Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 13, 29 March 1873 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Holly
This work is dedicated to:  Grandpa Leo

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XII. HELU 13.           HONOLULU. MARAKI 29. 1873.  NA HELU A PAU 591.

 

 

PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO

O KA

MOKUAHI HAWAII

“KILAUEA.”

 

Maraki 31………. Holo i Kawaihae a hoi mai no i ke ahiahi Poaha.

Aperila 4…….. No Nawiliwili a hoi mai i ke Sabati.

Aperila 7………………………………No Kona

Aperila 16…………………..Kaapuni ia Kauai

Aperila 21……………………….No Kona

Aperila  28……………. Kaapuni ia Hawaii

Kuike na uku ohua

SAMUELA G. WAILA

587-2ms.         Agena.

 

 

KAPU KA AINA O WAIONO

KE Papaia aku nein a mea Lio, Bipi, Hoki, Miula, Puaa a me na Kao, aole e hookuu wale maluna o kuu aina hoolimalima i kapaia o WAIONO, e waiho la ma Koolaupoko.  Ina e komohewa ka Lio a me ka Bipi a hoopoino i na mea kanu, alaila, e hooukula e like me ka poino.

Honolulu, Ian 21, 1873.  (582 3m) Amoe (Pake.)

 

 

Kapu Aina o Lumahai, Kauai!

NO ka mea, na lilo mai i ka Hui o Kiulana ma ka hoolimalima o ka aina maluna ae.  Nolaila, ke papa ia aku nei na mea holoholona Lio, Bipi, ina e komohewa kekahi o keia mau holoholona, e uku no i $1.00 no ke poo. Ina e hoopoino i na mea kanu, e hooukuia e like me ka poino.  Ke papa pu ia aku nei ka muliwai, aole e hele wale kekahi e lawaia.  Ua hookohoia o Lauki, i Luna no ka Hui, oia ka mea nana e hopu a hoopili.  Aole e hele wale kekahi maluna o ka aina! Kapu loa!            CHULAN & CO.,

Honolulu, Ian 12, 1872.  (682 3m)     (Kiulana ma.)

 

 

AHAAINA LA HANAU.

E WEHE ana mana he Ahaaina nui no ka la hanau o ka maua keiki, ke hiki aku i ka hora 9 A.M. ka la 10 o Aperila, ma Waikele, Ewa, nolaila, ke poloai la aku nei na manu hulu like, e lele auna like mai me na lau Olivia i ka waha, a kuu i kahi o ka papa aina i hoopihaia i na mana kohi kelekele o na ano he nui wale o ku ia hamau i ka leo.  E haawi pu mai ana no hoi ke kula o ka Malamalama, me ko lakou alakai D. Keawemahi o Ewa nei i na leo nu hou ia la.  He makana i ka poe hele mai, e au mai, a e hoi puolo aku no o na haawinaelua, ku ke kino ko ka uhane.

590 2t                                                                                      IOANE KAAIAHUA

KAIKARA MAKUE

 

 

KAHI E KUAI AI

I NA

LOLE MAIKAI NANI LOA

–A ME NA–

Waiwai a pau ma na kumukuai haahaa,

–MA KAHI O–

KAKELA a me KUKE

HELU 80, ALANUI MOI, HONOLULU

 

AHINAHINA,                                   KALAKOA,

Kakini,                                                Pio-wawae,

Makalena,                                Lole Nahenahe,

Kawele,                                   Huluhulu moe,

Lihilihi lole,                             Kihei nahenahe,

Pine,                                        Pihi,

Omo-waiu,                              Aila lauoho,

Hahano,                                   Lipine-anuunuu,

Kukaenalo,                              Palule,

Lilina,                                      Huluhulu-apana,

Papale,                                     Lipine,

Lopi,                                        Waiala,

            a me na waiwai ano hou a pau.

 

Na laau Lapaau ola a Kauka Jaynes.

