Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 7, 15 February 1873 — Ka Hoike i ka Papa Hawaii a ko LAKOU ELELE. i hele aku maluna o Hokuao i na Mokupuni o Maikonisia, 1872. [ARTICLE]

Ka Hoike i ka Papa Hawaii a ko LAKOU ELELE. i hele aku maluna o Hokuao i na Mokupuni o Maikonisia, 1872.

' (Koena mai kela hebeduma mai.) ; lIELU 111. ; Hookahi mokupuni Gilibati i koe, o Elutaritari: holo aku makou mai Apaiana aku a hiki ilaila i ka la 15 Augate. Malaila Uahi e noho ai o Kanoa, kuu hoahele ; holo mai ia o Kamaka, kona hoa paahana, a nwe' , aloha mai ia makou ma ka moku. Malu loa I ka hale o Kanoa i ka makahiki i hele mai ai i oia i Hawaii nei. Ua kauoha mai o Nakai- • ea, kolaila alii i na kanaka i ole lakou e 'ko- | lohe aku. Houmalu no o iNakaiea i na mi- ; sionari a me ko lakou waiwai, aole nae hoo- • lohe i ka lakou olelo ao : oia ke niii i kipu i na kanaka Hawaii ekolu, elua hoi o knna ' mau wahine i make īa ia. A i ka hiki ana o ka palapala a Kamehameha ke alii o Ha- ; waii nei ia ia, e hoohalahala ana i kana ha- ; na ino i na kanakn Hawaii, olelo haanui , roai la la, " Owai la o Kamehameha ? inakemake ou e halawai pu me in, a hakaka ; maua, he mea ole ia imua o'u." Ke noho pegana nei oia, he iwakalua kai na mau wahine e noho nei ; ke noho nei ilo- : ko o kona mau hale i poaiia i ka pa pohaku l kiekie me he alii la o Tureke. Healii puni i rama, a puni hula. Kokua wnle oia mamuli j o ka lealea. la makou malaila, e hoomakaukau ana oia i hula nui. (Ja kukulii oia i ha- ( le hula, he 40 anana kona loa, he 25 ka lau- | ia, a he 15 ke kiekie. Ke ku nei ka noho ! alii iwaena konu me he hikiee la, i hoonani t ia me na moena inakalii, a me na puukuu, 1 a me na aho niu onionio ; malaila e noho ai, a e moe paha ke aiii e nana i kn hula. Loaa mai ia'a ava keia hale na kanuka e piliwaiwai ana me na pepa ; ua akamai Ukou ia hana. He okoa kti kaikaina o Nakaiea. he haipole ia e Uokma pu ana me ko kakou mau misionari. Hookahi o makou Sabati mnlai- | ' a ! kakaikahi na kanaka i hele mai i ka haj lawai. A ia makou e halawai ana, nui na kanaka e hele ae ana me ka hikaka, ua ona lakou. He pono e noi nui kakau i ke Akua ; e hoohiolo oia i ko Satana aupuni malaila. O ka mokupuni akau komohana keia o ko | Gilipati pne aiina. i ka nana ana i keia imau kihapai, ke manao nei au, o ka noho ana | malaila o kekahi misionari haole ikaika a | hoihoi, om ka mea e pono ai ma misicnari Hawaii, a me na misionari Samoa, e hookumu oia i leumu hoohalike e ukali ai lakou, e | wehewehe i ko lakou mau piJ:ikia, a e hoomakaukau i mau palapala no ka lahui, u na'n« boi e lliooenakaukau i na kaimaaina i kumu kula, a i Kahu £kaiesia no ia lahuikanaka. i He oiaio no, aole e oluolu ka haole i kolaila mau «,i wale no. Aia wale no malaila ka niu, ka hala, a me ka ape ; he kakakahi na ulu ; aka, e hiki no ke hoolakoia i na mea ai e ae, mai na aina e mai; a o kolaila ea aole ia be wela ino, he mehana oluolu no. Eia hoi, ke noho mai nei no na haole ma keia mau mokupuni, e kalepa, a e imi lealea : ke hoomanawanui nei lakou a hala na maUahiki he 10, be 15, a he 20; aole aoei e hiki ka | haumana o lesu Kristo ke hoomanawanui pela no kona Haku ? (Ja hoiiiain ka manao, e pono o Win i, ka roi»ionari mn £bona, e ao i ka olelo Oiilipati, a hookumn i kula ma £bonm ; oia keikahi

