Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 3, 18 January 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

ī unukiia mai loko mai o ka Buke Ara&i«, mai ka olelo Ueritanic\ aka olelo Hawaii. MAHELE n. HELU 55.

E o'u mau hoa hooipoipo a kuili hoi o •j nei mea he moolelo, e kaia mai ia'u ma | ke kauwahi o ko kakou mooielo o keia pule iho nei, me kuu manao no nae, ua komohia no iloko o oukou ke kanalua a | ihaohao hoi, ma kaki e oielo anei, Ua we- ■ he ae o Lo Walena i kahi omole laau a Kauka Le ; aia malaila kahi i poina ia'u ma ia hoopuika ana iho nei, a ina he mea oluolu i ko ka Luna Hooponopono maraao, e hoopuka no au i keia pule, a eia mai no ia : ' Ia wa, wiehe koke ae ia o Lo Walena i kahi omola laau a Kauka Le, a holoi ia aku la ma na kikaia o iaua, me kona mau lima i hoopuiuia me ka wai laau, a pela i I P«u na hua palapala i kak»uia ai ma na kikala o Bone Le ma. A pau k<iia mau hana a Lp Walana, paue ae ia im i u noiWVlllMffßfTfnl' aku, Ano, Ike makaukau nei au e hoi aku ; i ko'u wahi, a heaha ia kou menao i koe i no'u ? Pame mai ka Moiwahime, Ma ka | hoohiki a ka Moi, a i hooholoin no hoi e | maua, O ka mea e make ai o ka moo ai ; kenaka, e iilo oia i.Moi no keia aupuni, a e mareia no hoi oia me Kanaika Abe, ka maua knikamahine muli. Nolaila, mai keia ia aku, e noho ana oe mei ka noho Aiii o keia aupuni, a e mareia olua i ka la au e manao ai he pono. f*jine mai la oLo Walena, E ka Moiwahine, o kau | mau mea e olelo mai nei, ua iuka mua | ia no ia e imaua, ma ka la i make ai o ka ! moo ia'u, ina ka i ana mai a ianei, (Ka- | naika Abe) E lilo ana oe i Moi, a e mareia ana keiua. Pane aku no au, Ina pela, e lilo ama au i Moi no keia aupuni, a j e mareia nna kaua, he ae no au, a o ka 1 hookoia ana nae, mahope iho no ia o ka } loaa ana o Diabolo ia'u, a oia no hoi ko'u j enemi ino loa, a e loaa ana paha oia ia'u i ma ka honua nei, a i ole, ma ka lani pa- | ha. A mamuli o ka'u ike, ua hai aku no ia ianei, e lilo ana ka make ana o ka moo na ka mea pakaha wale, A ma ko ia nei | lohe ana, ua noi mai keia, e hoi hou mai I maua, e hoike i ka oiaio o ka make ana o ka moo la'u, a ua ae no au, mahope iho

| nae o ka hala ana o na pule teiua, a i ke ! kolu oko pule, e hiki aku no a«. A mai ! kuu hiki ana mai a hiki i keia lu a'u e ku nei, ua nui na keakea i hoopuni mai ia'u, aole nae au i kanalua a hiki i ka hookoia ana iho nei mā o'u nei. Aia nae ma ka huaōlelo a Lo Walena | e olelo ana, he enemi ino loii o Diabolo 1 nona ; a ima ia huaolelo, i ului mai ai na I manao pahenehene iloko o na'lii, a lou i aku lou imai ia lakou iho, oiai ua lohe : mua lakou i ko Diabolo moolelo, aole he i kupua ikaika a kanaka koa hoi e lanakila i imua ona, he mea ole na iheai a pau iaia. | Aka, o k« Moiwahine nae, ua ike no ia, e ko ana no ia olelo a Lo Walena,'a nolaila oia i pane ae ai imua o na'lii, E loaa io ana o Diabolo ia iaoei. A no ka paa o ko Lo Waleoa manao, e hele ma kana huakai, ma lie kakahiaka ae o kekiahi la, nolaila, ua hoike oia i kona aloha imua oko ka hale. Ama ke noi hoi a Kakaika Abe, wi hooholoia, kekahi ahaaina nui ma kekoena o keia la. A makaukau na mea ai, ua kahea kohe'ia na'lii « me ka poe honohano, a ua j akoakoa koke <nai na mea a peu, a'koe wale no o Bone Le a me Bo ; Le, me na

manao irro iloko o laua no Lo Walena. |

A no keia nafo<vale ana a Bon« Le ma, ua kauoha kok« ae o Knnaika Abe i na kuene e hele e huli, a ma ia huii ana hoi, aohe nae he ioaa.

