Ka Nupepa Kuokoa, Volume XI, Number 50, 14 December 1872 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

/ unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabiay mai ka olelo Beritania aka olelo Hawaii.

MAHELE II. HELU 90.

lALAU iho la o Kanaika Abe i ka hainaka Moi t a hookowelo ae la imua o ke anaina holookoa, me na huaolelo n>a kona waha, Eia no ka hainaka Moi, ka hooilina hope loa a kuu makuakane i hiiawi mai ai ia'u, a meikepu au me -kona mau wai hooluu pani lua ole, a leha ole hoi roa keia frupuni, oia no ka'u i haawi aku ai me ka minamina ole iaia nei, (Lo W«lena) i mea puolo no ke*»a apana elelo o ka moo, e like me ko ia nei makemake. A o kekahi no hoi keia ona hoike oiaio, e hoohilahila ai ia Bone Le. Ia manawa no, ku kolke mai la o Bone Le, a haawi ae la i kona aloha hookama»i i ka Moi a i ke anaina hanohōno hoi e hilioai muku mai ana i ka peleue o na noho, me ka hoopuka nna ae i na huaolelo, e i ana, Ua oiaio no keia olelo & Kanaika Abe, mahope iiho nae o ka ma-

J ' A ii'niii 111 kMihnkamni' iana no ufc keiki malihinii nei la. Kohen I knke mai no o Kanaika Abe ia'u, £ lawe mai hoi oe i iiekahi npana elelo o ka j moo, i mea hoikeike na'u i na'lii a me na makaainana. Ae aku la no au, a lawe : aiai i ua apana elelo-nei a kakou i ike pu ] ae la. A i kuu wa no nae i haawi aku ai ia Kanaika Abe, wehe koke ae ana noi kela i ka hainaka Moi, a puolo iho ana no i ua apana elelo nei—aole nae hoi au i ike i ka haawi ana aku ma ka lima o ke keiki, lilo e aku la no am i ka hooponopono ana i ka moo, me kuu manao aole i Ih i make loa, oiai e oniioni mai ana no | ku huelo. | A no keia mau olelo aiunu a Bone Le, i ku ae la o Kanaika Abe, a puana ae la pai hu i keia mau lalani mele : 44 Hookohu Kauaula, Ka makani o Ulupau." M ahope iho o ia wa, tku mai la ke Kuj hina Kalaiaina, a hooia ae la i na olelo a | B«ne Le, i ka i ana aku, He oiaio loa no j na olelo a Bone Le i olelo ae nei, ke ku ! mai nae kekahi hoike, ia hai mai i kona ike maka, no ka haawi ana a Kanaika Abe i ka hainaka Moi, ma ka lima o ke i keiki malihini, alaila, aohe hana i koe a | kakou e kali bku ai, oiai aole kakou ma j kahi i hanaia ai keia -hewa. i Ia wa, ku mni la ka Moi, a ninau ee la ' ia 80-Le, i ka i ana aku, O oe no anei i kekahi malaila i ka wa « Bone Le i lawe i mai ai i ka apaoa elelo o ka moo a haawiia aku ai ia Kanaika .Abe ? Hoole mai ! U o 80-Le, me ka i mai, Aole au i ike i | ka lawe ana mai o Bonci Le i ka apana j eielo o ka moo, a « ka hainaka Moi ka'u ! ī ike aku, ua 4>opoia a paa, a kiolaia aku ana ma kahi a ke &eiki malihini e ku koke <nai a«a, a lehei iho la iia keiki malihini nei mai 4uoa iho o ko«a 1i0,.a lalau i iho la i ka mea a Kennika Abe i kiola j aku ai. Aole no boi «ti » hoomaapopo j loa aku ia mea, no ko'u «nanao n«i loa i ka nana i ka moo. A ma keia mau olelo ike maka (ole wale) a Bo Le, i kahuli ae ai ka «anao o ka Ahaolelo, a hooiaio mai la i na mea a pau i hoopuka ia. A oo ka manao inakee loa o ke Kuhina Kalaiaina ia Kanaika Abe, pane aku U oim ioMM o na'lii, i h* i ana ako, Aole no a kako« inea e ae e hoomaopopo ai, oiai ua ae )a no kaleou i ka naIni kilakila o ke keiki maliHini, he kanakamaikail«mole, iJ>i pakeia aku kona ui īHiua o na k<eiki piioahele o keia aupu-