Laau Hoomaikai koko,            Laau Penikala,

“ Kunu,                                   “ Hoopau naio,

“ Hoopaa-hi,                            “ Huale,

“Aila-naha,                              “ Paakai,

            a me ke Sasiparala

 

Na Mea Ai, e laa ke

Ko-paa,           Kope,              Ti lau,

Soda,               Olepe,              Laiki,

I-a liilii,            Pia,                  Pia uwala,

            a me ka I-a iloko o ke tini

 

NA MEA PAAHANA, E LAA KA

Palau, na mea Mahiai, na       O-o kope

Kapala,            O-ope,            Pahi oki ko,

Kipikua,          Kua Bipi,         Koi liilii,

Koi,                 Bulumi,           Kukaepele,

Pakeke,            Tabu wai,        Pahiolo,

Koikahi,          Kuea,               Pahi,

Hamare,           Rula,                Ili-wai,

Kui kolu,         Kui-kui,           Laka,

Ami,                Kuinunui,        Makau,

Palau hapuku opala,    Kaulahao kauo

Huluhipa kuiki kapa, Wili umauma,

                        Kui Helu 4 a hiki i ke 60.

            Na mea pili I ka Hale, e laa ka

AILA-MAHU,

            Aila kohola,

                        Palaoa Kaleponi,

                                    Ipu-kukui mahu,

                                                Ipu-kukui Piola,

                                                            Pa-tini,

                                                                        Ipu-ti,

                                                                                    Ipu kofe,

Pa wai holoi, a pela aku, a pela aku.

584                                          3m

 

 

HE MOOLELO KAAO

–NO–

ROBIANALO

KA HIWAHIWA O KE KOA,

HELU ALUA O KA IKAIKA.

 

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Ara-

bia, mai ka olelo Beritania a ka

olelo Hawaii.

MAHELE II.

HELU 65.

 

E NA HOA kaukaunu o keia moolelo, a kakou hoi ihoomakaleho iho nei no ka makahiki hookahi a oi ae, ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai, e kali oukou malaila, a e hookapeke iki ae hoi nu maanei, i ike kakou i kahi kanaka kuaaina, no ka mea, he manawa loihi ko kakou kamailio ana no Lo Walena, aole nae hoi kela.

            O kahi kanaka kuaaina no keia i olelo ia ma ka Mahele 1., o keia moolelo, i ku ai no imua o ke anaina alii, ma ka la i hoikeia ai o ke keiki Lo Peki, a Kini Uilama i haawi ai i ka uku makahiki, a ua mau no ia uku ana a hiki i ka la i puhiia ai o Debolo i kea hi.

            O keia wahi kanaka no hoi, he wahi kanaka haipule a hoopono no hoi, a ua hookohuia oia i Haiolelo kaahele, me ke kapaia o kona inoa, o Keoni Hemolele. Ua make kahiko no kona makuakane, a o kahi makuahine wale no koe e noho pu nei me ia.  He wahi makuahine hoomaloka loa keia no ka Keoni Hemolele mau hana, me kona i aku no, O ka pule wale iho no kau, aohe nae he waiwai ana o kaua? Pane aku o Keoni Hemolele, Auhea oe e kuu makuahine, e hoomanawanui oe me ka paupauaho ole i kuu Akua, no ka mea, ina e haawi mai kuu Akua i pomaikai no kaua, hookahi no la, ku au i ka moku, a o oe no hoi ka mea nana e ai ka waiwai.  Paa iho la nae ka nuku o ua wahi makuahine nei.

