Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 5, 1 February 1873 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

This text was transcribed by:  Nancy O'brien
This work is dedicated to:  Halua Mohala Ilima

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XII. HELU 5.  HONOLULU. FEBERUARI 1. 1873. NA HELU A PAU 583.

 

HE MOOLELO KAAO

NO

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA O KE KOA,

HELU ALUA O KA IKAIKA.

 

I unuhiaa mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii.

 

MAHELE II.

 

HELU 57.

 

 A MAKE o Kailioaukai, hohohoi aku la laua nei iloko o ka hale, a ike iho la o Hipa, ua lilo ka nani o kona hale i mea ole, a e waiho mokaki ana kona lepo pelapela, a he hohono hanawai ilio wale no o loko o ka hale, a he mea hiki ole ia laua nei ke hoomanawanui iloko o ia ino, nolaila, haele aku la laua nei a noho iho la malalo o ka malu o ke dala a me ke gula, a malaila laua i luana iho ai me ka oluolu, a ua uluku ae la ka manao haohao iloko o Lo Walena, no kona ike ana, he mea ulu ke dala a me ke gula e ike me ka laau, oiai ua ike no oia ma Pelekane a me na waha pau ana i hele mai ai, no ke ano o ke dala a me ke gula, aole no ia he mea ulu, aka, me ka luhi nui ka imi ana iloko o ka honua, a loaa mai he mau unahi, he mau puupuu a ae kakaikahi o na mea auka.

 

Haalele iho la no o Hipa ia Lo Walena malaila, a hele aku la oia e hoomaukau i mau mea ai na laua, aka, o Lo Walena nae, emi hope aku la oia, a hele aku la ma ka aoao Hikina, me ka ike ole mai nae o Hipa. ‘A hiki o Lo Walena ma kahi kupono ana i manao ai, kalokalo ae la oia i kona wahi aumakua, i ka i ana aku, “E kuu kokua o na wa pilikia, eia au i ke aupuni o Hipa, a ke noho nei au malolo o ka malu o ke dala a me ke gula, no ka mea, hiki mai nei maua, ua hanainoia ka hale o Hipa, e Kailioaukai, a nolaila, aole o maua hale e moe ai, aka, haupu ae la au nou, me kuu manao e hiki ana no ia oe ke hooko mai, a e kukuluia ua hale la ma keia wahi.”

 

            A me he mea la e noho koke mai ana no ua wahi aumakua la ona, i ka hikiwawe o ka pane ana mai, “Ua lohe no au i kau, a e hooko no au i kou makemake, a e kali iki nae oe no kekahi mau minute a hiki mai au.”

 

            Nalo aku la kahi uhane aie nui, a hoi aku la no hoi o Lo Walena, a noho iho la ma kahi ana i noho mua ai, a haule aku la keia hiamoe, a o Hipa hoi, aia no oia e kuke ana i na mea ai a laua.

 

            O kahi uhane aie nui nae, ua miki aku la oia a hiki i ke aupuni o Nalo Silika, a lawe mai la i kona Hale Alii Aniani, i hoonaniia i na silika o na ano a pau, a ku ana i ke aupuini Poepoe, ma kahi a Lo Walena i kuhikuhi ai, me ka lako pono i na mea ai o na ano a pau.

 

            Eia hoi ka mea kupanaha, o na mea ai a Hipa i hoomakaukau ai, aole no ia i pau pono i ka moa, aka, ike e aku la oia i keia hale nui a nani hoi, a he mea haohao loa ia i kona manao, nolaila, holokiki aku la oia a hoala ia Lo Walena, i ka i ana iho, Eia nei e moe nei, e ala ae oe a nana pu ae kaua i kela mea kupanaha, aia la, he hale nui a nani hoi, a o kona kii e like ai, ua like no ia me ka Halealii o Nalo Silika, a pehea la ka hiki ana mai nei ianei? Pane ae o Lo Walena, Malia paha na ou kupuna a me ou makua i kii aku la a lawe mai la, no ka ike nui ana mai la, aohe o kaua hale, nolaila, e hele kaua ilaila e makaikai ai.