ni e hoomomoa ia mai nei—aole no hoi paha he wahine e nele ana i ka hoomakaleo ana iaia, a hookuli wale aku no i na waiwai makamae, i loaa i ua wahine la, a pela no hoi paha o Kanaika Abe, i kiola.wale aku i ka hainaka Moi, ma kahi ana i makemake ai, i kumu e loaa ai iaia ke keiki malihini. Ku hou ae īa ka Moi, a hooponopono i kana olelo hooholo, oiai mn kona noonoo iho, ua maopopo ka pono ma ka no. ao o Bone Le, n pane aku la oia imua o na'lii, i ka i ana aku, He olelo hooholo ka'u ma ka aoao o Bone Le.

E ka mea heluheiu, e nana mai kakou i ka Moi, ka makuakane hoi o Kanaika Abe, ua puhipuhi laau ia paha oia, a i ole, ua loaa paha ia Makanikeoe, i puni wale ai oia i na olelo pahee a Bone Le ms, a hiki ole ai iaia ke hilinai i na olelo a Kanaika Abe. Mahope iho nae o ka hoopau ana o ka Moi i kana olelo hoohoio, ia manawa i kaikamahin« u ke Kiaaina, a huli papu mai la imua o kn Moi, a kuhikuhi mai la na limn, me ka olelo pu mai, Moi naaupo maoli no oe, oiai aole kau wahine maanei, ka mea nana i hanau o Kanaika Abe, a o kou hni mni nei no ka ia i kau olelo hooholo, me ke kulij<e ole o ko olua mauao, o heaha la auanei kona manao ma keiu olelo hooholo au i hoopuka iho nei ? A lohe ka Moi no na oleloa k<e kaikamahine, kulou iho la oia ilalo, a noonoo, me ka hoahewa ana 110 kana oielo hoona'lii a me na hon hanohano o ka Ahaolelo, no kekahi mau minute, a holo aku la a komo iloko o ka rumi moe o ka Moi Wahine, a hoala oku la, ine ka hahai aku i na mea a pau i hanaia ma ka Ahaolelo.

A i ka loheana o ka Moiwahine, pane ae oia i ke kane, E hoi oe a hookuu aku i ka Ahaolelo. me k» olelo pu aku, aohe mau manao e hiki ai ia'u ke hai aku iloko o kuu wa pilikia 4 a ina no hoi he mai ko'a no ka pohala oe, e kahea hou ia no ka Ahaolelo. E malama pu aku no hoi oe i na hunona a kaua, mai na kamaaina ai ka malihini; ua uiaopopo hoi ia'u, a ina o ka mea ia nona ka uhane e hoopili mau nei ia'u iloko o keia mau la pilikia o'u, ola na iwi, a e pomaikai ana no hoi kaua ma keia hope aku. Aka, mamuli o kuu Bno kilokilo, i noia. ai au e ka'u kumu, he hiki loa ia'u ke hoike aku imua 0 ka Ahaolelo i ka mea nana i pepehi ka moo. A i ka pau ana ae o na olelo a ka Moi Wahine, hoi aku la ka Moi a hookuu i ka Ahaolelo, me ka olelo pu aku no hoi, E houholoia ana ka pono o na aoao elua, mahope iho o ke ola ana o ka mai o ka Moiwahine, a e mnlnmn pu ana hoi kakou i ka molihini mai Ikeia la »ku, a hiki 1 ua lv la n ka Moiwahine e kninailm pu ai me kakou. Ae mai la na mea a pau, a hoi aku la. Huli ae la ka Moi a kauoha ae la i ka Ilamuku Nui o ka Hale, e kii a e olelo aku i na kauwa, e hele e hoomoemae i ka hale i hanaiia ai o Kanaika Abe, e ku la mawaho aku o ka pa o ka Hale Alii nei, i hale no ke keiki malihini e noho ai a hiki ika la i oleloia. Hele aku la na kauwa a hoomaemae e like meka mea i kauohaio. A mahope o ka hoomaemaeia ana, ua hoihoiia o Lo Wnlena ma ua hale la, a noho pu iho la me na kauwa alii nana i hanai o Kanaika Abe. A no ka woihoia ana o ka pono a me ka hewa i ka Moiwahine, ua ano e mai lei ko Bone Le mau helehelena, a kupilikii mai la kona, manno no kana mau olelo hoopunipuni, oiai ? lelele mau ana ka hauli o kona oili no kana olelo, a e ku oko«