            Aia nae ma ka la I paa ai o Robiana Lo ma ia Debolo I loko o ka eke talena, haawi aku la o Keoni Hemolele, i ka palapala kikoo dala o kona uku makahiki ma ka lima o kona makuahine, me ka olelo pu aku, O keia wahi apana pepa auanei la, e malama loa oe, eia ianei kau ai, kau ia  a me na pono a pau o kou noho ana, a hiki wale i ko’u hoi ana mai.  Pane mai ka makuahine, E kuu keiki, heaha iho la ko’u pomaikai ma na wahi apana peap, i olelo iho ai oe, aia ilaila ka’u ai, ka’u ia a me na pono a pau o ko’u noho ana a hiki i kou wa e hoi mai ai?  Haina kau hana e ke keiki! Eia ka! he keiki holehole iwi oe a maua i hoomanawanui ai a hala aku ko makuakane i ka make, a koe owau wale no imua ou i keia la, ua hanaiia oe me na mea ai maikai wale no, a hoaahuia hoi me na aahu kupono, aole mauia i hanai a hoaahu aku ia oe me na apana pepa, aka, i keia la, ke i mai nei hoi oe, aia ka iloko o na wahi apana pepa i manao ole ia ko’u mau pono. Pane mai ke keiki, E kuu makuahine naaupo, aole au i olelo aku nei ia oe, e pomaikai ana oe me keia apana pepa wale iho no, aka, me keia wahi apana pepa oe e hele ai a hiki imua o Kini Uilama, a nana no e haawi nui e like me kou makemake.  Pane aku ka makuahine, E kuu keiki hana aloha ole, mai hookaumaha hou mai oe i kuu manao, o lilo ia i mea nui na kuu manao e noonoo ai.  A he kaumaha nui hoi ko’u, no kau i ana mai nei, e hele au imua o ka Moi, a e noi aku e like me ko’u makemake.  He makemake anei oe, e hele au a mohair aku i kuu ola nei imua o ka Moi, no ka mea, ua lohe no kaua, he wahi kapu loa ia, a he make ko ke kanaka ke hiki aku ilaila, a ke makemake nei anei oe e hoopokole i kuu ola, i huna ia ai ko’u mau maka i ka ike ana i ka oiaio ole o kau hana?  Kulu iho la na waimaka o Keoni Hemolele e hoopau i kou kuhihewa, no ka mea, aole e hiki ia’u ke hana i ka mea pono ole imua o kou mau maka, a hoino aku hoi i kuu Akua; o ka’u mau huaolelo a pau e hoopuka ai, me ka oiaio wale no.  No laila, e ku oe a hele imua o ka Moi i keia manawa, i ike ai oe i ka oiaio o keia mea ao e olelo nei a me ka pomaikai nui e loaa ana ia oe iloko o keia wahi apana pepa.

            Ku ae la ua makuahine nei, a hele aku la me ka manao kanalua, a komo ana i ka pa o ka Halealii, a hele aku la a ku imua o ka Moi, a haawi aku la i ua wahi palapala nei.  A ma ka ike ana o ka Moi, ninau mai la, Aia olua mahea e noho nei i keia manawa?  Hahai aku la no hoi keia a maopopo.  Pane hou mai ka Moi, Hoi e aku mamua.  Hoi aku la no hoi keia a hiki i ka hale, aole nae i pau pono kana mea e kamailio ana, hiki ana ke kanaka me ka eke dala, hookahi tausani ka nui o na dala maloko.  A i ka ike ana o ua makuahine nei, maule iho la kona manao, me ka noonoo nui no kana mau huaolelo.

            A mamuli o ka oihana i loaa ia Keoni Hemolele, pane aku oia i ka makuahine, E noho oe i kahi o kaua, a e hele ana au e hai aku i ka olelo a ke Akua imua o na’lii a me na maka’ainana, a e wanana aku hoi i ka lanakila o Robiana Lo ma, maluna o Debolo ma keia hope aku, aia no kuu hoi mai a puke mai o Robiana Lo ma, mailoko mai o ka eke talena no ka mea, ua hale ae la ke keiki Lo Walena mawaho o ka eke talena, a oia auanei ka mea nana e hoopakele mai ia lakou, a i hakalia wale no i ka nui ole ae o kona kino.

            Hele kaapuni ae la oia ia Pelekane, a holo aku la i Farani, a hala loa i Arabia, me ke kipa iki ana ma na wahi a pau ana i makemake ai, no ka hahai ana i ka olelo a ke Akua a me ka wanana no ka lanakila o Robiana Lo ma.

            Iaia nae huli ai e hoi i Pelekane, halawai mua iho la oia me ka moku lawe leta ma ka moana, e lawe ana i na leta mai Peletane aku a i Farani; a na ia moku no hoi i hai aku i ka lohe ia Keoni Hemolele, no ka puka ana mai o Robiana Lo ma, mailoko mai o ka eke talena, a ua hoomakaukauia ka wahie no ke puhi ana ia Debolo i kea hi.