| o na mokuponi Morshall, a ma ia kuia e ao ai i na haumana Gilipati, a hoomaknukau ai ia lakou no ka Oihana Kumukula, & Haiolelo, a Kahu Ekalesia mn ko lakou lahui iho. Ein na pilikia, aole paha e ae ko Gilipati e hele i Ebonu i ke kula, e aho lakou e hele mai i Honolulu nei. Eia hoi, no ka like ole o ka lakou olelo, aole e hiki lakou ka kamailiiPpu me pa kamaaina o £bona, nolaila, aole hiki ke lawelawe ma na helawai, ti me na Kula Sabati malaila ; a o ka lawelawe pela, oia kekahi hana e makaukau ai lakou ma na oihana i imiia. Eia hoi, ua piha loa na lima o Wini i ka hoomakauknu ana i na palapala, a lue na Kumukula, a me na Haiolelo no ka lahui o Marshall, a e piha hoi m lima o kekahi haole okoa ma n» mokupuni Gih'pati. 0 ke ano aupuni o ka nui o ko Gilipati pae aina, he aupuni makaainana i%. Mai Arorae a hiUi i Maraki, aole nlii. Ua kukuluinna Hale Ahnolelo ma kela mokupuni keia mokupuni, malaila akoakoa na kanaka makua a kukakuka no na hanu e.upuni, a o ka lakou e hooko like ai, oia ka mea paa. Mukaala loa lakou i ko lakou mana makaainann. Olelo aku la nui i ko Maiana, he pono lakou e k»ho i lunukanawai e hooponopono i na hihia iwaenn o na kanaka ; i ole e luhi na makaainana a pau e hui e hooponopono i kela hihia keia hihia. Hoole lokahi mai la lakou, e i ana, " E lilo auanei ia lunakanawai i alii maluna o makou : i keia wa, ua hemo ia auaino mni ko niakou a-i aku, aole loa makou e ae e noho kekahi i alii maluna o makou." Aole paha ulu wawe ka pono mn ka aina Lanawai ole. E aho ka ama kanawai. Ina he oolea a kaumaha, e nho no nae; no ka mea, ina f inaa na kamaka e hoolohe i ko lakou alii, a i na luna, e mnkaukau hoi lakou e hoolohe i ke Akua. Na Mokupuni o Makala. lIELU IV. | Holo aku la makou i kn la 120 o Augate, | mai Butaritari aku, e itiele ai. i Mile ; oia kekahi o ko Makaia pae aina. A i ke kakahiaka o ka la 23 i ka hora 3, hoalaia mai makou e ka leo kahea, " he ?ialu "!! a hala kekahi mau minute, ili iho la makou. (Ja hoolalelale ke au o ke kai i ka holo ana o ka I moku, a ia, makou e manao ana, he loihi i koe a hiki i ka ainn, ua hiki io ka ! i kekahi o na moknpuni o Mile. Ua poeleele, ua haule nui mai ka ua. Kuu ilalo m&kou i ka waapa, a loaa kekahi wai hohonu kokoke i kahi i ili ai, a me ka heleuma ua huki aku a hemo, a lana ma kahi hohonu. Kakali ih# la a kakahiaka, a ike iho la, ua komo makou īloko o kahi Kāiwaenahonua. o Mile, hookahi mile ke anawaena, he ano poai ke kai, a hookahi puka hohonu e hiki ai ka moku ke komo, a um la puka makou i komo ai iloko o ka poeleele, a ili maloko o ke awa. Ina paha ī ili mawaho, ina uh make ka moku. O ka puka hou ana iwaho ka pilikia, no ka mea, ua pa mai ka makani e kue i ka puka ana aku malaila. lla paa makou iloko o ia halepaahno elima mau la, e kali ana i ka luli o ka makani. % 1 ka la 528 o Augate, na loaa ka makani inaikai i ka wa kai piha. n hoao e puka aku, a ili hou mo. Hapai ka nalu i ka moku e kuu ihlo no maiuna o nn pukoa, iluna a ilalo, a mnnno iho la au e