Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 9, 1 March 1873 — Page 1

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Kealii Haverly
This work is dedicated to:  Na Leo Kakoo o Koolauloa

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XII. HELU 9. HONOLULU, MARAKI 1, 1873.

HE MOOLELO KAAO

-NO-

ROBIANA LO

KA HIWAHIWA O KE KOA,

HELU ALUA O KA IKAIKA.

 

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii.

 

MAHELE II.

 

HELU 61.

 

            AIA Debolo hoi e waiho kahelahela ana iloko o kona wa hiamoe, pane iho la o Lo Walena, O oe no nae paha ia e Debolo e moe nei? A lohe nae o Debolo i keia leo kamahao, me kona hoomaopopo iho nae, he leo no ka mamo a Adamu, a he mea haohao no hoi i kona manao ke kumu o keia loaa ana ona. Iloko nae o ia Manawa, aole no o Debolo i ekemu iki ae, a iloko o ia Manawa, pane hou iho o Lo Walena, Heaha kau hana e Debolo e moe loa nei, o ka moe hookananuha iho no kau a o kou wa lanakila, a hiki mai ka ka make imua ou, o kou mea hoololo iho la ka ia? Eia nae, mamua ae o ka owaka ana ae o kona mau maka a hoopuka mai ka waha i ka huaolelo, ike mua iho la no o Lo Walena i ua o Debolo, e naka ana i ke anu a ka maka’u, a kahe makawalu mai la kona hou kaumaha no ka make, a aneane oia e halana ia e ka wai, a ia wa i kaakaa ai kona mau maka, owawa ae la ka wahoi, a hoopaha mai iaia ua huaolelo me ka nawaliwali, i ka i ana ae, Ae, owau no. Pane iho la o Lo Walena, Kuhi anei oe i ko poe ana maanei, e pakele oe ia’u? Pane ae la o Debolo, i ka i ana ae, Aohe e pakele i ka la o ka make. Pane hou iho o Lo Walena, Ae, e make io ana no oe ano, no ka mea, aohe pono o kau hana a he kanaka ino loa no oe, a he hana ku no hoi kau i ke aloha ole.

            Iloko no oia wa, i wehe koke ae ai o Lo Walena i kana pahi wakawaka, a owiliwili ae la, me ka i iho, Ke makaukau nei au e lawe i kou ola ano. Ia wa, akahi no o Debolo, a ala ae iluna a noho ano mihi mai la, me ka nonoi mai, E ke koa lanakila, e oluolu oe e lawe aku i na mea a pau, a hookoe mai i kuu ola, i hale, i ai, a i ia-a hoi, no kou hiki hou ana mai a o kau mamo paha i keia wahi, eia no hoi au e ola aku ana, a o ka pumehana iho la no ia, a he mea ino ka lohe ana i ka leo. Ae mai no o Lo Walena, me ka i mai, He ae no au, ke ae mai no hoi oe i ko’u manao, e hapai oe i ke aupuni Kini nei a me na mea a pau maluna iho, a kukulu i Pelekane, kuu aina hanau, mauka iho nae o ke kulanakauhale nui o kuu aupuni, a e lilo ia i wahi hooluana no na’Lii a me ka poe hanohano o ua aupuni la o’u. Ae koke mai la no o Debolo, me ka i mai, E hapai no au e like me kou manao, a e hooko pololei hoi oe e like me ko’u makemake, a ina e kue ana kekahi o kaua i keia olelo ae like he nele kona hope. A no ka ike no hoi o Lo Walena i kana mea e hana ai, nolaila, aole no oia i ekemu aku.

            Wehe koke ae la ua Debolo nei i ke aupuni hao i kuapoi ia iho maluna o ke aupuni Kini, akahi no a ike hou ia ka la, ka mahina a me na hoku ma ua aupuni la, a o ka Manawa no hoi ia o na manu o ka lewa i lele pohai iho ai maluna o ua wahi aupuni la.

