Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 21, 24 May 1873 — Page 2
| This text was transcribed by: | Gordon Rosete |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA
MA KE KAUOHA.
Hoike Kula Aupuni
E hoike ana na Kula Aupani o ka Apena o Kona, (Honolulu) Mokpuuni o Oahu, iloko o keia malama ae o Iune, e like me keia hoomaopopo ana iho malalo:
NA KULA MA NA OLELO ENELANI.
Poalua Iune 10 ke Kula ma Kahehuna,
Poaha “ 12, “ “ “ Alanui Papu
Poalima “ 13, “ “ “ Mililani.
NA KULA MA KA OLELO HAWAII.
Poakahi, Iune 23, ma ka Luakini ma Kamoiliili, na kula o Wailupe, Palolo, Kamoillili, Waikiki kai, Makiki, a me Manoa.
Poal ua, Iune 24, ma ka Luakini ma Kawaiahao, na kul a Moanalua, Moanalua Roma, Kalihi-uka a me Kapalama.
Poakolu, Iune 25, ma Kawaiahao no, na kula o Kamakela, Panoa, Maemae, Roma K., & Roma W.
Paoha, Iune 26, ma Kawaiahao no, na kula o Kalihi-kai, Kaumakapili, Kawaiahao K., a me Kawaiahao W.
E hoomaka ana i ka hora 9 o kela a me keia la i haiia maluna ; a ke konoia aku nei ka lehulehu e hele nui ae.
E hoomaha ana keia mau kula, main a la i haiia maluna a hiki i ka poakahi, la 4 o Augate, 1873. A ma ia la e hoomaka hou ai ke kula ana. JAS W. KAMIKA
Luna Kula o ka Apana o a Honolulu. Oihana Aopalapala, Mei 20 1873.
UA hookohuia aku o L. Severance Esq , i keia la, Luna Nana no na Lio Kea no ka apan o Hilo, mokupuni o Hawaii, ma kahi o J.N. Gilman. EDWIN O. HALL
Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Mei 12, 1871
UA hookohuia aku o Hon. W.t. Martin i keia la, i luna Alanui no ka Apana o Kau mokupuni o Hawaii, ma kahi o C. E. Richarson I waiho mai.
EDWIN O. HALL
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Mei 14 1878
O Ka Poakolu, la 11 o Iune e hiki mai ana, oia ka La Hoomanao n Kamehameha 1. E malama ia no ia i la kulaia no ka lehulehu, a e paniia na i puka Hale Oihana Aupuni a pau.
EDWIN O. HALL, Ku hina Kalaiaina Honolululu. Mei 20, 1873
Ka Nupepa Kuokoa
--ME--
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year.
Regular Edition, : : : : : 4,872 COPIES
Na Pepa Pai Mau Ia, : : : : He 4,872.
HENRY M. WHITNEY.
Publisher a Editor, (Luna Hoopuka.)
JOS U. KAWAINUI
Associate Editor, (Luna Hooponopono)
HONOLULU, MEI 24, 1873
No ka Mai Lepera.
Ua loaa pinepine mai ia makou na palapala e hoalaala mai ana i na kamailio no ka mai lepera e nune nuni ia @ naau kaumaha, ua kapaela ae lakou iloko o ko makou pahu opala, no ka makemake ole e hoolele hauli aku. Aka, heaha ka ma kou e hana ai, --e ike ole anei i kona hoomaka ana a pea ae na lima i ke kua me ka nana aku i kona laha ana mawaena o kakou ; a I ole ia, o ka imi paha a hoike aku i kela a me keia, he mai lele ka mai lepera e like me ka mai puupuu hebera, a I oi aku kona ino i ko ke korela ? Oiai, he like ole na ike no kona kumu i loaa mai ai, aka he pono e imiia a e makaalai na mea a pau i kau mai ka hiohiona o keia mai, o nui loa mai auanei mahope a oi loa aku kona makauia i ko ka piva olenalena. A ke hoi ke mai nei ka leta malalo iho ma keia kumu, ma ka malamalama ano e ae i ko kekahi poe, me ka hoaiai mai i ka pono e eleu ma ka upiki i ka laha ana aku, me ka hoapono mai i ka ke aupuni kuamoo e hooko nei – oia ka hookaawale loa i ma mai lepera ano kanalua ia:
“Ikulike ai me ka poe e ae, ua noonoo nui au no ka ulu nui ana mai o ka mai lepera iloko o keia mau makahiki I hala anei. Me he mea la, ua maopopo aole i hana ka Papa Ola mua, e hoemi aku I kona laha ana. Ua pii mahuahua ae keia maia a i ka huina a me ka ikemaka e eeke ai ; a i ka leha ana aku e noonoo ma ia kumu, ua mahuahua loa mai ka iika.
