Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 7, 15 February 1873 — Haiolelo a D. Kealahula no ka la hanau o ka Moi Lunalilo ma Koloa, Kauai, Iannuari 31, 1873. [ARTICLE]

Haiolelo a D. Kealahula no ka la hanau o ka Moi Lunalilo ma Koloa, Kauai, Iannuari 31, 1873.

E na Ledea me na Keonimana aloha Moi.— Ke haawi mua aku nei nu ia oukou iko'u mahalo piha, no ka hanohano a oukou i hoo* ili mai ai maluna o'u i keia la, ma ke kono ana mai ia'u e hai aku imua o keia anaina i ke ano, a tne na kumu o ko kakou inala* ma ana i keia la. O keia k 31 o lanuari, oia no ka la i hanau mai ai ko kakou Moi i makemakeia a ke Akua i haawi ai mailoko mai o ka puhaka o Kona makuahine Kekauluohi. Ua hanauia ko kakou Moi ma ka la 31 o lanuari o ka makahiki 1835, nolaila, ma keia la ī hiki aku ai ka huina o Kona mau makahiki i ke 38, a ma keia no hoi i hiki aku i ka 22 la ka loihi o Kona noho Moi ana maluna o ke Aupuni Hawaii, noiea mea. ua poniia Oia ma ka la 9 o lanuari o keia makahiki 1873. " E hoomanao mau loa ia aku, Amene !" O keia la 31, oia on ka hookumu ana o na puuwai Hawaii aloha Moi, —E hoomanao mau aku, a e malama mau ī keia la 31 o lanuari i la Kulaia no ke Aupuni Aawaii. E hoomanaoia no hoi, o keia la he Ia ha- | uoli palena ole, a he la e haaheo ai ke kanaka Hawaii no ka loaa ana iaia he Moi e like me kona makemake. Aka, e haawi aku kakou i ko kakou maha'.o palena ole, a me ko kakou mililani hoano i ke Akua Mana Loa, a i haawi mai ai Oia i na hoomalu maikai ana, a me na hoomaikai pomaikai maluna iho o ko kakou Moi opiopio,—a me kakou Kona mau makaainana makee Moi. Eia ka ninau nuiHe kupono anei ia kakou ke inalama i keia la 31 o lanuari ? Ke pane aku nei au ma keia ninau, ae. A eia na kumu : 1. Ka hookoia ana o ko kak«u makemake. Aia a wehewehe kakou ī ke ano o ka huaolelo pomaikai, alaila, eia kona ano : Ke ko ana ia o ko ke kanaka makemake. makemake nui ke kanaka i kekahi mea, a ina e loaa laia ia mea, alaila, ua kapaia mai kela, he pomaikai nona, pela no hoi kakou e na makaainana o Koloa nei. Ma ka la koho balota no ka Moi hou, oia hoi ka la 1 o lanuari i hala, ua akoakoa mai kakou me ka manao lokahi loa, a e kakau inoa malalo o kekahi palapala hoopii i ka Hnle Ahaolelo, e noi ana : E kohoia ka Mea Kiekie Williama Charles Lunalilo i Moi no kakou, a ma ka la 8 mai o lanuari, ua akoakoa ae na 'Lii, na Kuhina, na Kiaaina, a me na Lunamakaainana, * ua hooholo lokahi loa iakou o W. C. Lunalilo ka Moi, a ma ka la 9 ae, ua poniia iho la Oia i Moi maikai no kakou, a ke noho MoLnei Oia ma ka Noho Alii o na Kamehameha i hala aku ia i ka make, a ua hookoia hoi ko kakou makeinake. 