            A mamuli o ke ano akua o Debolo, ua hapai ae la oia i ke aupuni, a kukulu ia iho la ma kahi i oleloia e Lo Walena, a manao ae la ua o Debolo i kona ola, oiai ua hala ae la ka puu make a Lo Walena. Aka, holoholo ae la nae oia me ka olioli, me ka manao no hoi ua lanakila oia maluna o ka make, aka, aia nae a ike aku oia ia Lo Walena, e hoomaka ae ana e lena i ka wa o akula eke talena, o kona Manawa no ia i pane aku ai, E kue ana ka paha oe i ka olelo ae like a kaua? Ua olelo mai hoi oe, e hapai mai au i ke aupuni Kini a hiki ianei, alaila, hookuu mai oe ia’u, eia ka e hoopaa hou ana no oe ia’u iloko o ka eke talena. Heaha la hoi kana, a i komo hou au iloko o ka eke talena i keia la, ke hai aku nei au ia oe, ua ko oe i kuu aupuni i keia wa, a ma na la ma keia mua aku, e hoi hou ana no ia a kona wahi i ku mua ai, a o ka mea nui maluna ae ou a me a’u, aole no oia e hoahewa mai ana, no ka mea, nau no keia pono ole; a ke minamina nei nae au ia oe, no kou komo opiopio ana iloko o kekahi hewa nui o ko ke Akua mau kanawai. Pane mai no o Lo Walena, Aole au e hoolohe aku i kau, a o kou maalea no hoi ia au e hana mai la, a ina wau e hoolohe aku i kau, e kii mai ana no oe a lawe hou aku i ko wahi aupuni, e like la me kou lawe aihue ana i kuu mau makua a me o’u kupuna, a mai pau i ka make ia oe. O ko Lo Walena hoohuli koke aku la no ia i ka waha o ka eke talena, a o ke poholo mai la no ia o Debolo, a noho uhane ana iloko. A o ka poe kini no hoi, noho iho la no lakou iluna o ua wahi aupuni nei. A o na’lii hoi a me na makaainana o ke aupuni o Pelekane, huliamahi mai la lakou e makaikai i keia mea hou a kupanaha no hoi, i loaa ia Lo Walena ma kona ikaika a me kona koa lua ole imua o Debolo, hooholo like mai la na mea a pau e makaikai, a koe wale no o Robiana Lo ma a me na Kuhina.

            Hoi aku la hoi o Lo Walena a hiki i ka Halealii, a hahai aku la ia Robiana Lo ma, no na mea a pau ana i hana’i no Debolo a me ka paa ana iloko o ke eke talena. A ia Manawa no i nonoi mai ai o Walena i kana hanai alii, i ka i ana mai, E aho e haawi mai oe i ka eke talena, a na’u no e malama, me ka mau no hoi o ka noho ana o Debolo iloko a hala na makahiki he umikumamakolu, e like me ko makou noho loihi ana iloko o ka eke talena me ka pilihua, a pela no hoi ia e noho loihi ai me ka pilihua iloko o keia eke talena. Olelo aku la o Lo Walena, Aia no paha ia i ko oukou manao. Haawi aku la oia i ka eke talena ia Walena, me ka olelo aku, Aole nae oukou e pono ke hooholo e i ko oukou manao i keia Manawa, no ka mea, aole na’lii a me na makaainana maanei i keia Manawa, kekahi mau hoa kuka e pono ai ka oukou mau hana, malia paha he makemake no ko lakou e pepehi ia Debolo, i uku panai no ko oukou mau kino, i noho ahulu ai iloko o ka eke talena. Ae mai la o Walena, me ka i mai, Aole no paha e hiki ia makou ke hooholo e i keia Manawa, oiai o lakou no kekahi waha olelo ma keia hana.

            A mamuli o ka Olelo Hoolaha Alii, ua akoakoa mai la na hoa a pau o ka Ahaolelo, e like me ke kauoha. A ua wehe ia ka Ahaolelo e Lo Walena, mamuli o kona kukulu manao mua ana, i ka i ana aku, Pehea la ko oukou manao no Debolo, no ka pepehi aku iaia a make, a no ka hoopaa paha iloko o ka eke talena? Pane lokahi mai la na hoa o ka Ahaolelo, i ka i ana mai, E make no o Debolo e pono ai! Ua hooholoia ka make ma ka waha o ka lehulehu, aka, koe nae o Walena a me Robiana Lo, a me he mea la, ua like pu ko laua manao, a o laua no hoi na kumu hewa ma keia hana ana, a e ike ana no kakou ma keia hope iho.