 

            Haele aku laua nei a komo ana iloko o ka hale, a i nana ae ka hana, he nani wale no na mea a pau oloko, a ma ka rumi aina hoi, e ku-kuku mai ana ka mahu o na mea ai, a o ko laua nei haule iho la no ia e ai, a o na mea ai no hoi a Hipa i hoomakaukau ai, aia no ia i kapuahi kahi i paio ai me ke ahi.

 

            A pau ka laua paina ana, hele holoholo ae la laua mawaho o ka hale, me ka mahalo ana i ka nani i hana loea ia e na lima paahana akamai o ia aupuni; a ia manawa no i ninau pu aku ai o Lo Walena, Pehea la i nui ai ke dala a me ke gula maanei, a i kanu maoli ia no anei e oe a e ou kupuna a me ou makua paha? Pane mai nae o Hipa, Aole na’u, aka, na o’u kupuna mai no, a noloko mai nae o ke aupuni au e hele nei e imi ia Diabolo, a i  loaa nae ia lakou i ka wa e hamama wale ana ua aupuni nei, a hiki mai la ke Kaiakahinalii,halana pu ia ua aina la, a lawe aku la i ke dala, gula a me ke daimana, a oia ka laha maanei a me na wahi a pau o ke ao nei. A ike nae ua o Diabolo, ua pono ole kana hana mua ana i ua aupuni la, nolaila, ua poi ia ua aupuni la me ke kuapoi hao, a ua pau ka ike ia ana e na mea a pau, a koe aku paha o Makani a me kana keiki.

 

            A pau ka laua olelo ana no na mea e pili ana i ke aupuni Poepoe a me ka olelo hoolilo a Lo Walena i ka hale no Hipa, o kona makaukau iho la no ia e hele ma kana huakai imi makua, a ia wa i pane koke mai ai o Hipa, E hoopanee iki i kou hele ana, oiai o kuu makana i olelo ai ma ke aupuni o Galatia, e makaukau ana au e haawi ia oe i keia manawa i ka ili lele a o’u kupuna, a e lele aku no oe i na wahi a pau o ka lewa e like me kou makemake, aole no hoi oia e paupauaho i ka malama ana ia oe, a o kau mau mea a pau e manao ai, he hooko wale no kana me ke kanalua ole, a aole no hoi he mau kupua ikaika o ka lewa nana e hoonawaliwali i ka lele ana o keia ili.

 

A lohe o Lo Walena no ka Hipa mau olelo, hopu koke aku la ia i ua ili nei, a lole ae la oia ma o a maanei, aole nae oia i ike, he mau eheu kekahi e hiki ai ke lele, nolaila oia i ninau aku ai ia Hipa, Pehea e hiki ai i keia ili ke lele, no ka mea, aohe ona mau eheu e like me ko ka manu? Pane mai o Hipa, O ka lele ana o keia ili, aole no ia me na eheu e like la me ko na manu, aka, ina oe e kalena ae i elua kihi, e lele ana oe me ke akahele, a ina ekolu kihi au e kalena ai, e oi aku ana kou lele i ko ka mua, a ina e pau loa na kihi eha, e oi loa aka ana kou mama i ka lele mamua o ko na manu.

 

            A lohe o Lo Walena no na kuhikuhi a Hipa, hoao ae la oia i ke kalena ana i elua kihi, a i ka anehe ana aku o ua ili nei e lele, o ke kulana mai la no ia o Lo Walena, a huli ana ke alo iluna, a he mea pahu ka na la, a aa ana na maka, me ka lalama pu ae o na lima. Kii aku la nae o Hipa a hoala ae la, me ka ninau pu ana iho, Heaha iho nei keia ou? Pane aku o Lo Walena, E kuhi ana au he wahahee nau, a hoao wale ae nei no au i elua kihi, eia ka e lele io ana, a o ko’u kulana mai la no ia a hina ana ilalo.

 

            Pane aku o Hipa, He manao no ka hoi kou e hoao i ka lele ana, aoke ou ninau mua mai ia’u, i kuhikuhi aku ai au ia oe i ke ano o ka hana ana. I aku la o Lo Walena, Ina pela, e kuhikuhi mai no oe a no. I aku o Hipa, E noho oe, a e nana mai i ke ano o ka hana ana. Ku ae la o Hipa iluna, a hui ae la i kona mau kapuai, a hehi iho la i ka aoao malalo o ka ili, a o ka aoao maluna, paa ae la ia ma kona mau lima, me ka hui ana i kahi hookahi, a ko ae la a malo, a o ka lele aku la no ia a hoi mai la. Ku hou iho la no o Hipa, me kona hoomau no i ka hehi ana i ka aoao o ka ili malalo, a o ka aoao maluna, mawehe ae la oia i kona mau lima, a lena pono ae la, a he mau kihi ekolu ke ano, a lele aku la, a hoi mai. Ku no ua o Hipa, a o ma wawae nae, hookiihelei ae la oia, me ka hoomalo ana i ka ili, a like ae la me eha kihi, a lele aku la me ka ikaika loa, a hoi mai la.

