Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 5, 1 February 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HEKU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HEKU ALUA O KA IKAIKA.

ī unuhiia mai loko mai o ka Buke Ara- j bia % mai ka olelo Beritania aka | olelo Hawaii. i MAHELE 11. HELU 57. ! iMAKE o Kailioaukoi, hohohoi aku la ; l«ua nei iloko o ka hale, a ike ilio la | 0 Hipa, ua lilo ka nani o kona hale i j mea ole, n e waiho mokaki aina kona le- | po pelapelo, n he hohono hiinawai ilio j wale no o loko o ka hale, a he niea hiki; ole ia laua nei ke hoomanawanui iioko o| la ino, nolaila, haeleaku la laua nei a no-1 ho iho la inalalo o ka inalu o ke dala a j me ke gula, a malaila laua i luana iho ai me ka oluolu, a ua uluku ae li ka mnnao I' :»hao iloko o Lo Walena, mo kona ike i, he mea ulu ke dala a me ke gula e r me ka laau, oiai ua ike no oia ma lekane a me na wahi a pau ana i hele 1 aī, no ke ano o ke dala a me ke gueole no ia he mea ulu, aka, me ka lunui ka imi ana iloko o ka honua, a lomai he mau unahi, he man puupuu a kakaikahi o na mea auka. Haalele iho la no o Hipa ui Lo Wele» malaila, ia hele aku la oi» e hooma-1 ukau i mau inea ai na iaua, aka, o Lo Walena nf-e, emi hope aku la oia, a liele aku la ma ka aoao Hikina, me ka ike ole inai nae o Hipa. A hiki oLo Walena ' ma kahi kupono ann i manao ai, kalokalo ; aei la oia i kona wahi aumakua, i ka i ana aku, (( C kuu kokua o na wa pilikia, eia Bi> i ke aupuni o Hipa, a ke nolio nei au malalo o ka malu o ke dala a me ke gula, no ka mea, liiki nei maua, ua hanNinoia ka hale o Hipa, e Kailioaukai, a nolaila, aole o maua haie e moe ai, aka, haupu ae la au nou, me kuu manao e hi- ; ki ana no ia oe ke hooko «nai, a e kukuhiia ua haie ia ma keia wahi." i A me iie mea la e noho koke mai ana i no ua wahi aumakua la ona, i ka hikiwa- : we o ka pane ana inai, "Un lohe no au ; i kau, a e hooko no au i kou makemake, a e kali iki nae oe no kekahi mau minute a hiki mai au."

IMalo aku la kahi uhane aie nui, a noi aku la no hoi o Lo Walena, a noho iho i la ma kahi ana i noho mun ai, a haule aku la keia hiamoe, a o Hipa hoi, aia no oia e kuke ana i na mea ai o, laua. O kahi uhaneaie nui nae, ua miki aku i 1« oia a hiki i ke aupuoi o Nalo Silika, a ; lawe mai la i kona Hale Alii Aniani, i ' hoonauiin i na silika o im ano a pau, a ku ; ' «na ike aupuni Poepoe, ma kahi a Lo Walena i kuhikuhi ai, me kn lako pono i na mea ai o na ano a pou. Eia hoi ka inea kupanaha, o na inea ni i) -Hipa i hoomakaukau ai, āole no ia i pau pono i ka moa, aka, ike e aku la oia ; ii keia hale nui a nani hoi, a he mea hao« | hao loa ia i kona manao, nolaila, holoki- ! ki aku la oia a hoala ia Lo Walena, i ka j | i ana iho, Eia nei e moe neii, e ala ae oe ' a nana pu ae kaua i keln mea kupanaha, aia ia, he hale nui 8 nani hoi, a o kona | kiī e like ai, ua like no ia irie ka Halealii i o Nak> Silika, a pehea la k«i hiki ana mai ! nei ianei ? Pane ae o 'Lo Walena, Malia paha na ou kupuna a me ou makua i : kii aku la a mai la, no ka ike nui ' { ana mai la, aohe o 4taua hnle, nolaila, e i hele kaua ilaiia e makaikai ai. | Haele aku laua nei a koioo ana iloko | o ka hale, a » nana «e ka Ihana, he nani | wale no na mea a p<iu oloko, a ma ka ru- ! mi aina hoi, ,e ku-buku mai ana ka mahū | o aa mea ai, a o ko iaua nei haule iho la 1] o<> ia « ai, ao na mea «i no lioi a Hipa i i IwomakaiAau ai, aia «o ta i kapuahi fea- ! hi i paio ai me ke ohi.