            Aia a ku mai o Robiana Lo, a pane ae la imua o ke anaina, E make io ana no o Debolo, mahope iho nae o na makahiki he umikumamakolu, i manalo ai ko makou mau kino o ka noho mainoino ana iloko o ka eke talena; a ina paha e make koke ana oia i keia manawa, pau koke no ko ia la luhi a me ka mainoino ana o ko ia la kino. Kokuaia ae la ia manao e na mea a pau o ka Ahaolelo, aka, he kuhihewa nae ia manao ana pela.

            Iloko o ia manawa, ku mai la o Kini Uilama, a ninau aku la, i ka i ana ae, A owai auanei o kakou ka mea nana e malama i ka eke talena a me Debolo pu no hoi iloko, i pakele ai kakou ma keia hope aku? Pane mai o Walena, Na’u no hoi paha e malama, e like no hoi me kou malama ana i kou hanai alii a me ke kumu o ka pahi wakawaka, ka mea nana i hoopakele ae nei ia kakou. Ae mai la ke anaina holookoa. Lilo ae la ka malama ia ana o ka eke talena a me na mea mana a pau iloko, a o Debolo nae ka ukana nui oloko.

            A pau ae la ka paina kakahiaka a me na hooluana nanea ana, makaukau iho la na’lii o na aupuni ehiku o Wakawaka, hoi i ko lakou wahi, me ka makemake e ike koke aku i na maka o ka ohana, aka, nonoi e ae la o Lo Walena i ko ka Moiwahine Manu Silika lokomaikai, i ka nonoi ana aku, E oluolu kou manao e ke ‘Lii, a ma kou ahonui, ke noi aku nei au i kou lokomaikai, e hoopaneeia kau huakai, a e noho iki hou maanei, a e kii ae au i kuu wahine i loaa ia’u ma ka ikaika a me ka mana o kuu wahi pokii pahi a e mare ia maua, mamua ae o ko oukou hoi ana aku. Ae mai la o Manu Silika me ka oluolu, a ua maikai no hoi ia i ka manao o na mea a pau. Ia manawa no, o ka hoomakaukau koke iho la no ia o Lo Walena, a lele aku la, me ka manao nae e holo pono ana.

            E na hoa, e naue iki ae kakou maanei, a e nana ae ia Kanaika Abe a me Keoki Laea, ke alii powa o Mesiko, ke kaikaina hoi o ka Merio, ke alii koa no hoi o Mesiko, i hakaka ai me Robiana Lo ma ke aupuni Liona, a komo ai o Robiana Lo iloko o ke kohola, a i kamailio ia hoi e kakou ma ka mahele mua o keia Moolelo, a o keia Keoki Laea no hoi kona kaikaina ponoi. A ma no hoi o Galatia kona wahi i noho ai, me na koa he iwakalua tausani me ia, a he popoki eleele kona akua powa, e hoomana mau ai i ka po a me ke ao, a molia no ia Kanaika Abe, me ka manao e loaa iaia, a ua hoao no, aka, mamuli nae o ke keakea a Mahu Leka, ua halahu kona makemake. Aia nae a lohe o Keoki Laea, ua make o Mahu Leka, akahi no oia a hoomanao ae, e loaa io ana kana mea i lia mau ai i ka po a me ke ao.

            Aia nae a hala aku o Lo Walena i kana huakai imi makua, hoao mai la ua o Keoki Laea, e kii mai e lawe aihue aku ia Kanaika Abe ma kekahi po, aka, mamuli nae o ka hooikaika ana a na koa kiai ma ke pale ana aku, ua pakele o Kanaika Abe ma ia po. A hala hoi elima la mahope iho, kii hou mai la no o Keoki Laea, me na koa he iwakalua tausani. A ma na hora o ke aumoe, hiki ana ma ka pa o ka Halealii; a hoouka kaua koke iho la no ke kaua, a pau loa iho la na koa kiai i ka eha a make hoi, a lilo iho la o Kanaika Abe, lawe ia aku la i ka mauna, a hoonohoia iho la ma na lua powa o lakou.