 

            A maopopo ia Lo Walena na loina o ua ili nei, pane aku la oia me ka olioli loa, no ka loaa ana o ia mea kupanaha iaia, i ka i ana aku, Mai keia la aku, e hoomaka ai ko kaua noho aloha ana, a e lilo no hoi oe i aikane aloha na’u me keia aina kanaka ole a mau aku, a hiki i ka hopena o ko kaua mau la, a e malama aku no hoi i ka wahine a kaua e noho mai la i ke aupuni o Galatia, a ua ike paha oe i ka’u mau hana malaila, a oia ke kumu i lilo mai ai o kela wahine ia kaua, a ua hapai nae oia i ke keiki i keia wa. Pane mai nae o Hipa, Ua ike no au i na mea a pau au i hana ai malaila, a malaila no hoi au i ka la au i pepehi ai i ka moo, me ka ikaika o kou mau lima, a me na niho wakawaka o kau pahikaua, a me ka mana o kahi uhane aie nui, nana i lawe mai i na tausani bea mailoko mai o ka olulaau, e kokua ia oe.

 

            A lohe nae o Lo Walena i na olelo a Hipa, hoomanao iho la oia iloko ona no ka mana o Hipa, oiai kona ike ana i na mea a pau i hana ia e Lo Walena ma ke aupuni o Galatia.

 

            Hoao hou ae la o Lo Walena i ka lele ana, a lele io aku la. A ma keia lele ana nae ona, hiki loa aku la oia ma ke aupuni o Kailioaukai, a makaikai iho la oia i ka loa a me ka laula o ua aupuni la, a kipa ako la ma ka Hale Alii o Kamelolelepali. ka Moi o ua anpuni la, a he nui na koa ilio e kiai ana iaia, aka, aole nae lakou i hoao e kue mai ia Lo Walena.

 

            I ko ka Moiwahine Kamelolelepali ike ana mai ia Lo Walena, he ano i like pu me kona, holo mai la oia a puliki ia Lo Walena, me he mea la ua pilikana a pili hanauna hoi, a uwe iho la. O ke kumu wale no o keia hana ana a ka Moiwahine pela, no ka malihini o kona ike hou ana i ke ano kanaka, iloko o na makahiki elima mai kona aihueia ana mai.

 

A pau ae la kana uwe ana, ninau mai la oia ia Lo Walena, Mai hea mai nei oe? Pane aku o Lo Walena, Mai Pelekane mai au, a mai ka makaikai ana hoi i ka honua, a e hele ana au e imi ia Diabolo. Pane mai nae ua Moiwahine nei, mamua ae o kou hele ana e imi ia Diabolo, e hoihoi e oe ia’u a hiki i kuu aupuni, a o kuu kaikaina muli loa, e lilo ia i wahine nau. Pane aku o Lo Walena, E hoihoi io ana no au ia oe, mahope iho nae o ka loaa ana o Diabolo a me o’u makua ia’u, a mahope iho o ia wa, e kii mai no au a hoihoi ia oe i kou aupuni. Pane hou mai ua Moiwahine nei, He makemake au i keia manawa no, oi kaawale hoi o Kailioaukai mai keia aupuni aku. Pane mai o Lo Walena, Ua make mai nei o Kailioaukai, ua pepehiia e a’u ma ke aupuni Poepoe, ke aupuni hoi o Hipa, a ua o Kailioaukai i hookaha ai.

