Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 24, 14 June 1873 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

Ke Au o Ha wail nei ; a i ole la, ke An o ka maoawa o Hawaii nei. REV. E. HELEKUKIHI. Elaa mau mea e wehewliehe mua ia, An, a me Manawa. Ao, he mahele paha ia o na manawa, he mau haoa i hanaia, a me na me» i manaoia e hiki mai ana mahope aku. Manawa He mea paa ole ia, he kiko ia ; he kaha, he palahalaha, a loihi ; he manawa ke sekona, ka minute, ka hora, ka la, ka hebedoma, malama, a makahiki. Pela ke ano o ia olelo ma Daniela 4 : 16, 360 makahiki maoli ma ka makahiki manawa hookahi, hookahi la, hookahi makahiki ia, Dauiela 7:25 ; 12:7. Ka maoawa a ine kekahi manawa, a me ka mahele o ka manawa. Eia paha ke ano : Ekolu ia a me ka hapalua makahiki wanana ; oia 1200 makahiki maoli. Ua like ia me na malama he kanahakomamalua, hookahi malama ; kanakolu makahiki ia. Hoikeaua 11:2, 3 ; 12: 6 ; 14: 13: 5. Ua maheleia ka honua nei i na mahele nui ekolu.—Ka manawa o Adamu, he 2433 na makahiki o ke ao nei ; 1571 ia mamna o Kristo. Ka maoawa o Mose, oia mai ka hanan o Mone a i ka hanau ana o leau KriBto, he 1571 na makahiki iloko oia manawa Ka Era Kristiano, ke piha nei 1873 na inakahiki iloko o keia manawa ; a ua mahele hou ia iho i mau mahele hou i akaka ai. Aia a heluhelu kakou i oa moolelo uo na hana i hanaia iloko o ia mau manawa ; alaila, ike kakou i na haoa i hanaia ma ia mau An, aia hoi, a hiki aku kakou i ka la apopo ; ike kakou i ka hana oia la ; a pela aku no, a pela aku no. Ua heluia no hoi na makahiki iloko o na Au o ka manawa, na lubile, Keneturia, a Milenio ; oia kaualima, haneri, tausani. Alaila, e kamailio kakou no ke Au o ka Manawa o Hawaii nei. E mahele ia ke Au o Hawaii nei i keia mau ma'iele nui. Ke An kahiko, a me ke Au hou ; ke Au pouli a me ke Au malamulama. Hookahi ke auo o keia mau m«hele ; ua like o Pouli me Kahiko ; a o ke Au lrou me ka malamalama. 0 ke Au Kaliiko a me ke Au Ponli ; oia no ka manawa mamna o Kamehameha I ; a o ke Au hou, a me ke Au malainalama, oia ka mauawa mai a Kamehameha I mai a hiki ia kakou nei. Ke ku nei o Kamehameha I i palena no kela An pouli, a me keia Au malamalama. A muanei e mahele ia o Hawaii uei i na mahele Eono, oia hoi ; ke Au o ua Kamehameha. Ke An o Kamehameha 1., he 26 mau makahiki iloko o laila. Ua hanauia oia M H. 1753. A make i ka M: H. 1819. A ua hiki aku ia i ka noho Moi iloko o ke ahi lapalapa ; a o ke kaua i Mokuohai ka aouii mua o kona pii ana 'iluna. Kaua Alua—Oia kaua ana, he kaua ia me Keaweinauhili a me Keoua, aole laua i hee ia kaua ana. Kaua Ekolu.—o ke Paniwai ; oia ke kaua me Kalanikupule ma Wailuku ; a hee o Kalanikupule a holo i Oahn, luku nui ia na kanaka a paa ka wai o I*o. Ekolu inoa o keia kaua ; o Kepaniwai, Kauaupali, o Ino. Kaua Eha.