            Aia ma ke kakahiaka ana ae, hookomo mai la ka moku o Keoni Hemolele ma ke awa o Pelekane, a ike aku la no lakou nei i ka pii pono o ka ula o kea hi a pa I ka lani, a no ia mea, i hoomanao iho ai o J. Hemolele no kana mea i lohe ai ma ka moana, a o Debolo io no kela e puhiia mai la i ke ahi.

            A pili ka moku ma ka uapo, hoomakaukau iho la o Keoni Hemolele me na kahiko ano koa i hoolako ia mai nona e ke aupuni, a he mea haohao loa ia i ka manao o ke Kapea na me na sela, no ko lakou ike ana aku, ua hele kela “a kauaikanana,” a he Moi ka hoa olelo e kohu ai.  Lele aku la keia iuka mai ka moku aku, a hele aku la a loaa kekahi kanaka kalewa pua, a kuai aku la i hookahi pu-apua oia i paa aku a ku ana imua o Robiana Lo ma, a haawi ae la i kona aloha i na’lii a me na maka’ainana, a waiho aku la i ka pu-a pua maluna o na uha o Robiana Lo.  A ia manawa nae, ua komo-hia iloko o Robiana Lo ka manao haohao no kona wahi i ike ai i keia wahi kanaka, aka, iloko no nae o ia wa, hoomanao ae la oia no kahi kanaka kuaaina ana i ike ai ma ka la hoike alii o Lo Peki, a o kona ike alua ana no keia, a nolaila oia i ku mai ai iluna a hopu i ka lima o ua wahi kanaka kuaaina nei, a lulu luma aloha iho la, a pela no hoi me Kini Uilama.  A o Lo Walena hoi, e ku koke ana oia malaila, a o ka maka mua no nae keia o kona ike ana i keia wahi kanaka, a mamuli hoi o ko lakou lulu lima aloha ana, hoomanao ae la oia, he makamaka ponoi ia no lakou, nolaila, hopu aku la o Lo Walena i na lima o ua wahi kanaka.

            A ia wa no, emi aku la ua wahi kanaka nei I hope, a ninau aku la ia Robiana Lo, i ka i ana aku, Auhea la hoi o Debolo, ka mea nana i hopu ia oukou a hoopaa iloko o ka eke talena?  Pane aku la o Robiana Lo, Ua make ia iloko o keia imu ahi a Lo Walena, i pahiku ia kona enaena.  Pane hou mai la ua wahi Keoni Hemolele nei, He oiaio, ua make ke kino kanaka o Debolo a oukou i kiola aku la iloko o ka imu ahi ma ke ano kanaka, a koe nae kona kino akua a me kona ano mana, a hoi aku la i loko o ka lani, maloko o ka lapalapa o kea hi, aole oia e hiki hou mai ana ma keia ao ma ke ano kanaka, aka, ma kona ano mana, e hoolauwili mau mai ana oia i ko ka honua nei a hiki i ka hopena o keia ao.  A ina e kiola pu ia iaho nei e oukou me ka eke talena, ina no la o ka hana ana keia, make loa o Debolo, aohe la he mea nana e hoowalewale i ko kea o nei.  Ua hala aku la nae ia, a ke noi maoli aku nei au ia oukou, e kiola pu aku i ka eke talena iloko o kea hi, e like me ko oukou kiola ana ia Debolo; aole nae no ko’u manao hoino i ka eke talena, aka, no kuu aloha wale no ia oukou.

            Iloko o ia wa, ua ae la o Robiana Lo, a pane mai la ia Keoni Hemolele, Heaha la na kumu nui e kiola ia ai o ka eke talena i loko o kea hi, no ka mea, aole no he eke talena maikai e nee loaa ma keia honua e like me keia?  Pane mai la kakie Keoni Hemolele.  E ke alii e naaupo maoli oe e olelo nei, he eke talena maikai ke-na.  Ua maikai io no i keia wa, aka, i ko wa nae e noho ana i loko o ua eke la, a ina e pepehiia iho oe e Diabelo a make, ina no ka paha ua hoomaikai no oe?  Nolaila, ke manaopaa nei au me kuu kanalua ole, ahole e hala ana na malama 4 mai keia la aku, a e papapau hou ana no oukou i ka paa iloko o ua eke talena la au e makee nei, aole no nae ou, he mau iwi no kou ua punahele kahiko iloko o ke-na eke, o na iwi ka hoi o ke koa opiopio ka mea aloha, ka mea no hoi nana e hoomanawanui aku kou mau la elemakule, oiai he mau aihue akamai loa no koe ma ka honua nei, elike no me Debolo ka maalea, a e puu io aku ana no oukou i ka paa, a ma ka ikaika wale no o na lima o Lo Walena, e pakele ai oukou.