A pau ka laua paina ana, liele holoholo ae la laua mawnho o ka hule, n»e ka mahalo ana i ka nani i hana loea ia e na linna paehana aknmai o ia aupuni; n in ii)6tnawa no i ninau pu aku ai o Lo Walena, Pehea la i nui ai ke dnla a me ke gula maanei, & i kanu maoli in no auei e oe a e ou kupuna a me ou iji»kua paha ? Panemainae o Hipa, Aole nii'u, aka, na o'u kupuna mai no, a noloko mai nae o ke aupuni au e hele nei e imi ia Diabolo, a i loan nae ia lakou i ka wn e hamama wale ana ua aupuni nei, a hilki mai la ke | Kaiakahinalii, halana pu ia ua aina ln, a { lawe aku la i Ike dala, gula a me ke dni- j miina, a oia ka laha maanei a me na wa- 1 hi a pau o ke ao nei. A ike uae ua o j Diabolo, ua pono ole kanahana mua ana j i ua aupuni la, nolaila, ua poi ia ua aupu» J ni la me ke kuapoi hao, a uei pau ka ike j ia an& e na mea a pau, a koe aku paha o Makani a me kana keiki. A pau ka Inua olelo ana no na mea e pili ana i ke aupuni Poepoe a me ka olelo hoolilo a Lo Walena i ka liale no Hipa , 6 kona m&kaukau iho la no ia e hele ma kana huakai imi makua, n ia wa i panc> koke mai ei o Hipa, E hoopanee iki i kou hele ano, oiai o kuu miikana i olelo ai ma ke aupuni o Galatia, e makaukau ana au e haawi ia oe i keia manawa i ka ili lele a o'u kupuna, 8 e lele aku no oe i na wahi a pau o ka lewa e iike me kou makemake, aole no hoi oia e paupauoho i Ika malama ana ia oe, a o kem mau mea a pau e manao ai, he hooko nvale no kana me ke kamalua ole, a aole no hoi he mau kupua ikaika o ka iewa nana e hoonawaliwali i ka Sele ana o keia ili. A lohe o Lo Walena no ka Hipa mau olelo, hopu koke aku la ia i ua ili nei, u lole ae la oia ms o a maanei, aole nae oia i ike, he mou eheu kekahi e hiki ai ke lele, nolaila oia i ninau nkn ai ia Hipa, Pehea e hiki ai i keia ili ke lele, ho ka mea, aohe ona mnu eheu e like me koka mānu ? Pane mai o Hipa, Oka lele ana 0 keia ili, aole no ia me na eheu e like la me ko na manu, aka, ina oe e kalena ae 1 elua kihi, e lele ana oe me ke akahele, a ina ekolu kihi au e kalenii ni, e oi aku ana kou lele i ko ka mua,a ina e pau loa na kihi eha, e oi loa aka ana kou mama i ka lele mainua o ko na ms nu. A lohe oLo Walena no na kuhikuhi a Hipa, hoao ae la oin i ke kalena ana i elua kihi, a i kn anehe ana aku o ua ili nei e lele, o ke kulana mai lla no ia o Lo Waleoa, a huli ana ke alo iluna, a he mea pahu ka na Ila, a aa ana na maka, me ka

lalema pu ae o na lima. Kii aku la nae o Hipa a hoala ae la, me ka ninau pu ana iho, Heaha iho nei keia ou> ? Pane aku 0 Lo Walena, fl kuhi ana au he wahaJbee nau, a hoao wale ae noi no au i elua kihi, eia ka e lele io ana, a oko'u kulana mai la no ia a hina ana ilalo. Pane nku o Hipa, He mnnaonokn hni kou e hoao i ka lele ana, aohe ou ninau mua mai ia'u, i kuhikuhi aku ai au ia oe 1 ke ano o ka hana ana. 1 aku la o Lo Walena, Ina pela, e kuhikuhi mai no oe a no. f aku o Hipa, E noho oe, a e na- | na inai i ke ane o ka haua ann. Ku ae la o Hipa iluna, n hui ae lln i kona mau kapuai, a hehi iho la i ka Eioao malalo o • ka ili, a o ka aoao maluna, paa ae la ia ma kona mau lima, me ka Ihui ana i kahi hookahi, a Iko ae la a malo, a o ku lele aku la no ia a f»oi mai la. Ku hou iho la no o Hipa, me kona hoomau no ika hehi ana i ka uoao o ka ili malnlo, a o ka aoao maluna, mawehe ae la oi§ i kona mau lima, fii lena pono ae la, a he mau kihi ekolu ke ano, a lele aku la, a hoi moi. Ku iio ua o Hipa, is o na wawae nae, hookiihelei ae la oia, ine ka hnnmalo ana i ka ili, a like ae la nne eha kihi, a lele aku la me ka ikaika lon, a hoi nriai !a. A maopopo ia Lo Walena na loina o ua ili nei, paneaku I» oia me ka olioli loa, no ka loaa ena o ia mea kupanaha iaia, i kii i ana aku, Mai keia la iaku f e hcK)maka 8t ko kaua noho aloho e na, a e Inlo no hoi oe i aikane aloha na'iui ma keiai aina

