Ka Nupepa Kuokoa, Volume XII, Number 25, 21 June 1873 — HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO ROBIANA LO KA HIWAHIWA O KE KOA, Helu Akolu o ka Ikaika.

I unuhiia mai loko mai o ka Buke Arabia, mai ka Olelo Beritania a ka Olelo Huwaii.

Mahele lll—Hki.u 76

ENA hoa, ma keia helu, e hoomaka ana kakou e kamailio i ke kumu i loaa ai o ka wahine dia ia Hipa, aole no ia ma ke ano kino maoli, aka, mamua ka loaa ana ma ka moe, a mahope ko laua hui kino. Oiai hoi, ua aui he mau makahiki mahope iho o ka hoi ana mai o Hipa ma, mai ke puhiia ana o Marina i ke ahi, ua loohia pinepineia o Hipa e na moeuhane, a ua makaikai uhane oia ma na wahi a pau o ka lewa a me ka honua, ua like no ia me kona wa e makaikai kino ana • a ma na wahi hoi a pau a kona uhane i makaikai ai, ua pau loa na mea i ka ike ia ; a iloko no oia wa, i launa ai oia me ka wahine dia e olelo ia nei, ke kaikamahine no hoi a ke'kua poo walu, i hoohokaia ai e Kailioaukai, a i kamailio ia hoi ia kakou ma kela helu iho nei. O ua wahine dia la hoi e oleloia nei, aole no ia i holookoa i ke ano dia wale no, oiai o kona mau wawae, he like loa no ia me ko ke dia, a o kahi ae i koe o kona kino, he kanaka holookoa no ia, a he wahine ui a nani hoi, i ike ole ia kona lua ma na wahi a pau a Hipa i makaikai ai. O ke aupuni waoakua e oleloia nei e kakou ma keia moolelo, aole no ia o kona inoa maoli, aka, no ka loaa mua ana o keia aupuni ia Hipa iwaena o ke kula oneanea, a he ano waoakua no i ka nana aku, oiai aole he mau hale, aole no hoi he mau laau nui malumalu, a hookahi wale no mea ano kino ana i ike ai, a i lehulehu i na poo, a nolaila, i kapa iho ai oiai kona inoa, o ke aupuni waoakua, a o kona inoa iho la ia a hiki i keia la.

I ke awakea o kekahi la, hiki aku la ka uhane o Hipa ma ua aupuni la, a ike aku la oia i kekahi kaikamahine ui lua ole a opiopio hoi, a o ka helu akahi hoi ia o ka nani ana i ike ai, e noho ana malalo o ke kau wahi kumu laau ano kupanaha, e ulu ana ma ka puka ponoi o ka hale lua o ke'kua poo walu, a ua ike mua ia no ia e Hipa. Ao ua kumu laau la, na ua wahine dia la no ia. Aia hoi maluna o ua wahi kumu laau nei, he elima wale no pua, he eha ona lala, me na pua eha, a o ka alima o ka pua, oia no ka pua i ka wekiu ; a e like me ke kiekie o ia pua, pela no ke kiekie o kona ala,a he paepae aku malalo o konaala, ke ala o kekahi mau pua e ae.

O ke ala nae o keia mau pua, ua lapu aku no ia i na aupuni a pau e hoopuni mai ana mawaho ona, nolaila, ua hoonaueueia ka manaolana o na Moi ma ia mau aupuni, a ua kuaki loa lakou me ka uluhua, no ke ala o ua mau pua nei, nolaila, ua kapae aku lakou i ka maona a ka ai a me ka poli pumehana o ka wahine, a ua lilo loa ka manao, ma ka noonoo kuhihewa ana, nolaila, ua hoolahaia ma ka lakou Olelo Hoolaha Alii, e i ana, 0 ka mea e loaa ai o ka pua nona keia ala e hoopuni nei i kuu aupuni, e lilo oia i Moi no ke aupuni nei, ina he alii, a ina paha he makaainana ka mea e loaa ai, a e noho kanaka aku no au malalo. Pela iho la ke ano oka hoolaha ana a na Moi a pau, o na aupuni he umi kumamakahi e hoopuni ana i ke aupuni waoakua. Kupanaha! ka lilo ana o ke aupuni, i ke ala wale no i lawe ia mai e ka makani.