2. He Moi opiopio na liakou makaainana i koho aku, oia he keiki makahiapo, he kama Lani, & he miliaiili :aa kakou e hiipoi nui nei. O ke kulana Moi i loaa i kaMea Nona ka la hanau a kakou e hiiīoi makamae nei. Aole no ia i loaa mai laia ma ke ano e like me ko oa Kamehameha i hala aku la, oia hoi keia : O Komehameha 1 ka Mea Nana i na'i keia mau Pae moku, a mamua ae o Kona make ana, waiho aku la Oia i ke Aupuni ia Kaahumanu, a na Kaahumanu i hooili aku i ke Aupuni i Kana Hanai Alii ia ka Lani Liholiho, a ua kapaia Oia o Kamehameha 11, aka, holo nae o Liholiho i Beritania, a make malaila, a mi» ke kauoha, ua ili mai ke Aupuni ia lea Lani Kauikeaooli, he Moi i aloho nuiia e na puuwai Ha-

waii, kapai» Oia o Kamehameha 111, a make Oia, ua hooiliia mai ke Aupuni ia ka Lani Alexander Liholiho, he Moi naauao, a ua kapwia Oia o Kainehameha IV; a n>ake Oia, ua hooiliia mai ke Aupuni ia ka Lani Lota Knpuaiwa Kamehameha, a ua kapaia Oia, Kamehameha V, ko kakou Moi aloha i aui newa, kulu hiolani aku nei. A ma ka la 11 o Dec. makahiki 1872, ua make iho la ua Lani la me We kauoha ole, nolaila, ua noho Moi ole ke Aupuni no na la he 28, —E hoomaka ana mai ka ia 11 o Dec. 1572 a hiki i ianuari la 9 o keia makahiki 1873. A oiai, e noho neoneo ana ke Aupuni no ka Moi ole. Ma ka la 11 no o Dec. ua hoopuka ae la na Kuhina i ka lakou Olelo Hoo« laha, e hea ana, ma ka la 8 o lan. e malama ia ana he halawai na ka Ahaolelo, no ke koho ana i Moi hou nuna e pani i ka hakahaka, o ka Noho Moi o na Kamehameha i hula aku la i ka make, e like kaPauku 22 o ke Kumukanawai oka makahiki 1864. A mamuli oia pauku, ua loaa ia kakou he mana koho Moi, ma o ko kakou Lunamakaainanu la, oia hoi ka Hon. Rice, a ina eia oia uiaanei i keia la, ina no ua haawi ae au i ko'u mahalo piha nona, oiai, he kauwa maikai, a hoolohe oia, ma ke koho ana ma ka balota, ia ka W. C. Lunalilo, i ka Mea No-1 na ka la hanau a kakou e malama nei, i Moi no kakou, e like me ko kakou makemake i waiho aku ai iaia. Nolaila, mai keia la aku, e hoomansio oukou e ko Koloa poe, o ka Lani Lunalilo, he opio Oia na fcakou i koho aku, a na kakou a me ka Lahui holookoa i hoahanau aku laia, a nolaila hoi au e hai kanalua ole nei ia ou--kou i keia la. O Lunalilo, he Baby maikai Oia na kakou, no ka mea, mai Kona la i hanau Moi ai a hiki i keia U a kakou e hui nei, he 22 wale iho no wahi la, ma pela, ea ! He keu ka opiopio ! Aia no iluna ke alo ! Aohe i huli! Pehea la ka kakou hana Nona ii keia manawa, [E hii kakou laia iluna o na lima, mai hookuu ilalo, o ehaauanei.] I—E hoomanao ī keia, o ka wa uuku loa o ka Baby, oia ka wa e pailani loa ia ai e na makua. 2—E hoomanaoia hoi, o ke keiki makahiapo, oia ke keĪKi o ka wa u'i o ke kunaka, he keiki i hoopunahele nuiia, a he hooilina hoi o ko ke kanaka rrau waiwai.—E nana i ka moolelo o ka poe ludaio, i ka wa kahiko, Pela no o W. C. Lunalilo, he Keiki Makahiapo Oia na ka Lahui Hawaii ma ke ano he Moi na ka Lahui i hoohannu aku. 3—Ma ko kakou ano makaainana, he mea maikai no kakou e maiama i ka la hanau o ka Moi Nona ke Aupuni, e like me ka mea i hana mau ia ma na Aupuni naauao o ka honua nei. E nana ia Beritania Nui, ua malama mau ia ka la hanau o ka Moiwahiue Victoria, a pela no ma Perusia, a me na Aupuni Moi e ae o ka honua nei, a ua maa mau no hoi keia Lahui Hawaii e malama i ka la hanau o na Kamehamehe i haia aku la i ka make, a peia no hoi kakou e malama nei i keia la, no ka la hanau o ka Moi W. C. Lunalilo. 