 

            Iloko nae o keia hele loihi ana o Lo Walena, ua haohao loa o Hipa, me kona manao nae, ua haule oia ma kahi i haule ai, a i ole, ua hele loa no la ma kana huakai imi makua, aka, kanaloa no nae oia, no ka haawi ole ana mai o Lo Walena i kona aloha hope, a pela hoi ia. A iaia no e haohao ana, hiki mai la o Lo Walena, a ku ana imua o Hipa, ua hele ka hou a kiheahea. Ninau koke aku la no hoi o Hipa, I hea aku nei oe? Pane mai o Lo Walena, I hele aku nei au e makaikai i ke aupuni o Kailioaukai a me ka noho ana o ka Moiwahine a me na makaainana ilio, a ua ike au i ko lakou noho maluhia malolo o ko lakou Moi kanaka, aka, o ka lakou mau hana a me ko lakou noho ana. he mau hana holoholona wale no.

 

            A pau ka laua mau kukai olelo ana, hoomakaukau iho la o Lo Walena no ka lele ana, haawi aku la oia i kona aloha hope loa ia Hipa, a kalena ae la i ka ili lele, a lele aku la.

 

Ia Lo Walena e lele la iloko o ka lewa, poai ae la oia i ka lewa a puni, aole nae ana mea i ike, a pela oia i lele ai i ka po a me ke ao ; a i ka wanaao nae o kekahi la, pii ae la ka Hokuloa ma kona wahi mau, a ia wa i hoomanao ae ai o Lo Walena i na olelo a Kanaika Abe, i olelo mai ai iaia ma ke aupuni o Galatia, O keia moo aikanaka au i pepehi iho la, noloko mai no ia o ke aupuni Hoku, A no ia mea, hoao aku la keia i ka lele ana imua o ua Hoku la, a ua ikeia mai oia e ka moo-alualu, ka makuahine hoi o ka moo-aikanaka, i  pepehiia e Lo Walena ma ke aupuni o Galatia. O ua moo-alualu la nae, aohe oia e hiki ke lele, aia wale no oia iloko o ke kiowai e noho’i a pii ae oia iluna o kona hale—aia pu no ilaila na kaikamahine alii o Ainahau, i lawe aihue ia mai e ka moo-aikanaka.

 

                                                                                                (Aole i pau.)

 

HE KAAO GEREMANIA !

NO KA

WAHINE UI LIMA OLE !

1 UNUHIIA NO KE KUOKOA.

HELU 1.

 

            MA kekahi aina, ua emi kekahi kanaka wili-papa ma na degere a i ka ilihune loa, a ua pau loa no hoi kona wahi mea pili kino, a koe wale no kona mea wili-papa a me ke kumu laau ohia nui.

            I kekahi la nae, iaia e hele ana i ka nahelehele e oki wahie, alaiia mai la oia e kekahi elemakule ana i ike ole ai ma mua, a pane mai la, “Heaha keia e inoino nei kou mau helehelena me ke oki wahie pu? Ua hiki loa ia’u ke haawi aku ia oe i ka waiwai a nui, ina e haawi mai ana oe ia’u i ka mea e ku la mahope ou.”

           

Manao iho la ua kanaka hana wili papa nei, heaha la auanei ka keia elemakule e noi mai nei, no ka mea, aohe a’u mea e ae mahope ou, he kumu laau ohia wale no, nolaila, ae aku la oia, a hooholo iho la i ka hoohiki paa mawaena ona a me ka elemakule malihini. Akaaka haaloulou mai la nae ua elemakule malihini la, a pane mai, “Aia a hala ekolu makahiki, alaila, kii mai au i ko’u waiwai.” O kona huli aku la no ia nalo.

 

            Aia hoi a hiki aku ua kanaka ilihune nei ma kona home, miki koke mai la no kana wahine, a ninau mai, “E ke kane, e hai mai oe ia’u, heaha la ka mea i hiki mai nei keia gula iloko o ko kakou hale i ka wa hookahi, ua piha ka pahu a me na papakaukau? A eia nae ka mea kupanaha, aohe i ike ia aku ka mea nana i halihali mai. Aole loa e hiki ia’u ke olelo aku, pehea la i hiki mai ai?”

 

            Eia ka pane a ke kane, “Ua loaa mai keia mau mea, mai kekahi haku malihini a’u i halawai ai iloko o ka waonahele, a nana i haawi wale mai no i keia waiwai, a ua hoohiki aku au iaia, e haawi aku i ka mea mahope iho o ka huila wili-papa, oia no ke kumu laau ohia, e he hiki wale no ia ke haawi aku.”