nahaha ana ka Ho> kuao. Uōi hoopakeleia mai no nae : me ka heleuma ua huki hou ia ka moku a lana hou ma kahi hohonu ; hoi aku la iloko o ka halepßahao. a hala ka hapalua mile, alaila hoi hou mai a puka loa, puka lanakila mawaho. E hoomailkaiia ke Akun ī kona hoopakele ana ia makou i ka poino. No kona lokomaikai wale rio i nahaha ole ai ka Hokuao, la ahinhi no komo makou iloko o ke awa o Mile, kahi e noho ana ko kakou misionari o Kahelemauna. Ua holo ka hana ma Mile. Ua apo na kanaka i ka olelo euanelio. Ua akaka ka pipili ana o ko lakou naau i ko lakou kumu. He mau haneri i ike i ka heluhelu palapala, a ua huh io mai kekahi poe i ke Akoa. Malaila hoi ua lohe makou i ka holo lanakiln o ka pono ma Mejuro, he mokupuni ma ka Akau ae o Mile : malaila i noho ai o Aea mamua, a e noho ana kekahi mau kumu i keia manawa no Ehona, he mau haumanā a Mr. Keoo. Ee mai la o Kahelemauna lauia me Kaaiawahia, kanawahine, a hoio pu ine makou a hiki i Ebona. A ua hiki aku imakou ilaila i ka la 2 o Sepatemaba. Mani ka olioli o kolaila mau misionari, 0 Keno lauai me Wini t ka halawai pu ana me makou. la po iho akoakoa pu na kana* ka i ka hal&wai, a oli iho la ī kekahi mele a Wini i haku ai, e hoike an& i ko lakou aloha i ka Hokuao. He mahuahua na hua euanelio ma lfa mokupuni o Ēbona. Na lakou auanei e hoolaha i ka malamalama i na mokupuni pouli i koe o ia pae aina. 1 Ua hooholoia e hele pu o Mr. Keno laua me kana wahine ma ka Hokuao a Ualana, i ko laua kihapai n»ua, e paipai i kolaila, a i ka hoi ana mai o ka Hokuao, e hoi mai laua 1 Ebona. Nolaila holo aku lamakou i ka la 4 o Se» patemaba, a ia la iho hiki aku la makou i ka tnokujpuni o Natnatika, kahi e noho ana ko kakou mieionan o Kaaia. He kihapai maikai kana, be ano akahai a hoolohe ko kanaka. Ua loohia neie o Kaaia laua me kana wahine i kn mai, a ua nawnliwali i keiamanawa. Aole o makou i kali malaila, holo aku no nae ku enanao e launa hou i ka hoi ana mai. A hiki aku makou i Kuaaie, oia ka i inoa nui o Uaiana, !i lea la 9 o Sepatemab a .

O ke kihapai maikai keia o Maikonisia. Ua huii nui na kanaka i ka pono, Ua ao ia mai lakoa a pau. Ua aahuia e like me ko na aina naauao. Ua ike hoi lakou a pau i ke kamailio ma ka Olelo Beritania. He maemae a maikai ka noho ana. He lahui uuku lakou ; ekolu wale no haneri kanaka, he kihapai nae e hoike ana i ka muna o ka olelo ake Akua. Malaila i hoomaka ai ka hana misionari o Mr. Keno i ka 1852, a noho ibo ia oia me iakou eiwa makahiki. Malaila hoi i make ai o Opunui, a ke waiho nei kona kupapau malaiia. Hs aina kiekie keia e like ate ko Hawaii, ahe uliuli loa- Ona mokupuni Giiipati a me na mokupuni Makahi, he mau kapuai waie no maiuna o ka iliwai o ka moana, aole puu, aole kuahiwi, aole mauna, aole muliwai. Aka ua loaa keia mau mea a pau ma Kusaie. He niona hoi, he nui wale kolaiia mau mea ai. Ua hookahuia o Mr. Lihiak Sa i Kahunapuie a Kahu ekalesia no lakou. E hoomaikai aku kakou i ke Akua i kana hana kupanaha ma ia aina. He nui na mokupum Makala i koe iloko o ka pouli, a ke hoomakaukau nei o Wini laua me Keno i mau haumana kamaaina o Ebona i mau kumu e hele a hoolaha i ka malamaiama malaiia. (Aoleipau.)