“Ua ike maopopo loa ia, he 700 lepera i Akaka. Aohe he mea e kanalua ai he 300 poe aku i koe e huanaia mai nei mai ka mana aku o na makai. I ka hookuku ana mamuli o ka pii mahuahua o ka mai i ka wa i hala, e hapala aku ana keia 1,000 poe mai lepera i ka hui na e like me ia, a iloko o lakou e puka mai ai ka mai iloko o na makahiki ekolu e hiki mai ana. He hopena lua ole keia. E hookaawale aku ana paha auanei ka Papa Ola mai ka 300 a ka 400 mai o keia ano I ka makahiki hookah no keia ma makahiki aku o hiki mai, ke hooikaikai loa lakou I na mea e hoomalu aku ai..
“Aka, ina e pahemohemo mai ana ka hooko ia ana no ka nui o na kue mai, a mamuli o ia hana ana e hoonawaliwaliia ai a keakeaia ka ke aupuni hana, a hookuu wale ia na mai lepera, e hele i ka loa a me ka laula, e like me ko kela wa i aui aku, alaila, e mau aku no auanei ka laha ana o ka mai ma ka ratio mahuahua ae ahiki i ka wa e nui ai ka poe loohia a poho ka manao hana no na hana pili aupuni. Ina e nawaliwali ka malamaia ana, alaila e papalua auanei ka nui o ka mai i kela a me keia alua a ekolu makahiki, a i ole ia, ma ka maka hiki 1880, aole e emi malalo o 10.000 poe i loohia i keia mai. Aole paha he pono ia’u e hoom@hele aku ma ke emi hope a na hana kuokoa a a me na hana aupuni, --he auhulihia maoli ana no ka lahui
“A o keia poino, ke hooweliweli mai nei. Ua ala mai anei na noonoo o ke Aupuni no keia? He enemi ikaika ka kakou e hakaka aku ni, a he pono e hoouka koke ia ke kaua me ka hoopanee ole. A e like me na haunaele o na ano lehulehu, e halawai ana kakou me ka aoao nui o ka hupo a me ke ino e keakea mai ana i na hooko ana a na kanawai.’
“Heaha ka mea e lawelawe ai e hooponopono aku i ko lakou mau hoao, a hooholo ae i ko ka lehulehu manao makai mawaena o na kanaka? Ke haawi pio nei lakou ia lakou iho no ka poino. Ina aole au i kuhihewa, o ko lakou loaa ana i keia mai, he mea auanei ia e loaa aku ai kekahi poe e. O ka noho huikau ana o na kama ma ka launa hewa, ka mea i inoino loa ai keia mai. Aole anei he kanawai e hiki ai e hookupono i keia kumu, i hoopololeiia keia noho ana haukae. He pono I ka halawai o ka Ahahui Euenelio e hiki mai ana e noonoo nui no keia kumu. Ina e hiki mai ana i ka lahui ke ku mai a kokua pu me na mana aupuni, alaila, e mama auanei ka ke aupuni hana.”
Ka maalo ana o Hokuloa Imua o Ka La
Ke kohokoho nein a Aupuni nui o Europa a me Amerika I mau kulana no na Kilohoku o lakou iho e nana ai i ka maalo aua o Holuloa imua o ka La, ke hiki ae i ka malama o Decemaba, 1874. Mamuli o ke nana aua a ko kakou mau Kilohoku kuloko, Kapena Kamika a me kekahi poe e a , ua maopopo, ua kupono loa o Hawaii nei no keia hana he nana hoku, no ka mea, aia o Hawaii nei ke moe nei ma ka laina waena o ka maalo ana. Mai kekahi palapala mai i paiia maloko o ka nupepa Manawa o Ladana, na lawe mai makou i keia mau olelo malao iho, e hoike ana i ko Enelani, Farani a me Amerika wae ana ia Hawaii nei, i kulana naua hoku no lakou :
“E ae ia mai ana anei au e waiho aku i ma huaolelo, ina ua hewa ka Peresidena o ka Aha@ Alii @ kuhikuhi ana i alakai aku ai i ke Aupuni no ka puu dala kupono i kookaawaleia e ke aupuni, no ka nana pololei i ka wa e maalo ai o Hukuloa imua o ka la, alaila, ua hewa io paha oia iloko oia Ahahui maikai E ai mai ia’u e hookuku aku i na wahi nana elima i waeia (he mau wahi nana pakni i ko kakou mau wahi nana hokum au ae) ma ka lawe ana mai e hookuku ia lakou ma ne lonitu bikina, me na wahi e ae i wae ia e na Komisina i kohoia e ka Ahahui o Farani, e na Kula kiekie mai o Berelina a me Sana Peteroboro a me ko Amerika Huipuia Oihana Moku Kaue, ka poe hoi no lakon ke kaulana me ke Kilohoku o na lahui pakaih iho.
“O ke kulana mua o na wahi nana hoku, o ka poe Beritania o Alexandaria. E lawe, anja na Farani i ko lakou wahi nana ma ka Puali o Sueza : a o ko na kula kiekie mai o Rusia, i kokuaia e ka poe akamai e ae o ia Aupuni Imeperiala, he iwa kalua o lakou mau kulana, aia mawaena o Kamschantka (Kamataka) a me Euxine : a ‘na lokou e hookekena aku i mau poe a ae ma ia wahi pololei, e kukulu I mau wahi mana ma Tilio a e kokoke aku ana i ke kumu o Mauna Ararate.