 

            “A e kuu kane!” wahi a ka puoho ino a ka wahine, “aohe aku la ia he mea e au i ike ai, o Debolo wale no; aohe aku la o ke kumu laau kana i makemake ai, aka, o ka kaua kaikamahine, ka mea mahope iho o ka huila wili papa, e pulumi ana iloko o ka pa.”

 

            O ua kaikamahine la, he nani a ui loa ole oia, me ka maka’u i ke Akua; a iloko o na makahiki ekolu mahope iho, ua noho haipule oia me ka hala ole.

 

            I ka wa nae i piha pono ai na makahiki ekolu, a kokoke mai la hoi ka la a Debolo e kii mai ai iaia, ua hoomaemae e iho la ua kaikamahine nei iaia iho, a kaha ae la iaia iho me ka poepoe o ke pohe, I ka wa poelele poniponi wale o ke kakahiaka, hiki e mai la o Debolo, aka, aole nae oia i hookokoke aku i ua kaikamahine nei; a iloko o kona huhu, pane aku la oia i ua hana wili papa nei, “E lawe aku oe i na wai mai a ia ia aku, i hiki ole ai iaia ke holoi, a e nele auanei au i ka mana ole maluna ona.” Pane io aku la no ua makuakane nei i ke kaikamahine, e like me ke kauoha a Debolo.

 

            I kekahi kakahiaka nui ae, hoea ana no ua Debolo nei, aka, ua kakahe e iho la nae na waimaka o ua kaikamahine la maluna o kona mau lima, a ua maemae.

 

            Hoohoka hou ia iho la no ua Debolo nei; a iloko nae o kona huhu, pane hou mai la oia i ka makuakane, “E oki oe i kona mau pulima a elua, a i ole ia, aole auanei e loaa oia ia’u.”

 

            Pii ae la ke aloha o ka makuakane no kana kaikamahine, a pane aku la oia ia Debolo, “Pehea la auanei e hiki ai ia’u ke oki aku i na lima o ka’u kaikamahine ponoi?”

 

            Hookikina aku la ua Debolo nei, me ka olelo aku, “Ina aole e hanaia e like me ka’u, alaila, e lilo ana oe na’u!”

 

            A mahope loa iho, akahi no a ae aku ua makuakane la, nolaila, hele aku la oia imua o kana kaikamahine, a pane aku la, “E ka’u kaikamahine, ina aole au e oki aku i ou mau lima elua, alaila, e laweia ana au e Debolo ; a iloko o ko’u kupilikii, ua ae aku au iaia. Ano, e kokua mai oe iloko o ko’u wa popilikia, a e kala mai no ka’u hana hewa e hana aku ai.”

 

            Eia ka pane a e kaikamahine, “E kuu makuakane, e hana mai oe ia’u e like me kou makemake, no ka mea, owau no kau kaikamahine.”

 

            Waiho malie iho la kana kaikamahine i kona mau lima maluna o ke pakaukau, a oki iho la kona makuakane a kaawale.

 

            Eia hoi, i ka hiki hou ana mai o ua o Debolo, o ke kolu ia, ua holomoku e iho la na kulu waimaka, a ua pulu elo na lima ; a nolaila, na ia mau kulu wai i pulumi aku a aiai loa ka ili, nolaila, manao iho la o Debola e haalele, oiai aohe ona mana e hiki ai ke hoopa aku.

 

            Olelo aku la ka makuakane i ke kaikamahine, “Ua loaa mai ia’u na pomaikai a nui ma ou mai e kuu kaikamahine, a nolaila, e malama nui aku no au ia oe a nui loa mamua ae o na mea a pau e hiki ai ia’u.”

                                                                                    (Aole i pau)

 

 

Na ke Akua i hoonoho ka Moi.