4—Ma o ka Moi Lunalilo la i hoike ia mai ai ko kakou ano mana kuokoa, " ko ke kanaka Hawaii koho ana i kekahi mea ma muli o kona makemake iho, me ke keakea ole ia mai." E like me ko kakou i kuu akeaia mai ai ma ka la 1 o lanuari i hala, o keia makahiki, e koho i kekahi Alii hunau o ka aina, i Moi no kakou, a ua hooko lokahi loa ia hoi e na makaainana a me na Lunamakaainnna, e like ine ka mana i haawiia ia lakou ma o ka Pauku 22 la oke Kumukanawai. s—Ma ko kakou malama ana i keia la i ahaaina nui no ka la hanau o ka Moi lokomaikai, a ke Akua Ihiihi Mana Loa i haawi mai ai no kakou, he hoike ana ia o ko kakou mau puuwai paulele oiaio (aia, a kakou e hilinai makehewa ole nei, " e lilo auanei Oia i Makua, a i opu malumalu no kakou, Kona mau Alaeakanaka." Pehee ia e maopopo ai ko kakou aloha io i k& Moi, ke ole na hoike ana ma na hana maikai ? E like me kakou e malamn mau nei i ka la haoau o ka kakou mau kamalei ponoi iho. Ke ano o ka Lani Lunalilo. He mao ano Kona i kupono ke alohaia,— 1 Ma Kona Hanauna, he koko Al.ii Kie< kie Kona, e maopopo no ka oiaio o keia, k< naoa aku oukou i ka haimaoao ana oi S. M Kamakau, ke kakaolelo kaolunao Haw&ii nei Ma ke Kuakoa o ka la 28 o Dec. o ka ma kahiki 1872 i hala, ua heluhelu paha ka nu

0 oukou ia inau hoakaka nna, a he mea hnoi pau manawa wale paha la'u ka heluhelu ann | aka i keia manawa. 2. Ua ike Oia i ka olelo haole, o ua ao nuiia ina na kuila hoomahuahua ike, a ua li* ke Oia me kekuhi o na keonimana Enelani. 3. Ua oi aku Kona haahaa, mamua o na haole waiwai o keia Aupunl, ma Kona waiho ana mai i kia manao iroua o ka Lahui Hawaii, e oielo ana penei: "Ke manao nei Au, hs mea pon(|ke waiho aku na ka leo o ka lehulehu Hnwaii. e hoohelo No'u e like me ko lakeu makemake, ina Owau ka Moi ma ko lukou manao maikai." E nana i Kana olelo hoolaha Alii, oka la 16 o Dec. o ka makahiki i hala. l)a hele wawae mai no Oia mai Kona Home mai, a hiki i ka Hale Ahaolelo ma ka la 8 o ianuari i hala, a pel* no hoi Kona hoi ana aku, a pela no hoi Kona la i poniia'i ma ka luakini o Kawaiahao, ua hele waewae aku no Oia, a pela no ka hoi ana mai. Aole paha pela kekahi mau Alii e ae, ina no kekahi mau Alii ka lilo ana i Aloi, o ke kau ae la no ia i ke aki, i ka paepae kapu o Liloa, kau paha ma ke kaa hanohano o ka Moi, heaha ka na ta, •' i\ani kela, hulali na huila o ke kaa," kau ua mea o ka holo hoo- , kano, aka ea, o ka kakou Kamalei, ka kakou j Lani, ka kakou milimili hoi, ka Mea Nona ka la hanau a kakou e hoohialaai nei, Bole Oia i kau ae ina ke kaa, aka, ua hoohaahaa loa no