—Oia ke kaua a Kamehameha me Keona, ma Konpapaa i Hawaii, a noho pio o Keoua ma Kau a hiki i koua make aua. Kaua Elima.—He kaua moana keia mawaho mai o Kohala, me na alii elua ; o Kaeo a me Kahekili. Ua oki e uhee ana a pae aku i Mani ; o Kawai, a o Kepuwahanlanla na inoa o ia kana. Kaua Eono.—Ma Oahu keia kaua ana me Kalaoikupule, ke keiki a Kahekili, a hee oia. Ia kaua hookahi no, ua lilo wale rnai o Molokai, Lanai a me Kahoolawe ; manuahi wale mai o Molokini. 0 Nuuaiin kii'u inoa i kapa ai no ia kaua. Kaua Ehiku—Oia ke kaua me N«.makeha, a make ia ma Kaipalaoa ; a hui puia keia Paeaiua e Kainehameha i hookahi aupuni, mai Hawaii a Niihau ; oia hoi, AUPUNI HAWAII. 0 Kanai, aole i kanaia ia ain», i haawi wale ia mai no e Kaumualii. A paa o Kamehameha ma kona aupnni, hoomoe oia i Knmnkanawai. ola hoi ka Mamnlalioe ; e hele ka elemakule, luahine, a moe i keala'nui. Ua kapaia oia o Napoliona o ka Moana Pakifika. Pela kakon e ike ai i na hana o ke Aa o Kamehameha I ; alaila aku Ke Au o Kamehameha 11. He elima mau maknhiki iloko o laila. Ua hauauia oia M. H 1797. I ka make ana o Kamehameha I, ili mai la ke anpuni iaia. Ia manawa ke kaua ainoa ma Kuamoo ; pau aku la na kapu, a ainoa ua kane a me na wahine. Hiki mai la oa Misionari mna, M«raki 20, 1820. Holo oia i Euelani ilokoo Okatoba, 1823 ; malaila oia i make ai mekaua ulii wahine, luue, 1824 laia i puka mai ai ka malamalama o ke ola, ka olelo a ke Akoa. Pela kakon i ike ai i ke Au o Hawaii nei ia manawa ; alaila mai Ke Auo Kameaaiwha 111. He keiki no oia na I. tJa hanaoia i Maraki 14, 1814. Ma kona noho alii ana, hoopau oia i ka uoho ana kahiko

o ke aupuni ; hoonoho oia i 4e aupuui Kumukanawai, a kau ia oa kanawai e pono ai ke aopuni. Haawiia na koleana aina i na makaainana. He auponi palapala ke aupuui o Kamehameha 111. Ua hai oia, he aupuni palapala ko'u aupuni ; a o ke kaoaka pono, oi.a ko'u kanaka. Ua make oia, Dekemaba 15, 1851 ; na kanuia na hoomauao aloha nona, i na puuwai o ua Hawaii a pau, a me na kanaka o ua lahui e ; ua kapa pono ia oia, o " Kauikeaouli ka maikai." Ke waiho la kona inoa aala i ke ao holookoa. He Au holo mua o ka oaauao, ka pono, a pela aku ; a pela kakou e hoomanao ai ia Hawaii nei iloko o kona Au. Alaila, mai Ke Au o Kamehameha IV. Ua hoolahaia oia e kona mua alii, a na kauohaia i Moi. He keiki oia na Kinan, me Kekuanaoa. Ua aoia oia ina ke Kula Alii, o A. S. Cooke me kana wahiue, kona mau kumu. Ua kauoha oia i knmu nana i Enelani ; a ua loaa kona makua kolea, haalele i ka makua nana i hanai, mai ka wa uuku mai. He alii aloha oia i kona lahni, aia ke ku la malalo iho o Puoina ka hale nui, kahi e lapaauia ai na poe i loohia i ka