 

 

            Ma ka la 11 o Dec. make aku la Moi Kamehameha V. Mo kona make ana, ua waiho hoohakahaka mai Oia i ka Noho Alii o keia pae aina ma Kona hoonoho ole ana i pani Nona ma ka Noho Alii, mamuli o Kana kauoha hope loa, ma ia mea, ua waihoia ka Noho Alii o keia lahui me ka loaa ole o ka mea e noho ai maluna Ona, mahope iho o ka make ana o ua Lani la, ua hoomauia ka nele o kakou i ke Alii ole iloko o na la he 28, a no ka nele Alii i ili mai ai maluna o keia lahui ia mau la, ua noonoo na Kuhina o ka Moi i make, e hana aku e like me ke kuhikuhi ana o ke Kumukanawai, nolaila, ua kahea aku lakou e halawai ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai o keia aupuni, ma ka Hale Ahaolelo ma Honolulu, ma ka la 8 o Ianuari 1873, no ke koho ana i kekahi alii hanau o ka aina, e noo ma ka noho Moi o keia Lahuikanaka, na noho alii hoi o na Kamehameha i nalo aku la ; a puka keia olelo kahea a na Kuhina, ma ka la 11 o Dekemaba, a laha aku la hoi ka lohe ma ke kulananauhale, ma ka waha o ka pu o Puowaina a me ka poe e holoholo ana ma na alanui, ua make ka Moi, aohe nae i akaka ka hooilina, a e kaheaia ana e koho i Moi, ia manawa, ma Honolulu, ua haule like ilalo ka naau o na haipule oiaio o na ano hoomana a pau e noho ana ma keia kulanakauhale, a nonoi aku i ke Akua, e kau mai kona lima mana e hoomalu i keia Lahuikanaka, o hoala ia na haunaele, a nonoi pu aku la no hi i ke Akua, e koho a hoonoho i Moi kupono no ka Lahui, i Moi naauao a aloha kanaka hoi.

 

            Aia a hiki aku ka lono no ka make o ka Moi, a me ka nele ana o ka Hooilina Alii ma ka Noho Alii a me ka halawai ana o ka Ahaolelo e koho i Moi, ma na mokupuni o ka Pae Aina nei, nonoi like ae la na haipule oiaio a pau i ke Akua Mana Loa, e kau mai kona hoomalu ana maluna o keia aupuni, a e hoonoho no hoi i Moi naauao nana e hooponopono i keia Lahui me ke aloha a me ka lokomaikai i kona poe kanaka ponoi.

 

            Ma ka moolelo o na la alii ole o keia ai na, ua waihoia na mokupuni iloko a ka maluhia lua ole ma ke ao nei, a iloko hoi o ka manao hookahi i ike ole ia, mai na kupuna o keia lahui kanaka, oia hoi o ke koho like ana o keia pae aina a pau, i ka inoa hookahi wale no, oiai hoi ua hahai like ka noonoo o na makaainana ma na wahi a pau o keia pae aina, maluna o ke keiki a Kekauluohi. ke kaikamahine kapu a Kamehameha I., oia hoi ke Keiki Alii Ka Mea Kiekie William C. Lunalilo, oia ke kohoia i Moi.

 

            Ma ka la 1 o keia makahiki, ka la a ua Keiki Alii nei i hoolaha ai, e hoike na makaainana a pau o keia pae aina, i ke alii a lakou makemake ai, ma ke koho ana ma ka balota. A ma ia la, ua ulu na manao a me ma noonoo o na kanaka ma na wahi a  pau o keia pae aina, e hoala ia ana na haunaele a me na hookahe koko ana ma kekahi mau wahi o na apana koho.

 

            Aia nae a hiki mai ua la la, aole no i ike ia ma ke kulanakauhale o Honolulu nei, kekahi mau hana o ia ano, aole hoi i ike ia a i lohe ia hoi ma kekahi mau apana e ue, ua hoohakoiia ke kiowai o ka noho kue ana iwaena o na ohana a pau o ka lahui a me na hoaloha o na aina e mai, oiai e noho like ana a ike maka like i na hana o ia mau la ; a ma ka moolelo o na la hope, ka wa i pau pono mai ai ka moolelo no ke koho ana i ka Moi ma ka la 1 ; ua komo iloko o ka moolelo o ko kakou aina makuahine i aloha nui ia, aohe la koho ma na wahi koho a pau i like me ke koho Moi ma ka la 1 o Ianuari, ka maluhia loa.