“ O ke kulana alua o na Beritania, aia ma ka mokupuni o Rodriguez. O ko na Farani, e nee aku ana i Sana Denis de la Reunion : o ko Geremania, ma ka mokupuni o Mauritius, a ke makaukau nei o Haku Llindsey, me kona ikaika kilohoku me ona huakai oia ano, no kela wahi hookahi.
“ O ke kolu o na kulana o ke poe Beritania aia i ka mokupuni o Kerguelen. E hele ana he huakai Geremania ilaila, me ka manao e loaa ona awa kumoku maikai ma ka mokupuni o Macdonald.
“Ok ha o na kulana i manaoia, aia i Aukalani i Nu Kilani. Ke makemake nei ka Auahui Farani, e hoouna aku i kekahi o ko lakou poe i kahi kokoke aku ilaila, e kokoe aku ana i Nu Caledonia.
“O ka lima o na kulana, aia i Oahu ko Hawaii Pae Aina. Eholo ana kekahi huakai o na Farani i Honolulu, a o ko Amerika, e kukulu ana no i wahi nana no lakou ma kahi kokoe ma ia wahi.”
Oke ano nai o keia hana, o ka imi ana i ka loa pololei mawaena o ka La a me Hukuloa, a mai ka La mei hoi a i ka Honua nei.
UA HOOHANOHAONIA na halawai o ka Ahahui o na Kamalii Misionari malao o ke Keena pule o Kaukeano i ka po Poaha o ka hebedoma I hala a me ka halawai o ka Ahahui Manawalea o na wahine, maloko o ka hale noho o Rev. S.C. Damon, mamuli o ka hiki kino ana ae o ka Moi ma ia mau anaina, e luana pu me na makamaka nana I hapai ia mau hui.
Ke kakoumokuahi Hele Pili Aina.
O ka mahuahua o ke aolo ana o ka mokuahi Kilauea a me ka maa o kana lawe ana mai i ka poe kaahele a me ke kalepa ana maloko nei I kela a me keia hebodoma, he mea ia e hoike mai ana i ka pono no ka hoomau loa aku i ka was e hiki mai anan, o ka hoololo mau aku i ka launa holeholopili ana mokuahi. O kona hiki mau ana, mai ma na manawa i manaooia e ku mai ana, ma na juakai a pau : i kela mau makahiki elua i hala, he hooiaio ana ia i kona makemake loa ia. Ua lilo mai oia i alahaka opiopi e hohola ana i ko kakou mau kai ewalu, a e hookokoke mai ana hoi i na mokupuni a pau a me ko lakou mau kanaka i kahi hookah me ka mahuahua ae o ka pie makaikai e holo ana i o a ianei me ka hooholo i ka pahola aku o ka launa kalepa ana. Oiai hoi na moku kuna ma na hana kaumaha, a o ka mokuahi hoi ma ke kukina mama i ka lawe ana i na eke leta a me ua kauoha, e hookumu ana hoi i ka poe holo makaikai noua iho, a o ka hana io aku no na kuna.
He mea e kehaha ai no kekahi poe ka hoohala iho o ka mokuahi i ka holo ana i hookah pule a elua paha. A malaila, na kono mai keia mea ia makou e koi aku i ke aupuni i ka pono e hoomakanakau e i mokuahi hou e pani ai i ko ke Kiluuea hakahaka, ke loohia e ka poino. O kela ili hope ana ma Molokai, e hoike mai ana ia i ka hikiwawe loa o ka hoano e ia o ke kaahele a me ka lawe leta hikiwawe ana. Ua hooholo ka Ahaolelo i hala he kanawai e haawi ana i ka mana i ke Aupuni e kuai i mokuahi hou, no na lilo sole e oi aku mamua o ke kanawalu tausani dala. A he puu dala keia e hiki ai e kuai i mokuahi nui elima haneri tona Ina e hooholoia mai ana I mokuahi o keia ano i keia haule lau ae, aole ia he mea e uele ai koua piha i na ukana, ina no me Kilauea e piha ana no ia i ka ukana ma ka holo ana mawaena o Oahu a me Kaui, a ma kekahi hana ku i ka wa e ae paha.
Hoike makahiki o ke Kula Kiekie o Lahainaluua. [Koena mai kela pule mai]
KA NUI O NA HAUMANA.
O ka heluna o na haumana kula I keia makahiki, he kanawalu kumamaha, a ua hoonohonohoia lakou ma ua papa, elike me ko lakou komp ana mai i kinohi. Papa 1. he 15 ; papa 2, he 18 ; papa 3. He 25 a o ke papa 4, he 26. Aole no keia o @ o ka papa akahi mai kinohi mai @ mai i ka helelei a o ke koena I koe.
NA PALAPALA KULA.