[Maanei e ho&maka ai no ktia pule.J iKE kaumaha nei ko'u maneio nou, no ka criea, he dpiopio kou kino, a he kino ko ia la ua o-o, aoke kannka kaulana no hoi ia o keia aupuni, i;na ka ikaika i ka hakaka, a o ke kanaka. no hoi ia nana i hoopakele ia Kanaika Abe, ma kekahi mau po mamua lilo aku nei, mai liio no la i ke alii powao Mesiko, e noho mai ia iuka o kn n>auna, me kona okua, he popoki eleele. Ninnu aku la no hoi 0 Lo Walena, Owai ka inoa o tia alii powa ia, a pehea hoi ka loihi o kona manawa i hiki mai ai ianei ? Pane mai la ka Moi, O Keoki Laea kona inoa, a he mau mnkahikiae nei kona o kn nohoana ma ka mauna o Garakia nei, me kona makemake nui loa, lawe aku ie. Kanaika Abe, ma ke ano powu, a ua haikilo mau oia ma ka hoomakukiu ana, aole nae he ko o ia manao ana.. Ninau hou aku la o Lo Wialena i ka Moi, A pehea hoi kou manao no Mahu Leka, ka mea i hele mai nei e kue ia'u, wahi au ? Pane mai ka Moi, Aole loa o'u makemake i kann hana ino imua o'u 1 keia la, mamuii o kau hewn i hana ai, no kou pepehi ana ia Bone Le, a ua ili mai ia hewa muluna o'u a me ke aupuni, a e hiki ana anei ia oe ke ku eliu imua o ua kanaka ikaika la, a uwao ae no keia A> Vvi r . ia oe, he mea liilii loa oe imuu ona, a he hiki iaia ke hopu ia oe a kiola aku ma kahi mamao loia, i like me akahi mile ke kaawale, mai kahi ana e ku- uno a hiki i kou wahi e hanle ai. Aole ko makou he lohe pepeiao, aka, he ike maolii no. A ina hoi pela kou ikaika a makou 3 lohe nei, alaila, ua makepono no hoi ka lilo ana o kuu aupuni a ime kuu kaikamahine ui a nani hoi ia oe, ka oi kelakeia o ko ke ao nei, Jtti pulakaumaka o na men a pau, ka milimili nani hoi imua o kuu mau maka, ke kolopa hoi i hoonaueueia lai kuu aupuni, la mauna ia hoi na kino o ka lahui no kona ola, nolaila, o kuu miinamina hoi nona, aole no ia e pau ana, c hiki i kou haule ana imua o ke kanaka koa.

