Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 21, 24 May 1873 — Haiolelo haku a J. W. Moanauli. [ARTICLE]

Haiolelo haku a J. W. Moanauli.

[o ke kumumanao malalo iho, oia no kei haiolelo a J. W. Moanauli, i hai ai ma kona la i pau ai ka noho haumana ana ma ke kula o Lahainaluna, maioko 0 Wainee, a ma ka la 8 o keia malama. L. H.] Heaha na mea e nani al he Aupuni t 0 ke aupuni, oia ka hui pu ana o ka Moi, na'iii a me na makaainana i ohana hookahi, ua kapaia keia huina, ke "Aupuni." Aka, i ke kukulu ana i ke aupuni, he like a like no ia i ka lau o ka moe me ka hale i kukuluia e kekahi kanaka, 1 home nona a me kona ohana e pue ai i ke anu a ke kehau o ka hooilo, a luana oluolu ai i na kau a kau. A ma ka noonoo ana me ke akahele, a me ka hoomanawanui o kukuluia'i ka hale, a ina e ku ana ka hale, alaila, o ka hoolako ana i na lako hale kupono i ka mahaloia ka mea i koe. A ina e lako pono i na mea e nani ai, a e kinohinohi ai, alaila, o ka maiau, ka miki a me ka loea ma ka malāma ana, ka mea i mau ai ka "Maemae ke kai ka pua o ka hala," a he loea ana i ka wai oopu. Pela no ke aupuni, aolQ no ia he mea maalahi a waipahe wale kona kukuluia ana, aka, me ka weliweli, me ka nuiinoino, me ka puuwai i mokumokuahua i ka eha ana o ka ili, me ka inu pu ana i ke kiaha o ka make, a " iHaalele i Puna na hoaloha," e " Hoala ana hoi na ai o Hinakahua," me ke ake ana e loaa ka lanakila kuokoa e noho hoopilimeai ole ai, i mahaloia. A ina e ku ana ke aupuni a kiekie kaupoku iluna e like me ka pane poo, ua like na kuahiwi a keekehi kulana o Ainaike, alaila, ke kono leo ole ae uei ka nanehai o kakou ia'a, e wehe palanehe ole ae i kona mau rumi liilii, a e hoaiai aku hoH kona mau kinonohi e kinikohu ai, "E ike ai I ka mea nani o Piiholo, E ohi aua ka io i ka laau o Makawao," oia hoi keia, " Heaha na mea e nani ai ke aupuni ?" 1. Ka baa ana o na kanaioai maikai. Mamua ae o ko'u wehewehe piha ana aku no keia manao pili mua, i ulumahie- i hie mai no loko o ko kakou nanehai, he pono ia kakou a pau ke kiei halo, a kalena pono iho i kona kahua, kahi i kukuluia, oia hoi, ua kukuluia na kanawai maluna o ke Kumukanawai, a o ke KLumukanawai. he iho oia no ke aupuni, e like me ka iho o ka huila, kahi i pili ai na hanai a pau i niniu ai ka huila, a o ke Kumukanawai, oia ke kahua nee ole o ke aupuni, a maluna olaila i kukuluia ai na Kanawai. Aka, o ke Kumukanawai maikai, ua hoohua mai noia i na Kanawai maikai, e hoomalu pono ana i kela a me keia kanaka, a me kona mau pono pili paa loa, a ke Akua i haawi mai ai, a ua haawi mai no hoi ke Kanawai maikai i na pomaikai no ka lahui holookoa mai kela a keia pea o ka aina, nolaila, he kahiko nani keia o ke aupuni. 2. Ka hooko pono ia o na Kanawai. He mea kohu ole i ke kamana, amara paha, i ka hoolako ana i na iako hale kupono a me na mea paahana, ina aole he hoohana pono ia keia mau raea ma na hana kupono ialakou, aole ia he mea e holo pono ai ka lakou hana, a e nani ai. Pela no ke aupuni, aole ia he mea maikai a e nani ai, ke lako i na kanawai a hooko pono ole ia. E like no auanei oia me ka hale i kukuluia e kekahi kanaka a paa, aole nae i hoolakoia na mea e nani ai, aole ia e kapaia he hale nani. Pela no hoi ka moku i hao i na pea a pau o Haupo i ka makani, hēle lua kela a hihimanu, kikaha lua i ka ili o ke kai ; ina aole e hooko pono ke Kapena i kana hana, alaila, e ili ananei oia i kapua i ka auwaa panana, a e Ikapoda ana ia, oia hoi, Ua hala ka nani, pela okoa iho la no ke aupuni, ke ole e hooku pono ia na kanawai. 3. Ka holo mua o ka naauao. He kumu wai ka naauao no ka pomaikai, ke holomua ka naauaoa meka pololei o ka ahui. I like ai me ka Solomona i polo-