Ua ao ia na keiki i ka Arimatika, hoailonahelu, Moleanahonua, ana huinakolu, ana aina, hooholomoku, Akeakamai, Anatomia, kalaiaina, Malama buke Waiwai, huli ano Akua, Hoikehonua olelo Enelani, na moolelo kahiko, ekalesia a me Hawaii ne me ka hoomaamaa ana i kekahi poe haumana ma ka heluhelu ana i ka olelo Beritania.
KE KULANA O NA HAUMANA O KE KULA.
I ka ike aku, ma na amea i ao ia, ua hopu mai kekahi poe o na haumana i ka ike, a o kekahi poe, ua ano pahemahema, ake aole nae ma ko na komu aoao ia hemahema, aia no ma ko ka haumana. Ma na la hoike, ua aapo mai kekahi poe haumana i ma ninau e waihoia aku ana, me ka pane mai aka, o kekahi poe, ua lohi. Ma na mea hoopaa, ua ike ia aku kekahi ana i ka wa e noho ana ka papa e kula ia. Aole ia he hana kupono, aka no ko ka haumana aoao no ia haule, no ka mea, ua manao ia ka poe a pau e komo ana i na kula kiekie, ua holo aku ko lakou ike i ko ka poe ma na kula heahaa iho, a me he mea la, no ko lakou palaleha i lawe ai lakou i ka manawa e hoike ia akiu ana i wa hoopaanaau no lakou. He ike keia no na la elua, aka malia paha ua mahele iki mamua. E hooki ia hana ana pela.
Ua hala ae i ka maka o ka mea kakau ka ike ana aku i ke Buke Ao Kiko e hoike ia ana, aka, malia no paha, aole no i ao ia, a i ole ia, malia paha ua ao ia no a ua pau jua i ka wa hoike ole. He buke waiwai keia, no ke mea, aia no malaila ko ke kanaka panama no ke kakau. O ko na kanaka Hawaii naauao hemahema nui no ia ma ke kaku ana, no ka hookaawale kupono ole ia o na hopuna olelo a me na mamala olelo. Huikau wale ke kakau ana a lilo hoi i mea ano ole i kekahi wan a olelo i ka kauia, ke ole e hoomaopopoia e na kiko.
AUEHEA KA NUI O NA LAHAINALUNA HOONAAUAOIA ?
Ma ka malama e Sepatemaba 1881, ua hoomaka mua ia keia kula hoonaauao i na kanaka Hawaii, malalo o na lilo o kela papa lima manawalea nui wale o Amerika. Aku, i keia was mai nei, ua melalo o ka malama ana a ko kakou aupuui, a ke hoolilo ia nei na dala he nui no kona kokua ana He mea minamina nae ka lohe ana mai, he akahi hapakolu wale iho no o na kumukula la aupuni mai ka hikina a ke komohana o ko kakou aupuni, he mau kumu i hoonaauaoia ma Lahainaluna, e noho ao haumaua aua, a o ka elua hapakolu i koe o na kuma e kula nei, he poe i loaa ka ike ma na kula haahaa iho i ko Lahainaluna. Nolaila, ua kupu keia ninau, auhea ka nui o na Lahainaluna i hoonaauaoia ? Ma ka pau ana. O keia hoike makahiki, na komo aku ko kakou makuahine o ka ike, i ke kanaha kumamalua o kona mau makahiki o ke ku ana e no i ka poe opio e komo ana ma kona malu.
A ooiai , eia kakou malalo a ke au o ka hooponopono aupuni ano maliu mai i na kanaka Hawaii na hiohiona, nolaila, he wa keia no ka poe a pau i loaa na hoonaauao kupono ana, e hoike mai ai i ko lakou mau wai hooluu iho. Aole ka huna wale i ka malamalama malalo o ke poi, a e hoomauoa hoi na lima lawelawe o ke aupuni i ka poe nona ka aina e noho wale mai nei aohe wahi hana, e hoomahele ia lakou ma ka mela ma oihana.
Ke puke aku nei mai Lahainaluna aku i keia makahiki, he umi kumamalima mau Hawaii i hoonaauaoia, a o ka luhi a me ke poho o ka hoomanawanui ana i na makahiki loihi i hala maloko o ke kula, e nalo no ia mau mea, ke loaa ia lakon na oihana I mea e hoomaamaa ia ai ko lakou naauao.
Ma ka la haiolelo o na haumana e puka ana ma Wainee, ua ikeia ma ka papa kuhikuhi hana, he umi kumamaonoka nui o ka nui o ka poe haiolelo, oia hoi, ua hoopuka e ia kekahi keiki o ka papa alua mamuli o ka makemake ia e lilo i mea hoike aku no ke kea maikai ma kekahi apan o Hawaii nei.