Oia, a he mea keia na kakou makaainana e hoopaanaau aku ai, a hiki a kau, a mau loa aku. E hoomanaoia hoi, Oia hookahi no ke Alii hanau o ka aina ī polai mai ia kakou kanaka , ma Kona ano he Kanaka, e like me kakou, e koho i Moi no ke Aupuni, iwaena o kekahi Alii hanau o ka aina, e iike me ka mea i holo, i ko kakou noonoo maikai ana. A mamuli oia leo aloha, ua hopu kakou i na balota a me ka manao lokahi i huipuia mai ai ka Lahui Hawaii holookoa, a ua kohoin o W. C. Lunalilo ī Moi no ke Aupuni Hawaii, Nana e pani ka hakahaka o ka Noho Alii o na Kamehameha i hala aku la, ka Mea hoi Nona keia la hanau a kakou e maiama nei. E hoomanaoia hoi, Oia hookahi no ke Alii hanau o ka aima, Nana i kokua nui ma ka aoao o na makainana iloko o na Kau Ahaoleio he lehulehu i hala aku la, oiai Oia aole 1 kau ma ka Noho Alii, he mau hana nae keia no ka manawa i hala, aka, e nana aku kakou no ka manawa e hiki mai ann. 4. O Kona aloha 10, oiai Oia e hele ana i ka Hale Ahaolelo, uft wehe pinepme ae Oia i Kona papale, e hoike aku ana i Kona aioha io i ka poe e huro mai ana iaia. E nana akui hoi kakou i Kana haioielo Alii o ka la 9 o lanuari i hala, ma ia haioleio ana Ana, e hoike mai ana Oia i Kona puuwai aloha oiaio, a ina Kana haiolelo, ke noi mai neiOia ia kakou. Kona mau makaae kokua pu aku laia, Eia kekāhi hapa o Kana haiolelo : " E hooikaika no Au' me ke kokuaia mai e na makamaka oiaio a pau o keia iahu i e hapai mau ia ka inoa maikai o ke Aupuni, i ili inaluna o knkou," a he nui aku na olelo maikai, na oukou e heluhelu aku nm na nupepa. A mamuli o keia mau kumu, ke manao nei au, ua lawn iho la nn kamailio ana no keia manawa, a na oukou no e noonOo aku no na mea i koe e piii ana i ko kakou Moi lokomaikai, aka, mamua ae o ko'u hoopau ioa ana i keia hai manao no ka Moi hou. Ke waiho akea aku nei au i ko'u mahalo palena ole no oukou, e ka p«e i hui mai, a e malama pu i ka ahaaina o ka ik hanau o ko kakou Moi hou, no ka mea, he mea hou kamahao ioa no keia , ma ka huliamahi ana mai o ke lehulehu, mai ka wai o Wahiawa, a hiki aku ika wai o Mahaulepu, e haawi dala, moa, poaa, nona ka huina dala i hiki aku ika hanei'i a puehu wale aku.i Moi ai nioku i haia aku la. He hoike ana keia o ko oukou puuuwai paulele oiaio in Lunaiilo, e ole itrN}oi ! He Moi ka hoi na kakou Hawaii i koho aku. He Keiki Makahiapo Moi na ka Lahui Hawaii i hoohanau aku. A ke haawi ae nei no hoi i ko'u lahui ika mahaio kuhoho* > nu, no ko iakou aioha Moi, no ka mea, ma ka inake ana o Kamehameha V., ua waiho waleia ke Aupuni Hawaii me v ka Moi ele iloko o na la he 28, eia nae ka mea hilu loa , aole i ioheia ke kipikipi ana, ke kaua kuloko , ana, eia nae, ua hooanaia mai na moku manuwa i Honoimiu, e malama i ka waiwai o ' na haole, o pau i ka hana mo ia. aka, oia ko i lakou kuhihewa, ua oleioia ko Amerika ko- • ho balota ana , he hookahe koko pinepine, i aole pela o Hnwaii nei.