Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 20, 17 May 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, HELU ALUA O KA IKAIKA.

I nnuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, niai ka olelo Beritania a ka olelo Hawaii. MAHELE 11. HELU 73. MA keia kiola ana a Marina i kn eke talena iloko o ka moana a me Robiaua Lo ma iloho, he mnnnopaa no ia ona, aole he inen mana e ae a kanaka koa ikaika hoi e hiki ke hoopakele ho» ae i ka mea i aleia e ka monna. Aka, i mai la nae ka'moolelo kahiko o Hawaii nei, u Mh kn apua ke oln e na pokii." E ka mea heluhelu, e haalele kakou ia Robiana Lo mo iloko o ka opu o ka moana, o e holo mnma hou ae knkou i hope, ma ka mokuaiun o Furani, i o Lo Samila In, oiai oia e noho ana iloko o ke kula, hiki nku la ka lono i ona la 3 no ka paa ana o kona mau makua iloko o ka eke lalena o me ka laweia ana aku ma ka aina i ike ole ia aku e lakou. A no keia lono i hiki imua ona, nonoi aku la oia i ke kumu, e hookuu mai iaia, inai ke kula mai no ka mauawa, a un ae nn l>» kflmu. A hiki o Lo Samila ma ka Hole Alii o kona mau makua, komo aku la iloko, a naoa ae la ma o a maanei, he neo wale no, aka, 'iaia i li'oomau aku ai \ ka hele ana maloko o ka hale alii, hiki aku la oia ma ka rumi o Keoki ka Hope Moi. A ia ike nna mai nae o Keoki, kulu iho la kona mau waimaka, a haawi mai la i ka hoomaikai ia Lo Samila, nv9 ka ninau f>u mai, Ua lohe wale mai no au, ua waiho aku o Ekemila i lta Bukgi Aniani ia oe, a ina he oiaio, e ola ana no ou poe makua ia oe, a ina aole, aia nrralaila ka pilikia ? I mni o Lo Samila, Eia no, a o ka hana nnn noe, aohe i maopopo ia'u, a pehea la ehiki.ai? Nanao iho la oia i ua buke nei ilukojo kana wahi eke i hana kinoliinohiia. a lawe ae la a kau iluna o ka papukaukau, me ka i aku, Eia ua buke nei, a pehea la auanei e hiki ui ? I mni la o Keoki, E wehe ae oe i kekahi kui omau, a e puka ae no kekahi men mai lokoae, a e kauoha oe iaia, e hele e huli i ka eke lalena iloko o na la ekolu a me na po ekolu ; a ina aole e loaa i ka mea mua, e hoouna aku oe i kona liope, a e kauoha no oe e like nie knu olelo mua. Wehe ae la o Lo Samila i kekahi kui omau, puka mai ana he ilio, konini ae la kn huelo a hanuhanu mhi la ia ianei, aka, pane iho la oia, Ke makemake nei au, e hele oe e huli i kn eko tilena iloko o na la ekolu a me na po ekolu, a ina e loaa, a loaa ole paha, e hoi mai no oe. A pau na olelo a Lo Samila, oili aku la o Biuda mailoko aku o ka H»le Alii,a hele aku ia e like me ke kauoha o LoSamila, imi hele aku la oia ma na wahi a pau o ka honua, a hanu hele ae la ina na wahi a pau o ka lewi, a hoi mai la me ka nele. A ike iho la o Lo Sami!a, ua nele ka loaa o kn eke lalena mo ka Bīnda imiano, nolaila, ifio aku la oia a hiki ma ke kapa kahakai, welie ae la i ke kui omau,,a puka ae la ke kohola, a hookuuia aku In iloko o ke kai, me ke kauoha pu aku, E he I® a na oe e huli i ka eke lalena iloko o na la ek<?lu a ne na po ekolu, a ina e ioaa a ioaa ole, e hoi iwai oe. Hefie Mi alui la Ao hoi ke kohoh e like me ke kiiuolia/a naku liiele aku la oia raa o a maanei, a hala elua la me elua po, aole 06 h»loaa ; a ike kolu oko la, loaa iho la iata kekahi pohaku liui, ā he mea haoh?Qqo ia i koua nHinao, aka, ma k°na hoomaopopo ana, ma like wole no ke ano o na poh»4u a pau, ua ulu ia la-