Mailoko mai o na kumumanao i hakuia a me na haiolelo i haiia, ua hiki ia makou ke wae ae, a haawi aku i ka mahalo i na haiolelo hope eha a ua lawe mai makou i ua mau haiolelo la, a e waihoia aku ana no ko ka lehulehu kanana ana. O kekahi mau mea haiolelo, na imi nui i mea e akaakaia ai, ma ka hookomo ana mai i na mele olioli o ka was kahiko a nui wale. He loiloi ko makou i ka lohe nui ana i na lalani mele ua hookomoia maloko o na haiolelo o ka poe i manaoia, he malihini lakou i na mele kahiko, i awili pu ia e na haku ana o na manao auwana.
I ka hoopau ana, ua pono e mahaloia na kumu, no ko lakou ao maiau ana, aka aole nae oia ka palena ma ko lakou aoao, e nee aku i mua. Aole no kaulana loan a haumana o ke kula i keia wa, elike me ko na wa i hala mamua, no ka piha paha o ka aena I ka poe naauao.
Hookahi wahi olelo au i na lahainaluna, oia hooi, i ko lakou puka ana aku, e malama i ka inoa maikai, aole ka hele ma na apana kuaaina, a hoolilo i alakai no ka poe naaupo e hoomahui ana ma ka lalau, e like me ka hana a kekahi poe he lehlehu i pae maika lono ia makou. E hoike aku i ko oukou malamalama.
No Ke Kuikahi Pana Like.
E like me ka makou e hooikaika nei—ka ae ana mai i ko kakou mau kopaa, malake ke, raiki, hulu hipa, a me na waiwai e ae, e komo dute ole aku iloko a Amerika ; a me ka ae ana aku i ko Amerika papa, palaoa, a me na mea paahana pulupulu, a me na waiwai a ae, komo dute ole mai iloko nei—he pomaikai like ia no na aipa a i elua. Ke hookomo mai nei kakou mai Amerika mai, i na waiwai i like ka waiwai io me ka kakou e hooili aku nei. Mamuli o na dute koikoi i kauia maluna o na waiwai i kom@ aku i Amerika mai Hawaii nei aku, ua loaa i ko lakou waihona dala aupuni, ne $400,000. Mamuli o na auahu dute mama a kakou i kau aku ai i ka was maluna o na moku okohola, ua loaa mai ia kakou he akai ha. Paha wale no o kela puu dala nui. No ka like ole o na pomaikai ma kela aoao me ko kakou aoao ke loaa ke kuikahi, ua manao makou, he mea pono e hoolimalima aaku i ke awa o Ewa, i wahi kapili a hoolulu moku kaua no Amerika, no ka manawa he kanalima makahiki ka loihi, a i oe ia, e like ka loihi me ka loihi o ka manawa a lakou i ae ai i ko kakou ma waiwai e komo dute ole aku iloko o ko lakou mau makeke. O na pomaikai e loaa mai ana ke holo keia kui kahi, oia keia : Ua makaukau he makeke e komo dute ole aku ai ko kakou mau hua ai poai oluolu akau, a e nui auanei ke noiia ana mai, -- e komo nui auanei na haole waiwai iloko nei o ka aina e hooulu mea kanu ai, e pii auanei ka waiwai o na waiwai paa ma na wahi a pau, e nui auanei ke komo ana mai o na waiwai main a aina e mai, --e pakuiia auanei a mahuahua ka haua a ne kalepa kuai nui a me na kalepa kuai liilii, e pomaikai ai,--e pii mai auanei ka uku o na paahana, --e hiki auanei ke hoouluia ma na paahana,--e hiki auanei ke hoouluia ma na mala kanu ko liilii ko ko, laiki, a pela aku e ke kanaka a me ka pake,--e loaa auanei he mau home aouolu kupono, a e loaa auanei i na kamalii a kakou k hoonaauao oi ae,--a e hooia mai auanei oia, he pomaikai no na ano kanaka a pau, a he mea hoi ia e hoonalo aku ai i ka mai, a e hookaawale aku ai i na ole a me na ikaika, nawaliwali o kalahui Hawaii.
Ina oia ua hiki mua o na pomaikai a ke Kuikahi e iiniia aku nei aole anei he mea pono na ka lahui e mano lokahi ai, e imi aku i kona hooholo pono ia ana.
HOIKE O KA APANA O KONA.—Ma ka hoolaha a ka Luna Kula a keia Apana, ua ike ia iho, e malamaia ana na hoike kula o keia makahiki ma ua hebedoma alua a me ka aha Iune.
Ke ola a ka Lahui.
E Hawaii a me au pulapula aloha, eia o eke hele nei ma kou alanui poino ; us hoolako ae nei kou Papa Hoola i aina ilina non e kanuia i a ke imi nei hoi kou poe akamai i wahi nou e hoopakeleia i, a ua koho ae nei, o ka hookaawale loaia ana o na mea i loohia mai ka poe okoa aku, oia kon palekana e kanehai mai ai kou holomoku ana i kou alanui hele loa.