            A no keia mau olelo a Keoni Hemolele, komo iho la iloko o Robiana Lo ka manao inaina, a hoopuka mai la hoi i na huaolelo ma kea no hoohuakeeo, i ka i ana mai, E haawi mua ana au ia oe i keia wa i $40,000, e ai oe a e inu hoi, a e uhauha e like me kou manao, iloko o na mahina eha mei i keia la aku; a ina hoi e paa hou io ana au iloko o ka eke talena, e like me kau e wanana nei imua o na’lii a me na maka’ainana, alaila, e hoonoho no au ia oe maluna o kekahi kulana kiekie loa o keia aupuni; a ina hoi aole au e komo hou iloko o keia eke talena, a hala wale na mahina eha, alaila, e kiola ia ana oe e a’u iloko o ka imu ahi i pahikuia kona enaena e like me keia imu ahi au e ike ae la, a malaila oe e make ai, e like meko Debolo make ana.

            A lohe o Keoni Hemolele no ka huaolelo make, lelele ae la kona hauli, a he mea ane hiki ole I kona mau kapuai wawae ke kupaa iho ma kahi hookahi, poluea iho la oia me he ohua holo moku la a hina iho la ilalo, lele ae la kea ho, a waiho a make iho la.  I ka wa no nae o ua wahi kanaka kuaaina nei i haule iho ai, lehei koke mai la no o Ekemila, a hapai ae la i ke pooiluna, a nana iho la, ua kokoke loa no e make, a ia wa no oia i kahea aku ai i kana mau kauwa, i ka ia ana aku, E kii mai oukou a e hapai aku iaia nei.  Kii mai la no hoi na kauwa a hapai aku la.

            I na kauwa nae e hapai ana i ua wahi kanaka nei, pane mai la o Robiana Lo, E lawe loa aku no iaia a hoomoe iho maluna o ka noho o ka Hope Moi o ke aupuni nei.  Ae aku la no hoi na kauwa, a hoihoi aku la, me ka ukali pu ia aku no e Robiana Lo ma a me na’lii no a pau. A i ka hiki ana aku ma ka rumi nui o ka Hope Moi, a hoomoe ia iho la maluna o keahi moe koki, a hoouhiia iho la maluna o keahi moe koki, a hoouhiia iho la me kekahi lole keokeo lilina, a na Robiana no i kau iho i ke kalaunu maliuna o kona umauma; a o ka pahi hoi a Eki Peki, nakiiia ae la ke kumu i kekahi lopi kuaaina, a hoopaaia ae la iluna o ka hale, maluna pono iho no o ua wahi kanaka nei, me ke ku pololei loa o ka welau o ka pahi maluna iho o ka opu o ua wahi kanaka nei a ina e moku iho kahi lopi i hoopaaia ma ke kumu o ka pahi, o ke ku no la ia o ka opu, a hu aku ka lena iwaho.  Iloko no o ia wa, laweia mai ana kekahi pakaukau poepoe, a kukuluia iho la ma na wawae mai o ua wahi kanaka kuaaina nei, a malaila i waiho iho ai o Robiana Lo i ke kanaha tausani apana dala ana i hewa ai ka waha, a hoonoho iho la i elua wahine kauwa nona e kiai, hookahi e kahili ana, a hookahi hoi e peapeahi ana i ua wahi kanaka nei, me ka manao nae o Robiana Lo, e make loa ana no ia, a e aho hoi kona noho mua ana iluna o na Noho Moi o ke aupuni, mamua ae o kona make ana. 