kou e na koa'a me na Hmu, he kuonoono kolakou kuiana, a o keia pohaku hoi, he ano pohaku hou loa, a e oui wale nna no oia i na oui o ka moana, nolaila, hoomaopopo iho la oia, aia iioko o ua pohaku la ka eke lalena a me lt<»biana Lo ma, a nolaila, hoohamama iho la oia i kona waha nui, a nnnahu iho la i ua pohaku nei, a kaikai ae la ; a mai ia koena la u po, a mai ia po hoi a ao, hiki aku la keia rnu Furani, a pae aku la ma kahi ona i hookuuia ai, a hoi aku la iloko o ko Buke Aniani. A i ka poe hele kahakai hoi ma ia k8liakai, oiai iakou ma ia walii, ike aku I» lakou i ke koliola a me ka pohaku nui ana i waiiio iho ai, nolaila, hooho ae la lakou, i ka i ana ae, He pohaku nui hoi ka keia kohola i luni mai nei ! Hele aku la keia lono a lohe o Lo Samila, miki mua aku la oia i ka buke, a ike iho la i kana kolioia e moeana, nolaila, kauoha ae la oia ia Keoki, e olelo aku i na kanako, e nianele mai a hiki maloko nei o ko pa o ka Hale Alii. Hana aku la no hoi o Keoki e like me ka olelo kauohn i waihoia mai. Aia hoi a hiki mai ua pohaku nei maioko o ka pa, wehe ia ae la ke pani, a ike ia iho la ka eke talena iloko, e hopu iho la o Lo Samila, a hoi aku la iloko o ka llale Alii, a hookuu ae la ia R< biana Lo ma iwaho. Aia hoi a puka mai o Keoni Hemole!e, huli ae la oia a pane aku ia Robiana Lo ma, i ka i ana aku, E na Haku o kuu .im, Ik*4m t ma.iaa, maopnna a > ka poe i hala eaku, akahj no kakou a hala mawaho o ka palena o ka make a ka eke tuleno, no ka meo, hookahi wale no kupu ino i koe, oia hoi o Manna, ina oia e komo mai iloko 0 ka eke talena, a lawe ta mai oia a hiki ianei, a puhiia i ke ahi, alaila, ono ka ai ana o ka ai, a o ka loaa no ia o ko kakou noho lanakila ana a hiki i ko kakou map la hope. Pane māi 'nae o Robiana Lo, O ko'u manao, ina e komo mai ana o Marina iloko nei o ka eke talena, alaila, e puhiia oia a me ka eke talena īloko o ke ahi. 1 hou mai o Keoni Hemolele, Ua lohe no oukou i ka'u i olelo mue ne nei, aohe no he make ana aku i koe, a i mea aha hoi ia o ke puhi ana i ke ahi, i hea hoi ke puhi, i-ka wa i olelo mua ia aku ai, ina la hoi, aole kakou e pau ioa i ke komo iloko o kena eke, nolaila, e waiho ka eke talena na ko moopuna, (Lo HipaJ na ke koa lanakila o keia mua aku. Nolaila, ke noi aku nei au ia oukou, e haawi mai oukou i ka eke talena ia'u, o na'u e kii ae ia Morina. Ma ke kuka ann a na'lii, ua nui no ka lioopaapaa, aka, ma ke noi a Puakinamu, ua hooholoia, e haawi i ka eke tatena ia Keoni Hemolele, a nana e kii ia Marina, e like me k«na noi. O ka eke ta!ena in monawa. aia no ia ma ka lima o Lo Walena, a nona no hoi i haawi ae i ka eke talena a me kn noho lele ia Keoni Hemolele, me ka i aku, Ua hooholoia iho nei, nau e kii ia Manna, a hookomo mai iloko o ka eke talena, a e noho hoi makou o hoouwkaukau no ka iiīiuahi, i hiki mai no ia ou, ua enaena. Ae aku la o Keoni Hemolele, a kou iho la ma ka noho lele, a lele aku lo. A no kona ike mua ole i ke aupuni Malainalama a me ka lilo mamuli o kona manao, ua hala oia imua lon, a ua hala hope ke aupuni Mwlamalama. A no kona ike, ua hala ka manawa i oleloia no ka hiki ana i ua aupuni la, 110 ka mea, ua lelo nku la oia mu ka hbra 6 o ke ahiahi, a e puka ana i ko aopum Malamalama, i ka hora 12 ia po f»o,4ka, ua halahu aku la oia, a na ka Hokuloa i hoikemoi, liolaila, kanalua iho lā koha manao, oiai aohe pono i koe, nolaila, olelo wale ilio la no oia, Ua hala ka manawa i oleloia maiia'u } a pehea la wnu e hiki oi i ke aupuni Malamnlama ? Ifl mannwa, huli ne la ka noho lele hou aku la i hope, a ma ka horo 6 o ke kikahioka, holohofo ana keia ma ka lanai o ka Hale Alii o Marina, me ka ni-