mai, me ka nku ole, " 0 ka Halemai Moiwahioe." Ua make oia, Nov. 30, 1863 Alaila, Ke Au o Kamehameha V. Ua hoolaha e kooa kaikaina iaia i Moi, a pela oia i noho ai ; aohe maopopo ka aoao ana i koho ai ; he ulii imi hana oia, aneane pan na hana i ka hanaia eia ; mai ka oihana mahiai, lawaia, a na oihana kalepa. I kona Au i maheleia na hoa o ka Hale Ahaolelo i na mahele Elua ; na Lunamakaaioana kuokon, a me na Lunamakaaina na hoopili Kuhina, hoopili oihana, muhee hololua, a pela aku. Ua make oia iku la UoDekemaba, M. H. 1872 ; i koua la hanan hoi. Ua hni pnia ka olioli me ke kanmaha, Ua make oia iloko o ke kupauaha ; oi«i, aole aua palapala kauoha no koua waiwai, aole hx>i no ka mea e noho ma ka noho alii o Uawaii nei. Pela i uoho ai o Hawaii nei, me ka Moi ole, iloko o na la he 28—a pela kakou e ike ai i ke Au o Hawaii uei. Ke Au 0 ka Mea Kiekie, William ChaRLE3 Lunalilo I. Ua hanan ia ke Alii Wm. C Lunalilo, lanuari 31, 1835, na ka Me » Kiekie Miliuma Kekauluohi, ine ka Mea Kiekie Ctiarles Kanaina. Maiia la 1 lannari, 1873 ; ua koho lokahi ka lahui i Moi uo lakou, a na 12-taii-sanVaoiaku na b*lotA nona ; a he 69 wafe uo na mea e ae. Ma ka la 8 mai, na koho ka Ahaolelo e hooko ana i ka leo o ka lahui. Ma ka la 9, Poih», ua pouiia maloko o ka Luakioi o Kawaiuhao. Ua nolio ka Ahaolelo KuikaWa ; ua hoihoiia mal he mau pono i ka lehuleliu. (1.) Ka lo .a am» o ka pono koho balota i ke kanaka, ka mea i hoohaikiia i ke Au o na Kamehameha. (2.) Ka hoemiia oka helu waiwai «> ka poe i kohoia i Lnnainakaainana. (3.) Maheleia oa H«le Ahaolelo i elua, ka hale o na 'Lii a me na Makaainuna. Ka Aha Kuhina. Hoopauia ka Aha Kuhina o na Kamehameha ; a p-.niia me ka Aha Kuhina o ka lehulehn i inakemnke ai. 0 Win. C. Luualilo, he Moi oia na na Punwai o ka lehulehn ; o ke auo o ka Moi, he oluolu, haahaa, ahe aloha. Ua aloha oia i ke kanaka, a na aloha nuiia oia e ka lahui holookoa. oke An rnna oke Aupuni o Luoalilo, ua ike ae la kakon ; o hope aku na ke Ao ia o ka manawa e h<»ike mai. Eia kakou i ke An hon o Hawaii uei, u . ao ia kakon i ka la 1 o I iniiHn', M. H 1873, ma ka bilota ana m'e ka lokahi no ka Moi Lunalilo ; ke kuokoa, pela no e ike ai ke kanaka i kona pono, ka okoa a ke Akua i Haawi mai ai. He mea pono hoi e imi kakon i ko kakon mahaloia. A eia ke kokoke mai nei ka M H. 1874. E hoouna kakou i na Lunamakaainana kupono, i hoihoiia mai na lono hauoli i h«>pe nei. | I kanaka i hilinaiia ka oiaio ; i kanak» i ikeia ka malama iaia iho, a kuokoa. Me nei e kuka ai ; e imi, e niuan, e ohnmu pu, owui, owai ka mea kupouo no kakou ? I k« lani no ka na, waele eke puln. I-o no ke kau koho bal t», hipun e kakoii. No k» Looahooponopono & kona H<rpe ke aloha Owau iho, M P. Peemahele Mea hai aku