O keia mai hooi, ua ulu ua kawowo me he hua la o na mea kupu, i pulu eloia e ka ua lanipili, a o ke kupu ae la no ia, me ka ike ole o ka maka kanaka, he wahi hua manu kekahi iluna o ka lepo panoa ; a hookah wale no mea i ike, o ka mea nana i hooulu ; a pela no ka maka o ko kakou poe ike, i ike ole ai i na anoano o keia mai e ulu nei, a o ka ulu ana ka kakou e ike nei, ua laha mai ka ohana a i ka ohana, a mai ka makamaka ai ka makamaka, a mai ka hoalauna a I ka hoalauna, a mai ka malihini a i ke kamaaina, “papapau kakou la he aa ko ka hale.”
O ko kakou poe i loohia i keia mai lepera, na pahua ka ike kanaka, ne huli hele ia na laau e hiki ai ke hoola, a o ka nele ka mea i hoihoi mai ; a i waena hoi o kakou ponpoi iho e Hawaii, ke kaena mai nei kahi poe, he hiki no ke hoolaia, a malia, e huhewa ana ia kaena ana. Ua loohia mai la no kahi mau pulapula au e Hawaii, mai waena mai o na poli o ka ohana, a pehea la hoi i hiki ole ai ia lakou ke uumi iho i ka hookuu ana ae a mahuahua ?
E na haku o ke kino, mai ka Mea Iaia ka Noho Alkii a I Kona mauy Hoahanau alii, a ia oukou e o’u hoa o ka lahui hookah, ua loohia kakou e ke kumakena, a ua ehaeha kakou i ka hoomanao ana.
Ke Kahea mai nei ka leo Laa o ko kakou Moi opio, mai ka awai mai o Kawaiahao, ma ka la 9 o Ianuari i hala, a penei kana, “E ku ae na mea a pau, a e kaohi mai I keia halomoku ana o ka lahui i ka make.” Ua hiki keia leo aloha a ma kea no hea kakou e kaohi mai ai ? Mai kea no anei. e hele ke kana i loohia ole, `me kana wahine I loohia I ka mai ? A o ka wahine no ke kane, a o ka makua no ke keiki ? Aole e hiki ke kaohi pela. Ma kea no anei, e like me ka ka Papa Ola e hana nei ? He noonoo ia no ke kanaka, a ke apono nei ka poe naauao no ia manao. Pehea la ma keia hoao ana a ko kakou Papa Hoola ? Ua pau loa mai anei ke kumu a me na aa o keia auo mail aha i ka akaa pu ia mai ? Yap au loa mai anei na anoano i helelei aku i ka noiiia mai a pau loa ? Aloe i hiki ke hoopau loa i keia mau koena—Ua hala ke kumu laau i loohia e ka ino, a ua koe kea a, ke moe la ilalo a ulu mai no, ua koe na anoano liilii, ua pili i na wahi a pau o ka mea i noho ai, moe ai, hana ai, na aahu, na mea lako ai, a me ia mea aku ia mea aku. Aia i ke kana a ka wahine i lawe ia, aia i ka wahine a ke kane i lawe ia, aia i ka wahine a ke kani i laweia, aia no i ka ohana, ke nalo la a ka wa kupu ae ai.
Ke kahea mai nei ka leo a ka poo Haiola mai ana awai luakini mai, us paia paha na pepeiao ia mau leo—a mai pooina i keia olelo a ke mea haku Halelu, ‘ O IEHOVA KO KAKOU WAHI E MALU AI”
No Iehova na mea a pau, a ua ike oia ina mea a pau. Nona amai ka pomaikai he makana, a ma ka pilikia he uku. Ina he uku keia ana i haawai mai ai nou e Hawaii, aohe o kakou mau alnui e holo ai a pakele. Aohe mana kaohi o ka noonoo honua e pau ai keia holomua iloko o ka neoneo.
E nana ae i Keia olelo, a e noonoo iho, a e holo iloko o Iehova, alaila, e malu auanei.
1. E lilo auanei o Iehova I paku nou e Hawaii, nana e kaohi mai i Kou holo mama ana ma keia ala.
2. E lilo auanei o Iehova, I kauka hoola nou e Hawaii.
3. E lilo auanei oia I malu nui, ma kahi, e hiki ole aku ai ke poino hou.
Pehea auanei e lilo ai Oia i malu nou ?
1. Na ka Leo aloha o ko kakou Moi opio e kukala, a e kahea, a e koho i kekahi la a mau la paha i la haipule, a hookeai no ne kanaka a pau o kela ano keia ano, a na hoomana Karistiano a pau ma keia aupuni.
2. E wehe akea ia na ipuka a na Luakini o na ana hoomana a pau no na mea a pau e komo ai me ka maluhia ma ka hoomana ana, ma ka manawa i kaheaia.
3. E pani paa ia na hale Oihana Aupuni, na hale hana, a e papaia na hana maoli, aole e hana ia la a mau le paha no keia hana.
4. E kulou haahaa na mea a pau me ka mihi io.
E Hawaii holookoa, mai Hawaii aina, a ia Hawaii kino uhane. E ala, e eu, a e pelu na kuli imua o ka mea Mana Loa, a e poloai aku i kau mau kanaenae ana, e nonoi aku i ola nou iho, no ka poe i loohia i ke lepera e waiho nei ma na kuauna o Kalawao, a me ka poe e pili ia nei, a no ka poe e pili ia aku ana e ka mei. A i loaa ia kakou na maliuia ana mai e ko kakou Mea @ Malu ai ; @ e ola oe a Hawaii a me kau mau pulapula.