Ma keia hoolaha kuahaua a na Moi, ua huliamahi na mea a pau ma ka hele ana e huli i ua pua ala nei, nolaila hoi, ua hookoo aku ke kane i ka pili me ka wahine a me ka noho pumehana ana me ka ohana, a o na keiki hoi i na makua, a haalele iho la i nā pono i hoolakoia'i

Lnumuii, i imi pu ia ai e ke kane me ka

waliine. a komo kino aku la iloko o ke kuhihewa, me ka manao e loaa ua pua ala nei, a o ka lilo no ia i Moi, a he Moi ka hoa olelo. (Nawai e loaa, he pua na ke kupua.) Aka,ma ka hoao ana nae e hele e huli, aohe no he loaa o ka pua nona ke ala i maunaia'i ke aupuni, a hoi mai la kela ame keia me na pua ala i loaa ia lakou ma na kula a me na kualono, aole nae o ka pua i manao ia, a o kekahi poe hoi ma ia huakai imi pua, ua " waiho i ke ala na iwi o kamahele."

E o'u mau hoa, ke nanea nei kakou i ka uhaiaholo ana no ka pua ala, a hoopapau aku auanei kakou ma ia ala, lilo kakou i poe Moi no ia aupuni, o Hipa no ke pomaikai, nolaila, e waiho iki kakou i ke kamailio ana no ua pua ala nei a me ka liio io ana o ua mau aupuni la, a e hoi hou ka kakou kamailio ana no Hipa a me ka wahine dia, no ka mea, oiai ua wahine dia la e noho ana malalo 0 ka malu o ka laau nona ka pua ala, e like me ka mea i olelo mua ia ae nei, ike mai la oia ia Hipa, "Hai e na pua i ke kula." Aka, puiwa ae la nae kona manao, a leIe nō hoi kona hauli, no ke kamahao o kona ike ana i kekahi mea i hiki aku i ko lakou aupuni, oiai he elua wale no mea ano kino e ae ana i Ike ai, oia no kona mau makua, a o ke ko!u hoi keia o kana mea i ike ai, me kona manao mai no nae, he kino maoli, eia ka ananei lie kino wailua. Kahea mai la no ua wcijj hine dja nei me ke ano hoohie, a nitttta mai, Mahea mai nei oe ? Pane aku ia, Mai ka lewa a mai ka honua mai au. Pane aku ua wahine dia nei, Minamina ino uo ka hoi oe, oiai aole au i ike i ka mea a kuu makuakane e hana mai ai ia oe, no ka mea, o keia kanaka, he kanaka ino, aole ona makemake e komo mai kekahi mea e ae o kona aupuni, a heaha la ka mea i loaa ole njai nei ia oe, oiai o ke kahaana akn la no ia la, a lioea koke mai la no oe. Pane mai ko Hipa uhane me ka hoopunipani. Ua loaa mai nei no ia'u kekahi mea kupauaha, hookahi no ona kino, ewalu nae poo, komo iho la iloko o'u ka maka'u, aka, aole nae kela i pane mai ia'u, a hala hope aku la me kamaluhiu, a ina paha oia e hoao mai nei e hana ino ia'u, alaila, aole 110 i akaka na mea nana na ai a maua, aka, i kuu manao. aole no oia e pakele ia'u, no ka mea, ua maopopo loa ia'u kona kulana, ua like loa me ka puhala kumu-iki, he hihimanu maluna. Pane mai ua wahine dia nei, Akahi wale no mea i hamani iho la ka huhu o ua kanaka la o oe, me he mea la, ua launa mua paha me oe, a ua maopopo iaia kou kulana, nolaila, aole e hiki iaia ke hana mai ia oe. I aku ko Hipa uhane, O ka maka mua no keia o ko'u hiki ana maanei, a o ka helu akahi no hoi keia o ko'u ike ana i ke kanaka ewalu poo, a oianei no paha ke'kua poo walu a'u i lohe ai, oiai au e noho ana ma kuu aupuni, nolaila, hele huli ae nei au ma na wahi a pau o ka lewa a me ka honua, aohe nae he loaa ia'u, a ina oia kela i halawai ko* ke mai nei me a'u maanei koke ae nei no la, alaila, ua pau ko'u kuhihewa nona, akahi no hoi a moe maikai ko'u po. 1 mai ka wahine dia, Heoiaio,o ua mea kupanaha la i halawai mai la me oe, oia no ia, a oia no hoi ko'u makuakane, he kanaka ikaika, aohe kupua, aohe no hoi he kanaka koa e lanakila mai maluna ona, e lilo ana lakou a pau he mea ole imua ona, a ia oe ae nei hoi, ke lohe nei au, aole oia e lanakila maluna ou. Pela io paha, oiai ua maopopo e mai la no iaia kou ano. Oiai no laua nei malalo o uawahi kumu laau nei, aia nae ka iini a me ka anoi iloko o ua wahine dia nei kahi i lauwili ai, hele ae la a "Pehu ka-ha ka limu o Hanalei," nolaila, koi mai la oia ia Hipa, e hoi iloko o ka hale. Na ia la ka hua koi, eu ae la keia a komo aku la ilōko, a nana ae la ma o a maanei, o na nimi ana i ike mua ai, aka, o ka rumi a ianei i ike mua