Pane aku o Lo Walena, He oiaio no ka make na ke kanaka nui, a owau nei la, &ohe o'u elia, oiai e like n« hoi me ka uuku o ko'u wahi kino, peln no hoi ka uuku o ko'u wahi ikaika, aka, ma ka mana nei nae o kuu walū pokii pahi, he mea oie kona i-kaika, a e lilo auanei oia a me kona mau koa i puu lepo mu ke kahua kaua a lukou i hoomakoukau ai i hale kupapau no ko llakou mau iwi, bi e hoi uhane aku no kikou a pau i ka mnuna, a e hui kino wailua ana lakou rne ka lakou mau wahine a me na keiki. A hiki mai la ka hora i oleloia, kau ae la o Lo Walena, Kanaika Abe a me ka Moiwahine Rtialuna o ke kaa , a holo aku la i ke kahua kaua, me ka ulkaliia mai e na'lii a me na makaainana, laole nae no ko lakou oianaolana,. e make ana o Mahu Leka ia Lo Walena, akfl , e hele ana lakou e hoohenehene ia Lo Walena, no kona lilo ann i mea ole imua o Mahu Leka, a o ka manaoio maoli no ia o na mea a pau. E ka mea heluhelu, e waiho iki kakou i ke kulana o Lo Walena ma ke kahua kaua, a e oaina mua ae no hi&i kakou i ka mooielo o keia kanaka ikaiUa a kaulana hoi. A nawqi no hoi e ole ka ikaika, he 14 kapuai kom loa, he 6 linpuii kona l&uln ma na poohiwi, he 112 kapuai ke anapuni o kona kino. a he Oanana ka loa okana pahikaun, a he 6 ka|puai ka laula, a he 8 kaniika ikai|ta nani e hapai ua pahikaua la, a ina nae na Mahu Leta e hapai, hook«ihi wale ne ka llnma. A o kona maona ma ka aina hookallii, e pau ana hookahi hapa o ka pahu uwalu, pela no ka pahu berena a hui pu mia elima kauna popo palpoa he eono b?kelie ti, hookahi uha bipi okoa a me ka hapa o kahi uha

hou aku, alaila, lewa konei ainn houkahi, a pelu mau no oia e ai ai i na wa paina a pau o ka la, a hiki wale i kona haule ana imua o Lo Walena. la Lo ma ke kahua kaua, neenee aku la oia imua o Mohn Leka, oiai oia e ku hookano rnai ana ma kekahi wahi ahua kiekie, me ka haka poqo mai o na maka ia Lo Walena, me ke aoo hookae nae. O kahi uhane aie nui hoi, ua hala mua no kela ma na kuahiwi, n hoi mai la me na iaina beu hekanalima, i pa iwakaluuia na bea ma ka laina hookahi, a hpopuniia ae la. o Lo Walena, me kn hu*wi like mai i ke aloha iaiu nei, a huawi nku la no hoi o Lo Wulena i we aloha ia lakou, me ke kuhikuhi ona'ku, e hele aku imua 0 Kanaika Abe, a hele nku la na laina bea, a hoopuni ae la i ke kaa o Kanaika Abe ma, me ka haawi ama aku i ke aloha, huli ae la a lioi aku la, a hooinoaua iho la ma na aoao o Lo Walena. O keia mau laina bea no ka mea nana 1 kokua ia Lo Walena mu ka pepehi ana i ka moo ai-kanaka, ma ka lnwe liilii ana i kona mau io. A o Kanaika Abe hoi, aole no oiu i poina no kona ike |nua ana i ua laina bea nei, a ua hahai aku oia i kona makuahine, no ka huna a ua mau laina bea nei. la Mahu Leka hoi e ku ana maluna o kekalii ahua kiekie, ike iho la oia i na la-| ina bea e ku ana ma na aoao o Lo Wa-I leiia, huli ae la oia a ninau iho la i ka poe ninai^ 1 pehi iu Bone Le ? Ae mai la no hoi ka mea oioi inua, nie ka i mni, Oia no hoi ! Pane hou mai la o Mahu Leka, Hilahila loa wau i kamulii uwe wale i ka hele mai imua o'u, oiai aole au o kona makuahine nana i hanau aku,e hiki oi ia'u ke hoonnna iaia, aole no hoi au he ilio kupele, i lawe moi ai oia i keia mau laina bea imua o'u, no ka mea, he pauku wahie aa-ka au no ka la ua, a he koiopu kuu kino mai luna a lalo, aohe makani ikaika nana e kulai e hina ai, nolaila, aohe o'u niakemuke, o oe ko'u hoa e lealea ai o keia la, aka, ua oi aku ka pono o kou haawi pio ana mai ia oe ihe. A pau ae la ka Mahu Leka mau olelo, pane aku la o Lo Walena, E Mahu Leka, ka bea ahiu o na mauna a me na kuahiwi, ke kolea kau ahuai a ulili holoholo kahakai hoi o Ga)atia nei, ka puhala kumu iki hina wale i ka muknni,.eia mai ka iki nioi la e wela ai ko iiuku ; n i keia la hoi, e ike ai oe, e uwe ana ka uku i ke anu, a kamailio mni ko wahn i kohi e, ke ole nae oe e haawi pio ma» ana ia oe iho i keia wa. A ma keia mau olelo hoonaukiuki hoi a Lo Walena, ulupuni loa iho la o Mahu Leka i ka huhu, a olelo aku )d, He hiki loa no ia'u ke hopu lima aku ia oe a uwi maloo ae i kou kolio, i wui e inu ai au bea, no ka mea, ke ike aku nei au ia lakou, uu pau i ka liiake a ka wai. Pane aku o Lo Walena, O oe ka'u i manao ai ! i ai na lakou no keia la, aka, ua lohe hoi |au i kou moolelo, he kanaka pakelaai oe, he ai a m.ano nana kumu pali. Ia manawa, hopu koke iho la o Mahu Leka i kana pahikaua, m oniu ae la, a he mea weliweli ia i ka nana aku a ka poe e makaikai mai ana. A ike hoi o Lo Walena, ua kela aoao no ka hoouka kaua ana, emi mai la oia i hope, a kalokalo ae la i kona wahi aumakuB, i ka i nna ae, E hookaawale ae oe i elima laina bea, a e hoouna aku imua o Mahu Leka, i ike pono ai au i ka ikaiM o nei kanaka e kaulana nei o kona Inoa. Hookaawale ae la no hoi kahi uhane aie nui, a hoouna aku la imua © | Mahu Leka, v. like me ke keuoha a Lo i W»lent.,