ai raai ai, 0 ka.naauao ka mea nui, e, imi i ka ike a loaa, e koho oukou i ke aoia mai, aole ke dulu a me ka ike hoi, mamua o ke gula, no ka mea, ua maikai ka naauao mamua o na momi." Pela no, o ka holo mua ana o ka naauao ma kekahi aupuni,he mea ia e nani ai ia aupuni. Ina e nana aku kakou i ke aupnni o Amerika Hnipuia, ua ike ia, ua kukuluia 'he mau kula la, kula kuokoa, kula aupuni a me na Kulanui hoi e hoonaauao ana i ka lehulehu holookoa mai kela a keia pea o ka aina ; a ma ke ia mea, ua ike ia ka nani o ke aupuni o Amerika Huipuia, aka, ina e huli aku kakou a nena aku i na aupjini i holo mua ole ai ka naauao, e like me Sepania, Potugala, Rusia, Tureke, a pela'ku. Ua hoomaopopoia, aole i inahuahua ko lakou nani. No keaha mai keia ? Eia, no ka holo raua ole o ka naauao. Pela no hoi oe e Hawaii, iloko o na la a olua e kuwili ana me Waawaaikinaaupo, tia kilohiia a maopopo, aole oe i komo iloko o ka heluna nani o na aupuni, aka, i keia wa, ua kuokoa oe e Hawaii nou iho, a he Kapena kou hoa olelo i keia wa, a 0 oe no hoi ka helu akahi o ka nani, he pnli ke kua mahina ke alo, i ke ku a ke kanaka maikai, wahi a ka olelo. A ma keia ano oe e Hawaii i kaulike aku ai me na aupuni nni o ka honua, a ma ia ano no hoi oe i lilo ai i hoaloha e haihai olelo ana me lakou, a hookahi ka pakake like, aole hoi e like me kou wa e hookaunu ana me WaaWjrirtiJfrini ka walawalaki, waiki, poha,a pela'ku. Nulaila, o ka holo mua «na o ka naauao o kekahi kanaka, a i ole o kekahi aupuni p«ha, oia ka mea nana e kāikai ae iaia mai ka papaku o ka noho ana pouli, ilihune, a kuewa wale ana, a pela'ku,. a i ke ao laelae o ka malamalama, ka pomaikai a me na ano nani a pau, nolaila, he kahiko nani keia no ke anpuni. 4. Ka lanakila ana o ka pono Karistiano. Ma keia manao pili hope o ko ka kou Nanehai, ua hiki mai kakou a pan i ka palena hopu o ko'n wehewehe piha ana aku imua o oukou, oiai o ka lanakila ana o ka pono Karistiano, he mea nani ia i hoohalikeia me ka hau o Heremona e uhi paapu ana i na puu pohaku Ziona ina ua "uwe o Kanepuniu i-ka wela o ka la." A o keia uo hoi ke kilohana e poōkela ai ka ui a me ka nani kilakila o ke aupuni. E like me ka uhane i hoopunana iho maluna o ka wai, i ka wa he pouii poele ka honua, aole he wahi malamalama iki, a o kauhaneka mea nana 1 kau i ke kilohana e pookela loa ai kou ui a me ka nani kilakila o na mea a pau a ke Akua i hana ai, no ka mea, o ka lanakila ana o ka pono Karistiano, oia ka mea nana i hoohinuhinu a lilelile, a i apo pu mai hoi i na nani mua i hoikeia aku nei, no ka mea, i oleka lanakilaana 0 ka pono Karistiano, he mea makehewa na oihana e ae e nani ai ke aupuni, oiai he nui loa na aupuni i loaa na oihana kalepa, a me na hana lima akamai ana, e like me Kina, lapana, Sepania, Mesiko a pela aku. Aoie nae he hoomana Karistiano ko keia mau aupuni. Nolaiia, aoleo-lākou nani.e like oe, a aole hōi he kilohana e kau ai maluna o keia mau aapuni, e like me P-arani, Geremania, Beritariia, Amerika, e like me oe e Hawaii, oiai ua nailweuwe o Farani, Perusia a me Amerikā, aka, ō'oe, ua ''moe malie oe i ke kai o ko hak'u," oiai aohe kupu, aohe eu, e lele af ka hauli, a he kaeha wale no ka ka lahui i ka lai o Hauola. Eia hoi ; e alawa ae kakou a nana'ku 1 ka manao o Kanaloaahukana, kekahi kalaiaiua o ke au i hala, a penei k*fna : "0 ka pono o ke Akua a me ka pono o ka noho ana, oia no na koo nui e paa ai ka aina, a e pomaikai ai, a e nani ai." A eia hoi ka Numana, "Ina e makemake kekahi aupuni e loaa iaia ka ikaika, ka pomaikai a me ka hanohano, hookahi wale no mea e pono ai, o ka malama i ka pono." A eia no hoi ka ka Moiwahine o Beritania, i ka ninau ana o ke alii o Aigupita iaia', "Ea. heahake kumu i na-

ni ai a maluhia ai kou au,.uui 'i ' L .au iho la ke alii wahine • ka B»ib »la, a ha-' pai ae la iluna, me ka puana pu ana ae, I "Eia wale no ke kumu i maluhia ai ko'u I iuni, a i nani ai hoi." Alaila, ina oia eahua a me ka pohakn kihi o ka maa, ka nani o ke aupuni, o ke alii wa--3 o Beritania, i aha hoi kou e Hawa--oke namu, oke nawa anei ?" Ao!e aka, o ka lanakila ana hoi o ka pono istiano, o ka Euanelio oiaio o lesu Bto ma keia pae aina, oia ke kahua, nole, ka heleuma panee ole hoi o ke uni, a nona hoi ka oleloia ana, "Ua Ike ea oka aina ika pono. Paa i ka Hae Hawaii nani. E ola ka Moi Akua. E mau ka maluhia oka nakou aupuni i ka pono Karistiano."