oie ai, pololei ae la no ua wnhine dia ifei a ma ia rnmi, hemo ae la ka puka, lw, a kahea, mai la ia ianei e komo aku, a(komo aku la no hoi keia. Iwaho no pau na huaolelo, miki mai la no ua wadia nei, paa ka puka, o ko laua nei tyoao ae la no ia me na ano like ole, oiai oe kino uhane ko kekahi, a he kino maeai ko kekahi. | Aia nae iloko o ka wa a Hipa i ala ae n, ike iho la oia, he moeuhane ka mea i|loaa iaia, nolaila, hoomaopopo iho la dia i na ouli o kahi ana i ike ai, a ua li*e loa no ia me ke aupuni o ke'kua poo wnlu, koe wale no kw wahine dia ana i iauaka iho la. Aka, no kona manao hoi He mea ole wale no na moeuhane, nolaip, aole oia i hoomaopopo. Aia nae a lihio hou iho oia i ka hiamoe, halawai l ]|ou iho la no oia me ūa wahine dia nei, i hookaukaunu no hoi me he mea kino t ; a ia laua nei nae e nononoke ana i e aumeume, a ku-a hakaka oiaoli, puo--0 ae la o Hipa,eia kahe moeuhane no. 1 no kona makemake ole e loaa hou iai keia ano, nolaila, hahai ala aku la oia o na la elua a me na po elua, aka, he lanao kanaka ia ona, a he okoa loa ka lakemake o ka uhane, ka mea iloko ona, lolaila, ma ke awakea o ke kolu o kala, f»iai e nanea ana oia i ka hoohonehone a |jjO Hipa, popoi mai la kona maka e hia|noe, aka, hoao no oia e hooikaika ma ka piakaalaana, aole nae e hiki, no ka mea, mo ka uhane ka makemake, a haule aku keia hiamoe ; ia p|li ana iho no o K maka. o kn hui koke aku la no ia me a ka wahine dik e hoohonehone ana, ua likeloa no ia rae ka Lo Hipa hoohonehone ana, ka mea i loaa ai iaia ka nanea ana, a komohia ai oia iloko o ka hiamoe kulipolipo, aka, koe aku nae na olelo hookaunu a na mea hooipoipo. Iloko nae o na la elua a me na po elua i kupaa ai me ka hiamoeole, ua haohao loa ka wahine dia, me kona manao nae, ua lilo aku kana mea aloha, me kekahi mea hou aku, nolaila, ua kaupale ihooia i ka maona a ka ai, i ka i ana iho, Aole au e ai hou ia oe e na ai, a he hoaaloha maikai oe no'u i na la mamna, a aole no hoi au i ike i kou hewa, aka, ma keia 1a aku, aole loa oe e launa hou mai ana me a'u, no ka mea, ua pehu kuu nuku, ua ai au i ka ape a ke keiki o ke aupuni poepoe, nolaila, mai keia la aku, aole au e ai hou ana ia oe a hiki i ka la e ike hou ai au i kona mau maka.

Aia nae iloko o keia manawa, i hui kino wailua ai o Hipa me ka wahine dia, ua ano e mai la na helehelena o ua wahine dia nei, a ua like ole ia me kona mau la mamua, nolaila, ua komohia iloko o ke'kua poo walu ka manao hoohuoi, nolaila, ua ninau aku oia i kana kaikamahine, me ka i ana'ku, Mamua, ua maopopo no ia'n kou ano, he noho'na maluhiaia ou, aka, i keia mau la, he nui kuu haohao nou, a me he mea la, ua pa kanaka oe i keia wa ? Pane aku la ke kaikamahine, He oiaio, mai kuu Ia i hanauia mai ai e olua a hiki i keia la, aole loa au i ike ia mea he kauaka; o olua wale no, aka, i keia man la aku nei, aa halawai mai me a'u kekahi mea e like ke ano m&a'n nei, a oia paha ke ano kanaka au e olelo mai nei ; a ma ia ano, ua haawi aku la au rkuu kino e hoohau* mia me ia, a nolaila, ke noho nei au me ka hoomanao ana nona, a ua hoano e ia na hana a ko'u manao. A lohe ke'kua poo walu i ua olelo a kana kaikamahine, pane aku la oia, He oiaio, o ua mea la i launa iho la me oe, aole no ia he mea e, o ko kaikunane aku la no ia, ke keiki hoi a ke kaikunane o ko oia hoi o Hipa, ka Moi o ke aupuni poepoe, ka mea nana e hanai nei i ke keiki ui a nani hoi, ka moopuna hoi a ka poe koa kaulana o Pelekane, ka pōe hoi nana i puhi mai nei ia Debolo i ke ahi. A o ua mea la hoi i hui iho la me oe, ua like no kona ano me kou, a ina o kau kane ia e manaoio nei, aole no olua e waia ana, no ka mea, he moe a kaikunane a kaikuahine no, a