            Ia Kanaika Abe iwaena o na powa, nonoi ae la o Keoki Laea, i ka i ana aku, Pehea kou manao ia’u, i kane nau, a i wahine hoi oe na’u, a hoi pu aku kaua i Mesiko i ko’u wahi. Pane aku o Kanaika Abe,

“He maka’u au i ke aki a ka makika,

            A ka eleao ai paka o Puunui,”

a ina e lawe mua oe i kuu ola, a mahope iho, e lawe aku ai oe i kuu kino kupapau i Mesiko, no ka mea, he kane no ka’u, kii wale ae nei no oe e aihue i kuu kino, e na kanaka hilahila ole, a’u i makemake ole ai. A lohe o Keoki Laea i keia mau olelo, komo iho la ka manao konakona iloko ona, a o ka pau ae la no ia o kona makemake no Kanaika Abe, alaila, kauoha ae la oia i kona mau koa, E lawe oukou i keia wahine, a hoopaa maloko o kekahi lua pouli, a malaila oia e noho ai, me ka ai ole i ka ai a me ka inu ole i ka wai, a hiki i kona make ana. Ae mai la na koa, a hooko aku la e like me ka mea i kauohaia.

            E na hoa uhaiaholo o nei mea he Moolelo, e aui ae hoi kakou i hope a nana ae ia Hipa, oiai kela po i hopuia ai o Kanaika Abe, e Keoki Laea ma, a ua hala aku lakou he mau minute, hiki mai la o Hipa, kahi aikane o Lo Walena, mai ke aupuni Poepoe mai, a lohe no hoi i na mea e olelo ia ana no Kanaika Abe, a o kona manawa no ia i ukali aku ai ma ko lakou la meheu, a loaa aku la no i ke kula, e hoomau ana no i ka pii; a no ko ia nei ikaika ole, aole i hiki iaia ke kue aku, aka, hoomau no oia ma ka ukali ana, a hiki wale i ke komo ana o Kanaika Abe iloko o ka lua pouli. Elieli mai ia nae ua wahi hipa nei me kona mau wawae, a ma no hora o ke aumoe, komo aku la oia iloko, a i hoolohe aku ka hana, e noke mai ana no o Kanaika Abe i ka uwe ia manawa, no kona maka’u i ka make a no ke aloha hoi kekahi i ke kane. Iloko nae o ia manawa, kahea aku la oia iloko o ka pouli aaki, me ka leo hawanawana,

            “Auhea wale ana oe,

            E ua hoa luhi nei,

Hoa pili o Lo Walena,

            O kuu aikane aloha.”

Ia manawa, puiwa ae la o Kanaika Abe, a ninau mai la, Owai oe? A mahea hoi oe i komo mai nei? Hai aku la keia, O Hipa wau, ka hoaloha o Lo Walena ko kane, a maanei no wau i elieli mai la, a komo mai la iloko nei, nolaila, e hele pu ana oe me a’u i keia manawa, i pakele ai oe i ka make a ke alii powa o Mesiko.

                                                                                                (Aole i pau.)

 

HE KAAO GEREMANIA!

--NO KA—

MANU HULU GULA!

 

[I UNUHIIA NO KE KUOKOA.]

HELU 2.

            I ke Keiki Alii i hele ai, aia hoi, halawai mai la no me ia ka alopeke e noho ana ma ke kae o ka waonahele, a haawi hou mai la no i kana hana mua i ko ia nei mau kaikuaana. No ka oluolu loa o keia keiki, pane aku la oia, “Mai makau oe e alopeke liilii, no ka mea, aole au e hana ino aku ana ia oe.”

            “Mai kaumaha oe no kou pomaikai,” wahi a ka alopeke, “aka, i mea e hikiwawe ai oe, ma kau huakai hele, e kau ae oe ma kuu huelo:

            Ia laua e holo ana maluna o na a-a a me na laau, oiai, aohe i noho pono iho keia, kapalili launa ole ka huelo i ka makani.