            Hoi aku la hoi o Robiana Lo ma a ma kekahi rumi hookipa e pili koke mai ana, a malaila lakou kahi i ohumuhumu ai no ka eke talena a me na olelo a kahi kanaka kuaaina, i ke ko a me ke ko ole.  A ia manawa, ku mai la o Ekemila a nonoi mai la imua o kana aikane, i ka i ana’ku, E aho e haawi mai oe i ka eke talena a kaua a na’u e malama, no ka mea, ua palua a pakolu ka’u noi ana aku ia oe mamua, aole no oe i haawi iki mai, a ke noi hope loa aku nei aku ia oe, me kuu hoohiki pu aku, i lilo ka eke talena a kaua ma ka’u malama ana, alaila, o kuu okui no ia i kuu puu i ka pahi, a ike hou ole aku au i ka eke talena nei, a kauo hoi ike ole ai i kona pomaikai, he mau pilikia wale no kai loaa ia kaua.

            Iloko no hoi o ia manawa, noonoo iho la o Robiana Lo no na olelo a ke aikane, a maopopo no iaia, he pono ke haawi i ka eke talena ia Ekemila, a haawi aku la, me ka olelo aku, Eia mai ka eke talena a kaua; a mai keia la a mau aku, aole au e malama hou i kena eke talena, no ka mea ua nui na pilikia i loaa ia kaua me ka’u malama ana.  Ae maila o Ekemila, a hoopaa iho la i ke kaula gula ma ke waha o ka eke talena, a lei iho la ma kona a-i, e like me ka lei ana i ka wati, a hookuu ae la ia Piuka, mailoko ae o ka buke aniani, a kauoha aku la, me ka i aku, O oe pu auanei me a’u ma ka malama ana i keia eke talena, a hiki i ka la e lilo ai.  Kunou mai la ke poo o Piuka, a owiliwili ae la i kona huelo.

            Ia Robiana Lo ma no nae e ohumuhuana maloko o ka rumi hookipa, puoho mai la ua wahi kanaka kuaaina nei, mailoko mai o kona waiho a maule ana, a nana ae la ma o a maanei, a he mea haohao loa iaia, ma ka ike ana ae i ka pahi e kau pono iho ana maluna o kona opu a me ke kalaunu e kau ana ma kona umauma, a pane ae la i na wahine kauwa, Kupanaha maoli keia moeuhane o ke awakea, Pane main a wahine kauwa, O Keoni Hemolele no hoi oe, a ua lilo oe i Hope Moi i keia manawa.  Olelo aku la hoi o Keoni Hemolele, i ka i ana aku.  Aole he uhane no au e kamailio aku la ia olua, nolaila, mai kuhihewa mai olua ia’u Pane hou mai la na wahine kauwa, i ka i ana mai, O kou kiono okoa no na a maua e ike aku nei. Pane hou aku la o Keoni Hemolele, i ka i ana aku, E o haele mai ana olua e nanahu i o’u mau pepeiao, i ike ai au i ka eha a me ka ole.  Hele mai la ua mau wahine kauwa nei, a nanahu iho la i na pepeiao o Keoni Hemolele, o kenahu no o ka moku loa, aole no hoi o kahi nahu ae nei o ka pono.

                                                                        (Aole i pau.)

 

Kumumanao.

Pehea la e hookeleia’i na kanaka

Hawaii i ka pomaikai pookela.

(Koena mai kela pule mai.)

 

            I ka nana aku i ke kau hala ae nei, o ka hapa uuku wale no ka i hooikaika e hoomalu pono i na kanaka, a o ka hapa nui puha aole no.  A me he mea la, no ia palaualelo ana o na luna, lana haakei ai ka manao o na kanaka ma na hana e popopo ai na kino, a e make mau loa ai na uhane. N o ka mea, ua ikeia aku na hana pono iwaena o kakou, ua emi loa, oiai, ke lapa nei no ka elemakule i kana lapa, uilani hoi ka u’i maluna o ka noho kapakahi, a o ka opio hoi maluna o ka noho Mekiko; mai ka makuakane a ka makuahine, ke nui hoi a ka ukulii, a hookahi ka luu ana iloko o ke kiolepo o ka pelapela a me ka poino.  A me he mea la, ea no kakou ke ku nei ma ia noao. 

            Eia nae hoi I keia wa, he mau luna hou kekahi, e like me ka Moi hou, no laila, e pono no i na luna a pau, mai ka poe hou a ka poe kahiko, e imi i ka pono o ka lehulehu, aole i ko oukou pono wale iho no.