A ike hoi a Mahu Leka,,u? makaukaM na laina bea iio ka hakj*ka ana me is, le-le-le ae la oia i o a ianei, me ka hahau ana i kana pnhikaua maluna o na laina bea, a pau loa iho laliikou i ka make iloko o na minute pokole loa.

Holoholo hookano ue la o Mahu Leka ma kona kahuu, n nonoi mai ia ia Lo Welena, i ka i nna mai, £ hoounu mai i na laina bea i koe imua o'u, i loaa ai ko'u hoa pauni iloko o n« minule elima, a koe iho o oe wule no, oliiiln, e hopu aku kuu inau limn u uwi muhio ue ia oe, a i hoi aku kou uhune i Peliekane, e hookaulana aku oe i kuu ikuikn.

Pune nku o Lo Wulena, He oiuio, he kanaku ikaikn io no oe, i holohoiouu nae kou hoa hukakn, a inn nae he kino kanaka e like ine a'u nei, alaila, e waiho no au i ku ikaiko o kuui mau lima a me ka manu o ktiu pahi waknwuka, u e hoopakele no au i kou olu, ke ae mui nne hoi oe, e lilo na'u ka malama anu ia oe, u o kou mau niukemake a puu, c hooko aku no hu me ke kunulua ole, a e hoi pu hoi oe me a'u ma ko'u uupuni, a o kBu hana no hoi ka hakaka me na holoholona, ma na la nui wule 110 nae okuu uupuni, a he mea lealea h»a ia na na'lii o kuu aupuni, a e inakana wale ia mni ana no oe i na apana dala he nui wale, ke mau nae kou ikuikn e like me keio a'u i ike maka iho nei, alailn, e loan nna no he pomaikai ia oe, a e hookaulana ia auanei kou inoa ina na wahi a pau o ke ao nei.