            Ia laua i kokoke aku ai i kahi kauhale, kuu iho la keia iaia iho mailuna mai o ka alopeke, me ka hahai i na olelo ao a ka alopeke, huli ae la keia me ka nana ole ma o a maanei, aka i ka hale pupuka ko ia nei wahi e kau nei na maka, kahi ana i hooluolu ai i ka po. I ke kakahiaka ana ae, puka aku la keia i waho i ka mala, a loaa aku la no nae o alopeke me ka olelo mai, “Ke hai aku nei au ia oe i kau mea e hana aku ai. E hele pololei imua, a ia oe e hiki aku ai i ka hale alii, mamua ona e loaa ana ia oe he mau tausani koa e moe a e nono ana na puka ihu; mai makau oe ia lakou, aka, e hele aku no oe mawaena o lakou a iloko o ka hale alii, a hele no ma na keena a pau a hiki i kou wa e hiki mai ai i ke keena, kahi a ka hale manu e kau ana me ka manu hulu gula o loko. E kau kokoke mai ana no hoi malaila, he hale mauu, aohe manu o loko, e akahele loa oe, mai lawe oe i ka manu a ho-o i ka hale manu kohu ole, aole hoi e lawe mai i ka manu pupuka a ho-o iloko o ka hale o ka manu gula, o loaa auanei oe.” A pau keia mau olelo ao a alopeke, o ko ia nei kau ae la no ia maluna o ka huelo, o ka pupuu mai la no ia o ua alopeke nei, a i ka hoomohala ana aku no, kolili ana ka huelo i ka makani, mai kahi a laua i hoomaka ai. Ia ia i hiki aku ai i ka hale alii, ike iho la ua keiki nei i na mea a pau a ka alopeke i olelo ai, ua pololei wale no. o kona komo aku la no ia iloko o ka Hale Alii, a loaa koke aku la no ka manu hulu gula, e noho ana iloko o ka hale manu laau, a malaila koke aku no, e kau mai ana he manu hulu gula, me na ohia gula ekolu e waiho ana. Manao iho la nae ke Keiki Alii, he kupono ole iaia ke lawe i ka manu iloko o ka hale inoino ana e noho ana. A i kona wehe ana ae, lawe ae la oia i ka manu mai ka hale inoino mai a iloko o ka hale manu gula. Iaia nae i hana ai pela, kapalili ae la ka manu, a puoho mai la na koa kiai, a hopu pio ia iho la oia e na koa kiai. I ke kakahiaka ana ae, laweia keia e hookolokolo, a iaia e hoole ana no na kumu hoopii, hoopaiia iho la keia e make. Aka, eia ka olelo a ka moi nona ka hale alii ana i komo ai, he hiki no iaia ke hoopakeleia kona ola, ina e loaa ana iaia he lio gula holo loa, i oi aku kona mama imua o ka makani, a o ka uku makana, he manu hulu gula.

            Puka aku la ke Keiki Alii iwaho, huli ae la i o a ianei me na maka kaumaha, i kahi e loaa ai ka lio gula. Imi aku la keia a loaa aku la o Alopeke, kona hoaloha kahiko, me ka hooho pu mai, “A! ike oe i ka pilikia la, i ko hoolohe ole i ka’u. Aka, mai maka’u oe, no ka mea, e malama aku ana no au ia oe a hiki i kahi e loaa ai ka lio. E hele pololei no oe ma keia kuamoo a hiki i kou hiki ana i ka hale alii; a iloko o ka hale lio, e ku ana ua lio nei au e imi nei. Aia nae mamua o ka puka o ka hale lio, he keiki kahu lio, ua pauhia i ka hiamoe, a e nono ana ka ihu. E lawe akahele loa mai oe i ka lio, aka, hookahi au mea malama, e kau maluna ona i ka noho lio apulu laau i uhiia me ka ili, aole o ka noho lio gula e kau koke mai ana, no ka mea, ina oe e hookuli, e pilikia ana oe.”

