Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 13, 29 March 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

Funuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii. MAHELE 11. HELŪ 65. ! i ENA HOA kaukaunu o keia moolelo, i a kakou hoi i hoomakaleho iho nei no | ka maknliiki hookahi a oi ae, ke noi nku nei au i ko oukou loko'naikai, e kali | oukou malaila, a e hookapeke iki ne hoi ( nu inaanei, i ike kakou i kahi kanaka kua- | oina, no ka mea, he manawa loihi ko ka- | kou kamailio aua no Lo Walena, aole nae hoi kela. O kahi kanaka kuaoina no keia i olelo | ia ma ka Mahele 1., o keia moolelo, i ku ai no imua o ke anaina ulii, ma ka la i hoikeia ai o ke keiki Lo Peki, a Kini Uilama i haawi ai i ka uku makahiki, a ua mau no ia uku ana a hiki i ka la i puhiia ai o Debolo i ke ahi. O keia wahi kanakn no hoi, he wahi kanaka haipule a hoopono no hoi, a ua hookohuia oia i Haiolelo kaahele, me ke kapaia o i ill aiwMiOWi n *| Ua make kahiko no kona makuakane, a ( o kalii makuahine no koe e nolio pu | nei me ia. He wahi makuahine hooina- j loka loa keia no ka Keoni Hemolele mau | hana, me kona i aku no, O ka pule wale iho no kau, aohe nae he waiwai ana o ka- j ua ? Pane aku o Keoni Hemolele, Au- , hea oe e kuu makuahine, e hoomanawa- , nui oe me ka paupauahoole i kuu Akua, ; no ka mea, ina e haawi mni kuu Akua i pomaikai no kaua, hookahi no la, ku au • ka moku, a o oe no hoi kn mea nana e ai ka waiwai. Paa iho la nae kn nuku o ua wahi makuahine nei. A a nne ma ka la i paa ai o Robiana Lo rna ia Debolo iloko o ka eke talena, haawi aku la o Keoni Hemolele, i ka palapala kikoo dala o kona uku makahiki ma ka lima o kona makuahine, me ka olelo pu aku, O kein wnhi npana pepa auanei In, e mnlama loa oe, eia ianei kau ni, kau ia a me- na pono a pau o kou noho ana, a hiki wale i ko'u hoi ana mai. Pane mai ka makuahine, E kuu keiki, heaha iho la ko'u pomaikai ma na wahi apana pepa, i olelo iho ai oe, aia ilaila ka'u ni, ka'u ia » me na pono a pou o ko'u noho ana a hiki i kou wa e hos mai ai? Haina kau hana e ke keiki ! Eia ka! he keiki holehole iwi oe a maua i hoomanawanui ni a hala aku ko. makuakane i ka make, a koe owau wnle no imua ou i keia la, ua hanaiia oe me na mea ai maikai wale no, n honahuin hoi me na aahu kupono, aole maua i hanni a hoaahu aku ia oe me na apana pepa, aka, i keia la, ke i mai nei hoi oe, aia ka iloko o na wahi apana pepa i manao ole ia ko'u mau pono. Pane mni ke keiki, Ekuumakuahine naaupo, aole au i olelo aku nei ia oe, e pomaikai ana oe me kein apana pepa wale iho no, aka, me keia wahi apana pepa oe e hele ai a hiki imua o Kini Uilama, a nana no e haawi mai e like me' kou makeinake. Pane aku ka makuahine, E kuu keiki hana alolia ole, mai hookaumnha hou niai oe i kuu manao, o lilo ia i mea nui na kuu inanao e noonoo ai. A he kaumaha nui hoi ko'u, no kau i ana mai nei, e hele au imua o ka Moi, a e noi aku.e like me ko'u makemake. He makemake anei oe, e hele au a mohai aku i kuu ola nei imua o ka Moi, iro ka mea, ua lohe no kaua, he wahi kapu loa ia, & he make ko ke kanaka ke lnki aku ilaila, a ke makemake oei anei oe e hoopokole i kuu ola, i huna ia ai ko'u mau maka i ka ike ana i ka oinio ole o kau hana ? Kuilu iho la na waimaka o Keoni Hemolele, a pane aku la, E kuu Mama aloha,