E ka Lani Moi, a me na Lii. Na Luna Aupuni, ka poe kuonoonoo o ka aina ? E ua haipule kuoo, luli ole ; e na imi i koho i ka manaoio, ne Kuikawa ? Ku poe kahiko i kolopupu, haumakaiole, palauhala ? E ka poe oo na ai a me na opio. E nonoi, a e hoolohe I ka leo e kahea mai ana. Eia kou kauka e ola, “Owau ke hoola” Imipono
Honolulu Mei 20, 1873.
Mahele III o Robiana Lo.
Ma ka pule mua o Iune ae nei, e hoomau ia aku no ka hoopuka ana i keia Kaao kaulana, mawaena on na kanaka. Nolaila, o ka poe makemake e lawe hou i ke “ Kaokoa,” e hoouna koke mai i ka lakou mau kauoha.
HOOLAHA HOOKOLOKOLO.
Aha Kaapuni o ka Apana Ekolu, Hawaii @. I ke Kau o Mei, A.D. 1873—Hapuku, kue ia Kaoiwi, oki mare. Ma ka palapala hoopii i oleloia maluna no ke oki mare ‘ ano, ua kauohaia, o ka olelo hooholo e oki ana mai ka Berita Mare aku, e hookomoia ma ka moolelo o ka Aha, mamuli o ka aoao o Hapuku, no ke kumu no ka moekolohe ana o Kaoiwi i oleloia, e lilo i mea paa mahope a na malama eono, mai ka la i hoopukaia ai keia loelo hooholo, ke hanaia e like me na olelo maloko nei, ke ole e ike ia ku kumu kupono e hole ai. A ua kanohaia ka mea hoopii e hoolaha i ke kope i hooiaio ia o keia olelo kauoha, ma na nupepa Aupuni i kela a me keia o na hebedoma eono. O ka hoolaha mua ana, iloko a ka malama hookah mai ka la i hoopuka mua ia ai keia Kauoha ; i me e hiki ai i na mea a pau i pili ke hoike mai iloko o na malama eono, ina he kumu e hooko ole ia keia olelo hooholo a lilo I mea paa.
HON. H. A. WIDEMANN. Pres A. Kaapuni ma Hila Apan 3, HI. Hilo, Mei 17, 1873. D.H HITCHCOCK
Ke hooaio nei i keia olelo Kauoha, h@ko@e oiaio no. [599-6t] D.H HITCHCOCK
Kakauolelo.
Aha Hookolokolo Kiekie
--O KO—
HAWAII PAE AINA.
MA KA HOOPONOPONO WAIWAI
Ma ka waiwai o Pilipo k, o Honolulu a me Kailua I make kauoha ole.
Ma ke Keena, Imua o ka Hon. A. S Hartwell.
MA KA heluhelu a me ka waiho ana mai a ka Palapala Noi a Maluae, o Honolulu, e hoike mai ana o Pilipo no M@nolulu, a me Kailua, ua make kaunoha ole ma Kailua, ma ka la 31 o Maraki M. H. 1873, e noi ana e haawaiia ka Palapala Hookohu Lunahooponopono Waiwai la maluae ka mea noi.
Ua kauohaia, o ka poakahi, ka la 2 o Iune M. H. 1873, oia ka manawa i kuhoia no ka hoolohe ana i na noi li, i mua o na lunakanawai la ma ke Keena hookolokolo o keia aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili, e hoike mai i ke kumu, ina he kumu olai o au lakou, e ae oie la ai ua noi la. A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke Kuokou i huiia me Ae Oka, nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae aina, Mei 15, 1873 ALFRED S HARTWELL
Lunakanawai o ka Aha Kiekie. Ikaa: Walter R. Seal, Kakauolelo 598-3t
Aha Hookolokolo Kiekie
--O KO__
HAWAII PAE AINA
MA KA HOOPONOPONO WAIWAI.
Ma ka waiwai o Kapahukui Tell w, no Honolulu i make. Olelo kanoha, e koho ana i la e hooiail ai I ka Palapala Kaeoha, a no ka hoolaha ana.
NO KA MEA, ina ka ia 8 o Mei 1873, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi palapala, i oliloia, ola no ke kauoha hope loa o Kapakukui Te 1 i make aku la ; a me ka palapala la hoopii e noi ana, e hooiaioia kela Palapala kauoha, a e hoopaka hoi ka Palapala Lanaheoko no William H Tell, ua waiheia mai ei William H Tell.
Nolaila, na kauohaia, o ka Poakahi, oia ka ia 23 o Iune M.E. 1873, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka rumi hookolokole o ia Aha, ma Honolulu, oia ka la a me ka hora e hooiaola ai ia palapala kauoha, a e hoolohe hoi no la noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala kauoha a me ka hoopuia ana i ka Palapala Lunahooko.