 

            Aia a akoakoa mai na Luna makaainana ma Honululu nei, mamua o ka la i hoolaha ia, no ke koho ana i Moi, ia mau la, ua hoonaueueia ka manao paa o na mea a pau, no na Luna makaainana, ua makau na kanaka a pau a haalulu kekahi poe e kohoia e ka Hale Ahaolelo hekahi mea e i like ole me ka makemake o ka Lahui, nolaila, ua ala mai ka manao o kekahi poe a noonoo no ka pono e malamaia’i ka pomaikai o ka lehulehu, nolaila, ua hoolaha lakou, o ka mea a mau mea e hai aku ina ua ike oia ua haawi ia kekahi mea e kipe ia ai kekahi lunamakaainana i mea e koho ai oia i kekahi Alii e aole i ke Alii a ka lahui i makemake ai, e ukuia i $1,000, ua hai akea ae hoi ke kahi poe, ina kue ka Hale Ahaolelo i ke koho ana ia W. C. Lunalilo a hoole aole e koho i Moi, alaila, e paniia na puka o ka Hale Ahaolelo a paa loa, alaila, na ka lehulehu e kii a hoonoho i ke Alii ma ka Noho Moi, a noho ke Alii, alaila, kii mai kekahi poe lunamakaainana a hakiikii i ke kaula a paa, hoihoi i Kawa e noho ai, hoopaa na lima a me na waewae i ka hao. Pela no ka pioloke ana oia mau la a hiki loa mai i ke ahiahi o ka la 7 o Ian., ma ka hora 7 paha oia ahiahi, laha ae la ka lono, he 17 ma kela aoao, a he 3 wale no lunamakaainana i huli ia Lunalilo, alaila, e kohoia ana o D. Kalakaua ka Moi.

 

            Pioloke ae la na mea a pau i keia lono hope, a hoomakaukau loa na haole a me na kanaka e malama ia lakou iho a hoopaa hoi a paa i ka lakou koho, nolaila, iwaena o kela kanaka keia kanaka ma ka po o ka la 7, ua makaumakau no ke kaua nui ma ka la 8 mahope o ka ike ana i ka hana a ka Ahaolelo.

 

            Aka, i ke ao ana ae, a oia hoi ka la 8, ka la hoi e koho ia ai ka Moi, ia la, ua hoike mai ke Akua i kona nani lua ole a me kona mana hiki ole ke kue ia, a me kona aloha nui i keia lahui, ma na hora a pau oia la, a mai ka hora 6 o ke kakahiaka a hiki i ka hapalua o ka hora 11, ua piha pu ia na alanui a pau i na kanaka, a ua pani paapu ia hoi ka pa o ka Hale Ahaolelo maloko a mawaho e na kanaka o na ano a pau, e kuku ana me ke kakali ana i na manao hope a na lunamakaainana, me he mea la he mau liona pololi ma na kuahiwi, e imi ana i bipi, a i hipa paha i mea e hoopihaia’i ka lua o ka ia aina, pela ke ano o na kanaka ia la. O ke Akua iloko o kona mana, e kaohi ana i ka manao o kanaka, ma ia mau hora i ole e hewa lakou mamuli o ka piha o ko lakou inaina, aia hoi, i ka wa a ke Akua i iho mai ai ma kona mana a hoolokahi ae la i na mea kue hope loa iloko o ka Ahaolelo ia manawa, holo ae la ka olelo hooholo e koho ia ka Moi. oia hoi ke Alii Ka Mea Kiekie Wiliama C. Lunalilo, a kehoia Oia e na inoa he 37 iloko o ka Ahaolelo. a laha mai ke kukala ana, ua koho lokahiia ke Keiki Alii a oukou i hiipoi ai i Moi, alaila, hohola like iho la ka mana o ka maluhia me ke eehia maluna o ka lahui, e hoopiha ana ia loko o ka Hale Ahaolelo a me kona pa e hoopuni ana, hapai ae la i ka leo lanakila o ka hauoli iloko o na haawina huro ana he 20. A hoi like aku la kela a me keia i kona home me ka hoolei ana i na haawe kaumaha o ka makau, a me na manao kaua o na la i hala aku, a uhi mai la maluna o ka lahui ka manao like.

                                                                        A. KALAULI.

Honolulu, Ian. 27 1873.

 

            KE AKE NUI A KO HANALEI. Wahi a kekahi leta ia makou, ua ikeia iho ka ko Hanalei ake nui : “Aole mea hou ano nui o Hanalei, o ka olioli wale no o na makaainana i ka puka ana o ka lakou Moi i makemake ai. Ke ake nei lakou e ike maka laia, a e kamailio pu he waha no he waha.”