e hoopau i kou kuhihewa, no ka inea,aoile e hiki iu'u ke hana i ka mea pono ole iinua o kou mnu maka, a hoino aku hoi i kuu Akua ; o ku'u mau huaolelo a pau e hoopuka ai, me ka oiaio wale no. Nolaila, e ku oe a hele imua o ka Moi i keia manawa, i ike ai oe i ka oiaio o keia mea a'u e olelo nei a me kn pomaikni nui e loaa ann iu oe iioko o keia wahi apana pepa. Ku ae ia ua makuahine nei, a hele aku In me ka nianao kanalun, a komo ana i ka pa o kn Haleelii, a heleoku la a ku imua 0 ka Moi, a haawi uku la i ua wahi paInpnla nei. A ma ka ike ana oka Moi, ninau mai la, Aia olua mahea e noho nei 1 keia iiianaw» ? Hahni uku la no hoi keia a maopopo, Pane hon nini ka Moi, Hoi e aku iiiumua. Hoi aku la no hoi keia a hiki i ka hale, aole nae i pau pono kana mea e kamailio ana, hiki ana ke kanaka me ka eke dala, hookahi tausani ka nui o na dala maloko. A i ka ike ana 0 ua makuahine nei, maule iho la kona manno, me ka noonoo nui no kana mau huaolelo. A mamuli o ka oihana i ioaa ia Keoni Hemolele, pane aku oia i ka innkuahine, E noho oe i kahi o kaua, a e heie aua au e v hai aku i ka olelo a ke Akua imua o na'lii a ine na makaaioana, a e wanana aku hoi i ka Innakila o Robiana Lo ma, maluna o Debolo ma keia hope aku, aia no kuu hoi mni a puka mai o Robiana kamea, un hala ue la ke keiki Lo Walena mawalio o ka eke taiena, a oia auanei ka inea naua e hoopakele mai ia lnkou,n 1 hakalia wale no i ka nui ole ae o kona kino. Hele kanpuni ae la oin ia Peleknne, a holo aku la i Foram, a hala ioa i Arabin, me ke kipn iki ana ma na wahi a pau ana i makemake ni, no ka hahai ana i ka olelo a ke Akua a me ka wanana no ka lanakila o Robiana Lo ma. laia nne i huli ai e hoi i Pelekane, halawai mua iho la oia me ka moku lawe leta ma ka moana, e lawe ana i na leta mai Peletane aku a i Furani ; a na ia moku no hoi i hai aku i ka lohe ia Keoni Hemolele, no ka puka ana mai o Robiana Lo ma, mailoko mni o ka eke lalena, a ua hoomakaukauia ka wahie no ke puhi ana ia Debo)o i ke ahi. Aia ma ke kakahiakn ana ae, hookomo mai la ka moku o Keoni Hemolele ma ke awa o Pelekane, a ike aku la no lakou nei i ka pii pono o ka ula o ke ahi a pa i ka lani, a no ia men, i hoomanao iho ai o J. Hemolele no kana mea i lohe ai ma ka moana, a o Debolo io no kela e puhiia mai la i ke ahi. A piii ka inoku ma ka uapo, hoomakaukau iho la o Keoni Hemolele me na kahiko ano koa i hoolako ia mai nona e ke aupuni, a he mea haohao loa ia i ka manno o ke Kapena a me na sela, no ko lanou ike ana aku, ua hele kela "a kauaikanana," a he Moi ka hoa olelo e kohu ai. Lele nku la keia iuka mni ka moku aku, a hele aku la a loaa kekahi kanaka knlewa pun, a kuni aku la i hookahi pu-a pua, no ke dala hookahi ; a me in pu-a pua oia i paa aku a ku ana imua o Robiana Lo ma, a hanwi ae la i kona aloha i na'lii a me nn makaainnna, a waiho aku la i ka pu-a pua mnluna o na uha o Robiana Lo. Aia mannwa nae, ua komohiā iloko o Robiann Lo ka manao haohao no kona wahi i ike ai i keia wahi kanaka, aka, iloko no nae o ia wa, hoomanao ae la oia no kahi kanaka kuaaina ana i ike ai mn ka la hoike alii o Lo Peki, a o kona ike alua ana no keia, a nolaila oia i ku mai ai iluna a hopu i ka lima oua wahi kanaka kuaaina nei, a lulu lima aloha iho la, a pela no hoi me Kini Uilama. A o Lo Walena hoi, e ku koke ana no oia malaila, a o kn maka mua no nae keia o kona ike ana i keia wahi k«naka, a mamuli hoi o ko lakou lulu lima aloha ana, hoomanao ae la oia, he makamaka ponoi ia no lakou, nohiila, hopu aku la o Lo Walenn i na lima o ua wahi kanaka kuaaina nei, a lulu lima aloha iho la.