j nau aku i ke kou kiai, Aulie.i o Murin», j ke nlii o oukou ? P<iiie ke koa, ina iaku no iloko, o ka hni una aku la no ia e i nooe, i ka hulahula aku nei no i keiatf>o, akuhi no a hoi rn;ii nei. A no ka o na puka, ua lnki ule iu Keoni Hen»o|ele ke komo iloko, noluila, holoholo wnle iho la no ia ma kn lanai o ka hnle, u ma ka : hora 10, koole uiiii :iua na pukn, a p ika I koke.mni la no o Murina. ; Ia Miinna nae t ike rnai ni ia Kc Jni Hemolele, me ku eke lalena e paa n& ma ka lunn, kulou iho la oia, aoie e I iki ke pane mai i hookahi huaolelo. īa iva no i hoohamaina aku ai keia i ka wnh o ku eke talena, n konio mni la un Mai pa ! la me ku ai ole o kona ainukakahinka 1 E waiho iki kakou ia Keoni Hemo Me ma, mu ke aupuni Mulamalama, oiniĀia u poeleele iho hoi mni, n e knmnilio po<kole kakou no Hipa, no ka mea, i kn nn- | la ann o na la elua, oiahope iho o \ Hipa lele ana i ka lewa, ua haohao loa'o j Hipa, a mnnno iho la oia ua make, n<ftia- i iiu, lele ue la oia ma na wahi a pau o|Ka lewa, a hiki i kn pali paa o luna, he loaa, hoi iho l<i oia u naku liele inai'a aupuni o kn honua, « hiki i ka papakp o lalo, aohe no he lona, n hoi mni la mei.ka nele, aka, ui koe nae ieia ke aupuWi o na makua, noluila, lele aku la oia i G<iutin, aole no olaila, liala loa keia i PeleHane, aole no, aka, iloila uae keia i loheai, ua pau o Robiana Lo ma i ka paa iUj<o o ku eke tulena ; a no kona manao»oi, aole ia i komo o Ekemila mn, nolaiMUa hih» Iwi 'bain kipaWik u Hli'ka Hale Alii, oia no o Lo Walena a me Lo Hipa ma ka laoai, ku ana o Hipo. A io wa no i le|e aku oi o Lo Hipa, a nolio iho la iluna o kona wuhi makua hanai, a uwe iho la. Iloko no o iu wa, i ninau aku ai o Lo .Walena, i ka i ana aku, Heaha hoi ka mea i lilo ai o ka eke lalena ? Pane mai 0 Hipa, Ka i no hoi i ke keiki nei no-a kaua kn mea i lilo ai, a oia hoi kuu mea 1 hele mai nei e liuli, me kuu manao nae ua mnke, eia ka ua akoakoa oukou a pau i kahi hookahi. Ma ke ahiahi ana iho o ka la » hoopaa la ai o Manna, kau iho la o Keoni Heinolele mnluna o ka noho lele, a hoi aku la i Farani. A iaia hoi iwaena o ka lewa, ike mai la no oia i ka wena o ke ahi, a hoomanno iho la oia, heahi ia no kekahi lua pele nui, a i ole, he kulanakauhale nui paha ua pnu i ko ahi, aka i kona kokoke nna mai ma kekahi aoao o Farani, akahi no oia a hoomaopopo iho, o ka ahi no i oleloin. Ma ka hora 12 o kn po, hiki aku h o Keoni Hemolele ma ka Hale Alii, a e ala mai nna no o Robiana Lo ma, e knli ana ! no ko ia nei hiki mai, a ia wa no keia i hahai aku ai i ka moolelo o kona leleana a me ka paa ana o Mnriaa iloko o ka eke talena. Hahai ala wale aku la no lakou nei a hiki i ke so ana, a ia wa, i lawe ae ai o Keoni Hemolele i ka eke talena, a hookuu ae la ia Marina iwaho, n kuhikuhi ae la me kona mau lima, me ka olelo pu aku, Aia ko imu ahi la o'o i olelo aku i\ ia oe mamua ae o kou hoohamama ana mai i ka wahn 6 ka eke lolena imua o'u. Pane mai o Marina, Ia wni no la hoi ka loua ana 0 ua eke nei, no ka meo, ua kiola ia lK>i e o'u la iloko o ka n*oana, eia ! no ka ua loaa enai nei no ia ookou. A nō ! in hewa n'u i'hanaai, ke iiōi aku nei au ia oe, e kala moi, a e hoopakele mai mailoko mni o ka enaena o kela iuiu ahi, a o ke aū*jjtfni Malamataina'holo6koa a ! pau, e lilo ia no ouk'ou. Hoole oku la o Keoni lJemotele, .me ka i aku, Aohe p makou manao pela ; a ina nou r kela lani a me ke|a honua, a oia kau e kuai mai ai me makou, i .kumu e ok ai oe, ke hoole aku nei no au, no ka mea, ; he kanaka I iht> loa oe, a & oe wale iho nei (lo hohka men nana i hookomo ia'o iloko o keiaeke (alena, me ka hewa ole ; a o like hoi me kau hana ana ia'u pela, a pela no hoi au e kiola'i ia oe ilokoo ka imuahi. īa manu-

wa no keia i olelouku ui ia Marina, Ano, e huli ae oe ma o a maanei, a e nana ae i |na ouli o ka lewa h mc ka honua, oiai o ; kou ike ann k'eia i keia 00. liuli l'aē'la no'hoi oia a nanā, o liookomoia mai |la iloko o ka eke lalena. Ma ke noi a Keoni Hemolele, ua lioo. ! holoia, na Lo \Valena e lawe i ka eke la|lena a me \iaruiajloko, maluna o ka ili ilele,a kupono iluna oku imu ahi s he elua {mile ke kiekie mai ka honua «e, a hoo- ! huli iho i ka waha o kVe£e tufeiiH ilalo, ia haule pono iho U o Mar|na iloko.o ka jimu ahi, a lilu ilio la konn kino i puu le;hu no ka imu ahi hooilina ole, 1 ! - A make o Marinn, hapaiia oe lu keka-; ihi Aha Uuka mawaena o Robiana Loma wale iho no, no ka noonoo ana i ku hoo'ilina kupono e ili uku ai o na mea mana. i A ma ia kuka ana, un hooholoin, e niahej!eia na mea maua uiawoena o Lo Samil& |a me Lo llipa. Ake, o Lo Sumila nae, jku mai oia a i mai y Aole e hiki iu'u ke malama i na men mana, no ka mea, lie wahine au, e aho e hoihoiiu na mea mana a pau ia Lo Hipa, a o ka noho lele wale no ka'u e maluma, u iloko nae hoi 0 ko'u wa e hoopilikia iu inai ai, e hiki | ioia ue kokua mai. Ua aponoia keia olej lo a Lo Samila. | A hala hoi he mau lao ko lakou noho {akoakoa ana, hoi nku la o Lo Hipa a me j Hipa ike aupuni Poepoe, ao Lo Wale- | na ma hoi i Galatia, a o Robiana Lo ma, |holo pu aku la lakoo me Loe i Pelekāue, !a pela no % hoi o Keoni Heniolele, & noho iTi ol a" om* ri »la*Toh a"lVr 317^ — A hala hoi na mahina elua o ko Robiana.Lo ma noho ana ma Pelekane, hoihoi aku la lauu ia Loe a noho i ke aupuni Liona, a hoi loa aku la laua i ke aupuni Ddla, n malaila laua i noho ai a hiki i ko laua inau la hope. £ nn hoa hooip6ipo a hoinainau o nei mea he moolelo, he makahiki ae nei n oi ko kakou alakaiia anaemakaikai i ka loa a me ka laula o keia moolelo, a ua lilo oia 1 hoa'loha a lioa kaunu hoi no knhi poe, a ua hoonaneain knkou i na la i hola, aka. i keia la, "Ua wehe mai oia i ko pili hoo> 'koO ia loko." A no kuu manao hoi, o hooneleia auā'nei oukou i kn mea hoonaneā ole no na la i koe o keia makahiki, nolaila, ua makaukaU no au e hoopuka i ka Mahele 111 o keia innolelo, ina ia he mea e oluolu ia'na. A ma in mahele, e ike ai kakou, i ka liio ana o ka mana o ka eke falena a me ka pahi wakawoka i mea ole, imua o ka mana o ka opu hipa a mē ka. owill diona paudn a ke kaik<irnfthirfe o na' aupbni he kanalima kumamaliip ; ao keia mohele| paha ka oi o na moolelo i hoopukaia mawaenu o keia lahui, wahi a kuu ike, nolaila, ke manoo nei āu, ina. e hoopukoia'na keia mnhele, e weheia ana na hipuu paa a ka poe pi, a e like auanfei ia me uMakalei, ka laau ona aka i-n." Aloha no. B. R. Kalama.