0 na keiki e loaa mai ana mailoko mai o olua, he poe koa lanakila lakou ma keia mua aku. Aka, iloko nae o kekahi wa pilikia o ua kane la nu, o oe no ka puu kalahala, no ka mea, he mana no kona e hiki ai ke hoopakele ia hai, aka, iloko nae o kona la popilikia, o oe no ka mea nana e hoopakele, ma o maua nei, nolaila, moo ia imua, i ike ai oo i ka oiaio o keia mau mea a pau a'u e hahai e nei ia oe, o i mni auanei oe, he houpuupu wa le iho no keia a'u ia oe. Ia laua la hoi e kamailio aoa, aia o Hipa ke hoomakaukau la no ka lele ana mai, a lele aku la ; aole no hoi i pau ae ka laua nei mau kamailio ana, hiki ana keia. Ia ike ana mai no o ke'kua poowalu iaia nei, kukuli koke iho la oia ilalo, a haawi mai la i ka hoomaikai, me ke kahea pu mai e komo iloko. a komo aku la no hoi keia, a honi -malihini aku la i ka wahine, a puliki mai la ka wahine me ka olioli. Akahi no a olu pono iho na uluku ana a kona raanao, a mohala maikai mai la kona mau maka, a me he mea ala o "Maemae ke kai ka pua o ka hala," oiai ua kumaka kona ike ana i kana mea 1 aloha nui ai. A o ka makuahine hoi, puka mai la oia mai kona rumi mai, a hele mai la e ike i kana keiki, me ka i mai, Ma ka aoao o kuu kane nei, he hunona oe na'u, aka, ma ko'u aoao no, he keiki ponoi oe mai kuu piko nolaila, aole loa au e hoahewa ana ia oe, iaa ko laWe ana ae oe he keiki e, o kon la lio keia, ktrōe n hen nele me ka wahine ōle. Uoko no o ia manawa, kuka koke iho la no lakou nei no ka noho iki a me ka hoi no ia la. A no ka pilikia o Hipa i kana hanai, nolaila, ua nonoi aku la oin, e hookuu koke no ia laua ia wa. Ua hooholoia.

Mamua ae nae o ko laua haalele ana iho i ke aupuni waoakua, lawe pakahi ae la o Hipa i na laele halii ona pua ala, i hookoia'i ka makemake o na Moi puni pua ala. Ia wa no i haawi ae ai o Hipa ma i ko laua mau aloha hope, a hoi aku Ia a hiki i ke aupuni poepoe, a o ko Lo Hipa hoi koke aua iho no ia mai kana huakai holoholo lealea wale iho

no, aua ike e ia mai no ia e Hipa ma, i ka pohai o ka manu i ka lewa.

A hala na la elima, haalele iho la o Hipa i ka wahine dia a me L:> Hipa, a hoi hou aku la i na aupuni o na Moi puni pua ala. Mamua ae hoi oko Hipa haawi ana aku i kekahi laele pua ala, nonoi mua aku la oia i ke Sila o ke aupuni, a paa mai la i ko ianei lima, a pane aku la, O ke aupuni, ua lilo ae nei ia ia'u, a o na hooponopono ana a me na pomaikai e loaa mai ana, me oe no ia, a o ka mea nae e hele māi ana ma keia hope aku, a 'nooia mai ma kuu inoa, mai kanalua kou manao, no kana mau mea a pau e olelo mai ai ia oe, o nele auanei oe i na pomaikai o ke aupuni, aka, e aho nae ia, mamua ae o kou kaili ola ia ana, no ka mea, o ka mea no ia nona ke aupuni, ahe imi wale no ka'u. Pela iho la ke ano nui o kana mau hana a olelo kauoha hoi imua o na Moi. O na apana pua a ianei i haawi pakahi ai i na Moi, he oia mau ko lakou koii ana, a ua like loa no ia me ko lakou wa e pili ana i ka pua holookoa nona mai ia, aia wale no a kue ia na olelo kauoha a Hipa, o ka manawa koke no ia e lilo ai na apana pua nei i mea ole, a hoi no a pili hou i ka pua holookoa. O ka maka mua keia o na pomaikai i loaa ia Hipa ma, mai ka wahine dia mai. (Aole i pau.) E hoomoe aua ke aupuni o Kuaia i alanui holo kaa ahi ma Siberia, i hoohoiia ai ke Kai Balatica me ka Moana Pukipika. E hiki ana ka loihi oia alanoi i ka 4,200 Mile. O ke dala Amerik& kalepa, oa hoopoka ia ma na hale hana dala o No loka a me Kapalakiko, ma ka la 1 o lune.