» A ia vva no, eini aku la ua wahi kanakā nei i hope, a ninau aku la ia Robiana Lo, i ka Lana aku, Auhea la hoio Debolo; kn mea nana i hopa ia oukou a hoopaa iioko o ka eke lalena ? Pane aku la 0 Jtobiana Lo, Ua inake ia iloko'o keia' ahi a Lo Walena, i pahiku ia kona edaena. Pane hau mai la ua wahi Keoni»llemolele nei, He oiaio, ua make ke kino kun.ika o Debolo a oukou i kiola at<u la iloko o ka imu ahi ma ke ano kanaiia, a koe nae kona kino akua a ine kona uno maua, a hoi aku la iioko o ka lani, maloko o ka lapalapa o k : ahi, aole oiā e hiki hou mai ana ina keia ao ma ke anp kanaka, aka, ma kona ano mana, e hoolauwili niau mai ana oia i ko ka honua nei a hiki i ka hopena o k«ia ao. A ina e kiola pu ia iho nei e oukou me ka eke talena, ina no la o ka hana ana keia, māke loa o Debolo, aohe la he mea nana e hoowaiewale i ko ke ao nei. Ua hala aku la nae ia, a ke noi maoli aku nei au ia oukou, e kiola pu aku i ka eke talena iloko o ke ahi, e like me ko oukou kiola ana ia Debolo ; aole nae no ko'u manao~ hoino i ka eke talena, aka ; no kuu aloha wale no ia oukou. lloko o ia wa, ku ae la o Robiana Lo, a pane mai la ia Keoni Hemolele, llea hal la na kumu nui e kiola ia ai o ka eke tateua iloko o ke ahi, no ka mea, aole no hel eke talena maikai e ae e loaa ma keia h||ua e like me keia ? Pune mai la ka- , E ke alii naa muoli oe e olelo nei, he eke talena maikai ke-na. Ua maikai io no i keia wo, aka, 1 ko-wa nae e nohoana iloko oua eke la, a ina e pepehiia iho oe e Di»belo a make, ina 110 ka paha ua hoomaikai no oe ? Nolaila, ke manaopan nei au me kuu kanaluu ole, aole e hola ana na nialama 4 mai keia la oku, a e papapau hou ana no oukou i ka paa iloko o ua eke talena la au e makee nei ; nole no nae ou, he mau iwi no kou ua punahelu kahiko iloko o ke-na eke, o na iwi ka hoi o ke koa opiopio ka mea aloha, ka mea no hoi nana e hooinanawanui aku kou mau la elemakule, oioi he mau aihue akamai loa no koe ma ka honua nei, elike no me Debolo ka maalea, a e pau io aku ana no oukou i ka paa, a ma ka ikaika wale no o na lima o Lo Walena,e pakele ai oukou. A no keia mau olelo a Keoni Hemolele, komo iho la iloko o Robiana Lo k» manao inaina,a hoopuka inai la hoi i na huaolelo ma ke ano hoohuakeeo, i ka i ana mai, E haawi mua ana au ia oe i keia wa i $40,000, e ai oe a e inu hoi, a e uhauha e like me kou manao, iloko o na mahina eha mai keia la aku; a ina hoi e paa hou io ana au iloko o ka eke talena, e like me kau e wanana nei iinua o na'lii a me na makaainana, al»ila, e hoonoho no au ia oe maluna o keknhi kulana kiekie loa o keia aupuni ; a ina hoi aole au e komo hou iloko o keia eke tnlena, a hala wale na mahina eha, alailn, e kiola ia ana oe c a'u iloko o ka imu ahi i pahikuia kona enaena e like me keia imu ahi au e ike ae In, a malaila oe e make ai, e like rne ko Debolo make ana. A lohe o Keoni Hemolele no ka huoolelo make, lelele ne la kona hauli, a he mea ane hiki ole i kona mau 4apuai wawae ke kupaa iho ma kahi hookahi, poluea iho la oia me he ohua holo moku la, a hina iho la il«lo, lele ae la ke aho, a waiho a make iho la. I ka wa no nae o ua wahi kanaka kuaaina nei i haule iho ai, lehei koke mai la no o Ekemila, a hapai ae la i ke poo iluna, a nana iho la, ua kokoke loa no e make, a ia wu no oia i kahea aku ai i kana mau kauwa, i ka i ana aku, E kii mai oukou a e hapai aku iaia nei. Kii mai la no hoi na kauwa a hapai aku la. I na kauwa nae e hapai ana i ua wahi kanaka nei, pane mai la o Robiana Lo, E lawe loa aku no iaia a hoomoe iho maluna o ka noho o ka Hope Moi o ke aupuni nei. Ae aku la no hoi na kauwa, a hoihoi aku la, me ka ukali pu ia aku no e Robiana Lo ma a me na'lii no a pau.