            A pau ae la na olelo ana a Alopeke, o ko laua nei holo mama aku la no ia, a me he makani la ka mama. I ko ia nei hiki ana aku, loaa iho la no na mea a pau a Alopeke i kuhikuhi mai ai. Komo malu aku la uakeiki nei iloko o ka hale lio, aka, iaia i kokoke ai e kau ae i ka noho lio apulu, hila hila oia me ka manao he apulu ka noho a he nani hoi ka lio, nolaila, lalau aku la keia i ka noho gula, me ka manao e hookau ae iluna o ka lio, aole nae i kau pono ae, o ka nakeke ae la no ia, a ala ino mai la ke kiai, a hopu ia iho la ua wahi malihini pio nei. A i ke kakahiaka ana ae, hookolokoloia keia, a kau hou ia ka hoopaa maluna ona, he make; aka, ae no ka Moi e hoopakele i ke ola o ua pio opio nei, ina e lawe mai oia i ke kaikamahine nani a ka Moi o Hale Alii Gula.

            Me ka mau kaumaha, i puka aku ai keia iwaho o kona wahi paahao, a hele aku la e imi i kahi e loaa ai iaia o ka mea e pakele ai kona ola. A i kona pomaikai nui, halawai mai la oia me Alopeke, a olelo mai la, “Mai waiho aku no au iloko o kou pilikia, aka, no ko’u aloha ia oe, ke makemake nei au i hookahi kokua hou ana aku a’u ia oe mai kou popilikia mai. O kou kuamoo e hele ai i kahi o ke kaikamahine nani o Hale Alii Gula, ke waiho nei ia imua ou; a i ka wa au e hiki ai ilaila, oia paha ke ahiahi, e kali oe a hiki i ka manawa e hele ai o ke kaikamahine alii i ka auau. Iaia e komo ai iloko o ka hale auau, e lele koke ae oe a e honi aku iaia, a nana wale no e hahai mai ia oe; aka, aka, e malama loa nae oe, mai ae aku iaia e hele e ike i kona mau makua, mamua o ka hahai ana mai ia oe, o nele auanei oe.”

            I loa no a pau keia maa olelo i ka haiia aku, o ka pupuu mai la no ia o ka Alopeke, a i ka hoolei loa ana aku no, aohe i emo, hiki ana laua nei i ka Hale Alii, a loaa e aku la no i ua Keiki Alii nei na mea a pau i hahai mua ia mai ai e kahi Alopeke. Kakali iho la nae keia a aumoe, pauhia iho la na mea a pau loa i ka hiamoe; a ma ia hora no, puka mai la ke kaikamahine alii e hele i ka auau, o ko ia nei oili ae la no ia a honi aku la. Iloko nae o ia wa, o ka pane koke mai la no ia o ua kaikamahine alii nei, e hele pu me ia, aka, nonoi mai la nae, me na waimaka e helelei ana, e hele mua ia e ike i kona mau makua.

            I kinohi, ua hoopaakiki loa oia ma kona noi mua; aka, oi loa aku nae ka uwe mai, a haule iho la ma na wawae oia nei, a mahope loa, ae io aku la oia e like me kona manao. Aohe i mamao aku ke kaikamahine mawaho, o ke ala mai la no ia o ka makuakane a me ka poe a pau loa i pauhia i ka hiamoe, a hopu pio hou ia iho la keia a paa.

            I ke kakahiaka ana ae, olelo mai la ka Moi, “Eia kou ola ia’u, a o ka mea wale no ou e pakele ai mai a’u aku, eia: Ina e hiki ana ia oe ke waele ae i ka mauna e ku nei mamua o kuu pukaaniani, kahi nana e alai mai nei i ko’u nana ana aku, iloko o na la ewalu mai keia wa aku, a e pakele no oe mai ka popilikia mai, a e haawiia ka’u kaikamahine i uku makana no ia mea.”

            O ka hoomaka iho la no ia o ua keiki alii nei i ka paeli, me ke kapala ana i o a ianei, aka, i ka pau ana o na la ehiku, he uuku wale no kahi i pau, nolaila, ike iho la oia, e lilo ana kana hana i mea waiwai ole. Kaumaha nui loa iho la kona manao, no kahi mea hoolanalana ole mai. Aka, ma ke ahiahi no o ka hiku o ka la, hiki kino mai ana o Alopeke, a olelo mai la, “Ua manao paha oe, aole au e ike hou ana ia oe; e hele aku hoi oe a hiamoe, a owau ke hana aku nou.”