mai ana ia mau meo b pau imun o kono f»Au maka, me kon% hoomaopopo iho no hoi, e kolekole ana kana noa.

Iloko o ia mau la, o 80-Le ka mea na« na e hooponopono ona i ka oihana Alihikaua, a aia no mnlalo ona na puali koa aupuni. A mamuli oke kauoha p Bone

Le iaia, ua hiki mai oia, a hele pu aku la ma kahi mehameha, no ka noonoo pu ana no kana mea i halia wnle ai, oia na mea i olelo mua »a ae nei e kakou. a ua hoolelele ia kona hauli, no ka ike kino nnn ia Lo Walena, noluila i pane. aku ai oia i kona kaikainn, Auhen oe, un hiki mai nei ko knua enen>i, ka mea nnna i pepehi ka moo. a e noonoo pu mai kaua i ka mea kuponoe hana nku ai maluna ona, o hauhili inni auanei ka ai o knwelea, ha» pnla mai hoi ke kea nu ka ele ka ai, mamuli o ka kiaua mau hunolelo, h <> ka nele no ia o knua i ka wohine a me ka noho ana mn kn noho Moi ; aka, e aho nae ia mamua o ko k»ua komo kino onn iloko o ko make, nolailn, aloha ino ka hoi kaua. Pane mai nne o B<>-Le me ke ano hooio, Mni maknu oe a hopohopo hoi, o kou mau makemake h pau, e ko ana no nohe mea e nele ai, hoi aku no a noho malie iho iluna o kn noho Moi, no ka niea, ua maopopo no ia'u kn'u mea e hana aku ai j ma ka ike i loao io'u, ma ka.oihnmi po- | wa, i oo ia ui au e ka'u kumu, n he hiki ' loa ia'u ke Inwe nihinihi mni iuia inailuna ! mni o kona wahi moe. j Ma ka nnpoo ana aku nae o ka l;>, o mai la na kukuua konane o ka mahinii, n j pahola ae la maluna o ke koliiiiakauhale holookoa o Galatia r a nie he la e kono j aku nnn i na puuwai opiopio, e holnholo , haaheo ae malalo o kona inalamalamn pi-| ha. Aia nae mnhope iho okn pau ona o|| ka paina ahiahi o ka Moi, nonoi ae lu oj ka holoholo, i hoola%v»ia ai ka innkemakel o ka mahina, e kahea mai nei ia'u e hele, a e ukali ia hoi ka meheu o ko'u mau kapuni e keknhi pua'lii o ko papa elua. Ae mai la kona makuakane, n hookuu aku la me ka maluhia.

le nae e hfki ia'u ke hai aku, o mokuahana auanei ka maimn o nn'lii, a he nani hoi keia ua pukn i ke okea, hookuuia aku fca pomaikai ma na ikaika o l;ikou. Aka, oka mea moikai loa nne i ko'u manao, o ka hoihoi hou aku o B»ne Le ma, i ka laua mau olelo hoopunipuni, a e hookuu aku i ka wahine a ka «nalihini, mamua o ka hele ana aiiu uia kn ikaika, a aliumokaki aku i ke alanui, inamuli o ke kaua iima ole ana mai a kele aoao, a he mea hilahila loa ia, wahi a'u.