A ua kauohia, e hoolaha no ia mea no na pule ekolu iloko e ke Kuokoa me Au Okoa, nupepa i paiia a i hoolaheia ma Honolulu Oahu. A ua kauoha hou ia, e hoopukaia na palapala kena no na hoike no ia palapala kauoha me na hooilina o ka mea make, ma keia aupuni, e hele mai a ke kue i keia palapala kauhoa i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Honolulu, Mei la 9, 1873.
A. S. Hartwell,
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
IKEA : Walter R. Seal, Kakauolelo 598 3t
MA ka waiwai o J. W. Kupakee o Kona Hawaii I make. Ma ke Keena o ka LunaKanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu, o ko Hawaii Pae Aina. Ua heluhelu a ua waihoia ka palapala noi a W.T. Martin, e noi ana e hoonoho iaia i Luanhooponopona no ka waiwai o J. W Kupakee, i make m@ Kona Hawaii. Nolaila, ke kauohaiaa nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 25 o Iune e hiki mai ana, ma ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i kauohaia no ka hoolohe ana i ua nooi la, a me na mea kue ke hoikeia ; Aia ma i a Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau Hawaii, kahi e hana ai. F.S. Lyman
Junakanawai Kaapuni, Apana Ekolu, H..P. A. Hilo, Mei 15 1873 599 – 3t o
Ma ka waiwai o Iosepa Palau k., no Makaka Kau Hawaii, i make. Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu, o ko Hawaii Pae Aina. – Ua Heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Ioela (k), no Kau, Hawaii, e noi ana e hoapono ia ka palapala kauoha iea a Iosepa Palau k., no Makaka, Kau, Hawaii. H.P.A., i make aka nei : Nolaila, ke kauaohei @ nein a kanaka a pau ke pili, o ka Poukolu. Oia ka la 25 o Iune, a hiki mai ana, ma ka hora 9 o ke kakahiaka,. Oia ka la a ame ka hora i kohoia no ka hoolohe ana Ii ua nooi la, a me na mea kue ke hoike ia ; aia ma ka Hale Hookolokolo ma Waiphinu Kau Hawaii kahi a hana ai. F. S. LYMAN. Lunakanwai Kaapuni, Apana Ekolu, H.P.A. Hilo, Mei 15, 1873. 599 – 3t
MA ka waiwai o S. Kawaa k., no Kau Hawaii i make. Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni o ka apana Ekolu, o ko Hawaii Paa Aina. Ua heluheluia a ua was ihoia ka Palapala noi a Mailohi Kawaa w., ka Luahooponopono o ke waiwai o S. Kawaa k., no Kaalaala, kau Hawaii, H.P.A., i make, e noi ana e hoapono ia kou@ moowaiwai, a e hooholoia ka waiwai i na hooilina, a e hookuu iaia mai kona oihana Lunahoopono ae. Nolaila, ke kauohaia aku nein a kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 25 o Iune, e hiki mai ana, ma ka hora 9 o ke kakahiaka. Oia ka la a me ka hora i kohoia no ka hoolohe ana i ua momoi la, a me na mea kue ke hoikeia ; aia ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohina. Kau Hawaii kahi e han ai. F.S.LYMAN.
599 3t Lunakanawai A pana Elolu, H.P.A.
Hoolaha a na Luna Hooko Kauoha.
No ka mea, na kohoia main a mea nona na inoa malalo iho i mau Luna Hooko no ke Kauoha a Hiram Fredenburg o Koloa, nolaila, ke kauohai@ aku na mea a pau he mau koina ka lakou I ka waiwai, e hoike koke mai me ka hoeiaio kupono iloko o na malama eouo mai keia la aku, a i ole ia. i nele loa auanei. A o ka pue a pau i aie mai iaia e hookaa koke mai ia. P. ISENBURG. O Koloa. W.H. Wright, o Lihue. Koloa, Feb. 27, 1873 599 – 3t
Hale ma ke Kuai Kudaia
OIAI ma ka la 12 o Aperila 1878, ua hoopuka ka Hon. D. Mc Bryde, Lunakanwai o ka Aha Kauoha i na Lunahooponopono Waiwai o ka waiwai o Hiram Fredenburg o Koloa Kaui, i make, e hoomana ana i ke kuni aku i kekahi apana aina, o ka waiwai o ua Hiram Fredenburg la, Noliala e ike auanei na mea a pau, e kaui aku no na mea nona na inoa malalo iho ma ke kuai Kuadala akea, ke hiki aku i ka hora 12 awakea o ka POAONO LA 24 O IUNE. Maluna o ka aiu@.
I Hale noho me, I Hale Kuke e ku la maluna o ka aina e noho ia nei e W. H. Wright ma Koloa mokupuni o Kaui, o ua hale la e hoonee ia e ka no mea nana e kuai. PAUL ISENBURG.
W. H. WRIGHT. 599-3T Na Lunahoopono Waiwai.
.