            Iaia nei i ala ae ai i ke kakahiaka, a o ka walu no hoi ia o ka la, a i nana aku ka hana ma ka ipuka aniani, ua nalowale ka mauna, a wikiwiki aku la keia imua o ka Moi, me ka piha a hu i ka olioli, a olelo aku la, ua ko kou makemake; aka, ia manawa, ua hoopaa ka Moi i kana olelo, a haawi io mai la no i ke kaikamahine.

            Kani iki iho la ka aka a ua keiki nei, a o ko laua nei hui ae la no ia, a hele aku la me ka olioli, aka, aole i liuliu aku, halawai mai la no laua nei me Alopeke, a pane mai la, “Ua hana maikai oe i keia, aka, i ka wahine o ka hale alii, e lilo ai ka lio gula.”

            “Pehea e loaa mai ai ia’u?” wahi a ka ninau a ka ui.

            Alopeke- “O ka’u ia e hai aku ia oe, o ka mea mua au e hana ai, e hoike mua aku oe i ka Moi nana i hoouna mai ia oe e hele e ike i ke kaikamahine Alii o ka hale alii, alaila, e piha auanei lakou i ka olioli, a haawi wale mai no i ka lio gula, a e alakai aku auanei oe i kahi o ua lio la. Ke lilo mai ia oe ka lio gula, e kau ae oe maluna ona. A i kou wa e hoomakaukau ai e hele aku, e lulu lima kau oe me na mea a pau; a i kou wa e hiki aku ai, e lulu lima me ke kaikamahine Alii, a e puliki oe a paa i kona lima, a e huki ae iaia a hookau iho mahope o kou lio. I ka wa e kau ae ai, mai hoolohilohi oe, aka, e hoomaka koke no i ka lio e holo, i loaa ole ai i kekahi mea ke alualu aku ia olua, no ka mea, ua oi aku ka mama o ka lio i ko ka makani.”

            Hooko aku la keia i mea a pau i oleloia mai, a hului io aku la no keia i ua kaikamahine alii nei maluna o ka lio. O ka Alopeke nae, aole no oia i haule hope aku, a pane aku la i ke Keiki Alii, “Ano, e kokua aku ana au ia oe a loea ka manu hulu gula. I kou wa nae e hiki aku ai i ka Hale Alii, e hookuu oe iaia ilalo, a na’u e ho-o mai iaia iloko o ka’u hale manu. Holo pololei loa no oe iloko o ka pa o ka Hale Alii, a o kau mea e ike ai, o ka hauoli nui loa malaila, i ka ike mai ia oe, a e haawi koke ia mai ana ia oe ka manu hulu gula. Ke pa mai ka hale manu ia oe, hoohuli koke mai no oe i ko lio i o maua nei, a lawe hou aku i ke kaikamahine alii.”

                                                            (Aole i pau)

 

Ke kulana o ke Aupuni Hawaii i ke

AU IA KAMEHAMEHA I.

 

Ke kauoha mua me ke kauoha hope.

 

            I ka makahiki 1804, ma Kapapoko, no Koko, i Maunalua, Oahu, ua kokoke mai na la hope o Keeaumoku, (Aamakualenalena) a nolaila, hele aku la o Kamehameha a me Kaahumanu e ike iaia. A eia ka Kamehameha mau olelo ia Keeaumoku, “Make e aku paha oe mamua, owau aku no mahope.” Pane ae la o Keeaumoku, “No keaha hoi?” Pane iho la o Kamehameha, “I hakalia no paha ia oe a make aku mamua, kipiia mai kuu aupuni?” Eia ka Keeaumoku, “Aohe kipi o ko aupuni; hookahi no kipi nui o ko aupuni o ko wahine; aia a nui ko malama, alaila, moe oe i ka moena, aohe kipi aina.”

Ka hooko ana i ke kauoha mua.

1.   Hooliloia o Kaahumanu i Moiwahine, a hookapuia iho la kona kino; ina he alii nui a moe i ka Moiwahine, he kipi aina ia, he make kona hope, a e lilo kona mau aina a pau.

2.   O ke ola a me ka make, aia no ia i ka Moiwahine, a ua hooliloia kekahi mau aina ona i mau puuhonua hoola, e like