            3. Ma ka hooikaika e malama like na makua i ka ohana.

            O ka ohana, oia ke kane a me ka wahine i ae ia ma ke kanawai, me ka laua keiki a mau keiki hoi a me na ohua malalo iho o laua.  Ke hooia iho nei au, o ka malama pono ia ana o ka ohana me ka maluhia, oia ke kumu nui nana e hapai ae i keia lahui i ka nohona pomaikai loa; no ka mea, he mea makehewa wale no ka hooikaika ana e malama i na kanawai o ka aina, ke ole e maluhia ka noho ana o ka ohana, ke kumu hoi o ka Lahuikanaka, oiai, o ke kanawai o ka aina, he mea hoomalu wale no ia i ko ke kanaka mau pono i hiki ai ke imi kau i na pono o keia noho ana, a he kokua hoi ia no keia kumu nui. 

            E like me ka moku i haoia na pea a paihiihi e holo haaheo ona ma ka ili o ke kai, aia nae malalo o ka iwikaele ua popopo na papa, a ua pukapuka, kohu anei kona holo ana pela?  Ea, e pau poo a pau hiu ana ia iloko o ka opu piha ole o ka moana me na kanaka a pau iloko ona, aka, ina e hoopauia kela mau mea e poino ai kela moku, alaila, e oolea auanei ka Helena o ke kai,–

                        “O ka holo a ke kialoa,

                        Paki kai ole ke ama.”

            Nolaila, o ka na makua hana mua e pono ai, e hoolilo lakou i kumu hoohalike no na keiki.  E hooliloia ke kanawai o ka mare i mea nui loa iloko o na puuwai o na makua Hawaii, a e hoohuiia keia malama me ka pono i paaia e Kaahumanu, nona na makahiki he kanalima a oi ae i keia wa.

            Mai hana i na hana pono ole imua o na keiki, mai hakaka, mai kamailio iki ma na mea haumia a me na mea e paumaele ai ka manao o na keiki, o lele mai auanei ka hewa maluna o lakou, no ka mea, oia no ka hoomaka ana o keia haumia ino iwaena o na keiki liilii loa i keia wa.  Ina e iki ana na makua i ka hookiekie, ka hoopunipunui, ka makaleho a me na ano ino e ae e kau ana maluna o na keiki, main oho palaka na makua, aka, e imi koke I na mea e pio ai keia mau manao, oiai ka wa palupalu o ka manao o na keiki.  Aole nae e hana aku me ka oolea, o mahuahua auanei ka hewa, aka, e ao aku me ke aloha, ke ahonui, a me ka oluolu o ka leo ao, mai puapuaaho na makua i ka hoopololei I na keiki, oia ka waiwai nui mahope aku. 

            Mai hookuu wale I na keiki e hele auwana i kela wahi i keia wahi, i ke ao a me ka po e like me ko lakou makemake, aka, e hookaawale loa mailoko mai o ka poe hana kolohe, no ka mea, he nui wale o lakou e holoholo nei iwaena o kakou.  Ina e launa na keiki me lakou, aole e pakele ana, lele koke mai no lakou a hoino i ka pono o na keiki, pela kakou e iki nei i na keikikane a me na kaikamahine i manoia he pulapula kupono no ka lahui.  Eia nae ka mea i ike nuiia, ua halahu na keikikane mawaho o ka rula, a o na kaikamahine hoi, ua eha mua akahi; e pale loa aku na makua i na hewa e hookokoke mai ana ma na puka hale.

            E hoolako i na keiki ma na mea apau e pono ai i keia noho ana, a e ao aku hoi i ka naauao a me ka olelo o ka malamalama, oia ka mea e palupalu ai ka naau o na keiki.  Ke manao nei au, ina e hooloheia na olelo ao kupono a na makua o ka malamalama, me ko kakou hoohalike aku hoi me ko lakou noho ana, alaila, aole o’u manao e eemi ino ana keia lahui ma na makaukau o keia noho ana; aka, ua hooliloia na olelo ao kupono i mea ole, no laila, ke ike nei kakou i ka haa-