A i ka hiki ana uku rnu ka rumi nui o ka Hope Moi, a hoomoe ia iho la maluna o kekalli n»oe koki, a hoouhiia iho la me kekahi lole keokeo lilina, a na Robiana Lo i)o i kau iho i ke kalaunu maluna o kona umauma ; a o ka pahi hoi a Eki Peki, nakiiia ae la ke kumu i kekahi lopi kuainB, a hoopaaia ae la iluna o ka liale, maluna pono iho no o ua wahi kanaka nei ; me ke ku po)o1ef loa oka welau o ka pahi maluna ilio oka opu o ua wahi kanaka nei, a ina e moku iho kahi lopi i hoopaaia ma ke kumu o ka pahi, o ke ku no la ia o ka opu, a hu aku ka lena iwaho. Iloko no o ia wa, laweia mai ana kekuhi pakaukau poepoe, a kukuluia iho la ma na wawae mai o ua wahi kanaka kuaaina nei, a malaila i waiho iho ai o Robiano Lo i ke kannha tausuni apana d ila ana i hewa ai ka waha, a hoonoho iho la i elua wahine kauwa nana e kiai, hookahi e kahili ana, a hookahi hoi e peapeahi ana i ua wahi kanaka nei, me ka manao nae o Robwna Lo, e make loa ana no ia, a e aho hoi kona noho inua ana iluna o na Noho Moi o ke aupuni, mamua ae o konamakeana. Hoi aku la hoi o Robiana Lo ma a ma i kekahi rumi hookipa e pili koke mai ana, a malaila lakou kahi i ohumuhumu ai no ka eke t;ilena a n>e na olelo n Ualn kanaka kuaaina, i ke ko n me ke ko ole. A ia manawa, ku mai la o Ekemila a nonoi mai la imua okana aikane, i ka i ana'ku, E-aho e haawi mai oe r kn eke talena a kaua a na'u e mnlama, no ka mea, ua palua a pakolu ka'u noi ana aku ia oe mamua, aole no oe i haawi iki mai, a ke noi liope lou aku nei au ia oe, me kuu hoohiki pu nku, n i lilo ka eke tolena a kaua ma ka'u malama ana,alaila, o kuu oki no ia i kuu puu i ka pahi, a ike hou ole aku nu i ua eke t;ilena nei, a kaua hoi i ike ole ai i kona pomaikai, he mou pilikia wale no kni loaa ia kaua. Iloko no hoi o ia manawa, noonoo iho la o Robiana Lo no na olelo a ke aikane, a maopopo no iaia, he pono ke haawi i ka eke lalenu ia Ekemil i, a haawi aku la, me ka olelo aku, Ein mai ka eke ttlena a kaua ; a mai keia la a mau aku, aole au e malama hou i ke-na eke talena, no ka mea, ua nui na pilikia i loaa ia kaua ma ka'u malama ana. Ae mai U o Ekemila, a hoopaa iho lu i ke kaula gula ma ka waha o ka eke talena, a lei iho la ma kona a-i, e like me ka lei ana i ka wati, a hookuu ae la iu Piuka, mailoko ae o ka buke aniani, a kauoha oku la, me ka i aku, O oe pu auonei me a'u ma ka malama ana i keia eke talena, a hiki i ka la e iilo ai. Kunou mai ia ke poo o Piuka, a owiliwili ae la i kona huelo. Ia Robiana Lo ma no nae e ohumuhu ana maloko oka rumi hookipa, puoho mai la ua wahi knnaka kuaaine nei, mailoko mai o kona waiho a maule ona, n nina ae la ma o n maanei, n he mea haohao loa iaia, ma ka ike ana ae i kn pahi e kau pono iho ana mnluna o kona opu a me ke knlaunu e knu ana ma kona umnuma, a pane ae la i nn wnhine knuwa, Kupnnalia maoli keia moeuhane o ke awakea. Pane mai na wahine kauwa, O Keoni Hemolele no hoi oe, a ua lilo oe i Hope Moi i keia manawn. Olelo aku la hoi o Keoni Hemolele, ika i ana aku, Aole, he uhane no au e kamailio aku la la olua, nolaila, mai kuhihewa mai olua ia'u Pane hou mai la na wahine kouwa, i ka i ana mai, O kou kinookoa no na a iDaua e ike aku nei. Pane hou aku la o Keoni Hemolele, ika i ana aku, E u haele mai ana olua e nanahu i o'u mau pepeiao, i ike ai au i ka eha a me ka ole. Hele mai la ua mau wahine kauwa nei, a nanahu iho la i na pepeiao o Keoni Hemo. lele, o ke nahu no o ka moko loa, aole no hoi o kahi nahu ae nei o ka pono. (Aole i pau.)