kanaka ole a inau aku, a hiki i ka hopena o ko kaua mau ltt, u e inalama aku no hoi i ka wahine a kaua e uoho mai la i ke aupuni o Galatia, nua ike paha i ka'u maii hana malailn, a oia ke kuiou i i lilo mai ai o kel» wahine ia kaua, a ua hapai nae oia i ke keiki i keia wa. P|ine mai nae o Hipa, Ua ike nb au i na daea a pau au i hana ni malaila, a malailrfno hoi au i ka la nu i pepehiai i ka moo,:nie ka ikaika o kou mau lima, a me na l|iho wakawaka o kau pahikaua, a me ka na o kahi uhane aie nui, nana i lawe «nai i na laueani bea mailoko mai o ka ulhlaau, e kokua ia oe. A lohe nne oLo Walena i na oleto a Hipa, hoomanao iho la oia iloko oua| ho ka mana o Hipa, oiai kona ike ana I ua mea a pau i hana ia e Lo Walena m&>ke aupuni o Galbtia. j Hoao hou ae la'o Lo Walena i ka lele ana, a lele io aku la. A ina keia lele'ana nae ona, hiki loa aku la oia ma ke aupuni o Kailioaukai, a makaikai iho la oia i ka lon a me ka laula o ua aupuni la, a kipa aku la ma ku Hale Alii o Kamelolelepali. ka Moi o ua anpuni la, a he nui na koa ilio e kiai ana iaia, aka, aole nae lakou i hoao e kue mai ia Lo Walena. j | Iko ka Moiwahine Kamelolelepali ike ana mai ia Lo Walena, he ano i like pu me kona, holo mai la oia a puliki ia Lo Walena, m« he mea la ua pilikana a pili hanauna hoi, a uwe iho la. Oke kumu wale no o keia hana ana a ka Moiwahine pela, no ka malihini o kona ikehou ana i ke ano kanaka, iloko o na ki elima mai konn aihueia ana mai. t A pau oe la kanu uwe anfi, ninau mai la oia ia Lo Wnlena, Mai hea mai nei oe l Pape aku o Lo Walena, Mai Pelekane mai au, a mni ka makaikai ana hoi i ka honua, a e hele ana au e imi ia Di«bolo, Ptfne rnai nae ua Moiwahine nei, mamua ne o kou hele ana e iini ia Diabolo, e hoihoi e oe ia'u a hiki i kuu aupuni, a o kuu kaikaina muli loa, e lilo ia i waliinennu. Pane aku o Lo Walena, E hoi-

hoi io ana no au ia oe, mahope iho nae o ka loaa ana o Diabolo a me o'u makua ia'u, a mahope iho o ia wa, e kii mai no au a hoihoi ia oe i kou aupuni. Pane hou mai ua Moiwahine nei, He makemake au i keia manawa 110, oi kaawale hoi o Kailioaukai mai keia aupuni aku. Pane mai oLo Walena, Ua make mai nei o Koilioaukai, ua pepehiia e a'u ma ke āupuni Poepoe, ke aupuni hoi o Hipa, a ua o Kailioaukai i hookaha ai.

Iloko nae o keia hele loihi ana o Lo Walena, ua haohao loa o Hipa, ine kona mnnao nae, ua haule oia ma kahi 1 haule ai, a i ole, ua hele loa no la ma kana huakai imi makua, aka, kanalua no nae oia, no ka haawi ole anii mai o Lo Walena i kona aloha hope, a pela hoi ia. A iaia no e haohao ana, hiki inai la o Lo Walenn, a ku ana iintia o Hipa, ua hele ka hou u kiheahea. Ninau koke uku la no hoi o Hipa, I hea aku nei oe ? Pane-niai o Lo Walena, I hele aku nei au e makaikai i ke anpuni o Kailioaukai a me ka j noho ana o ka Moiwahine a me na makaainana ilio, a ua ike au i ko lakou noho maluhia malalo o ko lakou Moi kanaka, iika, o ka lakou mau hana a me ko lakou noho ana. he mau hana holoholona wale 110. A pau ka laua mau kukai olelo ana, hooinakaukeu iho la o Lo Walena no ka lele ena, haawi aku la oia i kona aloha hope loa ia Hipn, a kalena ae la i ka ili lele, a lele aku la. Ia Lo Walena e lele la iloko o ka lewn, poai ae la oia i ka lewa a puni, aole nae ana iuea i ike, a pela oia i lele ai i ka po a me ke ao ; a i ka wanaao nae o kekahi la, pii ae la ka Hokuloa ma kona wahi mau, a ia wa i hoomanao ae ai o Lo Walena i na olelo a Kanaika Abe, i olelo mai ai iaia ma ke aupuni o Galalia, O keia moo aikanaka au i pepehi iho la, noloko mai no ia o ke aupuni Hoku< A no ia mea, hoao aku la keia i ka lele ana iniua o ua Hoku la, a ua ikeia mai oia e.

ka moo-alualu, ka makuahine hoi o ka inoo-aikanaka, i pepehiia e Lo Walena ma ke aupuni o Galatia. Oua moo-alu-alu la nae, aohe oia e hiki ke lele, aia wai le no oia iloko o ke kiowai e noho'i a pii ae oia iluna o kona hale—aia pu no ilaila na k»ikamahine alii o Ainahau, i lawe aihue ia mui e ka moo-aikanaka. (Aole i pau.)