Pane mai la o Muhu Leka, Akahi wale no au a ike i ke keiki hoonaukiuki e like me oe, e kauwa make loa ana oe ia'u ano! Akahi mai la ka hoi kuu ukiuki ia oe, nolaila, ke hoopokole nei au i kou ola i keia wa, i ole ai au e lohe hou i ko.u leo ! Oka manawa koke no ia o Mahu hau iho la ia Lo Walenu, e alo ae ana keāa, halahu ana ka puhi ma ka aoao, a komo iho la ka pahi iloko o ka lepo, ekolu anana ka loihi, a hapai ae la o M-ahu Leka, me ka inanao e hahau hou aku no ia Lo Walena, paa e nae ka pahi i ke kaohiia e ka uhane o kahi kanaka aie nui, a hooikaika loa o Muhu Leka me ka manao e hemo ae, aole naei he hemo iki. A ike o Lo .Walenn, ua pna lon ka pahi a Mahu Leka, owili ae la oia i kana pahi wakawaka, n hahau ae la ma ka aoao hema o Mahu Leka, a moku ae la i na pauku elua, a olelo mai ana ke poo i kahi e, a haule iho )a ilalo, a make iho la. A o na koa hoi o ua Mahu Leka nei, ua pau loa aku la i ke auhee, me ka manao e luku wale aku ana o Lo Walena ia lokou. Aiawa i kahea aku ai oLo Walena, i ka i ana aku, E holo ana oukou i keaha, aolu au e luku wale aku ana ia oukou, np ka make ana iho nei o ke alii o oukou, aohe o'u inanao pela, aole no hoi he holua ko'u inainu o holo a kn palena. O ka poe makailkai a pau ma ke kahua kaua, kauwawa iho ln lakou no ka ikaika OLo Walena, me ka olelo iho, He keu io no ka keia o kalii keiki uuku ikaika, a 1 niake io no ka iaia nei ka moo, aole no i make ia Bone Le, he hoopunipuni wale iho no kanu, me ka manao e lilo o Kanaika Abe iaia, a e noho Moi hoi maluna o ke aupuni.

O ka Moi, heh mai la oia a kukuli iho la imua o Lo Walena, me ka i nioi, E ke keiki koa ianakila* ke kia e paa ai o ke aupuni, e pono ia oe ke lawe aku i kuu ola ano, i ole ai au e kapa hou ia mai mn keia hopeaku he makuahunowai nou, no ka mea, ua hana hewa aku au i mua ou a imua no hoi o ko ke ao nei, no kā'u mau olelo pono ole i hoopuka aku ai iinua ou, oiai, ua ike maka ilio nei au i kou ikaika, akahi 110 au a hooiaio i kan mau olelo a me Ika make ana o ka moo ia oe. Pane iho o Lo Walena, E ku oe a « helq me ka laoakilu, a o oe no ka Moi o ke aopuni, a o kau mau hooponopono aupuni ana ma keia hope aku, e ukaliia ana iā e na pomaikai a hiki i ka hopena o kou mau la. Mahope iho o Ika pau ana ae o na olelo a Lo Walena me ka Moi, oili mai la o Kanaika Abe, mailoko niai o ka laina 'lii, a hopu aku la i ka lima o Lo Walena, a kau ae la ma ke kae, a hoi aku la i ka Hale Alii. E ka inea heluhelu, aole no paha oe i poina no na weiiwai o 4a elemakule i pili

ai ine na iwi o Lo Walena, oiai konu la o ka hiki mua ana ma ke aupuni o Gnlatia, akahi no oia a hai aku in Kanaika Abe, i ka i ana aku, Ke kokoke mai nei ko kaua wa e kaawale ai, nplaila, ke kauoha nei au ia oe, e noho oe n loaa kekahi manawa kaawale, e hele aku oe e hooponopono i na waiwui i loaa ia'u ma ka pili ana i kuu inau i«i, a ua eo nae oia, ma ka make ana o ksi moo ia'u, a eia no na olelo aelike i hunuia e maua malokoo keia palapnla, a o ka mana o ka hoapono ana no ia waiwai,, aia no ia ia oe, a o ko'u manao nae, ina ia ua like pu me kou, e hele no oe a kala aku i keia pili a maua, no kn mea, ua ike no wau, aole i ike ua elemnkule la i kana mea i hana'i, a he mea kaumaha no hoi ia kaua kn lawe nnn inui i ka wuiwai o ka mea ilihune. Noloilu, e hele no oe a hoike aku i ka oiaio, i ka i«na aku, I hele mai nei au ie oe, ona wuiwai a pau ou i pili ai me ke keiki malihini i kekahi la mnmno aku nei, ua lilo iu, no ka mea, o ua keiki la no ka mea nana i pepehi i ka moo, a oia ka'u kane i keia wa ; a o ua pili ana la* nae a olua, ua kalu inai nei, a e pilli no me oe kou ihhu waiwai a pau, aole oia e lawe ana i kekalli n»ea au i lilo iaia. (. Aole i pau<)