikai, no lakou na inoa i hai mua ia ia lakou ma kela mau kukulu manao ana, imua o ko oukou mau maka, nolaila, ke noi aku nei au i ke ahonui o ka poe heluhelu, a puni keia Pae Aina, ina paha