Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 9, 1 March 1873 — Ke kulana o ke Aupuni Hawaii i ke AU IA KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Ke kulana o ke Aupuni Hawaii i ke AU IA KAMEHAMEHA I.

Ke kauoha mua me ke kauoha hope. I ka makahiki 1804, ma Kapapoko, no Koko, i Maunalua, Oahu, ua kokoke mai na la hope o Keeaumoku, (Aamakualenalena) a nolaila, hele aku la o Kamehameha a me Kaahumanu e ike iaia. A eia ka Kamehameha mau olelo ia Keeaumoku, "Make e aku paha oe mamua, owau aku no mahope." Pane ae la o Keeaumoku, "No ke aha hoi?" Pane iho la o Kamehameha, "I hakalia no paha ia oe a make aku mamua, kipiia mai kuu aupuni?" Eia ka Keeaumoku, "Aohe kipi o ko aupuni; hookahi no kipi nui o ko aupuni o ko wahine; aia a nui ko malama, alaila, moe oe i ka moena, aohe kipi aina." Ka hooko ana i ke kauoha mua. 1. Hooliloia o Kaahumanu i Moiwahine, a hookapuia iho la kona kino; ina he alii nui a moe i ka Moiwahine, he kipi aina ia, he make kona hope, a e lilo kona mau aina a pau. 2. O ke ola a me ka make, aia no ia i ka Moiwahine, a ua hooliloia kekahi mau aina ona i mau puuhonua hoola, e like

me Paunau ma Lahaina, me Kaluaaha ma Molokai, Waipupuka ma Waihee, a pela wale aku. 3. Hooliloia ka Moiwahine i poo a i mana nui maloko o na Ahaolelo Kuhina a me na Aha Kukamalu no na pono o ke aupuni; aia no iaia ka mana haawi o ka aina a me ka mana moho alii aimoku. 4. E Hawaii o Kuakini, e Maui o K. Keeaumoku, na kaikunane o Kaahumanu, mai ka puhaka o Namahana, ke kaikamahine a Kekaulike. E Molokai hoi o Kalaimoku, e Oahu o Poki, na kaikunane o Kaahumanu, na keiki a Kekuamanoha, a ko Namahana kaikunane, ke keiki a Kekaulike. E Kauai o Kaumualii, kaikunane o Kaahumanu, ke keiki a Kaeo, ke kaikunane o Namahana, keiki a Kekaulike. 5. Ua ku i ka lanakila kiekie a me ka hanohano ko ka Moiwahine aoao a me na alii ai-hale mahope ona, mai ke au o na Kamehameha Ekolu. Lilo o Kalaimoku i Kuhina Nui, a i Alihikaua Nui no ke aupuni, he Lunakanawai Kiekie, o ka make a me ke ola ma ke kanawai. 6. He pio ko Kamehameha aoao, ua make i ka pepehiia ke keiki a kona kaikuahine ponoi, mai ka puhaka mai o Kekuiapoiwa; aohe i ku i ka moku kona mau kaikaina a me kona poe ohana alii pilikino a pau. 7. He ohana pilikino no anei o Kaahumanu no Kamehameha? He kaikuahine o Namahana, ko Kaahumanu makuahine no Kamehameha. Penei hoi ka pilikino ana: O Haae, noho ia Kekelaokalani, hanau o Kekuiapoiwa, ka makuahine o Kamehameha. A Ipenei hoi: O Haae, noho ia Kalelemauli, hanau o Haalou ko Namahana makuahine, a nolaila, he kaikuahine o Namahana no Kamehameha, a he kaikamahine o Kaahumanu. Ua pilikino no o Kaahumanu, ma kona makuakane o Keeaumoku no Kamehameha. A o na Kuhina Nui, o Keeaumoku, Kameeiamoku a me Kamanawa a me ka lakou ohana keiki, he poe pilikino wale no lakou no Kaahumanu, mai ka puheka mui o Kalanikauleleiaiwi Nui me Keawe; koe wale no ka ohana a Heulu, he pili ko lakou ma o Kamakaimoku la, ke kupunawahine o Kamehameha. 8. Owai la ka pua a keia poe alii aimoku, a i ku hoi i ka moku mai Hawaii a Kauai? O ka Moi Ka Mea Kiekie a na makaainana i hapai lokahi aku ai iluna o ka Nuunoholani a me kekahi Aliiwahine, alua wale no laua o ia lalani. 9. I ka makahiki 1795 a mamua aku, ua nui ka poe i wanana no Kaahumanu, e lilo ana oia ke poo o ke aupuni, a ua wanana ae na'lii a me na kanaka, penei: "O Laea o ka wahine kuhikuhi, Nana e lolia a pu ka waa, Nana e kiikii i ke kaula, O ke kapa kaula o Mahiulu, Kino kaula ka la makaakaa, Pu ke kaula a paa i ka lima, Hooulu ka waa o ke'lii, O Laea wahine i ka pu o ke kaula, O uha o ka laau a pi ka wai, A komo kanaka i paa kaula i ka lima, Unia ka ieie iluna, Ku-ku-lia i Laniakea, Hamau ka leo iki a me ka leo nui, A u-u-ina paapaaina, Ka hooulu ana o ka waa e hiki, Ke ku-ku-amu, ke ku-ku-wawa." 10. Ma keia mau kumu i hoikeia no Kaahumanu, ua maopopo, o Kaahumanu ke poo, a he Moiwahine ke aupuni, e like me ka mea i hoakaka mua ia. 11. A ike o Kaahumanu, ua paa ke aupuni mai Hawaii a Kauai, aia ka lawelawe i kona poe kaikunane, oluna olalo, oloko owaho; a o ka inoa Moi wale no kai kana hanai, a o ka pono o ka noho Moi, aia mai keia poe aku. A nolaila, i kaena ae ai kekahi, "Noho maialile ka ua o Hilo, hookahi no au ma Hilo nei, a hookahi o ia la ma Kona." Nolaila, imi ae la o Kaahumanu e kukulu i aupuni hou, he aupuni Akua, a he aupuni imi naauao. A o ka naauao a me ke Akua, ka mea nana e Sila a Berita paa loa i ke aupuni Hawaii. Owai ka pua a keia kupunawahine? O ka Lani o na Lani, o ka Iu o na Iu. " E ola i ke Akua." S. M. KAMAKAU.