Hele aku la ka Moi a hai aku la ia Bone Le. Ama kona lohe ana, komo iho Ja oin i kona kapa Sila, lalau aku la hoi i kana puhiknua, a hele aku la a komo ilo!ko o kn pakaua heluaknhi, ae noho mai Hm no o 80-Le, me ka inakaukau e alakai mni inn koa he eono tuusani. Niinau aku la o Bone Le, Ehia ka nui o na koa malaio nu ? He eono tausani. E.ohi hou aku i mau koa a hiki i ka umi tausaoi, no ku inea, he nui ka moo a ik&ika hoi, a ua inuke nae ia ia la hookahi. Ua ohi houia na koa a lawa ka makemake. Lilo ae ia iu Bone Le ke alakai ana o ka enahele muu, a ia 80-Le ka mahele elua. I i lukou nae i liele ui a kokoke mawaho iho o ka pa o ka halea Lo Walena e hioluni uim me Kunaika Abe, me ka ike ole i keia ni-ike i hoopuniia mawaho. Aka, oka ulMiie nae o kuhi kanaka aie nui, Uii ike mai la oia i keia make i hoomakaukuuia no kana aikane, nolaila, hoouna mui la oiei i kekahi pouli nui maiuna o na kon, a hiki ole i kekahi ke ike aku i ke- ) n hulu lie mau unnule, hoanapu ia iho la lakou e kekahi malamalama kupauaha, a maloko o iu malamalama, i ike aku ai lakou i nu tausani uhane o ka po, a kau mai la ka makau nui maluna o na mea a pau, a hoao lakou e holo, aole nae e hiki, no ka mea, ua like lakou ia wa, me he huila wai la imua o ka makani, a ahu mokaki iho ia lukou a pau, me he i-a al i make i ka holu.

Ia oili ana aku no o Kanaikn Abe ma, mawaho o ka pa o ka Hale Alii, oia kau- i koe wale no, a hiolani aku la ma ka poli pumehana o ke keiki Lo Walena. la pulelo ana aku o Kanaika Abe ma, moiloko aku o ka Hale Alii, ike mai la no o Bone Le, a lele wale ae la no kona oili, nolaila, kena iho la oia i kekahi koi, e ukali aku mahopeo ke Kaikamahine Alii a hiki ika hoi ana mai. Ukali aku la no hoi ke koa e like me ke kauoha « Bone Le, a hiki wale i ke komo ana o Kanaika Abe iloko o ke puhi, i ke anapuni a Limaloo, a hnmohamo wale nna ua wahi koa nei i ke kuahiwi o Puna. Peki hope mai la ua wahi koa nei, a huli nku la a holo, a ku ana imua o Bone Le, a hai aku la, Ua nele oe i ka wahine, ua lilo kn wahine i ka malihini. Ma keia lohe ana o Bone Le, hoopuka ae la oia i ka huaolelo hoino, me ka hehihehi ana o na wawae maluna o ka papa hele, a nakolo uku la ka nei a puni ka Hale Alii, a hooho ae la no hoi me ka leo nui hookohukohu, Poho maoli no hoi kuu pepehi f>nu i ka mno, eia ka no hai keia pomaikai a'u i hooikaika oi. A lohe ka Moi no keia leo o Bone Le, puka mai la oia iwaho, a ninau aku la i kahi koa, Healia ka cne« nui i hanaia ma keia po, i nui ae nei ka leo o Bone Le ? Hai mai la knhi koa, Ka i no hoi ua lilo o Kanaika Abe i ke keiki malihini. I ka lohe ana o ka Moi, huli koke ae la oia a komo aku la iloko o ka rumi o ka Moiwahine, a hahai aku la i na mea a pau a kahi koa i olelo mai ai. Ama ia lohe ana o ka Moiwahine, hoouna aku la oia i kana kane, e hele a Uaawi aku i ka mana ia Bone Le a uie Bn-Le, a e hana uku no laua e like me ko laua n»akemake maluna o Kanaika Abs a me ka malihioi i keia po, no ka niea, o kekahi hoailona no ia o ka'u a-ona kilokilo mai ka'u kumu mai, a i lanakiia ka laua mau hana maluna o ka malihini i keia po, nlaila, na laua io no i pepehi ka moo, a wahine no hoi laua ; aka hoi, i lanakila mai ka inolihioi maluna o laua e like me ka'u ike, na ka malihini no i pepehi ka moo, a nana no ka wahine. Ua ike no au, ao-

"Pau pulu aolie lau e knnu ai." (Aole i pau.)